Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Haydut (Bulgarca: хайдутин, Macarca: hajdúk, Makedonca: ајдут, Rumence: haiduc, Sırpça: хајдук) özellikle 19. yüzyılda Balkanlar'da, Orta ve Doğu Avrupa’da kanun kaçakları, eşkıyalar ve bağımsızlık savaşçıları için kullanılan genel terimdir.
Balkan geleneğinde hajduk efsaneleştirilmiş bir kahraman olarak betimlenmiştir. Kahraman o dönemde Osmanlı İmparatorluğu denetimi altındaki topraklardaki Osmanlılara karşı mücadele etmektedir. İngiltere efsanesi Robin Hood örneğinde olduğu gibi zenginden çalarak fakire veren bir hajduk simgesi aynı zamanda adaletsiz yönetime karşı başkaldırıyı da simgeler.
Gerçekte ise hajduk tanımı 17. yüzyıldan başlayarak 19. yüzyılın sonlarına kadar faaliyet gösteren kanundışı kişiler için kullanılan olumsuz bir tabir olagelmiştir. Bu kişiler söylenenin tersine sadece Osmanlılara değil yerle halka da saldırdıkları bilinmektedir.
Kökeni
Hajduk kelimesinin kökeni kesin olarak bilinmemekle beraber Türkçe haydut kelimesinden geldiğine dair teoriler bulunmaktadır. Diğer bir teoriye göre ise Macarca çoban anlamına gelen hajdó kelimesinden türemiştir. İki dilin tarih içinde birbirinden etkilendiği gözetildiğinde iki teorinin birlikte gerçekleşmiş olması da muhtemeldir. Türkler tarafından Macar paralı askerleri için kullanılan bu terimin Hırvatistan’da da dağdaki eşkıya için kullanıldığı bilinmektedir.
Bulgaristan
Macaristan
Günümüzdeki Macaristan sınırları içinde yer alan Hajdú-Bihar ilinde Habsburg Hanedanına karşı ayaklanan Macar feodal beyi István Bocskay kurmakta olduğu orduya Habsburg yönetiminden kaçan çoğu serf olan köylüleri alacaktır. Katolik dinine zorla geçirilmek istenen bu köylülere Macar dilinde çoban anlamına gelen hajduk denmiştir. Başarılı ayaklanmanın ardından Bocksay serfleri toprak beylerinin boyunduruğundan kurtararak mülkiyet ve kişisel haklarını tanımıştır. Bu dönemde denetimiele geçiren galip ailelerin o dönemde aldıkları isimler günümüze kadar gelmiştir.
Lehistan
Hajduk kelimesi Lehçeye 16.yüzyılda girer. İlk başlarda Lehistan Krallığının omurgasını oluşturan piyade birliklerini tanımlamak için kullanılmıştır. Genelde ana silah olarak arkebüz ve mızrak taşıyan bu birlikler yerini 17.yüzyılla beraber tüfekli birliklere bırakacaktır. Bundan sonra hajduk terimi daha çok zengin feodal beylerin korumalığını yapanlara denmiştir. Modern Lehçede bugün kullanılan anlam buna karşılık gelmektedir.
Farklı dillerdeki farklı şekilleri
- Arnavutça: hajdut
- Boşnakça: hajduk
- Bulgarca: хайдут, хайдутин veya хайдук (haydut, haydutin veya hayduk)
- Çingenece: Hajduk
- Ermenice: հայդուկ (hayduk)
- Fransızca: haïdouk
- Hırvatça: hajduk
- İsveççe: hejduk
- İtalyanca: aiducco
- Kürtçe: hejduk
- Lehçe: hajduk
- Macarca: hajdú (tekil, hajdúk (çoğul)
- Makedonca: ајдук (ajduk), ајдутин (ajdutin)
- Portekizce: haiduque
- Rumence: haiduc
- Rusça: гайдук (gajduk)
- Sırpça: хајдук/hajduk
- Türkçe: haydut
- Ukraynaca: гайдамака (haydamaka)
- Yidiş: הײַדאַמאַק (haydamak)
Popüler kültüre etkileri
Özellikle futbol alanında hajduk ismi çok sayıda kulüp tarafından benimsenmiştir. Bunlardan öne çıkanlar şunlardır:
Akademik çalışmalar
1970’li yıllardan itibaren İngiliz Marksist tarihçi Eric Hobsbawm’ın sosyolojik çalışmaları ile konu hakkında akademik çalışmalar başlamıştır. Hobsbawm özellikle kırsal bölgelerde kanunsuz bir şekilde yaşayan bu tür kişileri sosyal haydut olarak tanımlamıştır. Buna göre bu kişiler adaletsiz yönetimlere karşı savaşmakta ve sıradan vatandaşa yardım etmektedir. Ancak durumları geçişkenliğe sahip olduğundan çok hızlı taraf değiştirebiliyor ve zaman zaman otoritenin hizmetine girerek bölgede denetimin sağlanması için de kullanılabiliyorlardı. Konuyla ilgili araştırmalar yapan çalışmalarında bu tür haydutların çok sık taraf değiştirdiğine dair bulguları sergilemiştir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Aleksandar Petroviç master tezi Simon Fraser Üniversitesi 2003 6 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce) 14 Mayıs 2011 tarihinde erişilmiştir
- ^ Bu dönemde Osmanlılarla dikkatli bir diplomasi yürüten Bocksay Zitvatorok Antlaşmasıyla ele geçirdiği bölgede denetimi resmen sağlayacaktır
- ^ Hajdú içeren aile isimleri arasında Hajdúbagos, Hajdúböszörmény, Hajdúdorog, Hajdúhadház, Hajdúnánás, Hajdúsámson, Hajdúszoboszló, Hajdúszovát ve Hajdúvid sayılabilir. Ayrıca bu bölgeye de Hajdúság (Hajduk diyarı) denmektedir. (Bakınız Hajdú-Bihar ili)
- ^ Primitive Rebels and Bandits adlı eser 26 Haziran 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce) 14 Mayıs 2011 tarihinde erişilmiştir
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Haydut Bulgarca hajdutin Macarca hajduk Makedonca aјdut Rumence haiduc Sirpca haјduk ozellikle 19 yuzyilda Balkanlar da Orta ve Dogu Avrupa da kanun kacaklari eskiyalar ve bagimsizlik savascilari icin kullanilan genel terimdir Balkan geleneginde hajduk efsanelestirilmis bir kahraman olarak betimlenmistir Kahraman o donemde Osmanli Imparatorlugu denetimi altindaki topraklardaki Osmanlilara karsi mucadele etmektedir Ingiltere efsanesi Robin Hood orneginde oldugu gibi zenginden calarak fakire veren bir hajduk simgesi ayni zamanda adaletsiz yonetime karsi baskaldiriyi da simgeler Gercekte ise hajduk tanimi 17 yuzyildan baslayarak 19 yuzyilin sonlarina kadar faaliyet gosteren kanundisi kisiler icin kullanilan olumsuz bir tabir olagelmistir Bu kisiler soylenenin tersine sadece Osmanlilara degil yerle halka da saldirdiklari bilinmektedir KokeniHajduk kelimesinin kokeni kesin olarak bilinmemekle beraber Turkce haydut kelimesinden geldigine dair teoriler bulunmaktadir Diger bir teoriye gore ise Macarca coban anlamina gelen hajdo kelimesinden turemistir Iki dilin tarih icinde birbirinden etkilendigi gozetildiginde iki teorinin birlikte gerceklesmis olmasi da muhtemeldir Turkler tarafindan Macar parali askerleri icin kullanilan bu terimin Hirvatistan da da dagdaki eskiya icin kullanildigi bilinmektedir BulgaristanOsmanli egemenligine karsi savasmis olan unlu Bulgar hajduk 1867 MacaristanBudapeste deki Istvan Bocskay heykeli Gunumuzdeki Macaristan sinirlari icinde yer alan Hajdu Bihar ilinde Habsburg Hanedanina karsi ayaklanan Macar feodal beyi Istvan Bocskay kurmakta oldugu orduya Habsburg yonetiminden kacan cogu serf olan koyluleri alacaktir Katolik dinine zorla gecirilmek istenen bu koylulere Macar dilinde coban anlamina gelen hajduk denmistir Basarili ayaklanmanin ardindan Bocksay serfleri toprak beylerinin boyundurugundan kurtararak mulkiyet ve kisisel haklarini tanimistir Bu donemde denetimiele geciren galip ailelerin o donemde aldiklari isimler gunumuze kadar gelmistir LehistanHajduk kelimesi Lehceye 16 yuzyilda girer Ilk baslarda Lehistan Kralliginin omurgasini olusturan piyade birliklerini tanimlamak icin kullanilmistir Genelde ana silah olarak arkebuz ve mizrak tasiyan bu birlikler yerini 17 yuzyilla beraber tufekli birliklere birakacaktir Bundan sonra hajduk terimi daha cok zengin feodal beylerin korumaligini yapanlara denmistir Modern Lehcede bugun kullanilan anlam buna karsilik gelmektedir Farkli dillerdeki farkli sekilleri Arnavutca hajdut Bosnakca hajduk Bulgarca hajdut hajdutin veya hajduk haydut haydutin veya hayduk Cingenece Hajduk Ermenice հայդուկ hayduk Fransizca haidouk Hirvatca hajduk Isvecce hejduk Italyanca aiducco Kurtce hejduk Lehce hajduk Macarca hajdu tekil hajduk cogul Makedonca aјduk ajduk aјdutin ajdutin Portekizce haiduque Rumence haiduc Rusca gajduk gajduk Sirpca haјduk hajduk Turkce haydut Ukraynaca gajdamaka haydamaka Yidis הײ דא מא ק haydamak Populer kulture etkileriOzellikle futbol alaninda hajduk ismi cok sayida kulup tarafindan benimsenmistir Bunlardan one cikanlar sunlardir Hirvatistan HNK Hajduk Split Sirbistan Sirbistan Sirbistan Sirbistan MakedonyaAkademik calismalar1970 li yillardan itibaren Ingiliz Marksist tarihci Eric Hobsbawm in sosyolojik calismalari ile konu hakkinda akademik calismalar baslamistir Hobsbawm ozellikle kirsal bolgelerde kanunsuz bir sekilde yasayan bu tur kisileri sosyal haydut olarak tanimlamistir Buna gore bu kisiler adaletsiz yonetimlere karsi savasmakta ve siradan vatandasa yardim etmektedir Ancak durumlari geciskenlige sahip oldugundan cok hizli taraf degistirebiliyor ve zaman zaman otoritenin hizmetine girerek bolgede denetimin saglanmasi icin de kullanilabiliyorlardi Konuyla ilgili arastirmalar yapan calismalarinda bu tur haydutlarin cok sik taraf degistirdigine dair bulgulari sergilemistir Ayrica bakinizZeybek Ermeni milisleriKaynakca Aleksandar Petrovic master tezi Simon Fraser Universitesi 2003 6 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce 14 Mayis 2011 tarihinde erisilmistir Bu donemde Osmanlilarla dikkatli bir diplomasi yuruten Bocksay Zitvatorok Antlasmasiyla ele gecirdigi bolgede denetimi resmen saglayacaktir Hajdu iceren aile isimleri arasinda Hajdubagos Hajduboszormeny Hajdudorog Hajduhadhaz Hajdunanas Hajdusamson Hajduszoboszlo Hajduszovat ve Hajduvid sayilabilir Ayrica bu bolgeye de Hajdusag Hajduk diyari denmektedir Bakiniz Hajdu Bihar ili Primitive Rebels and Bandits adli eser 26 Haziran 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce 14 Mayis 2011 tarihinde erisilmistir