Beta Centauri

Beta Centauri, Erboğa takımyıldızının güneyinde bulunan bir üçlü yıldız sistemidir. Resmi adı Hadar olan Beta Centauri'nin Bayer belirtmesi, β Centauri'den Latinceleştirilmiş ve Beta Cen veya β Cen olarak kısaltılmıştır. Sistemin 0,61'lik birleşik görünür büyüklüğü onu Erboğa'daki en parlak ikinci ve gece gökyüzündeki en parlak on birinci yıldız yapar. Astrometrik Hipparcos uydusundan alınan paralaks ölçümlerine göre bu sistemin uzaklığı yaklaşık 390 ışık yılıdır (120 parsek).

β Centauri

β Centauri'nin konumu (daire içinde)
Gözlem verisi Dönem J2000      Ekinoks J2000
Takımyıldız	Erboğa
Sağ açıklık	14^sa 03^d 49,40535^s
Dik açıklık	-60° 22′ 22,9266″
Görünür büyüklük (V)	0,61
Özellikler
U−B renk ölçeği	–0,98
B−V renk ölçeği	–0,23
β Cen Aa
Tayfsal sınıf	B1 III
Değişen yıldız türü	β Cep/SPB
β Cen Ab
Tayfsal sınıf	B1 III
β Cen B
Tayfsal sınıf	B1V?
Astrometri
Dikey hız (Rv)	+9,59+0,23 -0,21 km/s
Özdevinim (μ)	RA: –33,27 mys/y Dec.: –23,16 mys/y
Iraklık açısı (π)	8.32 ± 0.50 mys
Uzaklık	390 ± 20 ly (120 ± 7 pc)
Mutlak büyüklük (MV)	-4,9±0,2
Yörünge
Birincil	β Cen Aa
Yoldaş	β Cen Ab
Süre (P)	356,915±0,015 g (0,97720±0,00004 y)
Yarı büyük eksen (a)	0,02515+0,09 -0,08″
Dış merkezlik (e)	0,8245±0,006
Eğiklik (i)	67,68±0,12°
Yükseliş düğüm boylamı (Ω)	108,80+0,14 -0,15°
Enberi dönemi (T)	2452000.15202
Enberi açısı (ω) (ikincil)	60,87+0,26 -0,25°
Yarı-genlik (K1) (birincil)	62,9 km/s
Yarı-genlik (K2) (ikincil)	72,35 km/s
Yörünge
Birincil	β Cen A
Yoldaş	β Cen B
Süre (P)	288,267 y
Yarı büyük eksen (a)	0,870″
Ayrıntılar
Aydınlatma gücü	66.100 L☉
Yaş	14,1±0,6 Milyon yıl
β Cen Aa
Kütle	12,02±0,13 M☉
Yarıçap	9 R☉
Aydınlatma gücü	31.600+18.500 -11.700 L☉
Yüzey kütle çekimi (log g)	3,55±0,11 cgs
Sıcaklık	25.000±2.000 K
Dönüş hızı (v sin i)	190±20 km/s
β Cen Ab
Kütle	10,58±0,18 M☉
Yarıçap	9 R☉
Aydınlatma gücü	25.100+14.700 -9.300 L☉
Yüzey kütle çekimi (log g)	3,55±0,11 cgs
Sıcaklık	23.000±2.000 K
Dönüş hızı (v sin i)	75±15 km/s
β Cen B
Kütle	4,61 M☉
Katalog belirtmeleri
Agena, Hadar, −59°5365, FK5 518,  18971, HD 122451, (HIP) 68702, HR 5267, SAO 252582, J14038-6022, LHS 51
Veritabanı kaynakları
SIMBAD	veri

Adlandırma

Yıldız sisteminin Bayer belirtmesi β Centauri'dir (Latinceden Beta Centauri'ye çevrilmiştir).

Geleneksel adları Hadar ve Agena olarak bilinirdi. Hadar, Arapça حضار (anlamı "medeniyet" veya "yerleşim yeri") kelimesinden gelirken, diğer adı Agena'nın ise yıldızın Erboğa takımyıldızında tasvir edilen Kentaurun sol dizindeki konumundan dolayı "dizler" anlamına gelen Latince genua'dan türetildiği düşünülmektedir. 2016 yılında Uluslararası Astronomi Birliği, yıldızların özel adlarını kataloglamak ve standartlaştırmak amacıyla Yıldız Adları Çalışma Grubu'nu (WGSN - IAU Working Group on Star Names) organize etti. WGSN 21 Ağustos 2016'da β Centauri Aa yıldızı için Hadar ismini onayladı ve bu isim IAU Yıldız İsimleri Kataloğu'na kaydedildi.

Yıldızın Çince adı 马腹一'dur (Mandarin: mǎ fù yī, "Atın karın bölgesinin ilk yıldızı").

Avustralya'nın kuzeybatısında yer alan Victoria bölgesinde yaşayan Boorong halkı, yıldıza Bermbermgle adını vermiştir (α Centauri ile birlikte). Bermbermgle, cesaretleri ve yıkıcılıkları ile tanınan Tchingal, yani "The Emu" (Kömür Çuvalı Bulutsusu) adlı kuşu mızraklayarak öldüren iki kardeş olarak bilinir. Wotjobaluk halkı ise bu iki kardeşe Bram-bram-bult adını vermiştir.

Gözlem bilgisi

İki parlak yıldız Alfa Centauri (solda) ve Beta Centauri'dir (sağda).

Beta Centauri gece gökyüzünde Erboğa'nın ön bacaklarında, takımyıldızın güney kısmında ve güney Samanyolu yönünde yer alan 0,61 büyüklüğünde mavi bir yıldız olarak görünür. Görsel olarak sadece 4,5° uzaklıkta olduğu ve 1'den küçük görünür büyüklükteki en yakın yıldız çiftini oluşturduğu α Centauri'ye yakındır.

Beta Centauri'nin 60°G'lik deklinasyonu onu güney yarımkürenin tüm bölgelerinden mükemmel bir şekilde görünür kılar, fakat kuzey yarımküredeki bölgelerden gözlemlenebilirliği büyük ölçüde azdır, özellikle de 30. paralelden daha kuzeydeki tüm bölgelerde görünmezdir. Bu da bu yıldızın Avrupa'nın tamamından, Akdeniz'in Afrika kıyılarından, Türkiye ve Rusya'nın tamamından, Japonya'nın tüm büyük adalarından ve Amerika Birleşik Devletleri'nin neredeyse tüm bölgelerinden görülemeyeceği anlamına gelir. Öte yandan, Hindistan'ın neredeyse tamamından, Çin'in güneyinden, Florida ve Teksas'ın güneyinden, Meksika'nın neredeyse tamamından ve Akdeniz kıyıları hariç Kuzey Afrika ülkelerinden görülebilir. Kuzey yarımküreden gözlenmesi için en uygun aylar Nisan-Mayıs aylarıdır.

Yıldız antik çağlardan beri bilinmektedir, çünkü ekinoks devinimi nedeniyle o zamanlar Akdeniz enlemlerinde güney Samanyolu ile birlikte görülebilmekteydi.

Yıldız sistemi

Beta Centauri sistemi üç yıldızdan oluşmaktadır: Beta Centauri Aa, Beta Centauri Ab ve Beta Centauri B. Tespit edilen tüm spektral çizgiler, sadece çizgi profillerinin değiştiği bir B1 tipi yıldızla uyumludur, bu nedenle üç yıldızın aynı spektral tipe sahip olduğu düşünülmektedir.

1935 yılında Beta Centauri B'yi tanımlamış ve ona VOU 31 adını vermiştir. Yoldaş yıldız, birincil yıldızdan 1,3 yay-saniye ile ayrılır ve durum açısı altı derece değişmiş olmasına rağmen keşiften bu yana bu şekilde kalmıştır. Beta Centauri B, görünür büyüklüğü 4 olan B1 tipi bir cüce yıldızdır.

1967 yılında Beta Centauri'nin dikey hızında gözlenen değişim Beta Centauri A'nın ikili yıldız olduğunu göstermiş ve bu durum 1999 yılında doğrulanmıştır. Yaklaşık 0,8245 gibi büyük bir dışmerkezlikle 357 günlük bir süre boyunca birbirlerinin yörüngesinde dönen benzer kütleli bir çift yıldızdan, β Centauri Aa ve β Centauri Ab'den oluşur.

2005 yılında çiftin kabaca 4 astronomik birimlik bir ortalama uzaklıkla (161 parseklik bir sistem uzaklığı temel alınarak) ayrıldığı hesaplanmıştır.

Hem Aa hem de Ab görünüşe göre B1 III yıldız sınıflandırmasına sahiptir ve III olan aydınlatma sınıfı, ana koldan uzaklaşan dev yıldızlara işaret eder. Aa bileşeni Ab'den çok daha hızlı döner, bu da tayf çizgilerinin daha geniş olmasına neden olmakta ve böylece iki bileşen ayırt edilebilmektedir. Yavaş-dönen yıldız olan Ab bileşeni güçlü bir manyetik alana sahiptir, fakat spektrumunda herhangi bir bolluk özelliği tespit edilmemiştir. Aa bileşeninde, bazıları parlaklık değişimlerine karşılık gelen çoklu zonklama modları tespit edilmiştir, bu nedenle değişen yıldız olduğu düşünülmektedir. Tespit edilen zonklama modları hem Beta Cephei değişenleri hem de yavaş zonklayan B-tipi yıldızlara (SPB) karşılık gelir. Benzer zonklamalar Ab bileşeninde tespit edilmemiştir, fakat onun da değişen yıldız olması mümkündür.

Aa, Güneş'ten 12,02 ± 0,13 kat daha büyük bir kütleye sahipken, Ab 10,58 ± 0,18 kat daha büyüktür.

Kaynakça

1. ^ ^{a b c d e} van Leeuwen (Kasım 2007). "Validation of the new Hipparcos reduction". Astronomy and Astrophysics. 474 (2): 653-664. arXiv:0708.1752 $2. Bibcode:2007A&A...474..653V. doi:10.1051/0004-6361:20078357. 
2. ^ ^{a b c} Hoffleit, Dorrit; Jaschek, Carlos (1991). "The Bright star catalogue". New Haven, Conn.: Yale University Observatory, 5th Rev.ed. Bibcode:1991bsc..book.....H. 
3. ^ ^{a b c d} Ausseloos, M.; Aerts, C.; Lefever, K.; Davis, J.; Harmanec, P. (Ağustos 2006). "High-precision elements of double-lined spectroscopic binaries from combined interferometry and spectroscopy. Application to the β Cephei star β Centauri". Astronomy and Astrophysics. 455 (1): 259-269. arXiv:astro-ph/0605220 $2. Bibcode:2006A&A...455..259A. doi:10.1051/0004-6361:20064829. 
4. ^ Samus, N. N.; Durlevich, O. V. (2009). "VizieR Online Data Catalog: General Catalogue of Variable Stars (Samus+ 2007-2013)". VizieR On-line Data Catalog: B/GCVS. Originally Published in: 2009yCat....102025S. 1: B/gcvs. Bibcode:2009yCat....102025S. 
5. ^ ^{a b c d e f g h} Pigulski, A.; Cugier, H.; Popowicz, A.; Kuschnig, R.; Moffat, A. F. J.; Rucinski, S. M.; Schwarzenberg-Czerny, A.; Weiss, W. W.; Handler, G.; Wade, G. A.; Koudelka, O.; Matthews, J. M.; Mochnacki, St.; Orleański, P.; Pablo, H.; Ramiaramanantsoa, T.; Whittaker, G.; Zocłońska, E.; Zwintz, K. (2016). "Massive pulsating stars observed by BRITE-Constellation. I. The triple system β Centauri (Agena)". Astronomy and Astrophysics. 588: 17. arXiv:1602.02806 $2. Bibcode:2016A&A...588A..55P. doi:10.1051/0004-6361/201527872. A55. 
6. ^ ^{a b c d e f g h} Shultz, M. E.; Wade, G. A.; Rivinius, Th; Alecian, E.; Neiner, C.; Petit, V.; Wisniewski, J. P.; MiMeS Collaboration; BinaMIcS Collaboration (2019). "The magnetic early B-type Stars II: Stellar atmospheric parameters in the era of Gaia". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 485 (2): 1508. arXiv:1902.02713 $2. Bibcode:2019MNRAS.485.1508S. doi:10.1093/mnras/stz416. 
7. ^ ^{a b} Tokovinin, A. A. (1997). "MSC - a catalogue of physical multiple stars". Astronomy & Astrophysics Supplement Series. 124: 75. Bibcode:1997A&AS..124...75T. doi:10.1051/aas:1997181. 
8. ^ ^{a b} Kaler, James B. "HADAR (Beta Centauri)". Stars. University of Illinois. 27 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Aralık 2011. 
9. ^ ^{a b} Alecian, E.; Kochukhov, O.; Neiner, C.; Wade, G. A.; De Batz, B.; Henrichs, H.; Grunhut, J. H.; Bouret, J.-C.; Briquet, M.; Gagne, M.; Naze, Y.; Oksala, M. E.; Rivinius, T.; Townsend, R. H. D.; Walborn, N. R.; Weiss, W.; Mimes Collaboration (2011). "First HARPSpol discoveries of magnetic fields in massive stars". Astronomy & Astrophysics. 536: L6. arXiv:1111.3433 $2. Bibcode:2011A&A...536L...6A. doi:10.1051/0004-6361/201118354. 
10. ^ (1963). Star Names: Their Lore and Meaning (Reprint bas.). New York: Dover Publications Inc. s. 154. ISBN . Erişim tarihi: 12 Aralık 2010. 
11. ^ "V* bet Cen -- Variable Star of beta Cep type". SIMBAD. Centre de Données astronomiques de Strasbourg. 4 Eylül 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Aralık 2011. 
12. ^ Hans Wehr (1979). A Dictionary of Modern Written Arabic. Otto Harrassowitz Verlag. ISBN . 
13. ^ "IAU Working Group on Star Names (WGSN)". 10 Haziran 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 22 Mayıs 2016. 
14. ^ "IAU Catalog of Star Names". 11 Nisan 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Ağustos 2018. 
15. ^ (Çince) AEEA (Activities of Exhibition and Education in Astronomy) 天文教育資訊網 2006 年 7 月 29 日 22 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
16. ^ ^{a b} Hamacher, Duane W.; Frew, David J. (2010). "An Aboriginal Australian Record of the Great Eruption of Eta Carinae". Journal of Astronomical History & Heritage. 13 (3): 220-34. arXiv:1010.4610 $2. Bibcode:2010JAHH...13..220H. doi:10.3724/SP.J.1440-2807.2010.03.06. 
17. ^ Stanbridge, WM (1857). (PDF). Transactions Philosophical Institute Victoria. 2: 137-140. 2 Haziran 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
18. ^ ^{a b} Fred Schaaf (2008). John Wiley & Sons, Incorporated (Ed.). The Brightest Stars: Discovering the Universe through the Sky's Most Brilliant Stars. s. 288. ISBN . 
19. ^ Tirion, Sinnott. Cambridge University Press (Ed.). Sky Atlas 2000.0 - Second Edition. ISBN . Erişim tarihi: 10 Ocak 2008. 
20. ^ Breger, M. (Mayıs 1967). "A Spectroscopic Study of Two Southern B-Type Variables". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 136 (1): 51-59. doi:10.1093/mnras/136.1.51. 
21. ^ ^{a b} Robertson, J.G.; Bedding, T.G.; Aerts, C.; Waelkens, C.; Marson, R.G.; Barton, J.R. (Ocak 1999). "Interferometry and spectroscopy of β Cen: a β Cephei star in a binary system". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 302 (1): 245-252. arXiv:astro-ph/9809158 $2. Bibcode:1999MNRAS.302..245R. doi:10.1046/j.1365-8711.1999.02068.x. 
22. ^ ^{a b} Raassen, A. J. J.; Cassinelli, J. P.; Miller, N. A.; Mewe, R.; Tepedelenlioǧlu, E. (Temmuz 2006). "XMM-Newton observations of β Centauri (B1 III): The temperature structure in the hot plasma and the photosphere-wind connection" (PDF). Astronomy and Astrophysics. 437 (2): 599-609. Bibcode:2005A&A...437..599R. doi:10.1051/0004-6361:20052650. 23 Aralık 2023 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 22 Aralık 2023.