Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde önerilmeyen biçimde kaynaklandırılmıştır. () |
Atmosfer, gaz yuvarı veya hava yuvarı herhangi bir gök cisminin etrafını saran ve gaz ile buhardan oluşan tabaka.
Yer çekimi sayesinde tutulan atmosfer, büyük ölçüde gezegenin iç katmanlarından kaynaklanan gazların yanardağ etkinliği ile yüzeye çıkması sonucu oluşmakla birlikte, gezegenin tarihi boyunca Dünya dışı kaynaklardan da beslenmiş ve etkilenmiştir. Dünya'nın atmosferi, basınç ve yoğunluk açısından diğer yer benzeri gezegenlerden Mars'a göre yaklaşık 100 kat daha büyük, Venüs'e göre ise yaklaşık 100 kat daha küçük bir gaz kütlesini ifade eder. Ancak bileşim açısından bu iki gezegenin atmosferlerinden çok farklı olduğu gibi, Güneş Sistemi içinde de eşsizdir.
Atmosfer basıncı
Atmosfer basıncı havanın ağırlığının bir sonucudur. Dolayısıyla yere ve zamana göre değişir. Atmosfer basıncı 5 km'de yaklaşık %50 azalır. Yer çekimi nedeniyle bu gaz kütlesinin bir ağırlığı vardır ve gezegen yüzeyine doğru alçaldıkça artan bir basınç yaratır. Basınç, normal atmosferde, 0 °C'de, 760 mm'lik bir cıva sütununun yarattığı basınca eşittir.
Atmosferin toplam kütlesinin yaklaşık 5,1×1015 ton olduğu sanılmaktadır; bu da Dünya'nın toplam kütlesinin milyonda birinden daha azdır.
Bileşimi
Atmosfer renksiz, kokusuz, tatsız, çok hızlı hareket edebilen, akışkan, elastik, sıkıştırılabilir, sonsuz genleşmeye sahip ısı geçirgenliği zayıf ve titreşimleri belli bir hızda ileten bir yapıya sahiptir. Tam olarak yüksekliği saptanamamıştır. "Homojen atmosfer" olarak isimlendirilen ve yoğunluğun hemen hemen aynı olduğu alt bölümün yüksekliği 8 km civarındadır. Bu seviyeden sonra yoğunluk yükseklikle azalır ve seyrek gaz kütleleri şekline dönüşerek uzay boşluğuna kadar uzanır ki bu bölge de "heterojen atmosfer" olarak isimlendirilir.
| ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Gaz | Oran | |||||
| Karbonmonoksit (CO) | 0,01-0,2 | |||||
| Ksenon (Xe) | 0,09 | |||||
| Ozon (O3) | 0,05 | |||||
| Amonyak (NH3) | 0,02 | |||||
| Kükürt dioksit (SO2) | 0,02 | |||||
| Hidrojen sülfür (H2S) | 0,002-0,02 | |||||
| Formaldehit (CH2O) | 0,01 | |||||
| Azot dioksit (NO2) | 0,003 | |||||
| Nitrik oksit (NO) | 0,003 | |||||
| Hidroklorik asit (HCl) | 0,002 | |||||
| Nitrik asit (HNO3) Hidrojen peroksit (H2O2) Halokarbonlar (CxHxClxFxBrxIx) Sülfürik asit (H2SO4) Karbonil sülfür (COS) | 0,001 ppm'den az | |||||
Belirgin olan bir şey; atmosferin üst seviyesinin 30 km civarında son bulduğudur. Bu seviyeden sonra da hava bulunduğunu söylemek doğrudur fakat bu bölümün meteoroloji ile bir ilişkisi yoktur. Şöyle ki 80 km yukarıda Güneş ışınlarını yansıtabilecek kadar hava, 300 km yukarıda meteorların atmosfere girişinde sürtünme nedeniyle ışık verebilmesi ve hatta 600 km yukarıda aurora'ların gözlenmesi buralarda da az da olsa atmosferin olduğu yönünde ipuçları vermektedir. Atmosferin yeryüzüne yakın katmanlarının yüzde 78'i azot, yüzde 21’i de oksijenden oluşur. Yüzde 1'i ise su buharı, argon, karbondioksit, neon, helyum, metan, kripton, hidrojen, ozon ve ksenon elementlerinden oluşur. Bunlara toz ve duman gibi maddeler de katılır.
100 km yükseğe kadar azot-oksijen oranında önemli bir değişiklik olmaz, yalnızca 20–30 km arasındaki yüksekliklerde bir ozon yoğunlaşması gözlenir. Bu ozon katmanının önemli bir işlevi vardır. Çünkü Güneş'ten gelen morötesi ışınların büyük bir bölümü bu katman tarafından süzülür. Ama buradaki ozon hem miktar, hem de yüzde olarak çok fazla değildir.
100 km’nin üzerinde hızlı bir sıcaklık düşmesi gözlenir. Buradaki gazlar artık çok ince katmanlar biçimindedir. Daha çok da hafif gazlar bulunur. Bu gazlar morötesi ışınların etkisiyle ayrışır ve böylece burada oksijen serbest atomlar halinde bulunur. Işıl ayrışma denen bu olay 200 km yükseklikte daha da yüksek bir düzeye çıkar.
Su buharı, yer ve zamana göre değişen biçimde, atmosferin alt katmanlarına karışmış olarak bulunur ve yaklaşık 10–15 km yükseklikten sonra azalmaya başlar. Yeryüzünün iklim ve meteoroloji koşulları üstünde bu su buharının önemli bir rolü vardır, çünkü bulutlara asılı olan su buharı yağış olarak yeryüzüne düşer.
Heterosfer
Yeryüzeyinden 100 km yükseklikten itibaren atmosferin bileşim açısından bu türdeş yapısı kaybolmaya başlar. Bu nedenle "heterosfer" adı verilen ve atmosferin son derece seyrek olduğu bu alanlarda, hareketlilik az olduğu için, gazlar uzun dönemde moleküler ağırlıklarına göre alçaktan yükseğe doğru hafife gidecek şekilde tabakalanma eğilimindedir. Güneş ışınlarının iyonize edici etkisinin güçlü hissedildiği bu bölgelerde, fotokimyasal etkinlikler de giderek önemli hale gelir ve atmosfer bileşimini etkiler.
600-1,500 km arasında atmosferdeki oksijenin yerini, Güneş'teki lekelerin durumuna göre değişen bir biçimde, helyum alır, bunun üstünde de bir hidrojen katmanı bulunur. Onun için burada yerküreyi çepeçevre saran bir hidrojen tacından söz edilebilir. Yüksek enerjili Güneş ışınlarının etkisi ile hızlandırılan bu hafif atomlar, Yerkürenin kütleçekiminden kurtularak uzaya kaçarlar. Eksilen hidrojenin yerini fotokimyasal etkilerle yüksek atmosfer katmanlarındaki su moleküllerinin parçalanması sonucunda ortaya çıkan hidrojen alır. Bu nedenle hidrojen kaybı gezegenin değerli su kütlesinin kaybı anlamına gelmektedir. Ozon tabakasının tahribatı sonucunda, fotokimyasal etkinliklerin atmosferin su buharından zengin olduğu alçak tabakalarına doğru inmesi bu yönden de tehlike yaratmaktadır.
Yıldızların atmosferleri
Yıldızların geniş atmosferleri vardır. Işık yuvarı, renk yuvarı ve geçiş bölgesiyle başlayan yıldız atmosferleri, korona, Güneş rüzgârı ve heliosferle gelişerek gezegenlerarası uzayın derinliklerinde ile son bulurlar. Mesela Güneş'in atmosferin takriben %73 kadarı hidrojenden, %25'i helyumdan oluşur. Atmosfer, elementlerin iyonize olmuş plazmalarıyla Güneş rüzgârı ve şeklinde Güneş Sistemi'ndeki diğer gök cisimlerinin atmosferlerini etkiler.
Kaynakça
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- MGM - Atmosferin dikey yapısı 8 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- NASA- Atmosferin 5 katmanı vardır27 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Atmosfer ve Özellikleri- Boğaziçi Üniversitesi[]
- Atmosfer Nedir[]
- Atmosfer ve yapısı[]
Wikimedia Commons'ta Atmosphere ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde onerilmeyen bicimde kaynaklandirilmistir Gosterilen kaynaklar kaynak gosterme sablonlari kullanilarak dipnot belirtme bicemine uygun olarak duzenlenmelidir Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Atmosfer gaz yuvari veya hava yuvari herhangi bir gok cisminin etrafini saran ve gaz ile buhardan olusan tabaka Dunya atmosferinin tepesinden hilal gorunumu Yer cekimi sayesinde tutulan atmosfer buyuk olcude gezegenin ic katmanlarindan kaynaklanan gazlarin yanardag etkinligi ile yuzeye cikmasi sonucu olusmakla birlikte gezegenin tarihi boyunca Dunya disi kaynaklardan da beslenmis ve etkilenmistir Dunya nin atmosferi basinc ve yogunluk acisindan diger yer benzeri gezegenlerden Mars a gore yaklasik 100 kat daha buyuk Venus e gore ise yaklasik 100 kat daha kucuk bir gaz kutlesini ifade eder Ancak bilesim acisindan bu iki gezegenin atmosferlerinden cok farkli oldugu gibi Gunes Sistemi icinde de essizdir Atmosfer basinciAtmosfer basinci havanin agirliginin bir sonucudur Dolayisiyla yere ve zamana gore degisir Atmosfer basinci 5 km de yaklasik 50 azalir Yer cekimi nedeniyle bu gaz kutlesinin bir agirligi vardir ve gezegen yuzeyine dogru alcaldikca artan bir basinc yaratir Basinc normal atmosferde 0 C de 760 mm lik bir civa sutununun yarattigi basinca esittir Atmosferin toplam kutlesinin yaklasik 5 1 1015 ton oldugu sanilmaktadir bu da Dunya nin toplam kutlesinin milyonda birinden daha azdir BilesimiAtmosfer renksiz kokusuz tatsiz cok hizli hareket edebilen akiskan elastik sikistirilabilir sonsuz genlesmeye sahip isi gecirgenligi zayif ve titresimleri belli bir hizda ileten bir yapiya sahiptir Tam olarak yuksekligi saptanamamistir Homojen atmosfer olarak isimlendirilen ve yogunlugun hemen hemen ayni oldugu alt bolumun yuksekligi 8 km civarindadir Bu seviyeden sonra yogunluk yukseklikle azalir ve seyrek gaz kutleleri sekline donuserek uzay bosluguna kadar uzanir ki bu bolge de heterojen atmosfer olarak isimlendirilir Dunya Atmosferinde Bulunan Eser Gazlar ppm milyonda birim hacimce Gaz OranKarbonmonoksit CO 0 01 0 2Ksenon Xe 0 09Ozon O3 0 05Amonyak NH3 0 02Kukurt dioksit SO2 0 02Hidrojen sulfur H2S 0 002 0 02Formaldehit CH2O 0 01Azot dioksit NO2 0 003Nitrik oksit NO 0 003Hidroklorik asit HCl 0 002Nitrik asit HNO3 Hidrojen peroksit H2O2 Halokarbonlar CxHxClxFxBrxIx Sulfurik asit H2SO4 Karbonil sulfur COS 0 001 ppm den azYer atmosferinin su buhari haricindeki bilesimi Asagidaki yuvarlak atmosferin 0 038 ini olusturan seyrek gazlarin oranlarini gostermektedir Belirgin olan bir sey atmosferin ust seviyesinin 30 km civarinda son buldugudur Bu seviyeden sonra da hava bulundugunu soylemek dogrudur fakat bu bolumun meteoroloji ile bir iliskisi yoktur Soyle ki 80 km yukarida Gunes isinlarini yansitabilecek kadar hava 300 km yukarida meteorlarin atmosfere girisinde surtunme nedeniyle isik verebilmesi ve hatta 600 km yukarida aurora larin gozlenmesi buralarda da az da olsa atmosferin oldugu yonunde ipuclari vermektedir Atmosferin yeryuzune yakin katmanlarinin yuzde 78 i azot yuzde 21 i de oksijenden olusur Yuzde 1 i ise su buhari argon karbondioksit neon helyum metan kripton hidrojen ozon ve ksenon elementlerinden olusur Bunlara toz ve duman gibi maddeler de katilir 100 km yuksege kadar azot oksijen oraninda onemli bir degisiklik olmaz yalnizca 20 30 km arasindaki yuksekliklerde bir ozon yogunlasmasi gozlenir Bu ozon katmaninin onemli bir islevi vardir Cunku Gunes ten gelen morotesi isinlarin buyuk bir bolumu bu katman tarafindan suzulur Ama buradaki ozon hem miktar hem de yuzde olarak cok fazla degildir 100 km nin uzerinde hizli bir sicaklik dusmesi gozlenir Buradaki gazlar artik cok ince katmanlar bicimindedir Daha cok da hafif gazlar bulunur Bu gazlar morotesi isinlarin etkisiyle ayrisir ve boylece burada oksijen serbest atomlar halinde bulunur Isil ayrisma denen bu olay 200 km yukseklikte daha da yuksek bir duzeye cikar Su buhari yer ve zamana gore degisen bicimde atmosferin alt katmanlarina karismis olarak bulunur ve yaklasik 10 15 km yukseklikten sonra azalmaya baslar Yeryuzunun iklim ve meteoroloji kosullari ustunde bu su buharinin onemli bir rolu vardir cunku bulutlara asili olan su buhari yagis olarak yeryuzune duser HeterosferAtmosferde ortalama su buhari orani Yeryuzeyinden 100 km yukseklikten itibaren atmosferin bilesim acisindan bu turdes yapisi kaybolmaya baslar Bu nedenle heterosfer adi verilen ve atmosferin son derece seyrek oldugu bu alanlarda hareketlilik az oldugu icin gazlar uzun donemde molekuler agirliklarina gore alcaktan yuksege dogru hafife gidecek sekilde tabakalanma egilimindedir Gunes isinlarinin iyonize edici etkisinin guclu hissedildigi bu bolgelerde fotokimyasal etkinlikler de giderek onemli hale gelir ve atmosfer bilesimini etkiler 600 1 500 km arasinda atmosferdeki oksijenin yerini Gunes teki lekelerin durumuna gore degisen bir bicimde helyum alir bunun ustunde de bir hidrojen katmani bulunur Onun icin burada yerkureyi cepecevre saran bir hidrojen tacindan soz edilebilir Yuksek enerjili Gunes isinlarinin etkisi ile hizlandirilan bu hafif atomlar Yerkurenin kutlecekiminden kurtularak uzaya kacarlar Eksilen hidrojenin yerini fotokimyasal etkilerle yuksek atmosfer katmanlarindaki su molekullerinin parcalanmasi sonucunda ortaya cikan hidrojen alir Bu nedenle hidrojen kaybi gezegenin degerli su kutlesinin kaybi anlamina gelmektedir Ozon tabakasinin tahribati sonucunda fotokimyasal etkinliklerin atmosferin su buharindan zengin oldugu alcak tabakalarina dogru inmesi bu yonden de tehlike yaratmaktadir Yildizlarin atmosferleriYildizlarin genis atmosferleri vardir Isik yuvari renk yuvari ve gecis bolgesiyle baslayan yildiz atmosferleri korona Gunes ruzgari ve heliosferle geliserek gezegenlerarasi uzayin derinliklerinde ile son bulurlar Mesela Gunes in atmosferin takriben 73 kadari hidrojenden 25 i helyumdan olusur Atmosfer elementlerin iyonize olmus plazmalariyla Gunes ruzgari ve seklinde Gunes Sistemi ndeki diger gok cisimlerinin atmosferlerini etkiler Kaynakca TDK Turkce Sozluk 29 Aralik 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Ocak 2023 Dil Dernegi Turkce Sozluk 26 Nisan 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 22 Ocak 2023 Bkz Yildiz atmosferleri Almanca Vikipedi 2013 09 23Ayrica bakinizAtmosfer basinci Hava MeteorolojiDis baglantilarMGM Atmosferin dikey yapisi 8 Mayis 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde NASA Atmosferin 5 katmani vardir27 Nisan 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Atmosfer ve Ozellikleri Bogazici Universitesi olu kirik baglanti Atmosfer Nedir olu kirik baglanti Atmosfer ve yapisi olu kirik baglanti Wikimedia Commons ta Atmosphere ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunur