Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çu veya Çuy Nehri, (Rusça: Чу; Kırgızca: Чүй, Çüy; Kazakca: Шу) kuzey Kırgızistan ve güney Kazakistan'dan akan, ortalama uzunluğu 1,186 kilometre olup Kırgızistan'nın en uzun nehridir.
| Çuy Nehri Чүй (Kırgızca) Шу (Kazakça) Чу (Rusça) | |
|---|---|
 Tokmok yakınlarında Çuy Nehri    — Kaynak, — Ağız, Kazakistan | |
| Konum | |
| Ülke(ler) |  Kırgızistan,  Kazakistan |
| Eyalet(ler) | Narın İli, Issık-Göl İli, Çuy İli (KG); Jambıl, Türkistan (KZ) |
| Genel bilgiler | |
| Aktığı yer | İli → Balkaş Gölü |
| Birleşim (kaynak) | Joon-Arık ve Koçkor nehirlerin birleşmesiyle |
| Kaynak | Tanrı Dağları 42°13′16″N 75°44′29″E / 42.221°K 75.741389°D |
| Kaynak rakımı | y. 1.801 m (5.909 ft) |
| Ağız | İli 44°59′00″N 67°43′00″E / 44.983333°K 67.716667°D |
| Ağız rakımı | y. 121 m (397 ft) |
| Yükseklik farkı | y. 1.680 m (5.510 ft) |
| Uzunluk | y. 1.300 km (810 mi) |
| Havza alanı | y. 60.800 km2 (23.500 sq mi) |
| Debi | y. 11,4 metreküp/saniye (400 cu ft/s) |
Nehir Kırgızistan tarafında, batı Tanrı Dağlarından doğar. (Джуанарык) ve (Кочкор) nehirlerin birleşmesiyle oluşmaktadır.Narın tarafından akarak Balıkçı’ya gelen Çu nehri Issık Gölün kıyısına kadar gelir, fakat Isık-Göl’e dökülmeden batıya yönelerek Çuy vadisinden akar. Nehrin gölün kenarına kadar gelip göle dökülmeden dönerek gitmesi ve çizdiği eğmeç dolayısıyla, Balıkçı olarak bilinen şehrin bulunduğu yer eskiden ‘Köt-Maldı’ şeklinde adlandırılırdı. Bu nehir alanı eskiden Soğdca (Doğu Fars dili) konuşan İranlı Soğdların yerleşim yeriydi. Kaynağını Tanrı dağlarından alıp çölde kaybolan Çu nehrinin etrafı eski zamanlardan beri Türklerin yerleşim bölgelerinden biridir. Nehrin kıyısında irili ufaklı pek çok yerleşim bulunduğu sanılmaktadır, bugün Ak-peşin harabeleri olarak bilinen yerin eski Türk şehirlerinin kalıntısı olduğu düşünülmektedir. Balasagun'un da Çu nehri havzasında büyük bir şehir olduğu tarihi kaynaklardan bilinmektedir. Ülkenin kuzeyinde bulunan birçok nehirler eriyen kar ve buzullardan beslenir. Güçlü eğimlerden dolayı nehir çok hızlı akışı saniyede 3 metreye ulaşır, bu nedenle kış aylarında nehir donmaz.
Kökenleme
Eski Tibet ve Eski Çin metinlerinde, «çu» ve «şu» şeklinde geçmekte olup «su, nehir, akarsu» adı olarak belirtilir. E. Koyçubayev bu akarsuya adını veren bu dolayda yaşamış olan bir Türk topluluğu olduğunun altını çizer. Buraya adını veren Türk topluluğunun adının eski metinler ve çağlara göre şöyle adları aldığını söyler : Çu, Çuye, Şu, Şuy. Tarihte bu bölgede Çiğil Türkleri yaşamışlardır.
Hidroloji
1186 km'lik uzunluğa sahip olan çu nehri, ekseriyetle kar ve buz erimeleriyle beslense de dağ etekleri ve alçak alandalarda yer altı suları da önemli bir kaynaktır. Toplam havza alanı 62.500 km^2 yüzölçümüne sahipken; bunun yüzde 42.5'luk payı Kazakistan sınırlarında ve yüzde 57.5'luk diğer payı da Kırgızistan topraklarındadır. Havzanın Kırgızistan kesiminde yıllık 6.64 km^3'lük bir yüzey suyu akışı vardır. 1983 tarihli su paylaşım anlaşmasına göre bu akış miktarının yüzde 42'si yani 2.79 km^3 su akışı Kazakistan'a kalan 3.85 km^3 yıllık akış miktarı Kırgızistan'a aittir. Havzanın Kırgızistan kesiminde oluşan yüzey suyu akımı ise yıllık ortalama 5 km^3 değerindedir. Kazakistan kesimindeki yüzey suyu kaynağı ise 4.5 km^3 iken; yıllık yer altı suyu kaynağı 0.807 km^3 olarak ölçülmüştür. Her iki ülkede de tarımsal sulama amaçlı su kullanımı mevcuttur ve bu durum su kaynakları açısından ciddi bir baskı oluşturmaktadır. Kazakistan'da 131.000 hektar ve Kırgızistan'da 330.000 hektar sulanmış tarım alanı bulunmaktadır. Özellikle Kırgızistan'da tarımsal su kullanımının yanı sıra, hayvancılığın yarattığı kirlilik etkenleri, çöp sahaları sorunu ve dağlık alanlardaki madencilik, şehirsel atık su ve endüstriyel kirlilik ciddi bir sorunlar yumağı oluşturmaktadır. Kırgızistan'ın başkenti Bişkek'teki Gorvodokanal'da kirlilik baskısı net şekilde hissedilmektedir. Kırgızistan kirli su salınımında yaygın bir sorun gösterse de etki konusunda ortalama bir sıradadır. Kirlilik etmenleri arasında radyoaktif maddeler de sayılabilir. Uygulanan su regülasyon politikaları nedeniyle Kırgızistan'ın alçak toprakları su taşkın seviyesini düşürmüştür ve bunun da bitki oluşumu ve gelişimi üzerinde olumsuz etkileri mevcuttur. Kırgızistan'ın Çu nehriyle ilgili bir diğer problemi de yer altı suyu seviyesinin yükselmesidir. bu nedenle tarım alanları ve yerleşimler su baskını yaşamaktadır. Buna karşın yerel bir sorun olarak kuraklık ve su kıtlığı da Kırgızistan'ın su varlığıyla ilgili karşılaştığı diğer sorunlardır. Kazakistan'ın gerçekleştirdiği su kaynakları kalite sınıflandırması kriterine göre 2010 yılında Çu nehri 2.65'lik kirlilik endeks değeriyle kirli nehir sınıflandırmasına alınmıştır. Nehir 2001-2006 arası istikrarlı şekilde kirlenmeye devam etti. 2009 yılı ölçümlerine göre bakır, fenol ve petrol gibi yabancı maddeler nehirde bulunmaktadır. 1970'lerden 2010'lu yıllara dek nehir üzerinde izleme hidrolojik izleme istasyonlarının sayısı azaldı ve su alt yapı elemanları bakımsız kaldı; ancak son yıllarda önemli yenileme ve sıfırdan inşa çalışmaları yapılmaktadır. Kırgızistan'da inşa edilen Kara-Burinsky barajı bu adımlara bir örnektir.
Resimler
-
![image]()
Boom Vadisi -
![image]()
Tokmok yakınlarındaki Çuy Vadisi -
![image]()
Çuy Vadisinde bir Orta Çağa ait olan balbal -
![image]()
yakınlarındaki Çuy Vadisi -
![image]()
yakınlarındaki sınır geçişi -
![image]()
Şu (şehir) yakınları, Kazakistan
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b . 27 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2023.
- ^ a b c Google Earth
- ^ . 27 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2023.
- ^ a b Editors of UNECE, Editors of UNECE. "DRAINAGE BASIN OF THE ARAL SEA AND OTHER TRANSBOUNDARY WATERS IN CENTRAL ASIA" (PDF). www.unece.com. UNECE. 24 Ekim 2013 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 26 Haziran 2020.
- ^ . 30 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2023.
- ^ . 21 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2023.
- ^ Barthold, W. "Balāsāg̲h̲ūn or Balāsaḳūn." Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2008. Brill Online. Leiden Üniversitesi. 11 March 2008 [1][]
- ^ Konukçu, Enver. . www.islamansiklopedisi.org. TDV İslam Ansiklopedisi. 27 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Haziran 2020.
- ^ "Географические названия мира: Топонимический словарь. — М: АСТ. Поспелов Е. М. 2001". 21 Mart 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Ekim 2020.
Dış bağlantılar
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Cu veya Cuy Nehri Rusca Chu Kirgizca Chүj Cuy Kazakca Shu kuzey Kirgizistan ve guney Kazakistan dan akan ortalama uzunlugu 1 186 kilometre olup Kirgizistan nin en uzun nehridir Cuy Nehri Chүj Kirgizca Shu Kazakca Chu Rusca Tokmok yakinlarinda Cuy Nehri Kaynak Agiz KazakistanKonumUlke ler Kirgizistan KazakistanEyalet ler Narin Ili Issik Gol Ili Cuy Ili KG Jambil Turkistan KZ Genel bilgilerAktigi yer Ili Balkas GoluBirlesim kaynak Joon Arik ve Kockor nehirlerin birlesmesiyleKaynak Tanri Daglari 42 13 16 N 75 44 29 E 42 221 K 75 741389 D 42 221 75 741389Kaynak rakimi y 1 801 m 5 909 ft Agiz Ili 44 59 00 N 67 43 00 E 44 983333 K 67 716667 D 44 983333 67 716667Agiz rakimi y 121 m 397 ft Yukseklik farki y 1 680 m 5 510 ft Uzunluk y 1 300 km 810 mi Havza alani y 60 800 km2 23 500 sq mi Debi y 11 4 metrekup saniye 400 cu ft s Nehir Kirgizistan tarafinda bati Tanri Daglarindan dogar en Dzhuanaryk ve en Kochkor nehirlerin birlesmesiyle olusmaktadir Narin tarafindan akarak Balikci ya gelen Cu nehri Issik Golun kiyisina kadar gelir fakat Isik Gol e dokulmeden batiya yonelerek Cuy vadisinden akar Nehrin golun kenarina kadar gelip gole dokulmeden donerek gitmesi ve cizdigi egmec dolayisiyla Balikci olarak bilinen sehrin bulundugu yer eskiden Kot Maldi seklinde adlandirilirdi Bu nehir alani eskiden Sogdca Dogu Fars dili konusan Iranli Sogdlarin yerlesim yeriydi Kaynagini Tanri daglarindan alip colde kaybolan Cu nehrinin etrafi eski zamanlardan beri Turklerin yerlesim bolgelerinden biridir Nehrin kiyisinda irili ufakli pek cok yerlesim bulundugu sanilmaktadir bugun Ak pesin harabeleri olarak bilinen yerin eski Turk sehirlerinin kalintisi oldugu dusunulmektedir Balasagun un da Cu nehri havzasinda buyuk bir sehir oldugu tarihi kaynaklardan bilinmektedir Ulkenin kuzeyinde bulunan bircok nehirler eriyen kar ve buzullardan beslenir Guclu egimlerden dolayi nehir cok hizli akisi saniyede 3 metreye ulasir bu nedenle kis aylarinda nehir donmaz KokenlemeEski Tibet ve Eski Cin metinlerinde cu ve su seklinde gecmekte olup su nehir akarsu adi olarak belirtilir E Koycubayev bu akarsuya adini veren bu dolayda yasamis olan bir Turk toplulugu oldugunun altini cizer Buraya adini veren Turk toplulugunun adinin eski metinler ve caglara gore soyle adlari aldigini soyler Cu Cuye Su Suy Tarihte bu bolgede Cigil Turkleri yasamislardir Hidroloji1186 km lik uzunluga sahip olan cu nehri ekseriyetle kar ve buz erimeleriyle beslense de dag etekleri ve alcak alandalarda yer alti sulari da onemli bir kaynaktir Toplam havza alani 62 500 km 2 yuzolcumune sahipken bunun yuzde 42 5 luk payi Kazakistan sinirlarinda ve yuzde 57 5 luk diger payi da Kirgizistan topraklarindadir Havzanin Kirgizistan kesiminde yillik 6 64 km 3 luk bir yuzey suyu akisi vardir 1983 tarihli su paylasim anlasmasina gore bu akis miktarinin yuzde 42 si yani 2 79 km 3 su akisi Kazakistan a kalan 3 85 km 3 yillik akis miktari Kirgizistan a aittir Havzanin Kirgizistan kesiminde olusan yuzey suyu akimi ise yillik ortalama 5 km 3 degerindedir Kazakistan kesimindeki yuzey suyu kaynagi ise 4 5 km 3 iken yillik yer alti suyu kaynagi 0 807 km 3 olarak olculmustur Her iki ulkede de tarimsal sulama amacli su kullanimi mevcuttur ve bu durum su kaynaklari acisindan ciddi bir baski olusturmaktadir Kazakistan da 131 000 hektar ve Kirgizistan da 330 000 hektar sulanmis tarim alani bulunmaktadir Ozellikle Kirgizistan da tarimsal su kullaniminin yani sira hayvanciligin yarattigi kirlilik etkenleri cop sahalari sorunu ve daglik alanlardaki madencilik sehirsel atik su ve endustriyel kirlilik ciddi bir sorunlar yumagi olusturmaktadir Kirgizistan in baskenti Biskek teki Gorvodokanal da kirlilik baskisi net sekilde hissedilmektedir Kirgizistan kirli su saliniminda yaygin bir sorun gosterse de etki konusunda ortalama bir siradadir Kirlilik etmenleri arasinda radyoaktif maddeler de sayilabilir Uygulanan su regulasyon politikalari nedeniyle Kirgizistan in alcak topraklari su taskin seviyesini dusurmustur ve bunun da bitki olusumu ve gelisimi uzerinde olumsuz etkileri mevcuttur Kirgizistan in Cu nehriyle ilgili bir diger problemi de yer alti suyu seviyesinin yukselmesidir bu nedenle tarim alanlari ve yerlesimler su baskini yasamaktadir Buna karsin yerel bir sorun olarak kuraklik ve su kitligi da Kirgizistan in su varligiyla ilgili karsilastigi diger sorunlardir Kazakistan in gerceklestirdigi su kaynaklari kalite siniflandirmasi kriterine gore 2010 yilinda Cu nehri 2 65 lik kirlilik endeks degeriyle kirli nehir siniflandirmasina alinmistir Nehir 2001 2006 arasi istikrarli sekilde kirlenmeye devam etti 2009 yili olcumlerine gore bakir fenol ve petrol gibi yabanci maddeler nehirde bulunmaktadir 1970 lerden 2010 lu yillara dek nehir uzerinde izleme hidrolojik izleme istasyonlarinin sayisi azaldi ve su alt yapi elemanlari bakimsiz kaldi ancak son yillarda onemli yenileme ve sifirdan insa calismalari yapilmaktadir Kirgizistan da insa edilen Kara Burinsky baraji bu adimlara bir ornektir ResimlerBoom Vadisi Tokmok yakinlarindaki Cuy Vadisi Cuy Vadisinde bir Orta Caga ait olan balbal yakinlarindaki Cuy Vadisi yakinlarindaki sinir gecisi Su sehir yakinlari KazakistanAyrica bakinizKazakistan nehirleri listesi Dunyanin en uzun nehirleriKaynakca a b 27 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Aralik 2023 a b c Google Earth 27 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Aralik 2023 a b Editors of UNECE Editors of UNECE DRAINAGE BASIN OF THE ARAL SEA AND OTHER TRANSBOUNDARY WATERS IN CENTRAL ASIA PDF www unece com UNECE 24 Ekim 2013 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 26 Haziran 2020 KB1 bakim Fazladan yazi yazar listesi link 30 Eylul 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Agustos 2023 21 Eylul 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Eylul 2023 Barthold W Balasag h un or Balasaḳun Encyclopaedia of Islam Edited by P Bearman Th Bianquis C E Bosworth E van Donzel and W P Heinrichs Brill 2008 Brill Online Leiden Universitesi 11 March 2008 1 olu kirik baglanti Konukcu Enver www islamansiklopedisi org TDV Islam Ansiklopedisi 27 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Haziran 2020 Geograficheskie nazvaniya mira Toponimicheskij slovar M AST Pospelov E M 2001 21 Mart 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 9 Ekim 2020 Dis baglantilar