Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çılgın At (Lakotaca: Tȟašúŋke Witkó «çılgın at / crazy horse» ; İngilizce tercüme adı: Crazy Horse «Çılgın At») (d. 1840 - ö. 5 Eylül 1877), Oglala Lakotalarının Oglála Thiyóšpaye kolunun Húŋkpathila bandından Siu lideri. Beyazlara karşı elde ettiği zaferlerle dikkat çeken Crazy Horse yine beyazlar tarafından 1877 yılında pusuya düşürülerek öldürülmüştür.
Büyük bir savaşçı olduğu kadar önemli bir politik lider ve geleneklerine çok bağlı bir filozof olarak tanımlanan Çılgın At, beyazlara karşı tüm Kızılderililerin bir onur ve gurur sembolü olmuştur.
Çılgın At, Beyazlar kıtaya ayak basmadan önce iki binden fazla kabilenin yaşadığı beş binden fazla dil konuşulan çok geniş bir kültürün en saygı duyulan liderinin olması dışında doğaya son derece saygılı insan haklarını sonuna kadar gözeten bir sosyolog olarak da tanımlanır.
Hayatı
Yerel kaynaklar Çılgın At'ın tam olarak ne zaman doğduğu konusunda kesin bilgiler vermese de 1840 ve 1845 yılları arasında doğduğu tahmin edilmektedir.
Çılgın At doğum adı 'kır' veya 'ağaçların arasında' olarak tercüme edilen Lakota dilindeki adı ile 'Cha-O-Ha' olarak telaffuz edilir. Aslında bu bir doğa ile ilişkilendirilmiş bir isimdi. Annesinin ona saçlarının fiziksel yapısından dolayı 'Kıvırcık' veya 'Hafif Saç' olarak seslendiği de bildirmiştir.
Aile yaşamı
Çılgın At'ın babası Lakota Sioux adıyla anılan ünlü bir savaşçıdır. Bazı kaynaklar Lakota Sioux'un 'Çılgın At' olarak çağrıldığını ve bu ismin kendisinden dolayı oğluna geçtiğini bildirirler. Çılgın At'ın babası Lakota Sioux'un doğum yılını kaynaklar 1810, Lakota kadını olarak adlandırılan annesinin doğum yılını ise 1814 olarak belirtmektedir.
Kişisel özellikleri
Çılgın At'ın Lakotalar ve diğer Kızılderililer arasında saygın bir lider olmasının altında kişisel özelliklerinin de büyük payı vardır. Son derece çalışkan disiplinli, insana ve doğaya sonuna kadar saygılı biri olarak tanımlanan Çılgın At'ın bir bizon (Kendi deyimleriyle ) kestiği zaman tüm parçalarını kullandığı ve sadece çok az bir kısmını gömdüğü söylenir. Av zamanlarında kesinlikle gerekli olandan fazlasını avlamayan, ağaçlara ve bitkilere zarar vermeyen, akarsuları kirletmeyen adam olarak saygıyla tasvir edilen Çılgın At'ın her ne kadar savaşçı biri olarak görünse de tam aksine devamlı barış yanlısı bir lider olduğu ifade edilmektedir.
Little Bighorn Muharebesi
Güney Dakota ve Montana'daki yerli kabilelere en az 5 yıl süreyle kan kusturmuş olan General Custer ve orduları Çılgın At önderliğinde birleşen Lakota yerlileri tarafından tarihi bir yenilgi ile karşılaşacaklarını belki de asla tahmin etmemişlerdi.
Çocukluğunda ve ergenliğinde iyi bir savaş eğitimi alan Çılgın At'ın neredeyse bir efsane olmasını sağlayan savaş, 25 Haziran 1876'da Montana'daki Little Bighorn Nehri düzlüğünde yapılmıştır. Tarihte ilk defa beyaz adama kaşı birleşen Lakota, Nakota, Dakota ve Şayen yerlileri General Custer ve adamlarını Little Bighorn'da bozguna uğratmışlar.
Bu savaşta General Custer, iki biraderi ve 400 askeriyle birlikte ölürken, tarihçiler bu en görkemli zaferin yerliler için sonun başlangıcı olduğu yönünde görüş belirtmişlerdir.
Pek çok ünlü Amerikalı ressam tarafından tasvir edilen ve Custer'ı müthiş bir kahraman olarak gösteren Little Bighorn Muharebesi resimleri aslında yaşanan acı yenilginin bir anısı olarak beyazların hafızalarında yer etmiştir.
Ölümü
Little Bighorn Muharebesi'nde yaşanan ağır yenilgi sonrası beyazlar bunu bir intikam mücadelesine çevirmişlerdir. Daha önce başlatılan sürgün politikası genişletilerek daha fazla sayıda yerli kabilesi topraklarından sürülmüş, karşı çıkanlar öldürülmüştür. Özellikle birçok kabile birbirinden uzaklaştırılarak yerlilerin birlik olmaları engellenmiştir. Bu sürgün politikası sırasında Little Bighorn Savaşı'nda Lakota şefi Oturan Boğa ve Çılgın At takip edilerek aileleriyle birlikte öldürülmüşlerdir.
10 yıl boyunca Hayalet Dansı adıyla yeni bir ayaklanma başlatıp beyaz adama karşı savaşını sürdüren ve bu mücadelesini tarihi Little Bighorn zaferiyle taçlandıran Çılgın At acı bir sonla hayata veda ederken hırslarını alamayan beyazlar önce 28 Aralık 1890'da Pine Ridge Kızılderili rezervasyon alanında tutulan Lakotaları isimli çayırda büyük bir katliama uğratmışlar, ardından Çılgın At'tan sonra Lakotaların şefi olan 'ı ve kadın, çocuk demeden 600’e yakın Lakota yerlisini bu çayırda kılıçtan geçirmişlerdir. Böylece beyaz adamlar bir bakıma Little Bighorn Savaşı nın da rövanşını almışlardır. Ancak bu karşı mücadele katledilen yüzlerce kadın ve çocuk nedeniyle beyazlar için büyük bir utanç savaşı olarak tarihe geçmiştir.
Yaşanan 'katliamdan' sonra ABD tarihine olarak geçen zorla göç ettirme faaliyetleri başlamış ve yerlilerin kademeli olarak yok olmaları sağlanmıştır.
Kendi adına yapılan anıt dağ
Hiçbir zaman şefkat görmedikleri beyazlara karşı Amerikalı yerlilerinin en büyük ikinci zaferi Rushmore Dağı Anıtı'nın yaklaşık 4 km uzaklıklığında Nevada topraklarına bakan ve yıllardır henüz tamamlanamayan devasa Crazy Horse Dağ Anıtı'dır.
Lakota şeflerinden , 1947 yılında Rushmore Dağı'na yaklaşık 4 kilometre uzaklıkta bir başka dağa Rushmore’un en az iki misli, en büyük piramit Keops'tan daha yüksek bir anıt inşa edilmesi için harekete geçmiştir. Bunun için Rushmore’da da çalışmış Polonya göçmeni heykeltıraş 'ye teklif götürmüş ve Ziolkowski, bu teklifi hemen kabul etmiştir. Ziolkovski Lakotaların unutulmaz şefi Çılgın At'ın heybetli bir atın üzerinde duruşunu tasvir eden heykelini dağın yüzeyinde oluşturmaya başlamış, bu işlemi dinamitlerle, kompresörlü kazıcılarla ve ince işçilikle öldüğü 1982 yılına kadar vazgeçmeden tek başına sürdürmüştür. Lakotaların sahibi olduğu bu arazide Ziokolwski’nin ölümünden sonra 10 çocuğu onun bıraktığı mirası devralıp Çılgın At'ın heykelini bitirmeye çalışmışlar ancak bu devasa anıt günümüze kadar hala tamamlanamamıştır.
Ziolkowski’nin kendini adadığı bu inanılmaz heykel, Çılgın At'ı eliyle Dakota ovalarını işaret ederken gösteriyor. Ve Çılgın At, “Ait olduğum toprak, gömülü olduğum topraktır” diyor. Anıt-dağın hemen dibinde şef Kızıl Bulut (Red Cloud'un şu sözleri yazılı; ” ...Beyaz adam bize sayısını hatırlayamadığım kadar çok konuda söz verdi. Bunlardan sadece birini tuttu. En sonunda topraklarımızı elimizden alacağını söylemişti. İşte sadece bu sözünü yerine getirdi...”
Ayrıca bakınız
- Crazy Horse and Custer: The epic clash of two great warriors at the Little Bighorn. 1975.
- Crazy Horse: A Lakota Life. 2006.
- Clark, Robert. The Killing of Chief Crazy Horse: Three Eyewitness Views by the Indian, Chief He Dog the Indian White, William Garnett the White Doctor, Valentine McGillycuddy. 1988.
- The Journey of Crazy Horse: A Lakota History. 2004.
- Guttmacher, Peter and David W. Baird. Ed. Crazy Horse: Sioux War Chief. New York Philadelphia: Chelsea House, 1994. 0-120.
- McMurtry, Larry. Crazy Horse (Penguin Lives). Puffin Books. 1999.
- Greengrass Pipe Dancers. 2000.
- . Crazy Horse, the Strange Man of the Oglalas, a biography. 1942.
- "Debating Crazy Horse: Is this the Famous Oglala". Whispering Wind magazine, Vol 34 #3, 2004. A discussion on the improbability of the Garryowen photo being that of Crazy Horse (the same photo shown here). The clothing, the studio setting all date the photo 1890–1910.
- The Authorized Biography of Crazy Horse and His Family Part One: Creation, Spirituality, and the Family Tree. DVD. and , producers. Documentary based on over 100 hours of footage shot of family oral history detailed interviews and all Crazy Horse sites. Family had final approval on end product. Reelcontact.com, 2006.
- The Authorized Biography of Crazy Horse and His Family Part Two: Defending the Homeland Prior to the 1868 Treaty'. DVD William Matson and Mark Frethem, Producers. Reel Contact Productions, 2007.
Kaynakça
- ^ AnaBritannica (1987, 6. cilt, sayfa: 401-2 Çılgın At)
Dış bağlantılar
- PBS Biography of Crazy Horse10 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- , Indian Country Today
- William Bordeaux's Crazy Horse sketch4 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . at Yale University's Beinecke Rare Books and Manuscript Library
- Complete Crazy Horse Surrender Ledger21 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Find a Grave'de Çılgın At. Retrieved on 16 May 2009.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Cilgin At Lakotaca Tȟasuŋke Witko cilgin at crazy horse Ingilizce tercume adi Crazy Horse Cilgin At d 1840 o 5 Eylul 1877 Oglala Lakotalarinin Oglala Thiyospaye kolunun Huŋkpathila bandindan Siu lideri Beyazlara karsi elde ettigi zaferlerle dikkat ceken Crazy Horse yine beyazlar tarafindan 1877 yilinda pusuya dusurulerek oldurulmustur 1877 yili Cilgin At a ait oldugu sanilan resim Buyuk bir savasci oldugu kadar onemli bir politik lider ve geleneklerine cok bagli bir filozof olarak tanimlanan Cilgin At beyazlara karsi tum Kizilderililerin bir onur ve gurur sembolu olmustur Cilgin At Beyazlar kitaya ayak basmadan once iki binden fazla kabilenin yasadigi bes binden fazla dil konusulan cok genis bir kulturun en saygi duyulan liderinin olmasi disinda dogaya son derece saygili insan haklarini sonuna kadar gozeten bir sosyolog olarak da tanimlanir HayatiYerel kaynaklar Cilgin At in tam olarak ne zaman dogdugu konusunda kesin bilgiler vermese de 1840 ve 1845 yillari arasinda dogdugu tahmin edilmektedir Cilgin At dogum adi kir veya agaclarin arasinda olarak tercume edilen Lakota dilindeki adi ile Cha O Ha olarak telaffuz edilir Aslinda bu bir doga ile iliskilendirilmis bir isimdi Annesinin ona saclarinin fiziksel yapisindan dolayi Kivircik veya Hafif Sac olarak seslendigi de bildirmistir Aile yasamiCilgin At in babasi Lakota Sioux adiyla anilan unlu bir savascidir Bazi kaynaklar Lakota Sioux un Cilgin At olarak cagrildigini ve bu ismin kendisinden dolayi ogluna gectigini bildirirler Cilgin At in babasi Lakota Sioux un dogum yilini kaynaklar 1810 Lakota kadini olarak adlandirilan annesinin dogum yilini ise 1814 olarak belirtmektedir Kisisel ozellikleriCilgin At in Lakotalar ve diger Kizilderililer arasinda saygin bir lider olmasinin altinda kisisel ozelliklerinin de buyuk payi vardir Son derece caliskan disiplinli insana ve dogaya sonuna kadar saygili biri olarak tanimlanan Cilgin At in bir bizon Kendi deyimleriyle kestigi zaman tum parcalarini kullandigi ve sadece cok az bir kismini gomdugu soylenir Av zamanlarinda kesinlikle gerekli olandan fazlasini avlamayan agaclara ve bitkilere zarar vermeyen akarsulari kirletmeyen adam olarak saygiyla tasvir edilen Cilgin At in her ne kadar savasci biri olarak gorunse de tam aksine devamli baris yanlisi bir lider oldugu ifade edilmektedir Little Bighorn MuharebesiCilgin At anitina ait kunye Guney Dakota ve Montana daki yerli kabilelere en az 5 yil sureyle kan kusturmus olan General Custer ve ordulari Cilgin At onderliginde birlesen Lakota yerlileri tarafindan tarihi bir yenilgi ile karsilasacaklarini belki de asla tahmin etmemislerdi Cocuklugunda ve ergenliginde iyi bir savas egitimi alan Cilgin At in neredeyse bir efsane olmasini saglayan savas 25 Haziran 1876 da Montana daki Little Bighorn Nehri duzlugunde yapilmistir Tarihte ilk defa beyaz adama kasi birlesen Lakota Nakota Dakota ve Sayen yerlileri General Custer ve adamlarini Little Bighorn da bozguna ugratmislar Bu savasta General Custer iki biraderi ve 400 askeriyle birlikte olurken tarihciler bu en gorkemli zaferin yerliler icin sonun baslangici oldugu yonunde gorus belirtmislerdir Pek cok unlu Amerikali ressam tarafindan tasvir edilen ve Custer i muthis bir kahraman olarak gosteren Little Bighorn Muharebesi resimleri aslinda yasanan aci yenilginin bir anisi olarak beyazlarin hafizalarinda yer etmistir OlumuCilgin At ve ailesinin General Crook a teslim olmaya giderken tasvir edildigi resim Little Bighorn Muharebesi nde yasanan agir yenilgi sonrasi beyazlar bunu bir intikam mucadelesine cevirmislerdir Daha once baslatilan surgun politikasi genisletilerek daha fazla sayida yerli kabilesi topraklarindan surulmus karsi cikanlar oldurulmustur Ozellikle bircok kabile birbirinden uzaklastirilarak yerlilerin birlik olmalari engellenmistir Bu surgun politikasi sirasinda Little Bighorn Savasi nda Lakota sefi Oturan Boga ve Cilgin At takip edilerek aileleriyle birlikte oldurulmuslerdir 10 yil boyunca Hayalet Dansi adiyla yeni bir ayaklanma baslatip beyaz adama karsi savasini surduren ve bu mucadelesini tarihi Little Bighorn zaferiyle taclandiran Cilgin At aci bir sonla hayata veda ederken hirslarini alamayan beyazlar once 28 Aralik 1890 da Pine Ridge Kizilderili rezervasyon alaninda tutulan Lakotalari isimli cayirda buyuk bir katliama ugratmislar ardindan Cilgin At tan sonra Lakotalarin sefi olan i ve kadin cocuk demeden 600 e yakin Lakota yerlisini bu cayirda kilictan gecirmislerdir Boylece beyaz adamlar bir bakima Little Bighorn Savasi nin da rovansini almislardir Ancak bu karsi mucadele katledilen yuzlerce kadin ve cocuk nedeniyle beyazlar icin buyuk bir utanc savasi olarak tarihe gecmistir Yasanan katliamdan sonra ABD tarihine olarak gecen zorla goc ettirme faaliyetleri baslamis ve yerlilerin kademeli olarak yok olmalari saglanmistir Kendi adina yapilan anit dagHicbir zaman sefkat gormedikleri beyazlara karsi Amerikali yerlilerinin en buyuk ikinci zaferi Rushmore Dagi Aniti nin yaklasik 4 km uzaklikliginda Nevada topraklarina bakan ve yillardir henuz tamamlanamayan devasa Crazy Horse Dag Aniti dir Lakota seflerinden 1947 yilinda Rushmore Dagi na yaklasik 4 kilometre uzaklikta bir baska daga Rushmore un en az iki misli en buyuk piramit Keops tan daha yuksek bir anit insa edilmesi icin harekete gecmistir Bunun icin Rushmore da da calismis Polonya gocmeni heykeltiras ye teklif goturmus ve Ziolkowski bu teklifi hemen kabul etmistir Ziolkovski Lakotalarin unutulmaz sefi Cilgin At in heybetli bir atin uzerinde durusunu tasvir eden heykelini dagin yuzeyinde olusturmaya baslamis bu islemi dinamitlerle kompresorlu kazicilarla ve ince iscilikle oldugu 1982 yilina kadar vazgecmeden tek basina surdurmustur Lakotalarin sahibi oldugu bu arazide Ziokolwski nin olumunden sonra 10 cocugu onun biraktigi mirasi devralip Cilgin At in heykelini bitirmeye calismislar ancak bu devasa anit gunumuze kadar hala tamamlanamamistir Ziolkowski nin kendini adadigi bu inanilmaz heykel Cilgin At i eliyle Dakota ovalarini isaret ederken gosteriyor Ve Cilgin At Ait oldugum toprak gomulu oldugum topraktir diyor Anit dagin hemen dibinde sef Kizil Bulut Red Cloud un su sozleri yazili Beyaz adam bize sayisini hatirlayamadigim kadar cok konuda soz verdi Bunlardan sadece birini tuttu En sonunda topraklarimizi elimizden alacagini soylemisti Iste sadece bu sozunu yerine getirdi Ayrica bakinizCrazy Horse and Custer The epic clash of two great warriors at the Little Bighorn 1975 Crazy Horse A Lakota Life 2006 ISBN 0 8061 3785 1 Clark Robert The Killing of Chief Crazy Horse Three Eyewitness Views by the Indian Chief He Dog the Indian White William Garnett the White Doctor Valentine McGillycuddy 1988 ISBN 0 8032 6330 9 The Journey of Crazy Horse A Lakota History 2004 Guttmacher Peter and David W Baird Ed Crazy Horse Sioux War Chief New York Philadelphia Chelsea House 1994 0 120 ISBN 0 7910 1712 5 McMurtry Larry Crazy Horse Penguin Lives Puffin Books 1999 ISBN 0 670 88234 8 Greengrass Pipe Dancers 2000 ISBN 0 87961 250 9 Crazy Horse the Strange Man of the Oglalas a biography 1942 ISBN 0 8032 9211 2 Debating Crazy Horse Is this the Famous Oglala Whispering Wind magazine Vol 34 3 2004 A discussion on the improbability of the Garryowen photo being that of Crazy Horse the same photo shown here The clothing the studio setting all date the photo 1890 1910 The Authorized Biography of Crazy Horse and His Family Part One Creation Spirituality and the Family Tree DVD and producers Documentary based on over 100 hours of footage shot of family oral history detailed interviews and all Crazy Horse sites Family had final approval on end product Reelcontact com 2006 The Authorized Biography of Crazy Horse and His Family Part Two Defending the Homeland Prior to the 1868 Treaty DVD William Matson and Mark Frethem Producers Reel Contact Productions 2007 Kaynakca AnaBritannica 1987 6 cilt sayfa 401 2 Cilgin At Dis baglantilarPBS Biography of Crazy Horse10 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Indian Country Today William Bordeaux s Crazy Horse sketch4 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde at Yale University s Beinecke Rare Books and Manuscript Library Complete Crazy Horse Surrender Ledger21 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde Find a Grave de Cilgin At Retrieved on 16 May 2009