Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
1795-1918 yılları arasındaki Polonya Tarihi, Polonya'nın bağımsızlığını tamamen kaybettiği ve Prusya, Avusturya İmparatorluğu ve Rusya arasında bölündüğü dönemdir. 1795'te, Polonya, 18. yüzyılda gerçekleşen üç bölünmenin üçüncüsü ve sonuncusu gerçekleşti ve Polonya-Litvanya Birliği tamamen ortadan kalktı. Bununla birlikte, hem Polonya'da hem de Polonya'nın dışında yaşanan olaylar, 19. yüzyıl boyunca Polonya bağımsızlığının yeniden tesis edilmesi umutlarını canlı tuttu.
Napolyon dönemi
Napolyon Bonapart Fransız devrimini takiben 1804'te Fransa'da yeni bir imparatorluk kurdu. Diğer güçlerin Fransa'nın yeni statüsünü reddetmesi, imparatorluğun kurulmasından sonra da savaşın devam etmesine neden oldu. Napolyon'un statüsünü reddedenler arasında Polonya'yı paylaşan güçlerde bulunmaktaydı. Bu nedenle Polonyalılar ve Fransızlar arasında ittifak kolay oldu. , bağımsızlık karşılığında Napolyon'un ordusuna dahil oldular.
Her ne kadar Napolyon, daha fazlasını vadetmiş olsa da, 1807'de Prusya bölümünde Varşova Dükalığını kurdu. Temelde bir Fransız kuklası olan düklük, önceki yönetime nazaran daha fazla otonomiye sahipti ve birçok Polonyalı, Napolyon'un yardımıyla tüm devletin yeniden kurulmasını sağlayacağına inanıyordu.
1809'da, II. Stanisław August Poniatowski'nin yeğeni Józef Poniatowski yönetiminde, düklük üçüncü bölünmede Avusturya tarafından ele geçirilen bazı bölgeleri geri aldı. Rus ordusu, 1813'te Napolyon'u Rusya'nın dışına kovalarken dükalığı da işgal etti. Viyana Kongresi ile Varşova Dükalığı dağıtılarak Polonya'nın parçalanmışlığına devam edildi.
Kısa olmasına rağmen, Napolyon dönemi Polonya tarihinde önemli bir yer tutmaktadır. Napolyon dönemi modern Polonya vatanseverliğinin düşünce anlamında filizlendiği dönemdir. Bu dönemde Polonya bağımsızlığının adil ve meşru bir Avrupa düzeninin gerekli bir unsuru olduğu düşüncesi hakimdi ve bu düşünce, "" sloganında kemik bulmuştur. Dahası, Polonya'nın parçalanmasından çok kısa bir süre sonra Varşova Dükalığı'nın ortaya çıkışı, Polonya devletinin sonu olmadığını ve elverişli koşulların altında Polonya'nın tekrar bağımsız olacağı fikrini güçlendirdi.
Milliyetçilik ve romantizmin etkisi
19. yüzyılın başlarında ortaya çıkan entelektüel ve sanatsal iklim, Polonya'nın özyönetim taleplerinin daha da artmasına neden oldu. Bu on yıllar boyunca, milliyetçilik, kıta boyunca kitleler arasında hızla geliştirerek zamanının en dinamik ve çekici siyasi doktrini haline geldi. Milliyetçilik, yerel kültürlerin ve dillerin değerini ve haysiyetini vurgulayarak, etnik sadakatin önemini vurguladı. Romantizm ile beslenen milliyetçilik, 19. yüzyılda Polonya ulusal bilinci üzerinde en güçlü etki yaratan unsurdu. Romantik hareket, halk kültürlerine milliyetçi sempatiyi yansıtan ve Napolyon sonrası Avrupa'nın muhafazakar siyasi düzenine genel bir küçümseme havası sergilediği için siyasi milliyetçiliğin doğal bir ortağıydı. Bu etki altında, Polonya edebiyatı, Adam Mickiewicz'in önderliğindeki Romantik şairler okulunun eserleriyle yeniden gelişti. Mickiewicz, vatansever temalara ve şanlı ulusal geçmişe odaklandı. Yüzyılın önde gelen bestecilerinden Frédéric Chopin, ülkesinin trajik tarihini ilham kaynağı olarak kullandı.
Bu etkilerden beslenen milliyetçilik, önce entelijansiya ve soyluluğun belirli kesimleri arasında, ardından daha yavaş olsa da köylülüler arasında yayıldı. Sürecin sonunda, Polonya'nın eski sınıf temelli "asil vatanseverliğinin" yerini daha geniş bir ulus tanımı almıştı.
Ulusal ayaklanmalar çağı
Birkaç on yıl boyunca, Polonya ulusal hareketi, bir dizi silahlı ayaklanmada ifadesini bulan bir dürtü olan bağımsızlığın derhal yeniden tesis edilmesine öncelik verdi. Ayaklanmalar esas olarak Rusya'nın doğuya bölünmüş bölgesinde ortaya çıktı ve bunların yaklaşık dörtte üçü eskiden Polonya topraklarındaydı. Viyana Kongresi'nden sonra Rusya, Polonya topraklarını Polonya Kongresi olarak düzenledi ve ona oldukça liberal bir anayasa, kendi ordusu ve Çarlık imparatorluğu içinde sınırlı özerklik verdi. Ancak 1820'lerde Rus yönetimi daha keyfi bir hale geldi ve birkaç şehirdeki entelektüeller tarafından bir ayaklanma planlamak için gizli topluluklar kuruldu. Kasım 1830'da Varşova'daki Polonyalı birlikler ayaklandı. Kongre Polonya hükûmeti kısa bir süre sonra isyancı güçlerle dayanışma ilan ettiğinde, yeni bir Polonya-Rusya savaşı başladı. İsyancıların Fransa'dan yardım talepleri göz ardı edildi ve serfliği ortadan kaldırma konusundaki isteksizlikleri onlara köylülüğün desteğine mal oldu.
Eylül 1831'e gelindiğinde Ruslar, Polonya direnişini bastırdı ve 6.000 direnişçiyi, Polonya'daki entelektüel ve dini faaliyetlerin sert bir şekilde bastırıldığı bir dönem başlatarak Fransa'ya sürgüne zorladı. Aynı zamanda, Polonya Kongresi anayasasını ve ordusunu kaybetti.
Kasım Ayaklanmasının başarısızlığından sonra Polonya topraklarında gizli komita faaliyetleri devam etti. Sürgündeki bir Polonyalı siyasi ve entelektüel elit, Paris'te bir operasyon üssü kurdu. Adam Czartoryski (Kasım Ayaklanmasının liderlerinden biri) başkanlığındaki muhafazakar bir grup, Rusya'nın 1819'dan itibaren rutin olarak ihlal ettiği Viyana Kongresi tarafından Polonya'nın tekrar bölünmesinin ortadan kaldırabilmek için yabancı diplomatik desteğe güvendi.
Radikal hizipler, genel bağımsızlık hedefi dışında herhangi bir konuda uzlaşamıyordu. Polonya'daki iç bölünme, sınırlı kaynaklar, yoğun gözetleme ve devrimci hücrelerin zulmü nedeniyle Polonya ulusal hareketi çok sayıda kayıp yaşadı. Özellikle Avustuya bölümünde 'nun liderliğindeki ayaklanmanın başarısızlıkla sonuçlanmasının ardından milliyetçiler güç kaybetti. Ayaklanma, köylülüğün, potansiyel olarak Avusturyalılardan daha kötü bir zalim olarak görülen soyluların ve eşrafın egemen olduğu isyancı liderliğe karşı silahlanmasıyla kanlı bir fiyaskoyla sonuçlandı. Başarısız isyan, Avusturya'dan sert askeri baskılar artırmış ve bu nedenle Polonyalı milliyetçileri, 1848 ve 1849'da Avrupa'nın her yerini sarsan devrim dalgasında etkisiz kalmalarına sebep olmuştu. Ayaklanmanın liderlerinin inatçı idealizmi, birleşik bir cumhuriyetin kurulmasından ziyade bireysel özgürlüğü vurgulaması daha önceki hareketlerin politik felsefesinden en büyük farkıydı.
19. yüzyılın ortalarında Polonya ayaklanmalarının son ve en inatçı olanı, Ocak 1863'te Rus işgali altındaki bölgede patlak verdi (bkz. Ocak Ayaklanması). Rusya'nın Kırım Savaşı'ndaki feci yenilgisinin ardından, Çar II. Aleksandr, imparatorluktaki serflerin özgürleştirilmesi de dahil olmak üzere bir dizi liberal reformu yürürlüğe koydu. Polonya'da toprak reformlarının sert bir şekilde dayatılması, hem mülkiyetini kaybedecek olan muhafazakar toprak sahibi soylular arasında hem de baskıcı yöntemden dolayı Karl Marx ve Rus liberal Alexander Herzen'den etkilenen bir grup genç radikal entelektüel arasında düşmanlık uyandırdı. Bu öfke Ocak Ayaklanması'na sebep oldu. Ancak ayaklanma yabancıların desteğini alamadı. İsyancıların sosyal açıdan ilerici programı köylüleri harekete geçiremese de, isyan on beş ay boyunca inatla devam etti. Rusya, 1864 Ağustos'unda isyanı nihayet ezdikten sonra, Kongre Polonyası'nı yani Polonya topraklarının ayrı statüsünü kaldırarak, Polonya'yı doğrudan kendisinin bir parçası haline getirdi. Bölge, Vilnius Celladı olarak tanınan Mikhail Muravyov-Vilensky'nin diktatörce yönetimi altına alındı. Polonyalı serflerin resmen özgürleştirilmesiyle, köylüleri bir araya getirebilecek ortak nokta ortadan kalmıştı.
"Organik Çalışma" dönemi
Başarısız ulusal ayaklanmalardan sonra Rusların artan baskısı, Polonyalı liderleri ayaklanmanın koşullarının olgunlaşmadığına ikna etti. Ocak Ayaklanmasını izleyen on yıllar boyunca Polonyalılar, acil bağımsızlık hedefini büyük ölçüde terk ettiler ve bunun yerine eğitim, ekonomik gelişme ve modernizasyon araçlarıyla Polonya toplumunu güçlendirmeye yöneldiler. Pozitivizmden etkilenen bu yaklaşım, "Organik Çalışma" (Praca organiczna) adını aldı.
Ancak Polonyalılara baskı artmaya devam etti. 1871'de Prusya devletinin genişletilmiş bir versiyonu olarak kurulan Alman İmparatorluğu, Polonyalıların yaşadığı doğu eyaletlerinin asimilasyonunu hedefliyordu. Aynı zamanda, St. Petersburg Polonya'yı Ruslaştırmaya çalıştı ve Polonya dilinin ve kültürel ifadenin kullanımına karşı kısıtlamalar getirdi. Rus ve Alman idaresi altındaki Polonyalılar ayrıca Roma Katolik Kilisesi'ne karşı geliştirilen resmi kampanyalara katlanmak zorunda kaldı: Şansölye Otto von Bismarck, Kulturkampf kapsamında Roma Katolik Kilisesi'ni devlet kontrolü altına aldı ve Rusya'da Ortodoksluğu benimsetebilmek için çalışmalar yaptı.
Avusturya hakimiyetindeki Polonya tebaası genel olarak daha yumuşak bir rejimle karşı karşıya kaldılar. Polonyalılar, ağırlıklı olarak Katolik olan Avusturya'da dini zulüm görmediler ve Viyana, çokuluslu yapısındaki karmaşık politik hesaplarında Polonyalıları müttefik olarak görmekteydi. Sadakatin karşılığında, veya Galiçya, önemli bir idari ve kültürel özerklik elde etti. Galiçya, Alman ve 'nın baskısı altında bir hoşgörü vahası olarak ün kazandı. Galiçya eyaletinin yönetimi Sejm adındaki yarı özerk bir parlamento organıyla yönetiliyordu. 19. yüzyılın sonlarında, Kraków ve Lviv üniversiteleri Polonya'nın entelektüel faaliyetlerinin merkezleri haline geldi ve Kraków, Polonya sanatının ve düşüncesinin merkezi oldu. Bağımsızlığın yeniden sağlanmasından sonra bile, güney Polonya'nın pek çok sakini, Habsburg İmparatorluğu dönemini iyi hatırlamaktadır.
Sosyal ve politik dönüşüm
19. yüzyılın sonları boyunca Polonya topraklarında artan sosyal ve ekonomik faaliyet, onlara daha modern bir görünüm kazandırdı ve geleneksel yaşam kalıplarını değiştirdi. Özellikle ve Almanya'nın kontrolündeki Silezya bölgelerinde madencilik ve imalat Polonyalıların ana çalışma bölgeleriydi. Bu gelişme kentleşme sürecini hızlandırdı ve kapitalizmin ortaya çıkışı, toprak sahibi aristokrasinin Polonya toplumundaki göreceli önemini azaltmaya başladı. Milyonlarca Polonyalı Kuzey Amerika'ya ve diğer yerlere göç etti ve milyonlarcası da yeni endüstriyel işgücü oluşturmak için şehirlere göç etti. Bu değişimler yeni sosyal gerilimleri uyandırdı. Kent işçileri, erken kapitalizmle ilişkili tüm zorlukları yaşadılar ve bölgedeki yoğun milliyetçi atmosferi, Polonyalılar ile eski heterojen Polonya-Litvanya Birliği'nden kalan diğer halklar arasında sürtüşmelere yol açtı. Bununla birlikte, şehirlere taşınmaya çalışan Polonyalı köylüler ile şehirlerde halihazırda bulunan ve bu nedenle daha iyi konumda olan Yahudiler ve Almanlar arasında gerilimler yaşandı. Bu nedenle, Prusya Polonyasındaki Yahudi nüfusu, Almanya'ya ait olma eğilimindeydi. Bunun yanında Orta ve Doğu Avrupa Aşkenaz Yahudileri tarafından konuşulan geleneksel dil olan Yidiş dilinde Avusturya-Macaristan ve Prusya kültürleri oldukça baskındı.
Bu dönüşümler 20. yüzyılda Polonya manzarasına hakim olacak yeni partilere ve hareketlere yol açtı. Alt sınıfların şikayetleri köylü ve sosyalist partilerin oluşumuna yol açtı. Komünizm yalnızca marjinal bir takipçi kazandı, ancak Józef Piłsudski'nin önderlik ettiği daha ılımlı bir sosyalist hizip, Polonya bağımsızlığını şiddetle savunduğu için daha geniş bir destek kazandı. 1905'te Józef Piłsudski'nin partisi , tüm Rus İmparatorluğu'nun en büyük sosyalist partisiydi. Roman Dmowski'nin Ulusal Demokrasisi, milliyetçiliği Yahudilere ve diğer azınlıklara yönelik düşmanlıkla birleştiren bir doktrini benimseyerek sağın önde gelen temsilcisi oldu. Polonya siyasi yaşamı, Organik Çalışmanın görece sessizliğinden çıkmıştı. 1900'den sonra siyasi faaliyet yalnızca Prusya Polonyasasında bastırıldı.
Birinci Dünya Savaşı
Savaşın sırasında Polonya
Birinci Dünya Savaşı'nın başlamasıyla savaşın her iki tarafı da Polonyalıları kendi tarafına çekebilmek için tavizler ve gelecekte özerklik vaatleri sunduğundan, savaş, Polonyalılara siyasi avantaj sağladı. Avusturyalılar Kongre Polonyası'nı Galiçya topraklarına dahil etmek istediler, bu yüzden savaştan önce bile orada milliyetçi örgütlerin kurulmasına izin verdiler (örneğin, ). Ruslar, Polonya'nın özerklik hakkını tanıdı ve Rus tarafını destekleyen 'nin kurulmasına izin verdi. 1916'da, Polonya'nın İttifak Güçlerine olan desteğini artırmaya ve bir Polonya ordusu kurmaya çalışan Alman ve Avusturya imparatorları, yeni bir Polonya Krallığını ilan ettiler. Bu krallık Polonya tarihindeki dördüncü ve son monarşiydi. Yeni Krallık tarafından yönetiliyordu ve devletin küçük bir orduya ve kendi para birimine sahipti. Kurulan yeni krallığa gelecekte Vilnius ve Minsk'in de dahil olduğu Polonya-Litvanya Birliği toprakları vadedildi. Ancak ilk kurulduğunda Polonya Krallığı toprakları Kongre Polonyası bölgesinden oluşuyordu.
Roman Dmowski, savaş yıllarını Batı Avrupa'da, Müttefikleri, kurtuluşa doğru ilk adım olarak Rus yönetimi altındaki Polonya topraklarını birleştirmeye ikna etmeyi umarak geçirdi. Piłsudski, savaşın Polonya'yı paylaşan Avusturya, Prusya ve Rusya'yı mahvedeceğini doğru bir şekilde tahmin etmişti, bu da çoğu insanın 1918'den önce pek olası olmadığını düşündüğü bir sonuçtu. Bu nedenle, Piłsudski, tam bağımsızlığa doğru ilk adım olarak Rusya'yı yenmek için İttifak Devletleri'ne yardım etmek için oluşturdu.
Savaşın Doğu Cephesindeki ağır çatışmaların çoğu Polonya devletinin topraklarında gerçekleşti. 1914'te Rus kuvvetleri geri püskürtmeden önce Kraków'a çok yaklaştı. Sonraki bahar, Kraków'un doğusundaki Gorlice ve Przemyśl çevresinde şiddetli çatışmalar meydana geldi. 1915'te Polonya toprakları, 1812'te olduğu gibi kavrulmuş toprak politikasını uygulayan Rus ordusu tarafından yağmalandı ve terk edildi; Ruslar ayrıca düşmanla işbirliği yaptıklarından şüphelenilen yüz binlerce sakinini bölgeden sürdü. 1915'in sonunda Almanlar, Varşova da dahil olmak üzere Ruslar tarafından kontrol edilen tüm Polonya topraklarını işgal etti. 1916'da Galiçya'daki bir başka Rus saldırısı, savaş bölgesindeki sivillerin zaten çaresiz durumdaki durumunu daha da kötüleştirdi; yaklaşık 1 milyon Polonyalı saldırıyla birlikte yerinden oldu. 1916 Rus saldırısı Almanları ve Avusturyalıları gafil avlamış olsa da, zayıf iletişim ve lojistik Rusların avantajı değerlendirememesine neden oldu.
Üç işgal gücünün ordularıyla birlikte toplam 2 milyon Polonyalı asker savaştı ve 450.000'ü öldü. Birkaç yüz bin Polonyalı sivil Almanya'daki çalışma kamplarına gönderildi. Her iki tarafın da uyguladığı kavrulmuş toprak stratejisi, savaş bölgesinin çoğunu yaşanmaz hale getirdi.
Devletin yeniden kurulması
1917 yılında ABD, İtilaf Devletleri tarafında çatışmaya girerken, Rusya'daki devrimci ayaklanma süreci sonucunda Brest-Litovsk Antlaşmasını imzaladı ve savaştan çekildi. Böylece tüm eski Polonya toprakları İttifak Devletleri'nin kontrolünün altına girdi. Ancak 1918 Sonbaharında Alman yenilgisinden sonra; Prusya Monarşisinin yıkılmasının ardından liberal Weimar Cumhuriyeti'nin kurulması ve Wilson İlkeleri kapsamında imzalanan Versay Barış Antlaşması bağımsız bir Polonya devletine giden yol açıldı.
Józef Piłsudski, Almanya tarafından itaatsizlik nedeniyle hapse atılması onu kahramanlaştırmıştır. Ekim 1918'de Polonyalı yetkililer, İttifak Güçlerinin direnişinin kırılmasıyla Galiçya ve Teschen Silezyası'nı devraldı. Kasım 1918'de Piłsudski, devrimciler tarafından Almanya'daki hapishaneden kurtarıldı ve Varşova'ya döndü. 11 Kasım 1918'de , Piłsudski'nin ülkeye gelmesiyle tüm sorumluluklarını Piłsudski'ye devretti. Piłsudski geçici Devlet Başkanı olmasından kısa süre sonra, savaşın son aylarında oluşturulan tüm yerel yönetimler, Varşova'daki merkezi hükûmete bağlılığını ilan etti. 123 yıldır Avrupa haritasında yer almayan Polonya yeniden doğdu.
Yeni oluşturulan devlet başlangıçta eski Kongre Polonyası, batı Galiçya (o sıradan Ukraynalılar tarafından kuşatılmış durumdaydı) ve Teschen Silezyası'nın bir kısmından oluşuyordu.
Kaynakça
- ^ Blit, Lucjan (1971). The Origins of Polish Socialism: The History and Ideas of the First Polish Socialist Party, 1878–1886. Londra: Cambridge University Press. s. 4.
- ^ , Stig Förster, Great War, Total War: Combat and Mobilization on the Western Front, 1914–1918, Cambridge University Press, 2000, , Google Print, p.160
- ^ , Jack L. Snyder, Post-Soviet Political Order: Conflict and State Building, Routledge, 1998, , Google Print, p.43 6 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Alan Kramer, Dynamic of Destruction: Culture and Mass Killing in the First World War, Oxford University Press, 2007, , Google Print, p.151
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
1795 1918 yillari arasindaki Polonya Tarihi Polonya nin bagimsizligini tamamen kaybettigi ve Prusya Avusturya Imparatorlugu ve Rusya arasinda bolundugu donemdir 1795 te Polonya 18 yuzyilda gerceklesen uc bolunmenin ucuncusu ve sonuncusu gerceklesti ve Polonya Litvanya Birligi tamamen ortadan kalkti Bununla birlikte hem Polonya da hem de Polonya nin disinda yasanan olaylar 19 yuzyil boyunca Polonya bagimsizliginin yeniden tesis edilmesi umutlarini canli tuttu 1821 de bolunmus Polonya topraklariNapolyon donemiVarsova Dukaligi 1807 1815 Napolyon Bonapart Fransiz devrimini takiben 1804 te Fransa da yeni bir imparatorluk kurdu Diger guclerin Fransa nin yeni statusunu reddetmesi imparatorlugun kurulmasindan sonra da savasin devam etmesine neden oldu Napolyon un statusunu reddedenler arasinda Polonya yi paylasan guclerde bulunmaktaydi Bu nedenle Polonyalilar ve Fransizlar arasinda ittifak kolay oldu bagimsizlik karsiliginda Napolyon un ordusuna dahil oldular Her ne kadar Napolyon daha fazlasini vadetmis olsa da 1807 de Prusya bolumunde Varsova Dukaligini kurdu Temelde bir Fransiz kuklasi olan dukluk onceki yonetime nazaran daha fazla otonomiye sahipti ve bircok Polonyali Napolyon un yardimiyla tum devletin yeniden kurulmasini saglayacagina inaniyordu 1809 da II Stanislaw August Poniatowski nin yegeni Jozef Poniatowski yonetiminde dukluk ucuncu bolunmede Avusturya tarafindan ele gecirilen bazi bolgeleri geri aldi Rus ordusu 1813 te Napolyon u Rusya nin disina kovalarken dukaligi da isgal etti Viyana Kongresi ile Varsova Dukaligi dagitilarak Polonya nin parcalanmisligina devam edildi Kisa olmasina ragmen Napolyon donemi Polonya tarihinde onemli bir yer tutmaktadir Napolyon donemi modern Polonya vatanseverliginin dusunce anlaminda filizlendigi donemdir Bu donemde Polonya bagimsizliginin adil ve mesru bir Avrupa duzeninin gerekli bir unsuru oldugu dusuncesi hakimdi ve bu dusunce sloganinda kemik bulmustur Dahasi Polonya nin parcalanmasindan cok kisa bir sure sonra Varsova Dukaligi nin ortaya cikisi Polonya devletinin sonu olmadigini ve elverisli kosullarin altinda Polonya nin tekrar bagimsiz olacagi fikrini guclendirdi Milliyetcilik ve romantizmin etkisi19 yuzyilin baslarinda ortaya cikan entelektuel ve sanatsal iklim Polonya nin ozyonetim taleplerinin daha da artmasina neden oldu Bu on yillar boyunca milliyetcilik kita boyunca kitleler arasinda hizla gelistirerek zamaninin en dinamik ve cekici siyasi doktrini haline geldi Milliyetcilik yerel kulturlerin ve dillerin degerini ve haysiyetini vurgulayarak etnik sadakatin onemini vurguladi Romantizm ile beslenen milliyetcilik 19 yuzyilda Polonya ulusal bilinci uzerinde en guclu etki yaratan unsurdu Romantik hareket halk kulturlerine milliyetci sempatiyi yansitan ve Napolyon sonrasi Avrupa nin muhafazakar siyasi duzenine genel bir kucumseme havasi sergiledigi icin siyasi milliyetciligin dogal bir ortagiydi Bu etki altinda Polonya edebiyati Adam Mickiewicz in onderligindeki Romantik sairler okulunun eserleriyle yeniden gelisti Mickiewicz vatansever temalara ve sanli ulusal gecmise odaklandi Yuzyilin onde gelen bestecilerinden Frederic Chopin ulkesinin trajik tarihini ilham kaynagi olarak kullandi Bu etkilerden beslenen milliyetcilik once entelijansiya ve soylulugun belirli kesimleri arasinda ardindan daha yavas olsa da koylululer arasinda yayildi Surecin sonunda Polonya nin eski sinif temelli asil vatanseverliginin yerini daha genis bir ulus tanimi almisti Ulusal ayaklanmalar cagiBirkac on yil boyunca Polonya ulusal hareketi bir dizi silahli ayaklanmada ifadesini bulan bir durtu olan bagimsizligin derhal yeniden tesis edilmesine oncelik verdi Ayaklanmalar esas olarak Rusya nin doguya bolunmus bolgesinde ortaya cikti ve bunlarin yaklasik dortte ucu eskiden Polonya topraklarindaydi Viyana Kongresi nden sonra Rusya Polonya topraklarini Polonya Kongresi olarak duzenledi ve ona oldukca liberal bir anayasa kendi ordusu ve Carlik imparatorlugu icinde sinirli ozerklik verdi Ancak 1820 lerde Rus yonetimi daha keyfi bir hale geldi ve birkac sehirdeki entelektueller tarafindan bir ayaklanma planlamak icin gizli topluluklar kuruldu Kasim 1830 da Varsova daki Polonyali birlikler ayaklandi Kongre Polonya hukumeti kisa bir sure sonra isyanci guclerle dayanisma ilan ettiginde yeni bir Polonya Rusya savasi basladi Isyancilarin Fransa dan yardim talepleri goz ardi edildi ve serfligi ortadan kaldirma konusundaki isteksizlikleri onlara koylulugun destegine mal oldu Eylul 1831 e gelindiginde Ruslar Polonya direnisini bastirdi ve 6 000 direnisciyi Polonya daki entelektuel ve dini faaliyetlerin sert bir sekilde bastirildigi bir donem baslatarak Fransa ya surgune zorladi Ayni zamanda Polonya Kongresi anayasasini ve ordusunu kaybetti Kasim Ayaklanmasinin basarisizligindan sonra Polonya topraklarinda gizli komita faaliyetleri devam etti Surgundeki bir Polonyali siyasi ve entelektuel elit Paris te bir operasyon ussu kurdu Adam Czartoryski Kasim Ayaklanmasinin liderlerinden biri baskanligindaki muhafazakar bir grup Rusya nin 1819 dan itibaren rutin olarak ihlal ettigi Viyana Kongresi tarafindan Polonya nin tekrar bolunmesinin ortadan kaldirabilmek icin yabanci diplomatik destege guvendi Radikal hizipler genel bagimsizlik hedefi disinda herhangi bir konuda uzlasamiyordu Polonya daki ic bolunme sinirli kaynaklar yogun gozetleme ve devrimci hucrelerin zulmu nedeniyle Polonya ulusal hareketi cok sayida kayip yasadi Ozellikle Avustuya bolumunde nun liderligindeki ayaklanmanin basarisizlikla sonuclanmasinin ardindan milliyetciler guc kaybetti Ayaklanma koylulugun potansiyel olarak Avusturyalilardan daha kotu bir zalim olarak gorulen soylularin ve esrafin egemen oldugu isyanci liderlige karsi silahlanmasiyla kanli bir fiyaskoyla sonuclandi Basarisiz isyan Avusturya dan sert askeri baskilar artirmis ve bu nedenle Polonyali milliyetcileri 1848 ve 1849 da Avrupa nin her yerini sarsan devrim dalgasinda etkisiz kalmalarina sebep olmustu Ayaklanmanin liderlerinin inatci idealizmi birlesik bir cumhuriyetin kurulmasindan ziyade bireysel ozgurlugu vurgulamasi daha onceki hareketlerin politik felsefesinden en buyuk farkiydi 19 yuzyilin ortalarinda Polonya ayaklanmalarinin son ve en inatci olani Ocak 1863 te Rus isgali altindaki bolgede patlak verdi bkz Ocak Ayaklanmasi Rusya nin Kirim Savasi ndaki feci yenilgisinin ardindan Car II Aleksandr imparatorluktaki serflerin ozgurlestirilmesi de dahil olmak uzere bir dizi liberal reformu yururluge koydu Polonya da toprak reformlarinin sert bir sekilde dayatilmasi hem mulkiyetini kaybedecek olan muhafazakar toprak sahibi soylular arasinda hem de baskici yontemden dolayi Karl Marx ve Rus liberal Alexander Herzen den etkilenen bir grup genc radikal entelektuel arasinda dusmanlik uyandirdi Bu ofke Ocak Ayaklanmasi na sebep oldu Ancak ayaklanma yabancilarin destegini alamadi Isyancilarin sosyal acidan ilerici programi koyluleri harekete geciremese de isyan on bes ay boyunca inatla devam etti Rusya 1864 Agustos unda isyani nihayet ezdikten sonra Kongre Polonyasi ni yani Polonya topraklarinin ayri statusunu kaldirarak Polonya yi dogrudan kendisinin bir parcasi haline getirdi Bolge Vilnius Celladi olarak taninan Mikhail Muravyov Vilensky nin diktatorce yonetimi altina alindi Polonyali serflerin resmen ozgurlestirilmesiyle koyluleri bir araya getirebilecek ortak nokta ortadan kalmisti Organik Calisma donemiBasarisiz ulusal ayaklanmalardan sonra Ruslarin artan baskisi Polonyali liderleri ayaklanmanin kosullarinin olgunlasmadigina ikna etti Ocak Ayaklanmasini izleyen on yillar boyunca Polonyalilar acil bagimsizlik hedefini buyuk olcude terk ettiler ve bunun yerine egitim ekonomik gelisme ve modernizasyon araclariyla Polonya toplumunu guclendirmeye yoneldiler Pozitivizmden etkilenen bu yaklasim Organik Calisma Praca organiczna adini aldi Ancak Polonyalilara baski artmaya devam etti 1871 de Prusya devletinin genisletilmis bir versiyonu olarak kurulan Alman Imparatorlugu Polonyalilarin yasadigi dogu eyaletlerinin asimilasyonunu hedefliyordu Ayni zamanda St Petersburg Polonya yi Ruslastirmaya calisti ve Polonya dilinin ve kulturel ifadenin kullanimina karsi kisitlamalar getirdi Rus ve Alman idaresi altindaki Polonyalilar ayrica Roma Katolik Kilisesi ne karsi gelistirilen resmi kampanyalara katlanmak zorunda kaldi Sansolye Otto von Bismarck Kulturkampf kapsaminda Roma Katolik Kilisesi ni devlet kontrolu altina aldi ve Rusya da Ortodokslugu benimsetebilmek icin calismalar yapti Avusturya hakimiyetindeki Polonya tebaasi genel olarak daha yumusak bir rejimle karsi karsiya kaldilar Polonyalilar agirlikli olarak Katolik olan Avusturya da dini zulum gormediler ve Viyana cokuluslu yapisindaki karmasik politik hesaplarinda Polonyalilari muttefik olarak gormekteydi Sadakatin karsiliginda veya Galicya onemli bir idari ve kulturel ozerklik elde etti Galicya Alman ve nin baskisi altinda bir hosgoru vahasi olarak un kazandi Galicya eyaletinin yonetimi Sejm adindaki yari ozerk bir parlamento organiyla yonetiliyordu 19 yuzyilin sonlarinda Krakow ve Lviv universiteleri Polonya nin entelektuel faaliyetlerinin merkezleri haline geldi ve Krakow Polonya sanatinin ve dusuncesinin merkezi oldu Bagimsizligin yeniden saglanmasindan sonra bile guney Polonya nin pek cok sakini Habsburg Imparatorlugu donemini iyi hatirlamaktadir Sosyal ve politik donusum19 yuzyilin sonlari boyunca Polonya topraklarinda artan sosyal ve ekonomik faaliyet onlara daha modern bir gorunum kazandirdi ve geleneksel yasam kaliplarini degistirdi Ozellikle ve Almanya nin kontrolundeki Silezya bolgelerinde madencilik ve imalat Polonyalilarin ana calisma bolgeleriydi Bu gelisme kentlesme surecini hizlandirdi ve kapitalizmin ortaya cikisi toprak sahibi aristokrasinin Polonya toplumundaki goreceli onemini azaltmaya basladi Milyonlarca Polonyali Kuzey Amerika ya ve diger yerlere goc etti ve milyonlarcasi da yeni endustriyel isgucu olusturmak icin sehirlere goc etti Bu degisimler yeni sosyal gerilimleri uyandirdi Kent iscileri erken kapitalizmle iliskili tum zorluklari yasadilar ve bolgedeki yogun milliyetci atmosferi Polonyalilar ile eski heterojen Polonya Litvanya Birligi nden kalan diger halklar arasinda surtusmelere yol acti Bununla birlikte sehirlere tasinmaya calisan Polonyali koyluler ile sehirlerde halihazirda bulunan ve bu nedenle daha iyi konumda olan Yahudiler ve Almanlar arasinda gerilimler yasandi Bu nedenle Prusya Polonyasindaki Yahudi nufusu Almanya ya ait olma egilimindeydi Bunun yaninda Orta ve Dogu Avrupa Askenaz Yahudileri tarafindan konusulan geleneksel dil olan Yidis dilinde Avusturya Macaristan ve Prusya kulturleri oldukca baskindi Bu donusumler 20 yuzyilda Polonya manzarasina hakim olacak yeni partilere ve hareketlere yol acti Alt siniflarin sikayetleri koylu ve sosyalist partilerin olusumuna yol acti Komunizm yalnizca marjinal bir takipci kazandi ancak Jozef Pilsudski nin onderlik ettigi daha ilimli bir sosyalist hizip Polonya bagimsizligini siddetle savundugu icin daha genis bir destek kazandi 1905 te Jozef Pilsudski nin partisi tum Rus Imparatorlugu nun en buyuk sosyalist partisiydi Roman Dmowski nin Ulusal Demokrasisi milliyetciligi Yahudilere ve diger azinliklara yonelik dusmanlikla birlestiren bir doktrini benimseyerek sagin onde gelen temsilcisi oldu Polonya siyasi yasami Organik Calismanin gorece sessizliginden cikmisti 1900 den sonra siyasi faaliyet yalnizca Prusya Polonyasasinda bastirildi Birinci Dunya SavasiSavasin sirasinda Polonya Birinci Dunya Savasi nin baslamasiyla savasin her iki tarafi da Polonyalilari kendi tarafina cekebilmek icin tavizler ve gelecekte ozerklik vaatleri sundugundan savas Polonyalilara siyasi avantaj sagladi Avusturyalilar Kongre Polonyasi ni Galicya topraklarina dahil etmek istediler bu yuzden savastan once bile orada milliyetci orgutlerin kurulmasina izin verdiler ornegin Ruslar Polonya nin ozerklik hakkini tanidi ve Rus tarafini destekleyen nin kurulmasina izin verdi 1916 da Polonya nin Ittifak Guclerine olan destegini artirmaya ve bir Polonya ordusu kurmaya calisan Alman ve Avusturya imparatorlari yeni bir Polonya Kralligini ilan ettiler Bu krallik Polonya tarihindeki dorduncu ve son monarsiydi Yeni Krallik tarafindan yonetiliyordu ve devletin kucuk bir orduya ve kendi para birimine sahipti Kurulan yeni kralliga gelecekte Vilnius ve Minsk in de dahil oldugu Polonya Litvanya Birligi topraklari vadedildi Ancak ilk kuruldugunda Polonya Kralligi topraklari Kongre Polonyasi bolgesinden olusuyordu Roman Dmowski savas yillarini Bati Avrupa da Muttefikleri kurtulusa dogru ilk adim olarak Rus yonetimi altindaki Polonya topraklarini birlestirmeye ikna etmeyi umarak gecirdi Pilsudski savasin Polonya yi paylasan Avusturya Prusya ve Rusya yi mahvedecegini dogru bir sekilde tahmin etmisti bu da cogu insanin 1918 den once pek olasi olmadigini dusundugu bir sonuctu Bu nedenle Pilsudski tam bagimsizliga dogru ilk adim olarak Rusya yi yenmek icin Ittifak Devletleri ne yardim etmek icin olusturdu Savasin Dogu Cephesindeki agir catismalarin cogu Polonya devletinin topraklarinda gerceklesti 1914 te Rus kuvvetleri geri puskurtmeden once Krakow a cok yaklasti Sonraki bahar Krakow un dogusundaki Gorlice ve Przemysl cevresinde siddetli catismalar meydana geldi 1915 te Polonya topraklari 1812 te oldugu gibi kavrulmus toprak politikasini uygulayan Rus ordusu tarafindan yagmalandi ve terk edildi Ruslar ayrica dusmanla isbirligi yaptiklarindan suphelenilen yuz binlerce sakinini bolgeden surdu 1915 in sonunda Almanlar Varsova da dahil olmak uzere Ruslar tarafindan kontrol edilen tum Polonya topraklarini isgal etti 1916 da Galicya daki bir baska Rus saldirisi savas bolgesindeki sivillerin zaten caresiz durumdaki durumunu daha da kotulestirdi yaklasik 1 milyon Polonyali saldiriyla birlikte yerinden oldu 1916 Rus saldirisi Almanlari ve Avusturyalilari gafil avlamis olsa da zayif iletisim ve lojistik Ruslarin avantaji degerlendirememesine neden oldu Uc isgal gucunun ordulariyla birlikte toplam 2 milyon Polonyali asker savasti ve 450 000 u oldu Birkac yuz bin Polonyali sivil Almanya daki calisma kamplarina gonderildi Her iki tarafin da uyguladigi kavrulmus toprak stratejisi savas bolgesinin cogunu yasanmaz hale getirdi Devletin yeniden kurulmasi 1917 yilinda ABD Itilaf Devletleri tarafinda catismaya girerken Rusya daki devrimci ayaklanma sureci sonucunda Brest Litovsk Antlasmasini imzaladi ve savastan cekildi Boylece tum eski Polonya topraklari Ittifak Devletleri nin kontrolunun altina girdi Ancak 1918 Sonbaharinda Alman yenilgisinden sonra Prusya Monarsisinin yikilmasinin ardindan liberal Weimar Cumhuriyeti nin kurulmasi ve Wilson Ilkeleri kapsaminda imzalanan Versay Baris Antlasmasi bagimsiz bir Polonya devletine giden yol acildi Jozef Pilsudski Almanya tarafindan itaatsizlik nedeniyle hapse atilmasi onu kahramanlastirmistir Ekim 1918 de Polonyali yetkililer Ittifak Guclerinin direnisinin kirilmasiyla Galicya ve Teschen Silezyasi ni devraldi Kasim 1918 de Pilsudski devrimciler tarafindan Almanya daki hapishaneden kurtarildi ve Varsova ya dondu 11 Kasim 1918 de Pilsudski nin ulkeye gelmesiyle tum sorumluluklarini Pilsudski ye devretti Pilsudski gecici Devlet Baskani olmasindan kisa sure sonra savasin son aylarinda olusturulan tum yerel yonetimler Varsova daki merkezi hukumete bagliligini ilan etti 123 yildir Avrupa haritasinda yer almayan Polonya yeniden dogdu Yeni olusturulan devlet baslangicta eski Kongre Polonyasi bati Galicya o siradan Ukraynalilar tarafindan kusatilmis durumdaydi ve Teschen Silezyasi nin bir kismindan olusuyordu Kaynakca Blit Lucjan 1971 The Origins of Polish Socialism The History and Ideas of the First Polish Socialist Party 1878 1886 Londra Cambridge University Press s 4 Stig Forster Great War Total War Combat and Mobilization on the Western Front 1914 1918 Cambridge University Press 2000 0 521 77352 0 Google Print p 160 Jack L Snyder Post Soviet Political Order Conflict and State Building Routledge 1998 0 415 17069 9 Google Print p 43 6 Mayis 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde Alan Kramer Dynamic of Destruction Culture and Mass Killing in the First World War Oxford University Press 2007 0 19 280342 5 Google Print p 151