Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Uzaklaşan levha sınırı,levha tektoniğinde (aynı zamanda yapıcı bir sınır ya da ıraksak bir sınır olarak da bilinir) farklı sınır ya da farklı plaka sınırları birbirinden uzaklaşmakta olan iki tektonik plaka arasında var olan doğrusal bir alandır. Okyanus tabanlarında okyanus ortası sırtı, karaların iç kısımlarında Büyük Rift Vadisi gibi kıta içi rift kuşakları oluştururlar.
Kıtalar içindeki uzaklaşan kısımlar başlangıçta rift vadileri haline gelen uçurumları üretmeye çalışır. En aktif ayrılan levha sınırı, okyanus plakaları arasında meydana gelen ve orta okyanus sırtlarıdır. Ayrılan levhaların oluşturduğu boşlukları doldurmak üzere yükselen magma bazı durumlarda volkanik adaları oluşturur.
Iraksak sınırların çoğu okyanus sırtlarının tepeleri boyunca yer alır ve yeni okyanus tabanının üretildiği yerler olduğu için eklenir levha sınırları olarak da düşünülür. Iraksak sınırlar, deniz tabanı yayılması bu sınırlarda oluştuğu için yayılma merkezleri olarak da adlandırılır. Burada, iki komşu levha okyanusal kabukta uzun ve dar kırıklar üreterek birbirinden uzaklaşacak şekilde hareket eder. Sonuç olarak, kabuğun çekilip ayrılmasıyla oluşan boşlukları doldurmak için alttaki mantodan sıcak kayalar yukarı doğru göç eder. Bu ergimiş malzeme yavaş yavaş soğuyup yeni bir okyanus tabanı şeridi üretir. Yan yana duran levhalar yavaş fakat sürekli bir biçimde ayrılır ve aralarında yeni okyanusal litosfer oluşur.
Mevcut araştırmalar, Dünya'nın manto içindeki karmaşık konveksiyonun, malzemenin her bir farklı levha sınırının altındaki litosfer tabanına yükselmesine izin verdiği göstermektedir. Bu bölgeye, ısı ve yarık alanının altındaki astenosferden (üst mantodan) kayayı eriten ve büyük sel bazalt veya lav akışları oluşturan basınçta bir azalma sağlar. Her patlama, herhangi bir zamanda plaka sınırının sadece bir bölümünde meydana gelir, ancak meydana geldiğinde, iki karşıt levha birbirinden uzaklaştıkça açılış boşluğunu doldurur.
Yerin manto bölümündeki konveksiyon akımları, levha sınırı arasındaki boşluklara magma yükselmesini sağlar. Astenosferden (veya üst manto) yükselen kısmen sıvı ve sıcak magma, açılan alanın iki tarafına simetrik yayılır. Uzaklaşan levhaların kenar kısımlarına eklenir. Uzaklaşan levha sınırları yeni bir okyanusun oluşum yeridir, bugünkü okyanusal kabuk büyük oranda bu şekilde oluşmuştur.
Milyonlarca yıl boyunca, tektonik plakalar, levha sınırının her iki taraftan da yüzlerce kilometre uzağa taşınmış olabilir. Bu nedenle, levha sınırına yakın kayaçlar, uzaktaki kayalardan daha genç olur.
Açıklama
Farklı sınırlarda, iki levha birbirinden uzaklaşır ve bunun yarattığı alan, aşağıda oluşan erimiş magmadan kaynaklanan yeni kabuk malzemesiyle doldurulur. Üçlü tektonik plakanın buluştuğu üçlü kavşaklardan yeni ıraksak sınırların kökeninin bazen sıcak noktalar olarak bilinen olaylar ile ilişkili olduğu düşünülmektedir. Burada, aşırı büyük konvektif hücrelerin yüzeye çok büyük miktarda sıcak astenosferik malzeme getirmesi ve kinetik enerjinin Litosferin parçalanması için yeterli olduğu düşünülmektedir. Orta Atlantik Sırtı sistemini başlatmış olabilecek sıcak nokta şu anda İzlanda'nın temelini oluşturur ve buda yılda birkaç santimetre genişliyor.
Iraksak sınırlar, okyanus litosferinde Orta Atlantik Sırtı Doğu Pasifik Yükselişi dahil olmak üzere okyanus sırt sisteminin riftleri ile ve kıta litosferinde ünlü Doğu Afrika Büyük Yarık Vadisi gibi yarık vadileri tanımlanır. Iraksak sınırlar okyanus sırt sisteminde büyük fay bölgeleri oluşturabilir. Yayılma genellikle tek tip değildir, bu nedenle bitişik sırt bloklarının yayılma oranları farklı olduğunda, büyük dönüşüm hataları meydana gelir. Bunlar,denizaltı depremlerin önemli bir kaynağı olan kırık bölgeleri, birçok yatak adıdır. Bir deniz tabanı haritası, doğrusal özelliklerle ayrılan oldukça garip bir blok yapıları gösterecektir. Kırık bölgeler arasındaki deniz zemini, çatlağın her iki tarafındaki çıkıntıyı yayma merkezinden uzağa taşıyan taşıma bantları olarak görürse, eylem netleşir. Eski sırtların tepe derinlikleri, mevcut yayılma merkezine paralel olarak eski ve daha derin olacaktır.
Okyanusun ortasındaki sırtlarda, deniz tabanı yayılma hipotezinin kabulünü zorlayan önemli kanıtlardan biri bulundu. Havadaki jeomanyetik araştırmalar, sırt merkezlerinin karşı taraflarında garip bir simetrik manyetik geri dönüş paterni gösterdi. Desen karşıt bantların genişlikleri çok yakından eşleştiğinden tesadüfi olmayacak kadar düzenliydi. Bilim adamları kutup tersini inceliyorlardı ve Morley-Vine-Matthews hipotezinde Lawrence W.Morley, Frederick Iohn Vine ve Drummond Hoyle Matthews tarafından yapıldı. Manyetik bağlanma doğrudan Dünya'nın kutupsal tersine karşılık gelir. Bu, her bant içindeki kayaların yaşlarını ölçerek doğrulandı. Bantlama, hem yayılma hem de kutupsal ters dönüşlerin zaman ve mekanında bir harita sağlar.
Örnekler
- Orta Atlantik Sırtı
- Kızıl Deniz Yarık
- Baykal Yarık Bölgesi
- Doğu Afrika Yarığı
- Doğu Pasifik Yükselişi
- Gakkel Sırtı
- Galapagos Yükselişi
- Explorer Ridge
- Pasifik-Antarktika Sırtı
- Batı Antarktika Rift Sistemi
- Büyük Rift Vadisi
Diğer plaka sınır tipleri
- Yakınsak Sınır
- Dönüştürme Sınırı
Kaynakça
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 7 Şubat 2017 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 6 Şubat 2017.
- ^ a b "Levha Tektoniğine Giriş" (PDF). ankara.edu.tr. 23 Kasım 2018 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 22 Kasım 2018.
- ^ ÇEVİRİ EDİTÖRÜ: PROF. DR. CAHİT HELVACI GENEL JEOLOJİ TEMEL KAVRAMLAR 11. BASIMDAN ÇEVİRİ 369
- ^ Toshiro Tanimoto, Thorne Lay (November 7, 2000). "Mantle dynamics and seismic tomography". Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 97 (23): 12409–10. Bibcode:2000PNAS...9712409T. doi:10.1073/pnas.210382197. PMC 34063. PMID 11035784.
Ayrıca bakınız
 | Jeoloji ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Uzaklasan levha siniri levha tektoniginde ayni zamanda yapici bir sinir ya da iraksak bir sinir olarak da bilinir farkli sinir ya da farkli plaka sinirlari birbirinden uzaklasmakta olan iki tektonik plaka arasinda var olan dogrusal bir alandir Okyanus tabanlarinda okyanus ortasi sirti karalarin ic kisimlarinda Buyuk Rift Vadisi gibi kita ici rift kusaklari olustururlar Iraksak sinirlar Kitalar icindeki uzaklasan kisimlar baslangicta rift vadileri haline gelen ucurumlari uretmeye calisir En aktif ayrilan levha siniri okyanus plakalari arasinda meydana gelen ve orta okyanus sirtlaridir Ayrilan levhalarin olusturdugu bosluklari doldurmak uzere yukselen magma bazi durumlarda volkanik adalari olusturur Iraksak sinirlarin cogu okyanus sirtlarinin tepeleri boyunca yer alir ve yeni okyanus tabaninin uretildigi yerler oldugu icin eklenir levha sinirlari olarak da dusunulur Iraksak sinirlar deniz tabani yayilmasi bu sinirlarda olustugu icin yayilma merkezleri olarak da adlandirilir Burada iki komsu levha okyanusal kabukta uzun ve dar kiriklar ureterek birbirinden uzaklasacak sekilde hareket eder Sonuc olarak kabugun cekilip ayrilmasiyla olusan bosluklari doldurmak icin alttaki mantodan sicak kayalar yukari dogru goc eder Bu ergimis malzeme yavas yavas soguyup yeni bir okyanus tabani seridi uretir Yan yana duran levhalar yavas fakat surekli bir bicimde ayrilir ve aralarinda yeni okyanusal litosfer olusur Mevcut arastirmalar Dunya nin manto icindeki karmasik konveksiyonun malzemenin her bir farkli levha sinirinin altindaki litosfer tabanina yukselmesine izin verdigi gostermektedir Bu bolgeye isi ve yarik alaninin altindaki astenosferden ust mantodan kayayi eriten ve buyuk sel bazalt veya lav akislari olusturan basincta bir azalma saglar Her patlama herhangi bir zamanda plaka sinirinin sadece bir bolumunde meydana gelir ancak meydana geldiginde iki karsit levha birbirinden uzaklastikca acilis boslugunu doldurur Yerin manto bolumundeki konveksiyon akimlari levha siniri arasindaki bosluklara magma yukselmesini saglar Astenosferden veya ust manto yukselen kismen sivi ve sicak magma acilan alanin iki tarafina simetrik yayilir Uzaklasan levhalarin kenar kisimlarina eklenir Uzaklasan levha sinirlari yeni bir okyanusun olusum yeridir bugunku okyanusal kabuk buyuk oranda bu sekilde olusmustur Milyonlarca yil boyunca tektonik plakalar levha sinirinin her iki taraftan da yuzlerce kilometre uzaga tasinmis olabilir Bu nedenle levha sinirina yakin kayaclar uzaktaki kayalardan daha genc olur AciklamaFarkli sinirlarda iki levha birbirinden uzaklasir ve bunun yarattigi alan asagida olusan erimis magmadan kaynaklanan yeni kabuk malzemesiyle doldurulur Uclu tektonik plakanin bulustugu uclu kavsaklardan yeni iraksak sinirlarin kokeninin bazen sicak noktalar olarak bilinen olaylar ile iliskili oldugu dusunulmektedir Burada asiri buyuk konvektif hucrelerin yuzeye cok buyuk miktarda sicak astenosferik malzeme getirmesi ve kinetik enerjinin Litosferin parcalanmasi icin yeterli oldugu dusunulmektedir Orta Atlantik Sirti sistemini baslatmis olabilecek sicak nokta su anda Izlanda nin temelini olusturur ve buda yilda birkac santimetre genisliyor Guneybati Izlanda da Alfagja vadisi uzerindeki kopru Avrasya ve Kuzey Amerika kita tektonik levhalarinin sinirindadir Iraksak sinirlar okyanus litosferinde Orta Atlantik Sirti Dogu Pasifik Yukselisi dahil olmak uzere okyanus sirt sisteminin riftleri ile ve kita litosferinde unlu Dogu Afrika Buyuk Yarik Vadisi gibi yarik vadileri tanimlanir Iraksak sinirlar okyanus sirt sisteminde buyuk fay bolgeleri olusturabilir Yayilma genellikle tek tip degildir bu nedenle bitisik sirt bloklarinin yayilma oranlari farkli oldugunda buyuk donusum hatalari meydana gelir Bunlar denizalti depremlerin onemli bir kaynagi olan kirik bolgeleri bircok yatak adidir Bir deniz tabani haritasi dogrusal ozelliklerle ayrilan oldukca garip bir blok yapilari gosterecektir Kirik bolgeler arasindaki deniz zemini catlagin her iki tarafindaki cikintiyi yayma merkezinden uzaga tasiyan tasima bantlari olarak gorurse eylem netlesir Eski sirtlarin tepe derinlikleri mevcut yayilma merkezine paralel olarak eski ve daha derin olacaktir Okyanusun ortasindaki sirtlarda deniz tabani yayilma hipotezinin kabulunu zorlayan onemli kanitlardan biri bulundu Havadaki jeomanyetik arastirmalar sirt merkezlerinin karsi taraflarinda garip bir simetrik manyetik geri donus paterni gosterdi Desen karsit bantlarin genislikleri cok yakindan eslestiginden tesadufi olmayacak kadar duzenliydi Bilim adamlari kutup tersini inceliyorlardi ve Morley Vine Matthews hipotezinde Lawrence W Morley Frederick Iohn Vine ve Drummond Hoyle Matthews tarafindan yapildi Manyetik baglanma dogrudan Dunya nin kutupsal tersine karsilik gelir Bu her bant icindeki kayalarin yaslarini olcerek dogrulandi Bantlama hem yayilma hem de kutupsal ters donuslerin zaman ve mekaninda bir harita saglar OrneklerOrta Atlantik Sirti Kizil Deniz Yarik Baykal Yarik Bolgesi Dogu Afrika Yarigi Dogu Pasifik Yukselisi Gakkel Sirti Galapagos Yukselisi Explorer Ridge Pasifik Antarktika Sirti Bati Antarktika Rift Sistemi Buyuk Rift VadisiDiger plaka sinir tipleriYakinsak Sinir Donusturme SiniriKaynakca Arsivlenmis kopya PDF 7 Subat 2017 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 6 Subat 2017 a b Levha Tektonigine Giris PDF ankara edu tr 23 Kasim 2018 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 22 Kasim 2018 CEVIRI EDITORU PROF DR CAHIT HELVACI GENEL JEOLOJI TEMEL KAVRAMLAR 11 BASIMDAN CEVIRI 369 Toshiro Tanimoto Thorne Lay November 7 2000 Mantle dynamics and seismic tomography Proc Natl Acad Sci U S A 97 23 12409 10 Bibcode 2000PNAS 9712409T doi 10 1073 pnas 210382197 PMC 34063 PMID 11035784 Ayrica bakinizDeniztabani yayilmasi Levha hareketleri Kita Kaymasi Teorisi Yitim zonuJeoloji ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz