Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Arpaçay veya Ahuryan (Ermenice: Ախուրյան Akhuryan) Türkiye-Ermenistan sınırını oluşturan, Çıldır Gölünden doğan, Aras nehrinin önemli kolu olan akarsu. Toplam 186 km uzunlukta ve 9.500 km² yağış havzasına sahiptir. Türkiye tarafında 5.437 km² büyüklüğündeki alanın sularını boşaltır. Karahan, Telek Suyu ve Kars Çayı önemli kollarıdır. Debisi 39.412 m³/sn'dir.
| Arpaçay Ahuryan | |
|---|---|
 Türkiye-Ermenistan sınırında Arpaçay | |
| Konum | |
| Ülke(ler) |  Türkiye Ermenistan |
| Genel bilgiler | |
| Kaynak | Çıldır Gölü |
| Ağız | Aras Nehri ile birleştikten sonra Hazar Denizi’ne dökülür. |
| Uzunluk | 186 km (116 mil) |
Arpaçay; Kars, Iğdır ve Ermenistan sınırlarının birleştiği noktada Aras Nehri ile birleşir. Aras nehri sularını İran ve Azerbaycan'ı geçerek dünyanın en büyük gölü olan Hazar Denizine ulaştırır.
Kolları
Arpaçay iki çayın birleşmesiyle oluşur. Çıldır Gölünün fazla suları boşaltan Çıldır Suyu bunlardan biridir. Diğer kolu Ermenistan'daki gideğenidir. Bu iki kol Başgedikler köyü yakınlarında birleşir. Gümrü'nün batısında Şuregel yaylasında Kars çayı ve Karahan Çayı, Arpaçayla birleşir. Ermenistan sınırını oluşturarak güney yönünde akışını sürdürür. Bu arada Digor Çayı ve Başgedik Deresini bünyesine katar. Tuzluca- Halıkışlak arasında Aras Nehri ile birleşir.
Nehir üzerinde sulama ve taşkın kontrolü amacıyla Arpaçay barajı kurulmuştur. Rusya ile ortaklaşa yapılan baraj 1975-1983 yılları arasında inşa edilip, 1983 yılında hizmete alınmıştır. Arpaçay baraj gölü günümüzde Ermenistan-Türkiye sınırının bir bölümünü oluşturmaktadır.
Arpaçay, Ermenistan ile Türkiye arasında sınır suyu olmasından dolayı küçük sorunlar yaşanmaktadır.
Akım Rejimi
Yağış alanındaki yağış rejiminin düzensizliğine bağlı olarak akarsuyun rejimi düzensizdir. Yörede sert karasal iklim hakimdir. Kış yağışlarının kar şeklinde olması akışın bu mevsimde zayıflamasına neden olur. İlkbahar ve yaz başlarında sıcaklarla eriyen kar suları nehirlerin coşkun akmasına neden olur.
Arkeoloji
Arpaçay'ın Türkiye tarafında yer alan Ani ören yeri Kars ili Akyaka ilçe sınırlarında yer alır. Antik kent çay kenarında volkanik tüf tabakaları üzerinde kurulmuştur. Tarihi İpek yolunun Anadolu'ya giriş noktası olan Orta Çağ kenti önemli bir ticaret kenti ve eski bir Ermeni başkentidir.
Arpaçay çevresinde tarih öncesi yerleşmeler tespit edilmiştir. İlk yerleşmeleri su kenarlarına kuran insanlar çay çevresini de kullanmıştır. Tespit edilen höyüklerin ve kalelerin tunç çağına ait oldukları düşünülmektedir. Arpaçay havzasında tespit edilen tarih öncesi alanlar şunlardır: Danatepe Höyük, Zöhrap Yerleşmesi, Carcı Yerleşmesi, Polat Kalesi, Yarbaşı Yerleşmesi, Tepecik yerleşmesi, Ziyarettepe Kalesi.
Hukuki durum
Arpaçay, Türkiye için uluslararası hukuka göre hem sınır suyu (sınırı çizen su), hem de sınır aşan sudur. Bu suların kullanımı ve korunması devletlerin karşılıklı anlaşmaları ile yürütülmektedir. Ermenistan ile sınırımızı belirleyen çay, Aras nehri ile birleştikten sonra İran ve Azerbaycan sınırlarını oluşturur. Türkiye 1927 yılında SSCB ile sınır oluşturan ve sınır aşan suların kullanımı ile ilgili anlaşma imzalamıştır. Bu anlaşmaya dayanarak 1960 ve 1970'li yıllarda Arpaçay üzerinde Arpaçay barajı (Ahuryan Barajı) inşanında uzlaşma sağlandı. 1976 yılında inşaatına başlanan barajda tutulacak 510 milyon m³ su eşit olarak paylaşılmaktadır. Sulama suyu barajdan alınmayıp, Aras nehrine döküldüğü alandan 75 km aşağıda yapılan Sedarabat regülatöründen alınmaktadır. Bu su ile mikroklima özelliğindeki Iğdır ovasında 66.000 hektarlık alan sulanmaktadır. Arpaçay'ın debisi, kullanılabilecek su miktarı Türk ve Ermeni yetkililerden oluşan ortak komite tarafından kontrol edilmekte ve yönetilmektedir.
Kaynakça
| Wikimedia Commons'ta Akhurian River ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- ^ a b (PDF). 2012 Yılı Kars İli ÇED Raporu. 8 Ocak 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2015.
- ^ . Türkiye’nin Akarsuları. turkiyegezisi.com. 15 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2015.
- ^ YILDIZ, Dursun. (PDF). Dünyanın Tanımsız Alanları. usiad.net. 22 Aralık 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2015.
- ^ KARAGEÇİ, Mustafa. (PDF). kafkas.edu.tr. 8 Ocak 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2015.
- ^ . 8 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2015.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Arpacay veya Ahuryan Ermenice Ախուրյան Akhuryan Turkiye Ermenistan sinirini olusturan Cildir Golunden dogan Aras nehrinin onemli kolu olan akarsu Toplam 186 km uzunlukta ve 9 500 km yagis havzasina sahiptir Turkiye tarafinda 5 437 km buyuklugundeki alanin sularini bosaltir Karahan Telek Suyu ve Kars Cayi onemli kollaridir Debisi 39 412 m sn dir Arpacay AhuryanTurkiye Ermenistan sinirinda ArpacayKonumUlke ler Turkiye ErmenistanGenel bilgilerKaynak Cildir GoluAgiz Aras Nehri ile birlestikten sonra Hazar Denizi ne dokulur Uzunluk 186 km 116 mil Tarihi Ipekyolu koprusu kalintilariTarihi Ani harabeleri Arpacay in kiyisinda yer alir source source source source source source source source Arpacay Arpacay Kars Igdir ve Ermenistan sinirlarinin birlestigi noktada Aras Nehri ile birlesir Aras nehri sularini Iran ve Azerbaycan i gecerek dunyanin en buyuk golu olan Hazar Denizine ulastirir KollariArpacay iki cayin birlesmesiyle olusur Cildir Golunun fazla sulari bosaltan Cildir Suyu bunlardan biridir Diger kolu Ermenistan daki gidegenidir Bu iki kol Basgedikler koyu yakinlarinda birlesir Gumru nun batisinda Suregel yaylasinda Kars cayi ve Karahan Cayi Arpacayla birlesir Ermenistan sinirini olusturarak guney yonunde akisini surdurur Bu arada Digor Cayi ve Basgedik Deresini bunyesine katar Tuzluca Halikislak arasinda Aras Nehri ile birlesir Nehir uzerinde sulama ve taskin kontrolu amaciyla Arpacay baraji kurulmustur Rusya ile ortaklasa yapilan baraj 1975 1983 yillari arasinda insa edilip 1983 yilinda hizmete alinmistir Arpacay baraj golu gunumuzde Ermenistan Turkiye sinirinin bir bolumunu olusturmaktadir Arpacay Ermenistan ile Turkiye arasinda sinir suyu olmasindan dolayi kucuk sorunlar yasanmaktadir Akim RejimiYagis alanindaki yagis rejiminin duzensizligine bagli olarak akarsuyun rejimi duzensizdir Yorede sert karasal iklim hakimdir Kis yagislarinin kar seklinde olmasi akisin bu mevsimde zayiflamasina neden olur Ilkbahar ve yaz baslarinda sicaklarla eriyen kar sulari nehirlerin coskun akmasina neden olur ArkeolojiArpacay in Turkiye tarafinda yer alan Ani oren yeri Kars ili Akyaka ilce sinirlarinda yer alir Antik kent cay kenarinda volkanik tuf tabakalari uzerinde kurulmustur Tarihi Ipek yolunun Anadolu ya giris noktasi olan Orta Cag kenti onemli bir ticaret kenti ve eski bir Ermeni baskentidir Arpacay cevresinde tarih oncesi yerlesmeler tespit edilmistir Ilk yerlesmeleri su kenarlarina kuran insanlar cay cevresini de kullanmistir Tespit edilen hoyuklerin ve kalelerin tunc cagina ait olduklari dusunulmektedir Arpacay havzasinda tespit edilen tarih oncesi alanlar sunlardir Danatepe Hoyuk Zohrap Yerlesmesi Carci Yerlesmesi Polat Kalesi Yarbasi Yerlesmesi Tepecik yerlesmesi Ziyarettepe Kalesi Hukuki durumArpacay Turkiye icin uluslararasi hukuka gore hem sinir suyu siniri cizen su hem de sinir asan sudur Bu sularin kullanimi ve korunmasi devletlerin karsilikli anlasmalari ile yurutulmektedir Ermenistan ile sinirimizi belirleyen cay Aras nehri ile birlestikten sonra Iran ve Azerbaycan sinirlarini olusturur Turkiye 1927 yilinda SSCB ile sinir olusturan ve sinir asan sularin kullanimi ile ilgili anlasma imzalamistir Bu anlasmaya dayanarak 1960 ve 1970 li yillarda Arpacay uzerinde Arpacay baraji Ahuryan Baraji insaninda uzlasma saglandi 1976 yilinda insaatina baslanan barajda tutulacak 510 milyon m su esit olarak paylasilmaktadir Sulama suyu barajdan alinmayip Aras nehrine dokuldugu alandan 75 km asagida yapilan Sedarabat regulatorunden alinmaktadir Bu su ile mikroklima ozelligindeki Igdir ovasinda 66 000 hektarlik alan sulanmaktadir Arpacay in debisi kullanilabilecek su miktari Turk ve Ermeni yetkililerden olusan ortak komite tarafindan kontrol edilmekte ve yonetilmektedir KaynakcaWikimedia Commons ta Akhurian River ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir a b PDF 2012 Yili Kars Ili CED Raporu 8 Ocak 2015 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 7 Ocak 2015 Turkiye nin Akarsulari turkiyegezisi com 15 Mart 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Ocak 2015 YILDIZ Dursun PDF Dunyanin Tanimsiz Alanlari usiad net 22 Aralik 2012 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 7 Ocak 2015 KARAGECI Mustafa PDF kafkas edu tr 8 Ocak 2015 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 8 Ocak 2015 8 Ocak 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 8 Ocak 2015