Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Aldehitler, yapılarında karbonil grubuna bağlı bir hidrojenin olduğu organik bileşiklerdir. Düşük karbonlu aldehitler polar moleküller olup düşük ve yoğun fazlarda hidrojen bağı içermezler. Aynı karbon sayılı ketonlara göre kaynama noktası aldehitlerde daha yüksektir.
Adlandırma
IUPAC Sisteminde, alfatik aldehitler, ilgili alkanın sonuna –al eki getirilerek adlandırılırlar.
Örneğin: HCHO ilgili alkanı metan olduğu için metanal olarak adlandırılır. CH3CH2CH2CHO ilgili alkanı da bütan olduğu için bütanal olarak adlandırılır.
Karbonil grubu (-CHO) bir halka sistemine bağlı olan aldehitler karbaldehit son eki ilave edilerek adlandırılır.
Aldehit grubunun karbon atomlarının zincirinin ucunda olması gerekir. Bu nedenle yerini ayrıca belirtmeye gerek yoktur. Başka sübstitüentler varsa, karbonil grubuna 1 rakamı verilir.
Birçok aldehitin ayrıca yaygın adları da vardır ve bunlardan bazıları IUPAC tarafından kabul edilebilir adlar olarak belirlenmiştir. Örneğin : Metanal – Formaldehit, Etanal – Asetaldehit, Benzenkarbaldehit – Benzaldehit olarak sıkça kullanılırlar.
Üretim ve tepkimeleri
Aldehitler genel olarak yüksek sıcaklıklarda alkollerin elde edilebilirler, aldehit adı da buradan gelmektedir. Birincil alkollerin yükseltgenmesi veya primer alkollerin 300 °C'de zorunlu tepkimesi ile (entalpi > 0) aldehit oluşturulabilir. C-X2 formülündeki alkil dihalejanürün, NaOH veya KOH ile tepkimesinden de aldehit elde edilebilir. Tollens ve Fehling ayracı ile tepkime verebilir.
: Amonyaklı AgNO3 ile tepkimeye giren aldehit, Ag+1 iyonu ile yükseltgenir. İndirgenen gümüş iyonu, çökelti oluşturur. Oluşan çökelti, gümüş aynasıdır.
Fehling ayıracı: aldehitler, yüksek sıcaklıkta, Cu+2 (bakır) iyonları içeren çözeltide karboksilik aside yükseltgenirken, Cu+2 => Cu+1 indirgenir. Çözeltinin rengi, maviden, kırmızıya dönüşür. Sebebi ise oluşan Cu2O (bakır (I)oksit) bileşiğidir.
Aldehitler yapılarındaki karbonil grubu sebebiyle birçok reaksiyona kolaylıkla iştirak edebilirler. Kolayca yükseltgenerek karboksilik asitleri, indirgenerek alkolleri verirler. Formaldehit ve asetaldehit gibi aldehitler kolayca polimerleşir. Bu basit aldehitler, birbirine bağlanarak on binlerce molekül ihtiva eden ve polimer adı verilen uzun makromolekül zincirleri oluşturur.
Kullanım alanları
Polimerlerin bileşeni, plastiklerin, boyaların, ilaçların, çözücülerin ve parfümlerin hammaddesi olan aldehitlerin çoğu sanayide büyük miktarda üretilmektedir. Formaldehit, proteince zengin maddelerin bozulmasını önlediği için gıda sanayiinde katkı maddesi olarak kullanılır.[] En çok kullanılan plastik maddeler, bir aldehit (bilhassa formaldehit) ile başka türden moleküllerin polimerleşmesiyle elde edilmiştir. Mesela formaldehit ile fenolün polimerleşme ürünü bakalit, formaldehit ile ürenin polimerleşme ürünü ise .
Formaldehitin %40’lık sulu çözeltisine formalin adı verilir. Bir formaldehit polimeri olan paraformaldehit, antiseptik ve böcek öldürücü olarak kullanılmaktadır.
Biyokimya
Birçok aromatik aldehit doğada bol miktarda bulunur; benzaldehit bademde, vanilin vanilyada, sinnamaldehit tarçında. Kendilerine has özel kokuları vardır.
Aldehitlerin çoğunun fizyolojik etkileri de vardır. Mesela aldehit grubu ihtiva eden fizyolojik bileşiklerden , A1 vitamininin yükseltgenmesiyle teşekkül eder ve görme olayında önemli rol oynar. B6 vitamini grubundan olan ise temel hayati olaylara katılan aldehitli bir koenzimdir. Glikoz gibi basit şekerlerin (aldozlar ya da aldoheksozlar) ve steroit yapısındaki tabii veya sûni hormonların çoğunda bir aldehit grubu bulunur.
Kaynakça
- ^ Chemistry (IUPAC), The International Union of Pure and Applied. "IUPAC - aldehydes (A00208)". goldbook.iupac.org. 6 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ocak 2024.
- ^ Smith, Michael B.; March, Jerry (29 Ocak 2007). March's Advanced Organic Chemistry: Reactions, Mechanisms, and Structure (İngilizce). John Wiley & Sons. ISBN .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Aldehitler yapilarinda karbonil grubuna bagli bir hidrojenin oldugu organik bilesiklerdir Dusuk karbonlu aldehitler polar molekuller olup dusuk ve yogun fazlarda hidrojen bagi icermezler Ayni karbon sayili ketonlara gore kaynama noktasi aldehitlerde daha yuksektir Aldehitler in yapisiAdlandirmaBenzenkarbaldehit IUPAC Sisteminde alfatik aldehitler ilgili alkanin sonuna al eki getirilerek adlandirilirlar Ornegin HCHO ilgili alkani metan oldugu icin metanal olarak adlandirilir CH3CH2CH2CHO ilgili alkani da butan oldugu icin butanal olarak adlandirilir Karbonil grubu CHO bir halka sistemine bagli olan aldehitler karbaldehit son eki ilave edilerek adlandirilir Aldehit grubunun karbon atomlarinin zincirinin ucunda olmasi gerekir Bu nedenle yerini ayrica belirtmeye gerek yoktur Baska substituentler varsa karbonil grubuna 1 rakami verilir Bircok aldehitin ayrica yaygin adlari da vardir ve bunlardan bazilari IUPAC tarafindan kabul edilebilir adlar olarak belirlenmistir Ornegin Metanal Formaldehit Etanal Asetaldehit Benzenkarbaldehit Benzaldehit olarak sikca kullanilirlar Uretim ve tepkimeleriAldehitler genel olarak yuksek sicakliklarda alkollerin elde edilebilirler aldehit adi da buradan gelmektedir Birincil alkollerin yukseltgenmesi veya primer alkollerin 300 C de zorunlu tepkimesi ile entalpi gt 0 aldehit olusturulabilir C X2 formulundeki alkil dihalejanurun NaOH veya KOH ile tepkimesinden de aldehit elde edilebilir Tollens ve Fehling ayraci ile tepkime verebilir Amonyakli AgNO3 ile tepkimeye giren aldehit Ag 1 iyonu ile yukseltgenir Indirgenen gumus iyonu cokelti olusturur Olusan cokelti gumus aynasidir Fehling ayiraci aldehitler yuksek sicaklikta Cu 2 bakir iyonlari iceren cozeltide karboksilik aside yukseltgenirken Cu 2 gt Cu 1 indirgenir Cozeltinin rengi maviden kirmiziya donusur Sebebi ise olusan Cu2O bakir I oksit bilesigidir Aldehitler yapilarindaki karbonil grubu sebebiyle bircok reaksiyona kolaylikla istirak edebilirler Kolayca yukseltgenerek karboksilik asitleri indirgenerek alkolleri verirler Formaldehit ve asetaldehit gibi aldehitler kolayca polimerlesir Bu basit aldehitler birbirine baglanarak on binlerce molekul ihtiva eden ve polimer adi verilen uzun makromolekul zincirleri olusturur Kullanim alanlariPolimerlerin bileseni plastiklerin boyalarin ilaclarin cozuculerin ve parfumlerin hammaddesi olan aldehitlerin cogu sanayide buyuk miktarda uretilmektedir Formaldehit proteince zengin maddelerin bozulmasini onledigi icin gida sanayiinde katki maddesi olarak kullanilir kaynak belirtilmeli En cok kullanilan plastik maddeler bir aldehit bilhassa formaldehit ile baska turden molekullerin polimerlesmesiyle elde edilmistir Mesela formaldehit ile fenolun polimerlesme urunu bakalit formaldehit ile urenin polimerlesme urunu ise Formaldehitin 40 lik sulu cozeltisine formalin adi verilir Bir formaldehit polimeri olan paraformaldehit antiseptik ve bocek oldurucu olarak kullanilmaktadir BiyokimyaBircok aromatik aldehit dogada bol miktarda bulunur benzaldehit bademde vanilin vanilyada sinnamaldehit tarcinda Kendilerine has ozel kokulari vardir Aldehitlerin cogunun fizyolojik etkileri de vardir Mesela aldehit grubu ihtiva eden fizyolojik bilesiklerden A1 vitamininin yukseltgenmesiyle tesekkul eder ve gorme olayinda onemli rol oynar B6 vitamini grubundan olan ise temel hayati olaylara katilan aldehitli bir koenzimdir Glikoz gibi basit sekerlerin aldozlar ya da aldoheksozlar ve steroit yapisindaki tabii veya suni hormonlarin cogunda bir aldehit grubu bulunur Kaynakca Chemistry IUPAC The International Union of Pure and Applied IUPAC aldehydes A00208 goldbook iupac org 6 Mayis 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Ocak 2024 Smith Michael B March Jerry 29 Ocak 2007 March s Advanced Organic Chemistry Reactions Mechanisms and Structure Ingilizce John Wiley amp Sons ISBN 978 0 470 08494 6