Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mevlana Abdullah Hatifi (Farsi:هاتفي ) 15. ve 16. yüzyılda yaşamış Timurlu ve Safevi vatandaşlı bir Alevi Türk şair. Aynı zamanda Yedi Ulu Ozanlar'dan olan Fuzulî'nin Pîr ve hocasıdır.
| Mevlana Abdullah Hatifi | |
|---|---|
 Şair Hatifi'nin minyatür resmi Ressam:Bihzâd (1511 civ.) | |
| Doğum | Abdullah 1454 civ. Herat civarinda Cam şehrinin "Harcird" köyü |
| Ölüm | Ocak 1521 Herat civarinda Cam şehrinin "Harcird" köyü |
| Meslek | Şair |
| İkamet | Herat civarinda Cam şehrinin "Harcird" köyü |
| Milliyet | Türk |
| Vatandaşlık | Safevi Devleti ve Timurlular Devleti |
| Dönem | 15. ve 16. yüzyıl |
| Önemli eser | Divan, Hamse |
Etkiledikleri | |
Etkilendikleri | |
Hayatı
Doğum tarihi tam bilinmemekle beraber olasılıkla 1454 (h.856) civarında olduğu kabul edilmektedir ve 1521 (h.927)'de ölmüştür. Doğum yeri, ölüm yeri ve hayatının önemli bir dönemini yaşamış olduğu yer İran'da hüküm süren Safevî Türkmen Devleti döneminde Horasan'da bulunan (günümüzde Afganistan Gur" eyaleti içinde kalan) Herat'ın Cam şehrinin varoşlarında bir köy olan "Harcird"'dir. Ünlü Fars şairi ve mutasavvıfı Abdurrahman Cemi'nin kızkardeşinin oğlu olmaktadır. Hatifi yaşadığı dönemde Harcırd köyünde bulunan Mir Ali Şîr Nevaî tarafından yaptırılmış olan Kasım-ı Enver türbesinin turbedarlığını yapmıştır.
Hatifi önce Harcırd'de yetişmiştir.Timurlular Devleti'ne bağlı Herat'ta yaşamaya başlayan dayısı olan şair Camii'nin hazırladığı bir şairler yarışmasında büyük başarı göstermiştir. Bu şairler yarışması şair "Ebu Şakir Belhi"'nin bir şiirinden ünlü Firdevsî'nin uyarladığı bir şiire uygun bir nazire şiir yazmayı içermekteydi. Hatifi'nin hazırladığı nazire şiir. Timurlular Devleti hükümdarlarının ebebi meclislerinde gayet iyi karşılandığı için Hatifi bu edebi saray meclislerine girip burada şöhret kazandı. Şair ve devlet adamı Mir Ali Şîr Nevaî’nin himayesine mazhar olup genç yaşlarını zevk ve eğlence içinde geçirdi. Sonra da Herat'daki Nizamiye medresesinde dayısı Câmî’nin derslerine devam etti.
Bu eğitimden sonra Hatifi doğum yeri olan Harcird'de "Cehâr Bâğı" adında bir tekke kurarak burada inzivaya çekildi. Uzun yıllar münzevi bir hayat yaşadı. Bu dönemde bu tekke yanında Mir Ali Şîr Nevaî tarafından yaptırılmış olan "Kasım-ı Enver" türbesinin türbedarlığını yapmıştır.
Hatifi, dayısı olan Cem gibi Şii İslam'ın Alevi meşrepli Safevî tarikatına mensup olduğu isnâ‘aşer’îyye'nin Kuran ve Ehli Beyt ittikadını benimsemiş idi. Bu nedenle İran Azerbaycan'nda hüküm süren Safevî Türkmen Devleti kurucusu olan Pîr-i Türk Şah İsmail'in edebi meclislerinde ve toplantılarında da adı duyuldu. Orta yaşlarda iken 16 yüzyıl ikinci yarısında Hatifi'inin şair "Emir Humāyün Eşfarāin" ile birlikte Azerbaycan ve Irak'a seyahatler yaptığı bilinmektedir. Ayrıca Safevî Devleti kurucu hükümdarı olan Şah İsmail, Horasan seferi'ni tamamladıktan sonra Herat yakınlarında bulunan Harcird'a uğrayıp "Cehâr Bâğı" tekkesine gidip şair Hatifi tarafından ağırlandığı da belgelidir. Bu ziyarette Şah İsmail Hatifi'den kendi fetihlerini ele alan "İsmâîlnâme" adlı bir şiir yazmasını istedi. Hâtifî bunu kabul ettikten sonra bu şiirinin yaklaşık 1.000 beyitini kadar hazırlamışsa da bu mesnevi eserini tamamlayamamıştır.
Şair Hatifi'inin Şii İslam mensubu olup Alevi meşrepli olan Safevî Türk Devleti'nin yerel idarecilerinin Gur ve Cam'de yaşayan kendisinin de mensup olduğu Alevi meşrebi Safevî Türkmenler ahalisine karşı zulüm yapmasını önlemek için Hatifi'nin Safevî Türk Devleti'nin en yüksek makamlarına başvurarak Fars-Türk toplumlarına arabuluculuk yaptığı da belirtilmiştir. Hatifi 1521'de Harcird köyünde ölmüştür. Mezarı bu köyde yaşadığı "Cehâr Bâğı" tekkesi bahçesinde olduğu bildirilmektedir.
Eserleri
İran şairlerinin biyografya, bibliyografya ve eserlerinden antolojik parçaları içeren tezkirelerde Hatifi bir "şair" olarak anılmaktadır. Hatifi'nin şiir eserleri iki eserde toplanmıştır:
- Divan:Tek yazma nüshası bilinmektedir.
- Hamse: Hamse 5 tane mesnevi'den oluşmuştur ve Genceli Nizami'nın eserlerini andırmaktadır. Bu mesneviler şunlardır:
- Leylâ vu Mecnûn: Bu Hatifi'nin hazırladığı ilk mesnevidir. Genceli Nizâmî’nin aynı adlı eseri örnek alınarak sade bir dille yazılmıştır. Bu eserinde orijinal örnekten bazı değişiklikler yapmıştır. Hatifi eserinde Mecnun'u bir deli olarak değil de bir ermiş kişi olarak ele almıştır. Nevfel, diğer mesnevilerde Mecnun ve Leyla'nın bir birine kavuşması için gayret gösteren bir kişi olarak ele alınmakta iken, Hatifi onun Leyla'ya âşık olduğunu ve Mecnun'u öldürtmek için hazırattığı zehirle kendini öldürdüğü yazılır. Mecnun ise çölde olup kumlar üzrinde açıkta yatan cesedinin haçtan dönenler tarafından defnedildiği bildirilir. Fuzuli'nin Azeri Türkçesi ile yazdığı Dâstân-i Leylî vu Mecnûn şaheser mesnevisi Hatif'nin bu eserinden büyük etki görmüştür.
- Şîrîn u Ħüsrev: Bu mesnevi 1.800 beyitten oluşur. Nizâmî tarafından hazırlanmış "Ħusrev u Sîrîn" mesnevisine nazîre olarak hazırlanmıştır. Bu mesnevi Ali Sîr Nevâî’ye ithaf edilmiştir.
- Timurnâme: 4.500 beyitten oluşmktadır. Bu eser hazırlanması için başta Şerefeddin Ali Yezdî’nin "Zafernâme" eseri gibi Timur'un hayatını ele alan diğer şiirler kaynak alınmış olup gerçeklerin işlenmesine önem verilmiş ve be gerçekler Timur hakkındaki hikâyeler ve efsaneler arka plan alınmıştır. Bu nedenle Hâtifî'nin Timurnamesi Nizamı'nın İskendername'sine benzemekle beraber çok daha değişik içeriklidir. .
- İsmâîlnâme: Şah İsmâil'in fetihlerini ele almaktadır. 1.000 kadar beyitinin hazırlamış olduğu bilinmektedir. Fakat bu Timurname diğer bir kadarı yazılmış olan bu eserin hazırlanan kısm diğer bir Timurnâme yazma eseri içinde olup kaybolduğu kabul edilmektedir.. Bu eserin ancak bazı örnek beyitleri "Tüĥfe-i Şâmî" adlı tezkirede örnek olarak bulunmaktadır.
Kaynakça
- ^ a b c d e f g h i Michele Bernardını, (2003, son şekli 2011) "Hātefi, ʿAbd-allāh", Encyclopedia İranica Cilt: XII/1, say. 55-57 Online:[1] 1 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ a b c d Mürsel Öztürk (1997) "Hatifi", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Cilt:16 sayfa:468 Ankara:TDV Online:[2] 10 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ Hatifi tek Divanı'nın yazma nüshası (Kahire Dârü’l-kutubi’l-Mısriyye, nr. 186) bulunmaktadır:
Dış bağlantılar
- Bernardini, Michele, (2003, son şekli 2011) "Hātefi, ʿAbd-allāh", Encyclopedia Iranica Cilt: XII/1, say. 55-57 Online:[3] 1 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- Öztürk, Mürsel (1997) "Hatifi", Turkiye Diyanet Vakfi İslam Ansiklopedisi Cilt:16 sayfa:468 Ankara:TDV Online:[4] 10 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Mevlana Abdullah Hatifi Farsi هاتفي 15 ve 16 yuzyilda yasamis Timurlu ve Safevi vatandasli bir Alevi Turk sair Ayni zamanda Yedi Ulu Ozanlar dan olan Fuzuli nin Pir ve hocasidir Mevlana Abdullah HatifiSair Hatifi nin minyatur resmi Ressam Bihzad 1511 civ DogumAbdullah 1454 civ Herat civarinda Cam sehrinin Harcird koyuOlumOcak 1521 Herat civarinda Cam sehrinin Harcird koyuMeslekSairIkametHerat civarinda Cam sehrinin Harcird koyuMilliyetTurkVatandaslikSafevi Devleti ve Timurlular DevletiDonem15 ve 16 yuzyilOnemli eserDivan HamseEtkiledikleri FuzuliEtkilendikleri Nizami Gencevi HayatiDogum tarihi tam bilinmemekle beraber olasilikla 1454 h 856 civarinda oldugu kabul edilmektedir ve 1521 h 927 de olmustur Dogum yeri olum yeri ve hayatinin onemli bir donemini yasamis oldugu yer Iran da hukum suren Safevi Turkmen Devleti doneminde Horasan da bulunan gunumuzde Afganistan Gur eyaleti icinde kalan Herat in Cam sehrinin varoslarinda bir koy olan Harcird dir Unlu Fars sairi ve mutasavvifi Abdurrahman Cemi nin kizkardesinin oglu olmaktadir Hatifi yasadigi donemde Harcird koyunde bulunan Mir Ali Sir Nevai tarafindan yaptirilmis olan Kasim i Enver turbesinin turbedarligini yapmistir Hatifi once Harcird de yetismistir Timurlular Devleti ne bagli Herat ta yasamaya baslayan dayisi olan sair Camii nin hazirladigi bir sairler yarismasinda buyuk basari gostermistir Bu sairler yarismasi sair Ebu Sakir Belhi nin bir siirinden unlu Firdevsi nin uyarladigi bir siire uygun bir nazire siir yazmayi icermekteydi Hatifi nin hazirladigi nazire siir Timurlular Devleti hukumdarlarinin ebebi meclislerinde gayet iyi karsilandigi icin Hatifi bu edebi saray meclislerine girip burada sohret kazandi Sair ve devlet adami Mir Ali Sir Nevai nin himayesine mazhar olup genc yaslarini zevk ve eglence icinde gecirdi Sonra da Herat daki Nizamiye medresesinde dayisi Cami nin derslerine devam etti Bu egitimden sonra Hatifi dogum yeri olan Harcird de Cehar Bagi adinda bir tekke kurarak burada inzivaya cekildi Uzun yillar munzevi bir hayat yasadi Bu donemde bu tekke yaninda Mir Ali Sir Nevai tarafindan yaptirilmis olan Kasim i Enver turbesinin turbedarligini yapmistir Hatifi dayisi olan Cem gibi Sii Islam in Alevi mesrepli Safevi tarikatina mensup oldugu isna aser iyye nin Kuran ve Ehli Beyt ittikadini benimsemis idi Bu nedenle Iran Azerbaycan nda hukum suren Safevi Turkmen Devleti kurucusu olan Pir i Turk Sah Ismail in edebi meclislerinde ve toplantilarinda da adi duyuldu Orta yaslarda iken 16 yuzyil ikinci yarisinda Hatifi inin sair Emir Humayun Esfarain ile birlikte Azerbaycan ve Irak a seyahatler yaptigi bilinmektedir Ayrica Safevi Devleti kurucu hukumdari olan Sah Ismail Horasan seferi ni tamamladiktan sonra Herat yakinlarinda bulunan Harcird a ugrayip Cehar Bagi tekkesine gidip sair Hatifi tarafindan agirlandigi da belgelidir Bu ziyarette Sah Ismail Hatifi den kendi fetihlerini ele alan Ismailname adli bir siir yazmasini istedi Hatifi bunu kabul ettikten sonra bu siirinin yaklasik 1 000 beyitini kadar hazirlamissa da bu mesnevi eserini tamamlayamamistir Sair Hatifi inin Sii Islam mensubu olup Alevi mesrepli olan Safevi Turk Devleti nin yerel idarecilerinin Gur ve Cam de yasayan kendisinin de mensup oldugu Alevi mesrebi Safevi Turkmenler ahalisine karsi zulum yapmasini onlemek icin Hatifi nin Safevi Turk Devleti nin en yuksek makamlarina basvurarak Fars Turk toplumlarina arabuluculuk yaptigi da belirtilmistir Hatifi 1521 de Harcird koyunde olmustur Mezari bu koyde yasadigi Cehar Bagi tekkesi bahcesinde oldugu bildirilmektedir EserleriIran sairlerinin biyografya bibliyografya ve eserlerinden antolojik parcalari iceren tezkirelerde Hatifi bir sair olarak anilmaktadir Hatifi nin siir eserleri iki eserde toplanmistir Divan Tek yazma nushasi bilinmektedir Hamse Hamse 5 tane mesnevi den olusmustur ve Genceli Nizami nin eserlerini andirmaktadir Bu mesneviler sunlardir Leyla vu Mecnun Bu Hatifi nin hazirladigi ilk mesnevidir Genceli Nizami nin ayni adli eseri ornek alinarak sade bir dille yazilmistir Bu eserinde orijinal ornekten bazi degisiklikler yapmistir Hatifi eserinde Mecnun u bir deli olarak degil de bir ermis kisi olarak ele almistir Nevfel diger mesnevilerde Mecnun ve Leyla nin bir birine kavusmasi icin gayret gosteren bir kisi olarak ele alinmakta iken Hatifi onun Leyla ya asik oldugunu ve Mecnun u oldurtmek icin hazirattigi zehirle kendini oldurdugu yazilir Mecnun ise colde olup kumlar uzrinde acikta yatan cesedinin hactan donenler tarafindan defnedildigi bildirilir Fuzuli nin Azeri Turkcesi ile yazdigi Dastan i Leyli vu Mecnun saheser mesnevisi Hatif nin bu eserinden buyuk etki gormustur Sirin u Ħusrev Bu mesnevi 1 800 beyitten olusur Nizami tarafindan hazirlanmis Ħusrev u Sirin mesnevisine nazire olarak hazirlanmistir Bu mesnevi Ali Sir Nevai ye ithaf edilmistir Timurname 4 500 beyitten olusmktadir Bu eser hazirlanmasi icin basta Serefeddin Ali Yezdi nin Zafername eseri gibi Timur un hayatini ele alan diger siirler kaynak alinmis olup gerceklerin islenmesine onem verilmis ve be gercekler Timur hakkindaki hikayeler ve efsaneler arka plan alinmistir Bu nedenle Hatifi nin Timurnamesi Nizami nin Iskendername sine benzemekle beraber cok daha degisik iceriklidir Ismailname Sah Ismail in fetihlerini ele almaktadir 1 000 kadar beyitinin hazirlamis oldugu bilinmektedir Fakat bu Timurname diger bir kadari yazilmis olan bu eserin hazirlanan kism diger bir Timurname yazma eseri icinde olup kayboldugu kabul edilmektedir Bu eserin ancak bazi ornek beyitleri Tuĥfe i Sami adli tezkirede ornek olarak bulunmaktadir Kaynakca a b c d e f g h i Michele Bernardini 2003 son sekli 2011 Hatefi ʿAbd allah Encyclopedia Iranica Cilt XII 1 say 55 57 Online 1 1 Eylul 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde a b c d Mursel Ozturk 1997 Hatifi Turkiye Diyanet Vakfi Islam Ansiklopedisi Cilt 16 sayfa 468 Ankara TDV Online 2 10 Eylul 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Hatifi tek Divani nin yazma nushasi Kahire Daru l kutubi l Misriyye nr 186 bulunmaktadir Dis baglantilarBernardini Michele 2003 son sekli 2011 Hatefi ʿAbd allah Encyclopedia Iranica Cilt XII 1 say 55 57 Online 3 1 Eylul 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce Ozturk Mursel 1997 Hatifi Turkiye Diyanet Vakfi Islam Ansiklopedisi Cilt 16 sayfa 468 Ankara TDV Online 4 10 Eylul 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde