Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu madde, uygun değildir. (Kasım 2016) |
Ozonosfer veya ozon tabakası, stratosferin üst kısmında bulunan tabakadır. Ozon tabakası Güneş'ten gelen morötesi ışınlardan olan UV-B ve UV-C gibi zararlı ışınları tutar. Ozon tabakasının bu işlevi hayati açıdan çok önemlidir çünkü UV-B ve UV-C ışınları ölümcüldür.
Açıklama
Ozon (O3) üç adet oksijen atomundan oluşan şeffaf bir gazdır. Ozon tabakası ozon gazından oluşan ve atmosferin yukarı seviyelerinde başka bir deyişle yer yüzeyinden 50–85 km yüksekte bulunan bir tabakadır. Bu tabakanın temel rolü ultraviyole (UV) ışınlar olarak adlandırılan Güneş'in zararlı ışınlarına karşı canlıları korumasıdır. Ozon tabakası yeryüzüne doğru gelen bu zararlı ışınlara karşı bir filtre gibi davranır.
Ultraviyole (UV) ışınlar
Güneş yeryüzündeki hayatın var olması için çok önemlidir. Isınmamızı sağlar ve bize ışık verir. Güneş çeşitli ışınlar yayar. Bu ışınlardan bazıları ultraviyole ışınlar olarak adlandırılır. UV ışınları aynı karakteristiklere sahip olmadıkları ve canlılar üzerindeki etkilerinin farklı olması sebebiyle UV-A, UV-B ve UV-C olmak üzere üç kategoriye ayrılır.
- UV-A: En yaygın ve sağlığımız için en az tehlikeli olan ışınlardır. Ozon tabakası bu ışınların geçmesine izin verir.
- UV-B: UV-A ışınlarından daha tehlikelidir. Bu ışınların büyük bir kısmı, ozon tabakası tarafından engellenir.
- UV-C: Diğerlerine kıyasla en zararlı tehlikeli ışınlardır. Morötesi ışınlar içerisinde canlı vücuduna en büyük zararı veren ışınlar UV-C ışınlarıdır. Ozon tabakası bu ışınların neredeyse tamamının yeryüzüne ulaşmasını engeller.
Bütün UV ışınları deri ve gözlerimize nüfuz edebilir ve sağlık problemlerine yol açabilir. Ozon tabakası kalın olduğunda sadece UV-A ışınları ile UV-B ışınlarının bir kısmı bize ulaşabilir. Bu durumda sağlığımız nispeten korunmuş olur. Ozon tabakası bozulduğunda (inceldiğinde) UV-A, UV-B hatta bazen UV-C ışınları bize ulaşabilir ve bu durumda sağlığımız olumsuz yönde etkilenmiş olur.
Maruz kaldığımız UV ışınlarının miktarını etkileyen faktörler şunlardır:
- Günün saatleri: 10.00-16.00 saatleri arasında güneş gökyüzünde yüksektedir. Bu saatler arasında büyük oranda UV-A ve UV-B ışınlarına maruz kalabiliriz. Bu nedenle uygun bir koruma olmaksızın dışarı çıkmak için tehlikeli bir zamandır.
- Ekvatora olan uzaklık: Ekvatora yakın olan ülkeler ekvatordan uzak olan ülkelere göre daha fazla risk altındadır. Bunun sebebi, ekvatorda UV ışınları atmosferin içini katetmek için daha kısa mesafeye sahiptir ve ekvatora ulaşmadan önce atmosfer tarafından daha az filtrasyona tabi olurlar.
- Rakım: Deniz seviyesinin yukarıya doğru çıkıldıkça her 1000 m’de UV ışınları % 8 oranında artış gösterir.
Ozon deliği
Ozon deliği, ozon tabakasındaki incelmedir. Bu ozon tabakası gittikçe inceliyor anlamındadır. Bunun sebebi insanların havaya saldığı kimyasallardır. Bu kimyasal maddeler günlük insan yaşamında kullanılır ve ozon tabakasına zarar verirler.
Ozon tabakasına zarar veren kimyasal maddeler şunlardır:
- Kloroflorokarbonlar (CFC’ler), genel olarak klima sistemlerinde, buzdolaplarında, köpük üretiminde (örneğin yataklar için), parfüm ve deodorantlarda kullanılır.
- Halonlar, yangın söndürme cihazlarında kullanılır.
- Metil bromid, tarımda böcek ilacı olarak kullanılır.
Modern cihazlar ozon tabakasındaki incelmeyi belirleyebilmektedir. Ölçümler Güney Kutbu'ndaki (Antarktika) incelmenin Kuzey Kutbu'na göre daha büyük olduğunu göstermiştir. Ozon tabakasındaki bu incelme bir şey yapılmazsa daha da büyüyecektir. Ozon tabakasında incelme küresel bir problemdir. Ozon tabakasındaki incelme problemine herkesin duyarlı olması ve zararlı kimyasalları artık daha fazla kullanmamasıyla ozon tabakasının iyileştirilmesi mümkün olabilecektir.
Ozon tabakasındaki incelmenin sonuçları
Ozon deliğinin ana sonucu yeryüzüne daha fazla UV ışınının (özellikle çok tehlikeli olan UV-C) ulaşmasıdır. UV ışınları güneş yanıklarına, deri kanserine sebep olabilir, gözlere zarar verebilir (katarakt) ve insanlarda bağışıklık sisteminin zayıflamasına neden olabilir. Bilindiği gibi bağışıklık sistemi hastalıklara karşı koymamızı sağlayan bir sistemdir. Bu sistem zayıfladığı zaman hastalıklarla savaşma yeteneğimiz de zayıflamış olacaktır.
UV ışınları sadece sağlığımızı etkilemekle kalmaz çevre üzerine de olumsuz etki yapabilir. Tarımsal üretimi azaltabilir, ayrıca deniz besin zincirini bozarak balık nüfusunu etkiler.
Antarktika üzerindeki ozon deliğinin kapladığı alan, ABD’nin yüzölçümünden daha büyüktür ve buranın tekrar doldurulması için on milyonlarca ton ozon gerekir. Bu miktarda ozonun nakliyesinin maliyeti bile astronomik olur.
Ayrıca bakınız
| Wikimedia Commons'ta Ozonosfer ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu madde Vikipedi bicem el kitabina uygun degildir Maddeyi Vikipedi standartlarina uygun bicimde duzenleyerek Vikipedi ye katkida bulunabilirsiniz Gerekli duzenleme yapilmadan bu sablon kaldirilmamalidir Kasim 2016 Ozonosfer veya ozon tabakasi stratosferin ust kisminda bulunan tabakadir Ozon tabakasi Gunes ten gelen morotesi isinlardan olan UV B ve UV C gibi zararli isinlari tutar Ozon tabakasinin bu islevi hayati acidan cok onemlidir cunku UV B ve UV C isinlari olumculdur Ozon tabakasiAciklamaOzon O3 uc adet oksijen atomundan olusan seffaf bir gazdir Ozon tabakasi ozon gazindan olusan ve atmosferin yukari seviyelerinde baska bir deyisle yer yuzeyinden 50 85 km yuksekte bulunan bir tabakadir Bu tabakanin temel rolu ultraviyole UV isinlar olarak adlandirilan Gunes in zararli isinlarina karsi canlilari korumasidir Ozon tabakasi yeryuzune dogru gelen bu zararli isinlara karsi bir filtre gibi davranir Ultraviyole UV isinlarGunes yeryuzundeki hayatin var olmasi icin cok onemlidir Isinmamizi saglar ve bize isik verir Gunes cesitli isinlar yayar Bu isinlardan bazilari ultraviyole isinlar olarak adlandirilir UV isinlari ayni karakteristiklere sahip olmadiklari ve canlilar uzerindeki etkilerinin farkli olmasi sebebiyle UV A UV B ve UV C olmak uzere uc kategoriye ayrilir UV A En yaygin ve sagligimiz icin en az tehlikeli olan isinlardir Ozon tabakasi bu isinlarin gecmesine izin verir UV B UV A isinlarindan daha tehlikelidir Bu isinlarin buyuk bir kismi ozon tabakasi tarafindan engellenir UV C Digerlerine kiyasla en zararli tehlikeli isinlardir Morotesi isinlar icerisinde canli vucuduna en buyuk zarari veren isinlar UV C isinlaridir Ozon tabakasi bu isinlarin neredeyse tamaminin yeryuzune ulasmasini engeller Butun UV isinlari deri ve gozlerimize nufuz edebilir ve saglik problemlerine yol acabilir Ozon tabakasi kalin oldugunda sadece UV A isinlari ile UV B isinlarinin bir kismi bize ulasabilir Bu durumda sagligimiz nispeten korunmus olur Ozon tabakasi bozuldugunda inceldiginde UV A UV B hatta bazen UV C isinlari bize ulasabilir ve bu durumda sagligimiz olumsuz yonde etkilenmis olur Maruz kaldigimiz UV isinlarinin miktarini etkileyen faktorler sunlardir Gunun saatleri 10 00 16 00 saatleri arasinda gunes gokyuzunde yuksektedir Bu saatler arasinda buyuk oranda UV A ve UV B isinlarina maruz kalabiliriz Bu nedenle uygun bir koruma olmaksizin disari cikmak icin tehlikeli bir zamandir Ekvatora olan uzaklik Ekvatora yakin olan ulkeler ekvatordan uzak olan ulkelere gore daha fazla risk altindadir Bunun sebebi ekvatorda UV isinlari atmosferin icini katetmek icin daha kisa mesafeye sahiptir ve ekvatora ulasmadan once atmosfer tarafindan daha az filtrasyona tabi olurlar Rakim Deniz seviyesinin yukariya dogru cikildikca her 1000 m de UV isinlari 8 oraninda artis gosterir Ozon deligiOzon deligi ozon tabakasindaki incelmedir Bu ozon tabakasi gittikce inceliyor anlamindadir Bunun sebebi insanlarin havaya saldigi kimyasallardir Bu kimyasal maddeler gunluk insan yasaminda kullanilir ve ozon tabakasina zarar verirler Ozon tabakasina zarar veren kimyasal maddeler sunlardir Kloroflorokarbonlar CFC ler genel olarak klima sistemlerinde buzdolaplarinda kopuk uretiminde ornegin yataklar icin parfum ve deodorantlarda kullanilir Halonlar yangin sondurme cihazlarinda kullanilir Metil bromid tarimda bocek ilaci olarak kullanilir Modern cihazlar ozon tabakasindaki incelmeyi belirleyebilmektedir Olcumler Guney Kutbu ndaki Antarktika incelmenin Kuzey Kutbu na gore daha buyuk oldugunu gostermistir Ozon tabakasindaki bu incelme bir sey yapilmazsa daha da buyuyecektir Ozon tabakasinda incelme kuresel bir problemdir Ozon tabakasindaki incelme problemine herkesin duyarli olmasi ve zararli kimyasallari artik daha fazla kullanmamasiyla ozon tabakasinin iyilestirilmesi mumkun olabilecektir Ozon tabakasindaki incelmenin sonuclariOzon deliginin ana sonucu yeryuzune daha fazla UV isininin ozellikle cok tehlikeli olan UV C ulasmasidir UV isinlari gunes yaniklarina deri kanserine sebep olabilir gozlere zarar verebilir katarakt ve insanlarda bagisiklik sisteminin zayiflamasina neden olabilir Bilindigi gibi bagisiklik sistemi hastaliklara karsi koymamizi saglayan bir sistemdir Bu sistem zayifladigi zaman hastaliklarla savasma yetenegimiz de zayiflamis olacaktir UV isinlari sadece sagligimizi etkilemekle kalmaz cevre uzerine de olumsuz etki yapabilir Tarimsal uretimi azaltabilir ayrica deniz besin zincirini bozarak balik nufusunu etkiler Antarktika uzerindeki ozon deliginin kapladigi alan ABD nin yuzolcumunden daha buyuktur ve buranin tekrar doldurulmasi icin on milyonlarca ton ozon gerekir Bu miktarda ozonun nakliyesinin maliyeti bile astronomik olur Ayrica bakinizUluslararasi Ozon Tabakasinin Korunmasi GunuWikimedia Commons ta Ozonosfer ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir