Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Sinir gazı, solunum, enjeksiyon ya da deriden nüfuz yoluyla vücuda girip nöronlara (sinir hücrelerine) zarar vererek vücutta, istemsiz kasılma ve ölüme sebep olan kimyasal maddedir.
Genellikle kimyasal silah olarak kullanılan bu maddeler başlıca Tabun, Soman ve Sarin'dir.
Kimyasal ajan olarak sinir gazları
Konvansiyonel silahlar ile yapılan savaşlarda hızla sonuç almak isteyen ordular tarih boyunca çeşitli Kimyasal, Biyolojik ve Nükleer ajanları kullanarak düşmanlarına üstünlük sağlamak istemişlerdir. Antik Yunanistan’dan yakın geçmişte Suriye iç savaşına kadar birçok savaşta kimyasal ajanlar defalarca kimyasal silah olarak kullanıldı. Kimyasal silah olarak kullanılan ajanları dört ana grupta toplayabiliriz.
1) Sinir gazları (G-grubu, V-grubu ve A-grubu)
2) Yakıcı gazlar (Hardal gazı, Kükürtlü hardal, Levisit, Fosgen, Oksim)
3) Boğucu gazlar (Fosgen, Difosgen, Klor, Kloropikrin)
4) Kan zehirleyici ajanlar (Siyanür, Siyanojen klorür)
Bunlara ayrıca kapasite bozucu ajanlar, kargaşa bastırıcı ajanlar ve bitki öldürücüler de ek grup olarak eklenebilir.
Birinci Nesil Sinir Gazları (G-grubu sinir gazları)
Modern çağlarda en sık kullanılan kimyasal ajanlar yakıcı ve boğucu gazlar oldu. I. Dünya Savaşında bunların yaygın olarak kullanılmasıyla, öngörülemeyen yıkıcı ve yaygın etkilerinin görüldü ve bu ajanların sonraki savaşlarda kullanılması yasaklandı. 1936 yılında Nazi Almanyası'nda sentetik insektisidler üzerine bilimsel araştırmalar yapan Gerhard Schräder 2000’den fazla organofosfat kökenli sentetik bileşik sentezledi. Bu bileşiklerin insanlar ve hayvanlar üzerinde son derece toksik olduğunun fark edilmesi üzerine dönemin askeri ve politik baskısıyla çalışmaları sivil insektisit araştırmalarından askeri sinir gazı çalışmalarına yöneldi. Organofosfat pestisitler, genel yapısı bir fosfor atomunun benzersiz kimyasal özelliği ve karakteristik bir fosforil bağı (P = O) veya tiyofosforil bağı (P = S) olan bir organofosforlu bileşik sınıfıdır; böceklerde ve aynı zamanda insanlarda ve diğer birçok hayvanda Asetilkolinesteraz ve Butirilkolinesteraz enzimini inhibe ederler. Bunun sonucunda asetil kolin yıkımı durur, birikir ve olarak bilinen klinik tablo ortaya çıkar. Ajanın toksik gücüne göre klinik semptomlar hafiften ağıra hatta dakikalar içinde ölüme kadar gidebilir. Organofosfatların içinde hayli toksik olan ethil dimethilfosforamidocyanidat (Tabun, GA) sentezlenen ilk sinir gazı oldu. Bunu propan-2-yl methylphosphonofluoridate (Sarin, GB) takip etti. Bu grupta üretilen diğer sinir gazları 3,3-dimethylbutan-2-yl methylphosphonofluoridate (Soman, GD) ve cyclohexyl methylphosphonofluoridate (Siklosarin, GF) oldu. Bunlar 'Birinci Nesil Sinir Gazları' olarak tanındı ve hem üreticisinin adına hem de Almanya’ya ithafen “G-Grup” ajanlar olarak isimlendirildi. Almanlar bu gazları II. Dünya savaşında hiç kullanmadılar.
Sarin gazı, Japonya'da toplam 19 kişinin öldüğü ve yaklaşık 6000’den fazla kişinin etkilendiği 1994 Matsumoto sarin saldırısı ve olaylarında kullanıldı.
İkinci Nesil Sinir Gazları (V-grubu sinir gazları)
II. Dünya savaşından sonra İngiltere, Almanya’nın bu konudaki deneyim ve teknolojisinden etkilendi ve 1951 yılında Porton Down laboratuvarlarında İngiliz Ranajit Ghosh ve J. F. Newman yeni bir tür toksik organofosfat bileşiğini sinir gazı olarak tanıttılar. Bu yeni bileşik VX (Ethyl ({2-[bis(propan-2-yl) amino] ethyl}sulfanyl)(methyl)phosphinate) olarak adlandırıldı. 1955 de VX ten daha zayıf ama tarımda kullanılamayacak kadar toksik olanVG (O,O-diethyl S-[2-(diethylamino)ethyl] phosphorothioate) (diğer adlarıyla Amiton ya da Tetram) bulundu. Takip eden yıllarda SSCB de bu maddeden VR (RVX), Çin de VC (CVX) isimli kendi türevlerini sentez ettiler. ABD, İngiltere’den sinir gazı teknolojisini transfer ederek 1961 yılındaNewport Chemical Depot’ta kendi kimyasal silah depolarını oluşturdu. Bu grup da 'İkinci Nesil Sinir Gazları' ya da Venom (Zehir) anlamında “V-grup” ajanlar olarak isimlendirildi.
VX, 13 Şubat 2017'de Malezya’nın başkenti Kuala Lumpur Uluslararası Havalimanında, Kuzey Kore lideri Kim Jong-un'un üvey kardeşi olan Kim Jong-nam’ın yüzüne sprey sıkılarak öldürülmesi olayında kullanıldı.
Üçüncü Nesil Sinir Gazları
Kimyasal ajanların gaz halinin çok toksik olması üretimden nakline, depolama, korunma ve imhasına kadar pek çok aşamada hiç kullanılmasalar bile yüksek güvenlik riskleri içeriyordu. Buna bir çözüm arayan ABD’deki laboratuvarlar 1950’li yıllarda ikili ajanları keşfettiler. İkili ajan, sadece bir araya getirildiklerinde toksik özellik gösteren ancak tek başlarına toksik olmayan iki ya da daha fazla ajandan oluşan bileşiklerdi. Bu sayede tek başına zararsız olan iki veya daha fazla kimyasal öncül ayrı ayrı üretilebiliyor ve güvenle nakil yapılıp depolanabiliyordu. Sadece savaşta ya da hemen saldırı öncesinde birleştirildiğinde toksik etkili ajan elde ediliyordu. Bu teknoloji için seçilen önceki nesil ajanlar sarin (GB2), soman (GD2) ve VX (VX2) türevleri oldu; kod adın sonuna eklenen "2" rakamı ajanın ikili yapıda olduğunu gösteriyordu. Bu gruptaki ikili ajanlara da 'Üçüncü Nesil Sinir Gazları' dendi.
Dördüncü Nesil Sinir Gazları (A-grubu sinir gazları)
1960’lı yıllarda Soğuk savaş etkisini tüm şiddetiyle politik arenada gösterirken Batı Bloku'nu oluşturan ülkelerdeki sinir gazı araştırmalarından geri kalmak istemeyen Doğu bloku ülkelerinin başatı SSCB de kendi ikili ajan üretim teknoloji programını (FOLIANT) gizli askeri kimyasal laboratuvarı GosNIIOKhT'da geliştiriyordu . 1970’li yıllarda son derece gizli yürütülen bu yeni nesil ile ilgili hiçbir bilgi sızmadığı için Batı bloku bu çalışmalardan uzun yıllar haberdar olmadı. Ancak SSCB 1991 yılında dağılırken, bu gizli teknoloji ile ilgili ilk bilgiler ortaya çıkmaya başladı. Bu laboratuvarda çalışmış olan Vil Mirzayanov ve Lev Fedorov adlı iki bilim insanın 1990 yıllardaki bir makalesinde yeni nesil sinir gazından ilk kez bahsedildi. Bu makalede bilim insanları SSCB’nin Batı ve NATO ülkelerinde tespit edilemeyecek yeni nesil bir kimyasal sinir gazını üretmiş olabileceği konusunda uyarıda bulunuyordu (6). SSCB’nin mirasını devralan Rusya Federasyonu, ABD ile birlikte 1993 yılında (CWC) imza attı ve sonrasında kimyasal silah araştırmaları ile ilgili hiçbir iddiayı kabul etmedi. Bu nedenle bu yeni kimyasallar ile ilgili Rusya’da yapılan araştırmaların 1970 ile 1990’lı yıllar arasında yapıldığı varsayılmaktadır. Uluslararası toplum kuruluşları, 1. Dünya Savaşı'ndan sonra kimyasal ve biyolojik silahların kullanımını yasakladı ve Kimyasal Silah Sözleşmesi ile 1972 ve 1993'te bunların geliştirilmesini, stoklanmasını ve transferini tamamen yasaklandı. 1997 kurulan Kimyasal Silahların Yasaklanması Örgütü (OPCW), halen Türkiye’nin de taraf olduğu CWC’yi imzalayan ülkelere, sözleşmedeki kurallara uymayı ve ülkelerin elindeki kimyasal silahların imhasını teşvik etmektedir. Türkiye adına 2010-2018 yılları arasında bu örgütte başkanlık görevini yürütmüş olan Sn. Ahmet Üzümcü döneminde örgüt 2013 yılı Nobel Barış Ödülünü aldı.
SSCB döneminde geliştirilen bu yeni nesil ikili ajanlara Rusça "yeni gelen" anlamına gelen adlandırması yapıldı. “" tanımı, ajanın yenilikçi formuna atıfta bulunur ve nihai bileşik, kod numarasıyla (örneğin, A-230) anılır. Sentezlenen ilk serisi bileşik A-230, bir sarin türevi idi, daha sonraları A-232, A-234, A-242 ve A-262 kod adlı sinir ajanlarının üretildiği düşünülüyor. A-232 ve A-234 (sırasıyla A-230'un metoksi ve etoksi analogları), RVX'e benzer toksisite gösteriyor ancak hidrolizde çok daha uçucu ve daha az kararlı görülmektedir. A-242 ve A-262 (sırasıyla A-230 ve A-232'nin guanidin analogları), muhtemelen sentezlenen ilk katı nörotoksik ajanlardı. Bu ikili ajanlar projedeki kod isimlerine ithafen “A-grup” ya da yeni nesil “Novichok” grubu ajanlar olarak adlandırıldılar. Bunlar tarihsel kronolojide de 'Dördüncü Nesil Sinir Ajanları' olarak kabul edilmektedirler.
Kaynakça
- ^ Kloske, Marcin; Witkiewicz, Zygfryd (Nisan 2019). "Novichoks – The A group of organophosphorus chemical warfare agents". Chemosphere (İngilizce). 221: 672-682. doi:10.1016/j.chemosphere.2019.01.054.
- ^ a b Franca, Tanos; Kitagawa, Daniel; Cavalcante, Samir; da Silva, Jorge; Nepovimova, Eugenie; Kuca, Kamil (11 Mart 2019). "Novichoks: The Dangerous Fourth Generation of Chemical Weapons". International Journal of Molecular Sciences (İngilizce). 20 (5): 1222. doi:10.3390/ijms20051222. ISSN 1422-0067. (PMC) 6429166 $2. (PMID) 30862059. 18 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Kasım 2020.
- ^ Yanagisawa, N.; Morita, H.; Nakajima, T. (Kasım 2006). "Sarin experiences in Japan: Acute toxicity and long-term effects". Journal of the Neurological Sciences (İngilizce). 249 (1): 76-85. doi:10.1016/j.jns.2006.06.007. 17 Ekim 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Kasım 2020.
- ^ "Chemical warfare agent NOVICHOK - mini-review of available data". Food and Chemical Toxicology (İngilizce). 121: 343-350. 1 Kasım 2018. doi:10.1016/j.fct.2018.09.015. ISSN 0278-6915. 16 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Kasım 2020.
- ^ "Assassination of Kim Jong-nam", Wikipedia (İngilizce), 11 Kasım 2020, erişim tarihi: 18 Kasım 2020
- ^ "The-four-likely-Binary-CW-agents" (PDF). 2013. 1 Aralık 2020 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 20 Eylül 2020.
- ^ "Chemical Weapons in Russia: History, Ecology, Politics". 27 Temmuz 1994. Erişim tarihi: 20 Eylül 2020.[]
- ^ . 11 Aralık 2013. 14 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2020.
 | Organik kimya ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Sinir gazi solunum enjeksiyon ya da deriden nufuz yoluyla vucuda girip noronlara sinir hucrelerine zarar vererek vucutta istemsiz kasilma ve olume sebep olan kimyasal maddedir Genellikle kimyasal silah olarak kullanilan bu maddeler baslica Tabun Soman ve Sarin dir Kimyasal ajan olarak sinir gazlariKonvansiyonel silahlar ile yapilan savaslarda hizla sonuc almak isteyen ordular tarih boyunca cesitli Kimyasal Biyolojik ve Nukleer ajanlari kullanarak dusmanlarina ustunluk saglamak istemislerdir Antik Yunanistan dan yakin gecmiste Suriye ic savasina kadar bircok savasta kimyasal ajanlar defalarca kimyasal silah olarak kullanildi Kimyasal silah olarak kullanilan ajanlari dort ana grupta toplayabiliriz 1 Sinir gazlari G grubu V grubu ve A grubu 2 Yakici gazlar Hardal gazi Kukurtlu hardal Levisit Fosgen Oksim 3 Bogucu gazlar Fosgen Difosgen Klor Kloropikrin 4 Kan zehirleyici ajanlar Siyanur Siyanojen klorur Bunlara ayrica kapasite bozucu ajanlar kargasa bastirici ajanlar ve bitki olduruculer de ek grup olarak eklenebilir Birinci Nesil Sinir Gazlari G grubu sinir gazlari Modern caglarda en sik kullanilan kimyasal ajanlar yakici ve bogucu gazlar oldu I Dunya Savasinda bunlarin yaygin olarak kullanilmasiyla ongorulemeyen yikici ve yaygin etkilerinin goruldu ve bu ajanlarin sonraki savaslarda kullanilmasi yasaklandi 1936 yilinda Nazi Almanyasi nda sentetik insektisidler uzerine bilimsel arastirmalar yapan Gerhard Schrader 2000 den fazla organofosfat kokenli sentetik bilesik sentezledi Bu bilesiklerin insanlar ve hayvanlar uzerinde son derece toksik oldugunun fark edilmesi uzerine donemin askeri ve politik baskisiyla calismalari sivil insektisit arastirmalarindan askeri sinir gazi calismalarina yoneldi Organofosfat pestisitler genel yapisi bir fosfor atomunun benzersiz kimyasal ozelligi ve karakteristik bir fosforil bagi P O veya tiyofosforil bagi P S olan bir organofosforlu bilesik sinifidir boceklerde ve ayni zamanda insanlarda ve diger bircok hayvanda Asetilkolinesteraz ve Butirilkolinesteraz enzimini inhibe ederler Bunun sonucunda asetil kolin yikimi durur birikir ve olarak bilinen klinik tablo ortaya cikar Ajanin toksik gucune gore klinik semptomlar hafiften agira hatta dakikalar icinde olume kadar gidebilir Organofosfatlarin icinde hayli toksik olan ethil dimethilfosforamidocyanidat Tabun GA sentezlenen ilk sinir gazi oldu Bunu propan 2 yl methylphosphonofluoridate Sarin GB takip etti Bu grupta uretilen diger sinir gazlari 3 3 dimethylbutan 2 yl methylphosphonofluoridate Soman GD ve cyclohexyl methylphosphonofluoridate Siklosarin GF oldu Bunlar Birinci Nesil Sinir Gazlari olarak tanindi ve hem ureticisinin adina hem de Almanya ya ithafen G Grup ajanlar olarak isimlendirildi Almanlar bu gazlari II Dunya savasinda hic kullanmadilar Sarin gazi Japonya da toplam 19 kisinin oldugu ve yaklasik 6000 den fazla kisinin etkilendigi 1994 Matsumoto sarin saldirisi ve olaylarinda kullanildi Ikinci Nesil Sinir Gazlari V grubu sinir gazlari II Dunya savasindan sonra Ingiltere Almanya nin bu konudaki deneyim ve teknolojisinden etkilendi ve 1951 yilinda Porton Down laboratuvarlarinda Ingiliz Ranajit Ghosh ve J F Newman yeni bir tur toksik organofosfat bilesigini sinir gazi olarak tanittilar Bu yeni bilesik VX Ethyl 2 bis propan 2 yl amino ethyl sulfanyl methyl phosphinate olarak adlandirildi 1955 de VX ten daha zayif ama tarimda kullanilamayacak kadar toksik olanVG O O diethyl S 2 diethylamino ethyl phosphorothioate diger adlariyla Amiton ya da Tetram bulundu Takip eden yillarda SSCB de bu maddeden VR RVX Cin de VC CVX isimli kendi turevlerini sentez ettiler ABD Ingiltere den sinir gazi teknolojisini transfer ederek 1961 yilindaNewport Chemical Depot ta kendi kimyasal silah depolarini olusturdu Bu grup da Ikinci Nesil Sinir Gazlari ya da Venom Zehir anlaminda V grup ajanlar olarak isimlendirildi VX 13 Subat 2017 de Malezya nin baskenti Kuala Lumpur Uluslararasi Havalimaninda Kuzey Kore lideri Kim Jong un un uvey kardesi olan Kim Jong nam in yuzune sprey sikilarak oldurulmesi olayinda kullanildi Ucuncu Nesil Sinir GazlariKimyasal ajanlarin gaz halinin cok toksik olmasi uretimden nakline depolama korunma ve imhasina kadar pek cok asamada hic kullanilmasalar bile yuksek guvenlik riskleri iceriyordu Buna bir cozum arayan ABD deki laboratuvarlar 1950 li yillarda ikili ajanlari kesfettiler Ikili ajan sadece bir araya getirildiklerinde toksik ozellik gosteren ancak tek baslarina toksik olmayan iki ya da daha fazla ajandan olusan bilesiklerdi Bu sayede tek basina zararsiz olan iki veya daha fazla kimyasal oncul ayri ayri uretilebiliyor ve guvenle nakil yapilip depolanabiliyordu Sadece savasta ya da hemen saldiri oncesinde birlestirildiginde toksik etkili ajan elde ediliyordu Bu teknoloji icin secilen onceki nesil ajanlar sarin GB2 soman GD2 ve VX VX2 turevleri oldu kod adin sonuna eklenen 2 rakami ajanin ikili yapida oldugunu gosteriyordu Bu gruptaki ikili ajanlara da Ucuncu Nesil Sinir Gazlari dendi Dorduncu Nesil Sinir Gazlari A grubu sinir gazlari 1960 li yillarda Soguk savas etkisini tum siddetiyle politik arenada gosterirken Bati Bloku nu olusturan ulkelerdeki sinir gazi arastirmalarindan geri kalmak istemeyen Dogu bloku ulkelerinin basati SSCB de kendi ikili ajan uretim teknoloji programini FOLIANT gizli askeri kimyasal laboratuvari GosNIIOKhT da gelistiriyordu 1970 li yillarda son derece gizli yurutulen bu yeni nesil ile ilgili hicbir bilgi sizmadigi icin Bati bloku bu calismalardan uzun yillar haberdar olmadi Ancak SSCB 1991 yilinda dagilirken bu gizli teknoloji ile ilgili ilk bilgiler ortaya cikmaya basladi Bu laboratuvarda calismis olan Vil Mirzayanov ve Lev Fedorov adli iki bilim insanin 1990 yillardaki bir makalesinde yeni nesil sinir gazindan ilk kez bahsedildi Bu makalede bilim insanlari SSCB nin Bati ve NATO ulkelerinde tespit edilemeyecek yeni nesil bir kimyasal sinir gazini uretmis olabilecegi konusunda uyarida bulunuyordu 6 SSCB nin mirasini devralan Rusya Federasyonu ABD ile birlikte 1993 yilinda CWC imza atti ve sonrasinda kimyasal silah arastirmalari ile ilgili hicbir iddiayi kabul etmedi Bu nedenle bu yeni kimyasallar ile ilgili Rusya da yapilan arastirmalarin 1970 ile 1990 li yillar arasinda yapildigi varsayilmaktadir Uluslararasi toplum kuruluslari 1 Dunya Savasi ndan sonra kimyasal ve biyolojik silahlarin kullanimini yasakladi ve Kimyasal Silah Sozlesmesi ile 1972 ve 1993 te bunlarin gelistirilmesini stoklanmasini ve transferini tamamen yasaklandi 1997 kurulan Kimyasal Silahlarin Yasaklanmasi Orgutu OPCW halen Turkiye nin de taraf oldugu CWC yi imzalayan ulkelere sozlesmedeki kurallara uymayi ve ulkelerin elindeki kimyasal silahlarin imhasini tesvik etmektedir Turkiye adina 2010 2018 yillari arasinda bu orgutte baskanlik gorevini yurutmus olan Sn Ahmet Uzumcu doneminde orgut 2013 yili Nobel Baris Odulunu aldi SSCB doneminde gelistirilen bu yeni nesil ikili ajanlara Rusca yeni gelen anlamina gelen adlandirmasi yapildi tanimi ajanin yenilikci formuna atifta bulunur ve nihai bilesik kod numarasiyla ornegin A 230 anilir Sentezlenen ilk serisi bilesik A 230 bir sarin turevi idi daha sonralari A 232 A 234 A 242 ve A 262 kod adli sinir ajanlarinin uretildigi dusunuluyor A 232 ve A 234 sirasiyla A 230 un metoksi ve etoksi analoglari RVX e benzer toksisite gosteriyor ancak hidrolizde cok daha ucucu ve daha az kararli gorulmektedir A 242 ve A 262 sirasiyla A 230 ve A 232 nin guanidin analoglari muhtemelen sentezlenen ilk kati norotoksik ajanlardi Bu ikili ajanlar projedeki kod isimlerine ithafen A grup ya da yeni nesil Novichok grubu ajanlar olarak adlandirildilar Bunlar tarihsel kronolojide de Dorduncu Nesil Sinir Ajanlari olarak kabul edilmektedirler Kaynakca Kloske Marcin Witkiewicz Zygfryd Nisan 2019 Novichoks The A group of organophosphorus chemical warfare agents Chemosphere Ingilizce 221 672 682 doi 10 1016 j chemosphere 2019 01 054 a b Franca Tanos Kitagawa Daniel Cavalcante Samir da Silva Jorge Nepovimova Eugenie Kuca Kamil 11 Mart 2019 Novichoks The Dangerous Fourth Generation of Chemical Weapons International Journal of Molecular Sciences Ingilizce 20 5 1222 doi 10 3390 ijms20051222 ISSN 1422 0067 PMC 6429166 2 PMID 30862059 18 Ocak 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Kasim 2020 KB1 bakim PMC bicimi link Yanagisawa N Morita H Nakajima T Kasim 2006 Sarin experiences in Japan Acute toxicity and long term effects Journal of the Neurological Sciences Ingilizce 249 1 76 85 doi 10 1016 j jns 2006 06 007 17 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Kasim 2020 Chemical warfare agent NOVICHOK mini review of available data Food and Chemical Toxicology Ingilizce 121 343 350 1 Kasim 2018 doi 10 1016 j fct 2018 09 015 ISSN 0278 6915 16 Kasim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 18 Kasim 2020 Assassination of Kim Jong nam Wikipedia Ingilizce 11 Kasim 2020 erisim tarihi 18 Kasim 2020 The four likely Binary CW agents PDF 2013 1 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 20 Eylul 2020 Chemical Weapons in Russia History Ecology Politics 27 Temmuz 1994 Erisim tarihi 20 Eylul 2020 olu kirik baglanti 11 Aralik 2013 14 Aralik 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 18 Kasim 2020 Organik kimya ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz