Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddede bulunmasına karşın yetersizliği nedeniyle bazı bilgilerin hangi kaynaktan alındığı belirsizdir. (Nisan 2022) () |
Paskalya Adası, (İspanyolca Isla de Pascua, Rapanui dilinde Rapa Nui) Büyük Okyanus'un güney doğusunda Şili'ye bağlı bir ada.
| UNESCO Dünya Mirası | |
|---|---|
 Rano Raraku'daki Moai, Paskalya Adası | |
| Konum |  Şili |
| (Kriter) | 715: i, iii, v |
| Referans | 971 |
| Tescil | 1995 (19. oturum) |
| Bölge | Latin Polinezya takımadası |
| Koordinatlar | 27°15′0″G 109°45′0″B / 27.25000°G 109.75000°B |
Şili sahillerinden 3700 km, Tahiti'den ise 4000 km uzaktadır. Çok izole kalmış bu adaya, üzerinde yaşam olan en yakın yer Pitcairn Adası olup adanın 2000 km doğusundadır. 2002 yılı itibarıyla 3.791 kişilik nüfusa sahiptir.
Konum ve özellikler
Doğu Pasifik'te bulunan Paskalya Adası, birçok pasifik adasının karakteristik geniş sahiline sahip değildir. Sahili dik olarak denizin 3000 metre derinliğine kadar iner. Kumsal çok ender köşelerde (mesela kuzey sahilindeki palmiye ormanının yakınında), kayda değmez nitelikte bulunur.
Ada, yüksekliği 13 km olan bir dik üçgen görünümünde olup alanı 162,5 km² dir. Üç adet sönmüş volkandan oluştuğundan, tabiatında volkanik geçmişinin etkileri vardır. Bunlar güneydoğudaki , doğudaki aynı isimli yarımada üzerinde olan ve kuzeydeki 'dır. Bu sonuncusu 508 m yüksekliği ile merkezdeki adanın en yüksek noktasıdır. Adanın güneybatısında, üzerinde yaşam olmayan Motu Iti, Motu Kao Kao ve Moto Nui batısında Motu Tautara ve 'nın karşısında ise Motu Maroturi isimli adacıklar bulunur.
Paskalya Adası'nın iklimi yarı tropiktir, dolayısıyla sıcaktır. Mevsimsel farklılıklar düşük seviyede hissedilir. Bölgesel bir rüzgâr sistemi olan Passat Rüzgârları hüküm sürer. Yağışlar ortalama yıllık 1.150 mm'dir. Yıllık sıcaklık ortalaması 21 °C olup en soğuk ve yağışlı aylar Temmuz ve Ağustos'tur.
Bitki örtüsü
Şu an hüküm süren bitki örtüsü, adanın geçmişindeki bitki örtüsüne uymaz. Bu eko sistem insani müdahalelerin sonucudur. Botanikçi arkeologlar adanın zamanında Jubaea cinsi palmiye ormanları ile kaplı olduğu sonucuna varmışlardır. 9 ila 17. yüzyıllar arası bu ağaçlar sürekli olarak yok edilmişlerdir. Bu zaman içinde yok edilen ağaç sayısının 10 milyondan fazla olduğu tahmin edilmektedir. Palmiye ormanları, sürekli esen rüzgâra ve dolayısıyla kurumaya karşı, adadaki tarımı koruyordu. Bu kayıp, ayrıca erozyonlara, bunun sonucunda da ada nüfusunda gerilemeye yol açtı.
Bugün, eski bitki örtüsünden kalan, krater gölündeki, Totora (Scirpus californicus) isimli bir bitkidir. Bu bitki, adanın eski sahipleri tarafından (mesela ev yapımı gibi) çok amaçlı şekilde kullanılmıştır.
Bugün ağırlıklı olarak Paskalya adasında otluk alanlar egemendir. Güneybatının geniş bir alanında yöreye özgü guave çalıları yayılmıştır. Son yıllarda, daha önce adada olmayan hindistan cevizi palmiyeleri türetilmiştir. Ayrıca patates, tatlı patates, şeker kamışı ve çeşitli tropik meyveler yetiştirilmiştir.
Ada hayvanları
Büyük hayvan olarak sadece at, sığır, koyun, domuz gibi evcil hayvanlar mevcuttur. Adanın eski hayvanlarından Polinezya sıçanı (Rattus concolor), adaya ilk yerleşenlerin yemek amacıyla beraberlerinde getirdikleri bir hayvandı, ayrıca yine bu kişilerle gelen sıçanlar tarafından kovularak buradaki nesli tüketilmiştir. Bunun dışında insanlara zarar verecek ya da hastalık saçacak bir hayvan adada bulunmaz.
Büyük Okyanus'a özgü birçok deniz kuşuyla beraber, denizin derinliklerinde de efsanevi dev kalamarların yaşadığı tahmin edilmektedir.
Burası için ilginç olan bir canlı türü de ismini Pater Englert'den alan Cypraea englerti adlı bir deniz salyangozudur; bu tür sadece Paskalya ve onun 400 km doğusundaki, üzerinde yaşam olmayan adasında görülür.
Paskalya Adası'nın keşfi
Paskalya Adası dünya üzerinde yerleşilmiş en uzak yerlerden biridir. Amerika sahilinin 2000 mil açığında ve ufacık pitcairn adasının bile 1000 mil daha uzağındadır. MS 500 dolaylarında buraya bir avuç insan yerleşmişti. Bu yerleşimciler sadece 241 kilometrekare olan adanın çok az doğal kaynağı olduğunu ve kendi tropikaltı bitkilerinin burada yetişmediğini görüp tatlı patates ve tavuk yiyerek yaşamak zorunda kaldılar. Ada'yı ilk gören Avrupalılar korsan ve adamlarıdır. Davis 1687 yılında Galapagos Adaları'ından gelip, Horn Burnu'na doğru yol alırken, tesadüfen ufukta bu adayı görür ve bunun, var olduğu söylenen Güney Kıtası olduğunu düşünür. Ancak karaya çıkmak mümkün olmaz.
Ada bugünkü ismini 1722 yılının Paskalya bayramının arifesinde, ticari amaçlarla gemisiyle buradan geçerken burada karaya çıkan 'den almıştır. Roggeveen ertesi gün Paskalya olduğundan adaya Paasch Eyland (Paskalya Adası) demiştir. 'in, katıldığı bir seferden sonra Leipzig'de yayınladığı bir rapor, dikkatleri o zamana kadar çok az tanınan bu adaya yöneltir.
Daha sonraki kâşif İspanyol , adayı İspanyol Krallığı tabiyetine almıştır. Gonzales 15 Kasım 1770'te adaya inmiş, çeşitli noktalara İspanyol egemenliği adına haçlar yerleştirmiş, adaya San Carlos adını vermiştir. Ancak takip eden yıllarda İspanya, bu işgalle ilgilenmeyip, kayıtsız kalmıştır.
İkinci güney seyahati sırasında, 13-17 Mart 1774 tarihleri arasında, James Cook da adayı ziyaret etmiştir. James Cook adadan fazla etkilenmemiş ve seyir defterine "Hiçbir millet, bu adayı araştırma onuruna ulaşmak için savaşmaz. Bu gemi seyahati sırasında bize bu adadan daha az sunacak şeyi olan ada yoktur" diye not düşmüştür.
1786 yılında Fransız kont , yelkenle dünyayı dolaşırken, 16. Ludwig'in emriyle adanın haritasını çıkarmak, güney okyanusu halkını araştırmak maksadıyla adaya inmiştir.
Avrupalı ada misafirlerinin beraberlerinde adaya hastalık da getirmeleri ada nüfusunun gerilemesine sebep olmuştur. Tarihin karanlık sayfalarından biri de, Perulu köle tacirlerinin, adaya 1859-1861 yılları arasında seferler düzenlemesi ve yaklaşık 1500 ada sakinini köle olarak çalıştırmak amacıyla beraberlerinde götürmeleri olmuştur. Bu durumlar ve çiçek hastalığı salgını, 1877 yılında ada nüfusunun 111 kişiye kadar düşmesine sebep olmuştur.
1882 yılında Almanlar da adaya etnolojik incelemeler yapmak gayesiyle gelmişler, örf, adet, yazı, dil gibi tanımlamaları yapmışlardır. Adadaki Moai adı verilen insan heykellerinin 1886 yılında ilk defa fotoğraflarını çeken kişi ise ABD'ye ait Mohican gemisi ile buraya gelen, gemi doktoru William Thomson'dur.
Taş heykeller
Dünyaca ünlü, her turistik kitapta anlatılan taş heykeller Moai diye adlandırılırlar. , bu heykellerden 638 tanesini numaralandırmış ve kategorize etmiştir. Esasında bu heykellerin daha önceden 1000 adedin üstünde olduğu tahmin edilmektedir.
Çok sayıda araştırmaya rağmen bunların ne amaçla yapıldığı bilinmemektedir. Tam olarak ne zaman yapıldığı da bilinmeyen heykellerin, M.S. 1000 ile 1600 yılları arasında inşa edildiği tahmin edilmektedir. Yine tahminlere göre bu taş heykeller yerlilerin ruhlarla iletişim kuran atalarıdır.
En uzun Moai'ye Paro denir ve yaklaşık 10 metre uzunluğa, 82 ton ağırlığa sahiptir. En ağır Moai ise 86 tondur ve tamamlanamamıştır. Eğer tamamlansaydı 21 metre uzunluğa ve 270 ton ağırlığa sahip olacağı tahmin edilmektedir. Moailerin boyları yaklaşık 11 metredir. Ağırlıkları da yaklaşık 55 tondur. Adanın doğusundaki Rano Raraku yanardağının tüf ve taşlarından yontulmuştur. Ahu adı verilen platformlar üzerinde yerleşmiş heykeller, bakışları yerleşim bölgesini görecek şekilde yerleştirilmişlerdir. Ahular o kadar güzel işlenmişlerdir ki yontma taş plakalarının arasına bıçak sırtı bile sığmaz.
Turizm
Paskalya Adası, 1967 yılında ilk yolcu uçağının bu adaya inmesinden beri önemli turistik bir yer haline gelmiştir. Bugün de adaya Şili'den 5 saatlik bir uçuşla ya da Tahiti'den ulaşılır. Santiago'dan haftanın belli günleri ülkenin resmi havayolu şirketi LAN Chile sefer düzenler. Adanın limanı küçük olduğundan buraya düzenli bir feribot seferi yapılmaz.
Ada halkının ağırlıklı geçim kaynağı turizmdir. Gelen turistler buradaki pansiyonlarda ya da 3 yıldızlı otellerde konaklarlar.
Panorama
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Paskalya Adası ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Karte der Osterinsel 16 Eylül 2003 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Schätze der Welt: Osterinsel – ein 14-Minuten-Video 27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Die Zeit: "Das Eiland am Ende der Welt" 24 Mayıs 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddede kaynak listesi bulunmasina karsin metin ici kaynaklarin yetersizligi nedeniyle bazi bilgilerin hangi kaynaktan alindigi belirsizdir Lutfen kaynaklari uygun bicimde metin icine yerlestirerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Nisan 2022 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Paskalya Adasi Ispanyolca Isla de Pascua Rapanui dilinde Rapa Nui Buyuk Okyanus un guney dogusunda Sili ye bagli bir ada Rapa Nui Milli ParkiUNESCO Dunya MirasiRano Raraku daki Moai Paskalya AdasiKonum SiliKriter715 i iii vReferans971Tescil1995 19 oturum BolgeLatin Polinezya takimadasiKoordinatlar27 15 0 G 109 45 0 B 27 25000 G 109 75000 B 27 25000 109 75000Paskalya Adasi Sili sahillerinden 3700 km Tahiti den ise 4000 km uzaktadir Cok izole kalmis bu adaya uzerinde yasam olan en yakin yer Pitcairn Adasi olup adanin 2000 km dogusundadir 2002 yili itibariyla 3 791 kisilik nufusa sahiptir Konum ve ozellikler2 Ahu lu kumsal Dogu Pasifik te bulunan Paskalya Adasi bircok pasifik adasinin karakteristik genis sahiline sahip degildir Sahili dik olarak denizin 3000 metre derinligine kadar iner Kumsal cok ender koselerde mesela kuzey sahilindeki palmiye ormaninin yakininda kayda degmez nitelikte bulunur Ada yuksekligi 13 km olan bir dik ucgen gorunumunde olup alani 162 5 km dir Uc adet sonmus volkandan olustugundan tabiatinda volkanik gecmisinin etkileri vardir Bunlar guneydogudaki dogudaki ayni isimli yarimada uzerinde olan ve kuzeydeki dir Bu sonuncusu 508 m yuksekligi ile merkezdeki adanin en yuksek noktasidir Adanin guneybatisinda uzerinde yasam olmayan Motu Iti Motu Kao Kao ve Moto Nui batisinda Motu Tautara ve nin karsisinda ise Motu Maroturi isimli adaciklar bulunur Paskalya Adasi nin iklimi yari tropiktir dolayisiyla sicaktir Mevsimsel farkliliklar dusuk seviyede hissedilir Bolgesel bir ruzgar sistemi olan Passat Ruzgarlari hukum surer Yagislar ortalama yillik 1 150 mm dir Yillik sicaklik ortalamasi 21 C olup en soguk ve yagisli aylar Temmuz ve Agustos tur Bitki ortusuOtlarin ustunde Moailer Su an hukum suren bitki ortusu adanin gecmisindeki bitki ortusune uymaz Bu eko sistem insani mudahalelerin sonucudur Botanikci arkeologlar adanin zamaninda Jubaea cinsi palmiye ormanlari ile kapli oldugu sonucuna varmislardir 9 ila 17 yuzyillar arasi bu agaclar surekli olarak yok edilmislerdir Bu zaman icinde yok edilen agac sayisinin 10 milyondan fazla oldugu tahmin edilmektedir Palmiye ormanlari surekli esen ruzgara ve dolayisiyla kurumaya karsi adadaki tarimi koruyordu Bu kayip ayrica erozyonlara bunun sonucunda da ada nufusunda gerilemeye yol acti Bugun eski bitki ortusunden kalan krater golundeki Totora Scirpus californicus isimli bir bitkidir Bu bitki adanin eski sahipleri tarafindan mesela ev yapimi gibi cok amacli sekilde kullanilmistir Bugun agirlikli olarak Paskalya adasinda otluk alanlar egemendir Guneybatinin genis bir alaninda yoreye ozgu guave calilari yayilmistir Son yillarda daha once adada olmayan hindistan cevizi palmiyeleri turetilmistir Ayrica patates tatli patates seker kamisi ve cesitli tropik meyveler yetistirilmistir Ada hayvanlariBuyuk hayvan olarak sadece at sigir koyun domuz gibi evcil hayvanlar mevcuttur Adanin eski hayvanlarindan Polinezya sicani Rattus concolor adaya ilk yerlesenlerin yemek amaciyla beraberlerinde getirdikleri bir hayvandi ayrica yine bu kisilerle gelen sicanlar tarafindan kovularak buradaki nesli tuketilmistir Bunun disinda insanlara zarar verecek ya da hastalik sacacak bir hayvan adada bulunmaz Buyuk Okyanus a ozgu bircok deniz kusuyla beraber denizin derinliklerinde de efsanevi dev kalamarlarin yasadigi tahmin edilmektedir Burasi icin ilginc olan bir canli turu de ismini Pater Englert den alan Cypraea englerti adli bir deniz salyangozudur bu tur sadece Paskalya ve onun 400 km dogusundaki uzerinde yasam olmayan adasinda gorulur Paskalya Adasi nin kesfiPaskalya Adasi dunya uzerinde yerlesilmis en uzak yerlerden biridir Amerika sahilinin 2000 mil aciginda ve ufacik pitcairn adasinin bile 1000 mil daha uzagindadir MS 500 dolaylarinda buraya bir avuc insan yerlesmisti Bu yerlesimciler sadece 241 kilometrekare olan adanin cok az dogal kaynagi oldugunu ve kendi tropikalti bitkilerinin burada yetismedigini gorup tatli patates ve tavuk yiyerek yasamak zorunda kaldilar Ada yi ilk goren Avrupalilar korsan ve adamlaridir Davis 1687 yilinda Galapagos Adalari indan gelip Horn Burnu na dogru yol alirken tesadufen ufukta bu adayi gorur ve bunun var oldugu soylenen Guney Kitasi oldugunu dusunur Ancak karaya cikmak mumkun olmaz Ada bugunku ismini 1722 yilinin Paskalya bayraminin arifesinde ticari amaclarla gemisiyle buradan gecerken burada karaya cikan den almistir Roggeveen ertesi gun Paskalya oldugundan adaya Paasch Eyland Paskalya Adasi demistir in katildigi bir seferden sonra Leipzig de yayinladigi bir rapor dikkatleri o zamana kadar cok az taninan bu adaya yoneltir Daha sonraki kasif Ispanyol adayi Ispanyol Kralligi tabiyetine almistir Gonzales 15 Kasim 1770 te adaya inmis cesitli noktalara Ispanyol egemenligi adina haclar yerlestirmis adaya San Carlos adini vermistir Ancak takip eden yillarda Ispanya bu isgalle ilgilenmeyip kayitsiz kalmistir Ikinci guney seyahati sirasinda 13 17 Mart 1774 tarihleri arasinda James Cook da adayi ziyaret etmistir James Cook adadan fazla etkilenmemis ve seyir defterine Hicbir millet bu adayi arastirma onuruna ulasmak icin savasmaz Bu gemi seyahati sirasinda bize bu adadan daha az sunacak seyi olan ada yoktur diye not dusmustur 1786 yilinda Fransiz kont yelkenle dunyayi dolasirken 16 Ludwig in emriyle adanin haritasini cikarmak guney okyanusu halkini arastirmak maksadiyla adaya inmistir Avrupali ada misafirlerinin beraberlerinde adaya hastalik da getirmeleri ada nufusunun gerilemesine sebep olmustur Tarihin karanlik sayfalarindan biri de Perulu kole tacirlerinin adaya 1859 1861 yillari arasinda seferler duzenlemesi ve yaklasik 1500 ada sakinini kole olarak calistirmak amaciyla beraberlerinde goturmeleri olmustur Bu durumlar ve cicek hastaligi salgini 1877 yilinda ada nufusunun 111 kisiye kadar dusmesine sebep olmustur 1882 yilinda Almanlar da adaya etnolojik incelemeler yapmak gayesiyle gelmisler orf adet yazi dil gibi tanimlamalari yapmislardir Adadaki Moai adi verilen insan heykellerinin 1886 yilinda ilk defa fotograflarini ceken kisi ise ABD ye ait Mohican gemisi ile buraya gelen gemi doktoru William Thomson dur Tas heykellerAhu Tongariki ustunde Moailer Dunyaca unlu her turistik kitapta anlatilan tas heykeller Moai diye adlandirilirlar bu heykellerden 638 tanesini numaralandirmis ve kategorize etmistir Esasinda bu heykellerin daha onceden 1000 adedin ustunde oldugu tahmin edilmektedir Cok sayida arastirmaya ragmen bunlarin ne amacla yapildigi bilinmemektedir Tam olarak ne zaman yapildigi da bilinmeyen heykellerin M S 1000 ile 1600 yillari arasinda insa edildigi tahmin edilmektedir Yine tahminlere gore bu tas heykeller yerlilerin ruhlarla iletisim kuran atalaridir En uzun Moai ye Paro denir ve yaklasik 10 metre uzunluga 82 ton agirliga sahiptir En agir Moai ise 86 tondur ve tamamlanamamistir Eger tamamlansaydi 21 metre uzunluga ve 270 ton agirliga sahip olacagi tahmin edilmektedir Moailerin boylari yaklasik 11 metredir Agirliklari da yaklasik 55 tondur Adanin dogusundaki Rano Raraku yanardaginin tuf ve taslarindan yontulmustur Ahu adi verilen platformlar uzerinde yerlesmis heykeller bakislari yerlesim bolgesini gorecek sekilde yerlestirilmislerdir Ahular o kadar guzel islenmislerdir ki yontma tas plakalarinin arasina bicak sirti bile sigmaz Turizm15 Ahu Tongariki Moai den altisi Paskalya Adasi 1967 yilinda ilk yolcu ucaginin bu adaya inmesinden beri onemli turistik bir yer haline gelmistir Bugun de adaya Sili den 5 saatlik bir ucusla ya da Tahiti den ulasilir Santiago dan haftanin belli gunleri ulkenin resmi havayolu sirketi LAN Chile sefer duzenler Adanin limani kucuk oldugundan buraya duzenli bir feribot seferi yapilmaz Ada halkinin agirlikli gecim kaynagi turizmdir Gelen turistler buradaki pansiyonlarda ya da 3 yildizli otellerde konaklarlar PanoramaPaskalya Adasi nin guneyden genis bir panoramasi Dis baglantilarWikimedia Commons ta Paskalya Adasi ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Karte der Osterinsel 16 Eylul 2003 tarihinde Wayback Machine sitesinde Schatze der Welt Osterinsel ein 14 Minuten Video 27 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Die Zeit Das Eiland am Ende der Welt 24 Mayis 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde