Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Engelli, yaralanma ya da fiziksel veya zihinsel bir rahatsızlık nedeniyle bazı hareketleri, duyuları veya işlevleri kısıtlanan kişidir. Engeller doğuştan gelebilir veya sonradan geçirilen hastalıklar sonucu ortaya çıkabilir. Dünya Sağlık Örgütü'nün İşlevsellik, Yetiyitimi ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırması'na göre engelli olma hâli için yeti yitimi terimi kullanılır. Engelliler; vücudun duyusal, işlevsel, zihinsel ve ruhsal farklılıkları öne sürülerek; toplumsal veya yönetimsel tutum ve tercihler sonucu, yaşamın birçok alanında kısıtlama ve engellerle karşılaşabilirler. Birçok toplumlarda en yaygın ayrımcılık türlerinden biridir.
Engellilik farklı topluluklarda farklı anlamlara gelebilecek tartışmalı bir mefhumdur. Bu kavram Medikal Model'e göre tıp gibi alanlar tarafından düzeltilme ya da iyileştirme gerekliliği görülen fiziksel ya da zihinsel nitelikler; ve Sosyal Model'e göre engellilere karşı ön yargılı tutumları olan (ableist) toplumun dayattığı kısıtlamalar anlamına gelir. Bireyin günlük hayatını idame ettirme kabiliyetine dair fikir veren Fizyolojik Fonksiyonel Kapasite (PFC) engel ile yaşamını sürdüren bireylerin etiketlenmeye maruz kalmamalarına yönelik önemli bir ölçüm mekanizmasıdır.
Tanımlama
Türkçe'de yeti yitimini tanımlamak için sakat, çürük, özürlü ve malul gibi çok çeşitli sözcükler kullanılır. Bunların bir kısmı engelli toplumu tarafından incitici bulunsa da zaman zaman resmî yayınlarda dahi yer alır. Örneğin askere elverişli olmama durumunu belirtmekte kullanılan çürük sözcüğüne çeşitli askerî belgelerde rastlanır.[] Türkiye'de özürlü ve sakat sözcüklerinin resmî kullanımı bir yasa ile iptal edilmiştir.
1990 yılı Engelli Amerikalılar Yasası'nın amaçları doğrultusunda, ABD Eşit İstihdam Fırsatı Komisyonu düzenlemeleri bir koşullar listesi sağlar. Liste bunlardan oluşur: tekerlekli sandalye, engelli rampası, , koltuk değneği kullanıcıları, kör ve duyma kaybı, zekâ geriliği, suskun, , travma, ve ampütasyon yaşayanlar, protez takanlar, otizm, kanser, serebral palsi, diyabet, epilepsi, felç, inme, (HIV/AIDS), multipl skleroz, , ruhsal bozukluk, majör depresif bozukluk, bipolar bozukluk, travma sonrası stres bozukluğu, obsesif kompulsif bozukluk, şizofreni hastaları engelli sayılır.
Sosyal boyut
Engellilerin en büyük problemlerinden biri, sosyal çevrenin bireye yaklaşma biçimidir. Hafif engelli durumda olanlar kendi özel ihtiyaçlarını (yemek, tuvalet vs.) karşılayabilirler. Ağır engelliler ise özel veya yaşamsal ihtiyaçlarını ancak bir başkasının yardımıyla karşılayabilirler.
Çeşitleri
Genel hatlarıyla ele alınırsa 3 ana türde engellilik durumu söz konusudur. Vücudun bütünselliği anlamındaki bir engelin dolaylı olarak birçok farklı ve değişik şekillerde bireye engeller oluşturduğu görünmektedir. hemen belirgin değildir, tipik olarak kronik hastalıklar ve günlük yaşamın normal aktivitelerini önemli ölçüde bozan durumlardır. , akıl hastalığı teşhisi konan kişiler arasındaki yüksek işsizlik oranında önemli bir rol oynadığı bildirilmektedir.
Fizyolojik engel
Kişi,doğuştan veya sonradan geçirdiği hastalık veya kaza nedeniyle vücut içerisinde yer alan hayati organların fonksiyon yetersizliği nedeniyle oluşan durumunda kişi fizyolojik olarak engelli olmaktadır. Mobilite bozuklukları, solunum bozuklukları, organ yetmezlikleri bunun örnekleridir.
Zihinsel - nörolojik kontrol problemi
Doğuştan veya sonra işitme veya görme engelli veya daha geniş kapsamda beyin ile ilgili algılama ve algıladığını doğru yorumlayamama durumları, algısal engellilik sınıfına girer. Bunların arasında öğrenme bozuklukları, dikkat yetersizlikleri/eksiklikleri, görme bozuklukları (körlük), işitme bozuklukları (sağırlık), psikiyatrik bozuklukları (duygusal algı bozuklukları, sosyal bozukluklar; algılananları yorumlayamama sorunları, yanlış dürtülenme vb.) sayılabilir.
Fiziksel engel
Teknik olarak vücut yaşam fonksiyonlarını fazla etkilemeyen el ayak gibi uzuv kaybı veya uzuv felçi gibi durumlarda fiziki hareket özgürlüğünün kısıtlandığı durumların genel olarak adlandırılmış engel kategorisidir. Örneğin, yürüme engellilik, ortopedik engellilik vs.
Engelli statüsü sınıflandırması
Dünya Sağlık Örgütü, hastalık ve sakatlığın sonuçlarını sınıflandırmak için 2001 yılında İşlevsellik, Sakatlık ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırması (International Classification of Functioning, Disability and Health) ile bu konuda standart bir dil oluşturup sağlık sorunlarını hem bireysel hem toplumsal düzeyde sınıflandırmaya başlamıştır. (.)
İş kazaları sonucu sakatlanan kişilerin sakatlanma dereceleri Sağlık Raporu (işgücü kaybı oran cetveli) ile belirlenir.
Kaynakça
- ^ "disabled." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
- ^ "engelli." 20 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Büyük Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu. Erişim: 6 Ekim 2011
- ^ Linton, Simi (1998). Claiming Disability: Knowledge and Identity. New York: New York University Press.
- ^ . Resmî Gazete. 7 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2020.
Dış bağlantılar
Ayrıca bakınız
| Wikimedia Commons'ta Engellilik ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Türkiye'de engelli hakları
- Engellilik ve cinsellik
- Toplumsal engellilik modeli
- Türkiye'de engelli bakım hizmetleri
- Dünya Engelliler Günü
- Dünya Engelliler Vakfı
- Engelli Kamu Personeli Seçme Sınavı
- Fiziksel Engelliler Vakfı
- Engelli ayrımcılığı
- Engelli sporları
- Özel gereksinimler
- Özel eğitim
- Rehabilitasyon
- Ortez
 | Engellilik ile ilgili bu madde seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Engelli yaralanma ya da fiziksel veya zihinsel bir rahatsizlik nedeniyle bazi hareketleri duyulari veya islevleri kisitlanan kisidir Engeller dogustan gelebilir veya sonradan gecirilen hastaliklar sonucu ortaya cikabilir Dunya Saglik Orgutu nun Islevsellik Yetiyitimi ve Sagligin Uluslararasi Siniflandirmasi na gore engelli olma hali icin yeti yitimi terimi kullanilir Engelliler vucudun duyusal islevsel zihinsel ve ruhsal farkliliklari one surulerek toplumsal veya yonetimsel tutum ve tercihler sonucu yasamin bircok alaninda kisitlama ve engellerle karsilasabilirler Bircok toplumlarda en yaygin ayrimcilik turlerinden biridir Yeni erisim simgesi Sanatci Sara Hendren ve felsefe profesoru Brain Glenney tarafindan 2011 yilinda tasarlanan yeni erisim simgesi onceligi duragan bir sandalye yerine hayatin her alaninda aktif kararli dinamik bireye veriyor Engellilik sembolleri asansor otopark lavabo gibi cesitli tesis ve kolayliklarda engellilere tahsis edilmis bolgeleri belirtmede yaygin olarak kullanilir Engellilik farkli topluluklarda farkli anlamlara gelebilecek tartismali bir mefhumdur Bu kavram Medikal Model e gore tip gibi alanlar tarafindan duzeltilme ya da iyilestirme gerekliligi gorulen fiziksel ya da zihinsel nitelikler ve Sosyal Model e gore engellilere karsi on yargili tutumlari olan ableist toplumun dayattigi kisitlamalar anlamina gelir Bireyin gunluk hayatini idame ettirme kabiliyetine dair fikir veren Fizyolojik Fonksiyonel Kapasite PFC engel ile yasamini surduren bireylerin etiketlenmeye maruz kalmamalarina yonelik onemli bir olcum mekanizmasidir TanimlamaTurkce de yeti yitimini tanimlamak icin sakat curuk ozurlu ve malul gibi cok cesitli sozcukler kullanilir Bunlarin bir kismi engelli toplumu tarafindan incitici bulunsa da zaman zaman resmi yayinlarda dahi yer alir Ornegin askere elverisli olmama durumunu belirtmekte kullanilan curuk sozcugune cesitli askeri belgelerde rastlanir kaynak belirtilmeli Turkiye de ozurlu ve sakat sozcuklerinin resmi kullanimi bir yasa ile iptal edilmistir 1990 yili Engelli Amerikalilar Yasasi nin amaclari dogrultusunda ABD Esit Istihdam Firsati Komisyonu duzenlemeleri bir kosullar listesi saglar Liste bunlardan olusur tekerlekli sandalye engelli rampasi koltuk degnegi kullanicilari kor ve duyma kaybi zeka geriligi suskun travma ve amputasyon yasayanlar protez takanlar otizm kanser serebral palsi diyabet epilepsi felc inme HIV AIDS multipl skleroz ruhsal bozukluk major depresif bozukluk bipolar bozukluk travma sonrasi stres bozuklugu obsesif kompulsif bozukluk sizofreni hastalari engelli sayilir Sosyal boyut2008 Paralimpik Yaz Oyunlari nda Guney Afrika Iran maci Engellilerin en buyuk problemlerinden biri sosyal cevrenin bireye yaklasma bicimidir Hafif engelli durumda olanlar kendi ozel ihtiyaclarini yemek tuvalet vs karsilayabilirler Agir engelliler ise ozel veya yasamsal ihtiyaclarini ancak bir baskasinin yardimiyla karsilayabilirler CesitleriGenel hatlariyla ele alinirsa 3 ana turde engellilik durumu soz konusudur Vucudun butunselligi anlamindaki bir engelin dolayli olarak bircok farkli ve degisik sekillerde bireye engeller olusturdugu gorunmektedir hemen belirgin degildir tipik olarak kronik hastaliklar ve gunluk yasamin normal aktivitelerini onemli olcude bozan durumlardir akil hastaligi teshisi konan kisiler arasindaki yuksek issizlik oraninda onemli bir rol oynadigi bildirilmektedir Fizyolojik engel Kisi dogustan veya sonradan gecirdigi hastalik veya kaza nedeniyle vucut icerisinde yer alan hayati organlarin fonksiyon yetersizligi nedeniyle olusan durumunda kisi fizyolojik olarak engelli olmaktadir Mobilite bozukluklari solunum bozukluklari organ yetmezlikleri bunun ornekleridir Zihinsel norolojik kontrol problemi Dogustan veya sonra isitme veya gorme engelli veya daha genis kapsamda beyin ile ilgili algilama ve algiladigini dogru yorumlayamama durumlari algisal engellilik sinifina girer Bunlarin arasinda ogrenme bozukluklari dikkat yetersizlikleri eksiklikleri gorme bozukluklari korluk isitme bozukluklari sagirlik psikiyatrik bozukluklari duygusal algi bozukluklari sosyal bozukluklar algilananlari yorumlayamama sorunlari yanlis durtulenme vb sayilabilir Fiziksel engel Teknik olarak vucut yasam fonksiyonlarini fazla etkilemeyen el ayak gibi uzuv kaybi veya uzuv felci gibi durumlarda fiziki hareket ozgurlugunun kisitlandigi durumlarin genel olarak adlandirilmis engel kategorisidir Ornegin yurume engellilik ortopedik engellilik vs Engelli statusu siniflandirmasiDunya Saglik Orgutu hastalik ve sakatligin sonuclarini siniflandirmak icin 2001 yilinda Islevsellik Sakatlik ve Sagligin Uluslararasi Siniflandirmasi International Classification of Functioning Disability and Health ile bu konuda standart bir dil olusturup saglik sorunlarini hem bireysel hem toplumsal duzeyde siniflandirmaya baslamistir Is kazalari sonucu sakatlanan kisilerin sakatlanma dereceleri Saglik Raporu isgucu kaybi oran cetveli ile belirlenir Kaynakca disabled Oxford Dictionary of English 2e Oxford University Press 2003 engelli 20 Aralik 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Buyuk Turkce Sozluk Turk Dil Kurumu Erisim 6 Ekim 2011 Linton Simi 1998 Claiming Disability Knowledge and Identity New York New York University Press Resmi Gazete 7 Mayis 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 12 Eylul 2020 Dis baglantilarAyrica bakinizWikimedia Commons ta Engellilik ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Turkiye de engelli haklari Engellilik ve cinsellik Toplumsal engellilik modeli Turkiye de engelli bakim hizmetleri Dunya Engelliler Gunu Dunya Engelliler Vakfi Engelli Kamu Personeli Secme Sinavi Fiziksel Engelliler Vakfi Engelli ayrimciligi Engelli sporlari Ozel gereksinimler Ozel egitim Rehabilitasyon OrtezEngellilik ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir Madde icerigini genisleterek Vikipedi ye katki saglayabilirsiniz