Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Radyo seyrüseferi veya radyo navigasyonu, Dünya üzerindeki bir noktadan başka bir noktaya giderken, seyrüsefer yardımcısı olarak radyo frekansları ile çalışan araçların kullanımı. Radyo seyrüsefer yardımcıları genellikle; vericinin (emitter - E) gönderdigi radyo elektromanyetik dalgalarının alıcı (receiver – R) tarafından alınması ve ses, görüntü veya yazıya dönüştürülmesi prensibiyle çalışırlar.
Radyo seyrüsefer yardımcılarının başlıca amacı hava taşıtlarının uzaydaki konumunu tespit etmektir. Bu sayede planlanan rotaya riayet edilmesine, taşıtlar arasındaki ve taşıt ile arazi engebeleri arasındaki emniyet ayrımının muhafaza edilmesine, görüşün düşük olduğu koşullarında seyrüseferin emniyetli şekilde gerçekleşmesine yardımcı olurlar. Hassas yaklaşma cihazları, görüşün oldukça düşük olduğu durumlarda dahi emniyetli iniş yapılabilmesini sağlarlar.
Havacılıkta seyrüsefer yardımcıları ile ilgili verilerin (frekans, konum, çalışma saatleri vs.) bulunabileceği ana kaynak, ulusal AIP'lerin ENR bölümüdür.
Radyo seyrüsefer yardımcıları
Radar ve transponder
Yoğun hava trafiğinin olduğu bölgelerde hava trafik kontrolörleri (ATC), hava taşıtlarının konumlarını gösteren radar haritasında sürekli olarak sistematik gözetleme (sürveyans) yaparlar. Bu gözetlemenin uçaklar arası ve uçaklarla yer arası emniyetli ayrımı sağlama, hava trafik konuşmalarını azaltma, kaybolan uçaklara konum bilgisi ve yön verme, iniş yapan uçakları alet yaklaşma veya görerek yaklaşma paternlerine sokma gibi pek çok avantajı vardır.
Günümüzdeki uçakların pek çoğunda transponder (transmitter/responder) denen bir cihaz bulunur. Transponderlar, takılı bulunduğu uçaklara has bir sinyal yayınlayarak, yerdeki radar kontrolörünün ekranında belirli bir uçağın tespit edilmesini kolaylaştırırlar. Transponder ekranına bağlanan kodlar ve seçilen modlar; uçağın irtifası,n uçuş koşulları, görevi ve acil durumlar gibi konularda yer personeline bilgi verir.
Bazı meydanlarda radar kontrolörü son yaklaşmadaki uçaklara baş ve irtifa bilgisi vererek sürveyans radar yaklaşması (SRA) veya hassas baş ve süzülüş bilgisi vererek hassas radar yaklaşması (PAR) yaptırabilir. Bir pilotun radar yaklaşması yapabilmesi için derecesi sahibi olması gerekir.
DME
DME (distance-measuring equipment), mesafe ölçen ve UHF bandında (962-1213 MHz) çalışan bir seyrüsefer yardımcısıdır. Yerdeki bir DME istasyonundan ve uçaktaki bir DME sorgulayıcısından (interrogator) meydana gelir. Uçaktaki sorgulayıcı cihaz yer istasyonuna gönderdiği sinyallerin karşılığı olarak yer istasyonundan gönderilen sinyallerin seyahat süresini ölçer ve kokpitteki ekranında deniz mili (NM) cinsinden gösterir.
Mesafe bilgisi, uçak ile yer istasyonu arasındaki eğimli hattın uzunluğudur. Bu nedenle uçağın yerdeki iz düşümü ile yer istasyonu arasındaki yatay (ufkî) mesafe, DME ekranında görülen mesafeden azdır; ancak istasyondan uzaklaştıkça bu fark azalır ve pratik amaçlarla ihmal edilir. Yer istasyonunun tam üzerindeki bir uçağın irtifası ile DME'si -birimleri farklı olmakla birlikte- aynıdır. Örneğin istasyon üzerinde yaklaşık AGL 6000 feet yükseklikte olan bir uçağın DME'si (eğer sinyal alınabiliyorsa) 1 NM olacaktır.
DME yön bilgisi göstermez. Bu nedenle örneğin DME ekranında 10 NM bilgisini gören bir uçak, yer istasyonunun etrafında yarıçapı yaklaşık 10 NM olan çemberi oluşturan noktalardan herhangi birinin üzerinde olabilir.
NDB ve ADF
NDB (non-directional beacon) ve ADF (automatic direction finder) ikilisi, geçmişte radyo pusulası olarak adlandırılan, en basit radyo seyrüsefer sistemidir. NDB sistemin yer istasyonu, ADF ise uçaktaki alıcı cihaz ve göstergeden oluşan sistemdir. ADF'in istikamet iğnesi, tıpkı kuzeyi gösteren bir el pusulası iğnesi gibi, sürekli olarak NDB istasyonunu 2° hassasiyetinde gösterir. İğnenin gösterdiği istikamete doğru uçan bir uçak, NDB istasyonunun üzerinden geçecektir. Uçak istasyondan aynı doğrultuda uzaklaşmaya başladığında, ADF iğnesi saat 6 istikametini (geriyi) gösterecektir.
Tek başına ADF sistemi derece cinsinden yön bilgisi vermez. Bu nedenle uçucuların ADF ile istikamet cayrosunu (DI) karşılaştırarak uçulmak istenen başı hesaplaması gerekir. Döner kartlı ADF'lerde pilotun her baş değişikliğinde ADF kartını DI ile eşleştirmesi gerekir. Bununla birlikte, ADF ve istikamet cayrosunun birleşiminden oluşan (radio magnetic indicator) göstergesinde yer istasyonunun (NDB) istikametinin yanı sıra manyetik baş bilgisi de verilir.
VOR
VOR (VHF omni-directional radio range); konum belirleme, istasyona doğru/istasyondan radyal takip etme (tracking), bekleme paterni muhafaza etme ve alet inişi gibi amaçlarla alet uçuşunda yaygın olarak kullanılan bir seyrüsefer yardımcısıdır. VOR yer istasyonu 108.00-117.95 MHz frekansları arasında yayın yapar. VOR sistemini kullanabilmek için uçaklarda sözlü iletişim amacıyla kullanılan VHF-COM sisteminin haricinde bir de VHF-NAV cihazına gereksinim duyulur. Pek çok uçakta VHF-COM ve VHF-NAV cihazları, NAV-COM denen sette bir arada bulunur.
VOR cihazları çoğunlukla DME ile birlikte (VOR/DME) kullanılır ve VOR için seçilen frekans aynı zamanda DME istasyonuna da bağlanır. Böylece hem radyal takibi, hem de mesafe bilgisi sağlanmış olur. Askerî amaçlarla kullanılan TACAN sistemi VOR/DME'ye çok benzer ancak daha hassastır.
VOR kokpit göstergesi genellikle OBI (omni bearing indicator), radyal seçmeye yarayan düğme OBS (omni bearing selector) olarak adlandırılır. Eğer uçak OBS ile seçilen radyal üzerindeyse OBI üzerindeki çubuk şeklindeki course deviatian indicator (CDI) tam ortada bulunur. Eğer uçak seçilen radyalın solundaysa CDI sağda, sağındaysa CDI solda görünür. Eğer uçak istasyona göre radyalın bulunduğu taraftaysa OBI'da FROM, radyal istasyonun öbür tarafında kalıyorsa TO görünür. VOR bilgileri istikametten bağımsızdır ve uçağın başı ne olursa olsun CDI'nın konumu ile TO/FROM bilgileri değişmez.
VDF
veya VHF D/F (VHF direction finding), VHF-COM sinyallerini (normal konuşma sinyalleri) kullanan bir seyrüsefer yardımcısıdır. Bazı meydanlarda uçaklardan gelen iletişim sinyallerini yakalayan sistemler bulunur. Trafik veya yaklaşma kontrolörü uçağın meydana göre istikametini ekranında görür. Pilot Q kodlarını kullanarak kontrolörden istikamet vermesini talep edebilir:
- QDM, uçaktan meydana doğru olan manyetik istikamet.
- QDR, meydandan uçağa doğru olan radyal (QDM'nin 180 derece zıddı).
- QTE, uçağın meydana göre gerçek istikameti (QDR'nin manyetik varyasyon düzeltilmiş hali).
- QUJ, meydanın uçağa göre gerçek istikameti (QDM'nin manyetik varyasyon düzeltilmiş hali).
RNAV ve GPS
RNAV (area navigation) cihazları, yer merkezli herhangi bir seyrüsefer yardımcısı (NDB vs.) üzerinden geçmeden saha seyrüseferi yapmaya yarayan cihazlara verilen genel addır.
Bazı RNAV sistemleri seyrüsefer için gerekli olan bilgileri LORAN, INS, VLF/Omega, Doppler radarı gibi cihazlardan toplarlar. Pilot ya da seyrüseferci kendi belirlediği ara noktaları (waypoint) cihaza girer ve bu farazî noktalar üzerinden geçerek uçuşu gerçekleştirir. Bazı RNAV sistemleri ise gerçek VOR/DME'lerden aldıkları bilgileri kullanarak hayalet VOR/DME'ler (Pseudo-VOR/DME) yaratırlar ve bunları ara nokta olarak kullanırlar. pseudo-VOR/DME'ler gerçek (ana) VOR/DME'lerin menzilinde oluşturulmalıdır. Aksi takdirde uçuş esnasında CDI OFF bayrağı görülebilir.
Tipik bir RNAV sistemi uçuculara şu bilgileri verir:
- Rotadan mesafe olarak sapma miktarı ve TO/FROM bilgisi,
- Ara noktaya (waypoint) kalan mesafe,
- Yer sürati (GS),
- Ara noktaya ulaşmak için gerekli (kalan) zaman.
GPS (global positioning system), çok hassas olarak saha seyrüseferi (RNAV) yapılmasına imkân veren bir seyrüsefer yardımcısıdır. 1994 yılında FAA, GPS'nin operasyonel seviyede uçuş seyrüsefer yardımcısı olarak kullanılmasını onaylamıştır. Bazı ülkelerde GPS hassas olmayan alet yaklaşmalarında da kullanılmaktadır.
VFR uçuşta GPS görsel seyrüsefere yardımcı olarak kullanılabilir ancak ana seyrüsefer yöntemi olarak kullanılmamalıdır.
GPS sisteminin elemanları şunlardır:
- Dünya çevresindeki bir turunu 12 saatte tamamlayan 21 yapay uydu: Bu uydular altı yörüngesel düzlemde, yaklaşık 11.000 nm irtifada bulunurlar. Uydulardan gelen sivil sinyaller 1575.42 MHz frekansında, saniyede 1000 kez yayınlanır.
- Uydu kontrol yer ağı: Bu istasyonlar uyduların yörüngesel hassasiyetinden sorumludur.
- Uçaklardaki alıcı ve bilgisayarlar: Herhangi bir konum ve zamanda uydulardan gelen sinyalleri tanımlayıp işlerler. GPS alıcılarının 2 boyutlu konum belirlemek için en az 3 uydudan, 3 boyutlu konum belirlemek için en az 4 uydudan veri alması gerekir.
Kaynakça
- Seyrüsefer Daire Başkanlığı. .
- Pooley, Dorothy ve David Robson. The Air Pilot's Manual 3: Air Navigation. 6. baskı. Shoreham, West Sussex: Pooley's Air Pilot Publishing, 2010.
Dipnotlar
- ^ RSY Eğitim Notları. sf 1.
- ^ a b Pooley's, sf 307.
- ^ Pooley's, sf 308.
- ^ a b Pooley's, sf 323
- ^ Pooley's, sf 329.
- ^ Pooley's, sf 361.
- ^ Pooley's, sf 379.
- ^ Pooley's, sf 380.
- ^ Pooley's, sf 382.
- ^ a b c Pooley's, sf 412.
- ^ Pooley's, sf 423.
- ^ Pooley's, sf 424.
- ^ a b Pooley's, sf 425.
- ^ a b Pooley's, sf 427.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Radyo seyruseferi veya radyo navigasyonu Dunya uzerindeki bir noktadan baska bir noktaya giderken seyrusefer yardimcisi olarak radyo frekanslari ile calisan araclarin kullanimi Radyo seyrusefer yardimcilari genellikle vericinin emitter E gonderdigi radyo elektromanyetik dalgalarinin alici receiver R tarafindan alinmasi ve ses goruntu veya yaziya donusturulmesi prensibiyle calisirlar Cesitli seyrusefer yardimcilarinin 2 boyutlu hassasiyeti Radyo seyrusefer yardimcilarinin baslica amaci hava tasitlarinin uzaydaki konumunu tespit etmektir Bu sayede planlanan rotaya riayet edilmesine tasitlar arasindaki ve tasit ile arazi engebeleri arasindaki emniyet ayriminin muhafaza edilmesine gorusun dusuk oldugu kosullarinda seyruseferin emniyetli sekilde gerceklesmesine yardimci olurlar Hassas yaklasma cihazlari gorusun oldukca dusuk oldugu durumlarda dahi emniyetli inis yapilabilmesini saglarlar Havacilikta seyrusefer yardimcilari ile ilgili verilerin frekans konum calisma saatleri vs bulunabilecegi ana kaynak ulusal AIP lerin ENR bolumudur Radyo seyrusefer yardimcilariRadar ve transponder Yogun hava trafiginin oldugu bolgelerde hava trafik kontrolorleri ATC hava tasitlarinin konumlarini gosteren radar haritasinda surekli olarak sistematik gozetleme surveyans yaparlar Bu gozetlemenin ucaklar arasi ve ucaklarla yer arasi emniyetli ayrimi saglama hava trafik konusmalarini azaltma kaybolan ucaklara konum bilgisi ve yon verme inis yapan ucaklari alet yaklasma veya gorerek yaklasma paternlerine sokma gibi pek cok avantaji vardir Gunumuzdeki ucaklarin pek cogunda transponder transmitter responder denen bir cihaz bulunur Transponderlar takili bulundugu ucaklara has bir sinyal yayinlayarak yerdeki radar kontrolorunun ekraninda belirli bir ucagin tespit edilmesini kolaylastirirlar Transponder ekranina baglanan kodlar ve secilen modlar ucagin irtifasi n ucus kosullari gorevi ve acil durumlar gibi konularda yer personeline bilgi verir Bazi meydanlarda radar kontroloru son yaklasmadaki ucaklara bas ve irtifa bilgisi vererek surveyans radar yaklasmasi SRA veya hassas bas ve suzulus bilgisi vererek hassas radar yaklasmasi PAR yaptirabilir Bir pilotun radar yaklasmasi yapabilmesi icin derecesi sahibi olmasi gerekir DME Bir ucagin yer istasyonundan DME uzakliginin ve ufki uzakliginin karsilastirilmasi DME distance measuring equipment mesafe olcen ve UHF bandinda 962 1213 MHz calisan bir seyrusefer yardimcisidir Yerdeki bir DME istasyonundan ve ucaktaki bir DME sorgulayicisindan interrogator meydana gelir Ucaktaki sorgulayici cihaz yer istasyonuna gonderdigi sinyallerin karsiligi olarak yer istasyonundan gonderilen sinyallerin seyahat suresini olcer ve kokpitteki ekraninda deniz mili NM cinsinden gosterir Mesafe bilgisi ucak ile yer istasyonu arasindaki egimli hattin uzunlugudur Bu nedenle ucagin yerdeki iz dusumu ile yer istasyonu arasindaki yatay ufki mesafe DME ekraninda gorulen mesafeden azdir ancak istasyondan uzaklastikca bu fark azalir ve pratik amaclarla ihmal edilir Yer istasyonunun tam uzerindeki bir ucagin irtifasi ile DME si birimleri farkli olmakla birlikte aynidir Ornegin istasyon uzerinde yaklasik AGL 6000 feet yukseklikte olan bir ucagin DME si eger sinyal alinabiliyorsa 1 NM olacaktir DME yon bilgisi gostermez Bu nedenle ornegin DME ekraninda 10 NM bilgisini goren bir ucak yer istasyonunun etrafinda yaricapi yaklasik 10 NM olan cemberi olusturan noktalardan herhangi birinin uzerinde olabilir NDB ve ADF Bir ADF gostergesi ve kumanda kutusu Sekildeki NDB istasyonu ucagin 60 solundadir saat 10 istikametinde NDB non directional beacon ve ADF automatic direction finder ikilisi gecmiste radyo pusulasi olarak adlandirilan en basit radyo seyrusefer sistemidir NDB sistemin yer istasyonu ADF ise ucaktaki alici cihaz ve gostergeden olusan sistemdir ADF in istikamet ignesi tipki kuzeyi gosteren bir el pusulasi ignesi gibi surekli olarak NDB istasyonunu 2 hassasiyetinde gosterir Ignenin gosterdigi istikamete dogru ucan bir ucak NDB istasyonunun uzerinden gececektir Ucak istasyondan ayni dogrultuda uzaklasmaya basladiginda ADF ignesi saat 6 istikametini geriyi gosterecektir Tek basina ADF sistemi derece cinsinden yon bilgisi vermez Bu nedenle ucucularin ADF ile istikamet cayrosunu DI karsilastirarak uculmak istenen basi hesaplamasi gerekir Doner kartli ADF lerde pilotun her bas degisikliginde ADF kartini DI ile eslestirmesi gerekir Bununla birlikte ADF ve istikamet cayrosunun birlesiminden olusan radio magnetic indicator gostergesinde yer istasyonunun NDB istikametinin yani sira manyetik bas bilgisi de verilir VOR VOR VHF omni directional radio range konum belirleme istasyona dogru istasyondan radyal takip etme tracking bekleme paterni muhafaza etme ve alet inisi gibi amaclarla alet ucusunda yaygin olarak kullanilan bir seyrusefer yardimcisidir VOR yer istasyonu 108 00 117 95 MHz frekanslari arasinda yayin yapar VOR sistemini kullanabilmek icin ucaklarda sozlu iletisim amaciyla kullanilan VHF COM sisteminin haricinde bir de VHF NAV cihazina gereksinim duyulur Pek cok ucakta VHF COM ve VHF NAV cihazlari NAV COM denen sette bir arada bulunur VOR cihazlari cogunlukla DME ile birlikte VOR DME kullanilir ve VOR icin secilen frekans ayni zamanda DME istasyonuna da baglanir Boylece hem radyal takibi hem de mesafe bilgisi saglanmis olur Askeri amaclarla kullanilan TACAN sistemi VOR DME ye cok benzer ancak daha hassastir VOR kokpit gostergesi genellikle OBI omni bearing indicator radyal secmeye yarayan dugme OBS omni bearing selector olarak adlandirilir Eger ucak OBS ile secilen radyal uzerindeyse OBI uzerindeki cubuk seklindeki course deviatian indicator CDI tam ortada bulunur Eger ucak secilen radyalin solundaysa CDI sagda sagindaysa CDI solda gorunur Eger ucak istasyona gore radyalin bulundugu taraftaysa OBI da FROM radyal istasyonun obur tarafinda kaliyorsa TO gorunur VOR bilgileri istikametten bagimsizdir ve ucagin basi ne olursa olsun CDI nin konumu ile TO FROM bilgileri degismez VDF Yer istasyonu ile ucak arasindaki QDM QDR QTE ve QUJ nin hesaplanmasi veya VHF D F VHF direction finding VHF COM sinyallerini normal konusma sinyalleri kullanan bir seyrusefer yardimcisidir Bazi meydanlarda ucaklardan gelen iletisim sinyallerini yakalayan sistemler bulunur Trafik veya yaklasma kontroloru ucagin meydana gore istikametini ekraninda gorur Pilot Q kodlarini kullanarak kontrolorden istikamet vermesini talep edebilir QDM ucaktan meydana dogru olan manyetik istikamet QDR meydandan ucaga dogru olan radyal QDM nin 180 derece ziddi QTE ucagin meydana gore gercek istikameti QDR nin manyetik varyasyon duzeltilmis hali QUJ meydanin ucaga gore gercek istikameti QDM nin manyetik varyasyon duzeltilmis hali RNAV ve GPS RNAV area navigation cihazlari yer merkezli herhangi bir seyrusefer yardimcisi NDB vs uzerinden gecmeden saha seyruseferi yapmaya yarayan cihazlara verilen genel addir Bazi RNAV sistemleri seyrusefer icin gerekli olan bilgileri LORAN INS VLF Omega Doppler radari gibi cihazlardan toplarlar Pilot ya da seyruseferci kendi belirledigi ara noktalari waypoint cihaza girer ve bu farazi noktalar uzerinden gecerek ucusu gerceklestirir Bazi RNAV sistemleri ise gercek VOR DME lerden aldiklari bilgileri kullanarak hayalet VOR DME ler Pseudo VOR DME yaratirlar ve bunlari ara nokta olarak kullanirlar pseudo VOR DME ler gercek ana VOR DME lerin menzilinde olusturulmalidir Aksi takdirde ucus esnasinda CDI OFF bayragi gorulebilir Tipik bir RNAV sistemi ucuculara su bilgileri verir Rotadan mesafe olarak sapma miktari ve TO FROM bilgisi Ara noktaya waypoint kalan mesafe Yer surati GS Ara noktaya ulasmak icin gerekli kalan zaman GPS global positioning system cok hassas olarak saha seyruseferi RNAV yapilmasina imkan veren bir seyrusefer yardimcisidir 1994 yilinda FAA GPS nin operasyonel seviyede ucus seyrusefer yardimcisi olarak kullanilmasini onaylamistir Bazi ulkelerde GPS hassas olmayan alet yaklasmalarinda da kullanilmaktadir VFR ucusta GPS gorsel seyrusefere yardimci olarak kullanilabilir ancak ana seyrusefer yontemi olarak kullanilmamalidir GPS sisteminin elemanlari sunlardir Dunya cevresindeki bir turunu 12 saatte tamamlayan 21 yapay uydu Bu uydular alti yorungesel duzlemde yaklasik 11 000 nm irtifada bulunurlar Uydulardan gelen sivil sinyaller 1575 42 MHz frekansinda saniyede 1000 kez yayinlanir Uydu kontrol yer agi Bu istasyonlar uydularin yorungesel hassasiyetinden sorumludur Ucaklardaki alici ve bilgisayarlar Herhangi bir konum ve zamanda uydulardan gelen sinyalleri tanimlayip islerler GPS alicilarinin 2 boyutlu konum belirlemek icin en az 3 uydudan 3 boyutlu konum belirlemek icin en az 4 uydudan veri almasi gerekir KaynakcaSeyrusefer Daire Baskanligi Pooley Dorothy ve David Robson The Air Pilot s Manual 3 Air Navigation 6 baski Shoreham West Sussex Pooley s Air Pilot Publishing 2010 Dipnotlar RSY Egitim Notlari sf 1 a b Pooley s sf 307 Pooley s sf 308 a b Pooley s sf 323 Pooley s sf 329 Pooley s sf 361 Pooley s sf 379 Pooley s sf 380 Pooley s sf 382 a b c Pooley s sf 412 Pooley s sf 423 Pooley s sf 424 a b Pooley s sf 425 a b Pooley s sf 427