Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tubalar (kendi tanımlamaları: Tuba, çoğul: Tubalar; Rusça: тубалары; Tubaları), Rusya'da Altay Cumhuriyetinde Altay Türkleri arasında bir Türk boyudur. Rusya'da 2002 yılında yapılan nüfus sayımına göre sayıları 2000'e yakın Tuba Türkleri yaşarlar. Tubaların en fazla yoğun nüfusu , , Novotroitsk (Orenburg Oblastı), , , Kebezen, , , , , , , , , , , , ve Karasuk (Novosibirsk Oblastı) gibi kasaba ve köylerdir.
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
| Diller | |
Kuzey Altay lehçesi | |
| Din | |
Tuba ulusu, Eski Rus kaynaklarında bek (Hakas Türkçesinde pig) diye söylenen bir bey tarafından yönetilmekte idi. Kırgız konfederasyon birliğine bağlı olan 4 beylikten biri idi. Sayan Dağları eteklerinde yaşayan (Matorlar) da Tuba ulusundan gelen bir toplum idi. Etnik olarak Modarlar ve Tubalar, Kırgızlar içinde bir kökten gelen kişiler ve aynı boylardı. Tuba ulusu aymak olarak birleşik bir teşkilata sahiptiler. Rusçada bu aymakların adları şöyledir: Baykotovskiy, Kolskiy, Uşterskiy, Koybalskiy veya Kamenno-Motorskiy, Yarinskiy, Bohtinskiy, Alıtskiy, Bugusskiy, Haytonskiy, Kornatskiy, Alahamskiy ve diğerleri.
Tubaların kollarından, Kıştımlar (Kiştımlar, Hakasça: kistim), Doğu ve Batı Sayanlar bölgesini alırlar.
Araştırmacılardan Nikolay Kozmin ve Leonid Potapov, Kiştımların Tubalar ile bağı olabileceği gibi Sayan taygalarında yaşayan Tofalarda olabileceği üzerine durur. Kuzey Altay'da yaşayan Tubaların da olabileceği üzerine durulur. Bu terim Tuba halkının hepsini de kapsayabilir.
1692 yılı Şubat ayında Kan akarsu kıyısındaki Kan (Rusça: Kansk) şehrinde albay Vasiliy Mnogogreşnıy ve Tita Salomatova yönetimlerindeki Rus ordusu yörede yaşayan bütün Kırgız kökünden gelen Türkleri Kan akarsuyu dolayında soykırım yaptılar. Günümüz Krasnoyarsk adı da yörede öldürülen masum Türk soylu insanların anısına Kızıl-Yar (Rusça: Krasno-Yar) olarak bilinir. Savaş günlerce sürdü. Şehirde yaşayan bütün Kırgız beyleri ve Tuba halkı canını kurtarmak için yüksek yerlere, ormanlık alanlara gittiler. 500 Tuba erkeğinin öldüğünü, 600 kadın ve çocuğun da tutsak edildiğini kaynaklar belirtir. Yörede yaşayan Tubalara karşı Ruslar büyük bir soykırıma girişip yöreye Slav kökenlileri yerleştirmeye başlarlar. Krasnoyarsk Oblastı ve dolaydaki bölgelerde çok sayıda Türk soyundan gelen topluluklar tamamen yok edilmiştir. Bundan sonra Tuba Beyliği kalmamıştır.
Toplum yapısı
Tuba ulusu oluşturan aymaklar :
- Alaham
- Alıt,
- ,
- Bohtinler,
- Buguslar,
- Koyballar ya da Kamenno-Motor,
- Kol,
- Kornat,
- Üşter,
- Hayton,
- Yarin.
Faydalı edebiyat
- Eniseyskie kirgizı v XVII v. // Nauçnıe trudı III. İzbrannıe rabotı po istorii Sibiri XVI—XVII vv. Ç. 2. İstoriya narodov Sibiri v XVI—XVII vv. M.: İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR, 1955.
- Hakası: ist.-etnogr. i hozyaystv. oçerk Minusinskogo kraya. — İrkutsk: İzd. İrkut.sektsii nauç. rabotnikov Rabprosa, 1925. — H, 185 s. — (Kraevedçeskaya ser. № 4 / pod red. M. А. Azadovskogo; vıp. V).
Nüfus ve Yerleşim
2002 yılı Rusya Federasyonu nüfus sayım istatistiklerine göre federasyon içinde Tubaların nüfusu 1565 kişi olarak kaydedilmiştir. Bunun çoğunluğu Altay Türkleri Cumhuriyetinde olup — 1 533 kişi — bilhassa bölgesinde. 2010 nüfus sayımında ise 1 965 kişi olarak kayda geçmiştir. Türklerin yaşadığı Altay Cumhuriyeti'ndeki Tuba Türklerinin nüfusu 1 891 kişidir.
2002 yılında Tuba Türklerinin yerlere göre nüfus yerleşimi:
Iogaç köyü 220
Kebezen köyü 198
köyü 135
Gorno-Altaysk şehri 117
köyü 111
Artıbaş köyü 108
Tubalarca Sibir sedir denilen (dağ selvisi) ağacı mukaddes addedilir, Orman'da yani tayga'da bir güç, güzellik ve yiğitlik simgesidir. Sibir sedir tatili kutlaması vardır.
Dil
Tubalar Altay ülkesindeki Türkçe''nin kuzey Altay Tuba lehçesini konuşurlar.
Kaynakça
- ^ Başkortça'da "Кеш", Sahaca'da "Киис", Çuvaşça'da "Кăш" sözleri samuru ifade eder. Samur ile bağlantılı bir ad olabilir.
- ^ http://std.gmcrosstata.ru/webapi/opendatabase?id=vpn2002_pert 12 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde . База микроданных Всероссийской переписи населения 2002 года
- ^ (PDF). 22 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
- ^ . 24 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2014.
Dış bağlantılar
- (İngilizce)
- Rus etnografik müzesi sözlüğü29 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Rusça)
- (Rusça)
- Tuba Türkleri sanal kontakt grubu[](Rusça)
- Tubalar ile ilgili görsel3 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Rusça)
Literatür
- Тубалары // Сибирь. Атлас Азиатской России. — М.: Топ-книга, Феория, Дизайн. Информация. Картография, 2007. — 664 с. —
- Тубалары // Народы России. Атлас культур и религий. — М.: Дизайн. Информация. Картография, 2010. — 320 с. —
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Tubalar kendi tanimlamalari Tuba cogul Tubalar Rusca tubalary Tubalari Rusya da Altay Cumhuriyetinde Altay Turkleri arasinda bir Turk boyudur Rusya da 2002 yilinda yapilan nufus sayimina gore sayilari 2000 e yakin Tuba Turkleri yasarlar Tubalarin en fazla yogun nufusu Novotroitsk Orenburg Oblasti Kebezen ve Karasuk Novosibirsk Oblasti gibi kasaba ve koylerdir TubalarOnemli nufusa sahip bolgelerDillerKuzey Altay lehcesiDinSamanizm Budizm Tuba ulusu Eski Rus kaynaklarinda bek Hakas Turkcesinde pig diye soylenen bir bey tarafindan yonetilmekte idi Kirgiz konfederasyon birligine bagli olan 4 beylikten biri idi Sayan Daglari eteklerinde yasayan Matorlar da Tuba ulusundan gelen bir toplum idi Etnik olarak Modarlar ve Tubalar Kirgizlar icinde bir kokten gelen kisiler ve ayni boylardi Tuba ulusu aymak olarak birlesik bir teskilata sahiptiler Ruscada bu aymaklarin adlari soyledir Baykotovskiy Kolskiy Usterskiy Koybalskiy veya Kamenno Motorskiy Yarinskiy Bohtinskiy Alitskiy Bugusskiy Haytonskiy Kornatskiy Alahamskiy ve digerleri Tubalarin kollarindan Kistimlar Kistimlar Hakasca kistim Dogu ve Bati Sayanlar bolgesini alirlar Arastirmacilardan Nikolay Kozmin ve Leonid Potapov Kistimlarin Tubalar ile bagi olabilecegi gibi Sayan taygalarinda yasayan Tofalarda olabilecegi uzerine durur Kuzey Altay da yasayan Tubalarin da olabilecegi uzerine durulur Bu terim Tuba halkinin hepsini de kapsayabilir 1692 yili Subat ayinda Kan akarsu kiyisindaki Kan Rusca Kansk sehrinde albay Vasiliy Mnogogresniy ve Tita Salomatova yonetimlerindeki Rus ordusu yorede yasayan butun Kirgiz kokunden gelen Turkleri Kan akarsuyu dolayinda soykirim yaptilar Gunumuz Krasnoyarsk adi da yorede oldurulen masum Turk soylu insanlarin anisina Kizil Yar Rusca Krasno Yar olarak bilinir Savas gunlerce surdu Sehirde yasayan butun Kirgiz beyleri ve Tuba halki canini kurtarmak icin yuksek yerlere ormanlik alanlara gittiler 500 Tuba erkeginin oldugunu 600 kadin ve cocugun da tutsak edildigini kaynaklar belirtir Yorede yasayan Tubalara karsi Ruslar buyuk bir soykirima girisip yoreye Slav kokenlileri yerlestirmeye baslarlar Krasnoyarsk Oblasti ve dolaydaki bolgelerde cok sayida Turk soyundan gelen topluluklar tamamen yok edilmistir Bundan sonra Tuba Beyligi kalmamistir Toplum yapisiTuba ulusu olusturan aymaklar Alaham Alit Bohtinler Buguslar Koyballar ya da Kamenno Motor Kol Kornat Uster Hayton Yarin Faydali edebiyatEniseyskie kirgizi v XVII v Naucnie trudi III Izbrannie raboti po istorii Sibiri XVI XVII vv C 2 Istoriya narodov Sibiri v XVI XVII vv M Izdatelstvo Akademii Nauk SSSR 1955 Hakasi ist etnogr i hozyaystv ocerk Minusinskogo kraya Irkutsk Izd Irkut sektsii nauc rabotnikov Rabprosa 1925 H 185 s Kraevedceskaya ser 4 pod red M A Azadovskogo vip V Nufus ve YerlesimYenisey havzasi ortasinda adini Tuba Turklerinden alan Tuba akarsuyu 2002 yili Rusya Federasyonu nufus sayim istatistiklerine gore federasyon icinde Tubalarin nufusu 1565 kisi olarak kaydedilmistir Bunun cogunlugu Altay Turkleri Cumhuriyetinde olup 1 533 kisi bilhassa bolgesinde 2010 nufus sayiminda ise 1 965 kisi olarak kayda gecmistir Turklerin yasadigi Altay Cumhuriyeti ndeki Tuba Turklerinin nufusu 1 891 kisidir 2002 yilinda Tuba Turklerinin yerlere gore nufus yerlesimi Iogac koyu 220 Kebezen koyu 198 koyu 135 Gorno Altaysk sehri 117 koyu 111 Artibas koyu 108 Tubalarca Sibir sedir denilen dag selvisi agaci mukaddes addedilir Orman da yani tayga da bir guc guzellik ve yigitlik simgesidir Sibir sedir tatili kutlamasi vardir DilTubalar Altay ulkesindeki Turkce nin kuzey Altay Tuba lehcesini konusurlar Kaynakca Baskortca da Kesh Sahaca da Kiis Cuvasca da Kăsh sozleri samuru ifade eder Samur ile baglantili bir ad olabilir http std gmcrosstata ru webapi opendatabase id vpn2002 pert 12 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Baza mikrodannyh Vserossijskoj perepisi naseleniya 2002 goda PDF 22 Subat 2014 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 8 Subat 2014 24 Subat 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Subat 2014 Dis baglantilar Ingilizce Rus etnografik muzesi sozlugu29 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Rusca Rusca Tuba Turkleri sanal kontakt grubu olu kirik baglanti Rusca Tubalar ile ilgili gorsel3 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Rusca LiteraturTubalary Sibir Atlas Aziatskoj Rossii M Top kniga Feoriya Dizajn Informaciya Kartografiya 2007 664 s ISBN 5 287 00413 3 Tubalary Narody Rossii Atlas kultur i religij M Dizajn Informaciya Kartografiya 2010 320 s ISBN 978 5 287 00718 8