Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddenin konusunda kuşkular bulunmaktadır. (Nisan 2009) () |
Mustafa Sabri Efendi (22 Haziran 1869 - 12 Mart 1954), Osmanlı müderris, Meclis-i Mebusan mebusu, şeyhülislam.
| Mustafa Sabri Efendi | |
|---|---|
 | |
| Osmanlı Şeyhülislamı | |
| Görev süresi 4 Mart 1919 - 2 Ekim 1919 | |
| Yerine geldiği | Haydarizade İbrahim Efendi |
| Yerine gelen | Haydarizade İbrahim Efendi |
| Görev süresi Temmuz 1920 - Eylül 1920 | |
| Yerine geldiği | Dürrizade Abdullah Beyefendi |
| Yerine gelen | Mehmed Nuri Efendi |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 22 Haziran 1869 Tokat, Sivas Vilayeti, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 12 Mart 1954 (84 yaşında) Kahire, Mısır |
| Mesleği | Müderris |
Kat köyünde doğdu. Köydeki Asarkaya (Karabacak) ailesindendir. Çocukluğunda Pazar nahiyesinde Peşli Hoca'dan ders alarak eğitime başladı. Sonra Kayseri Medresesi'nde din eğitimi aldı. 1889 yılında imtihanını kazanarak Fatih Camii'nde din dersleri vermeye başladı. imamlığını yaptı. 1900 ve 1904 yılları arasında II. Abdülhamid tarafından huzur derslerine alındı. 1908 yılında II. Meşrutiyet'ten sonra memleketi Tokat'tan Osmanlı Mebusan Meclisi'ne milletvekili seçildi. Sevr'i imzalayan hükûmet döneminde şeyhülislam olan Mustafa Sabri, Yıldız Sarayı'nda Vahdettin başkanlığında toplanan Meclis-i Âlî'de anlaşmanın kabul edilmesi yönünde görüş bildirenler arasındaydı. Millî Mücadele karşıtı olması nedeniyle ülkeye girişi yasaklanmıştır. 12 Mart 1954 tarihinde Kahire’de ölmüştür.
Bab-ı Ali baskını planı
Siyasi hayatında ilk önceleri İttihat ve Terakki Fırkası'nı desteklemekteydi. Sonra 'na (1910) girdi. Daha sonra ise İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne muhalif Hürriyet ve İtilaf Fırkası'nın kuruluşunda yer aldı (1911). Ali Birinci, Hürriyet ve İtilaf Fırkası isimli kitabında İttihat ve Terakki Bab-ı Ali baskını yapmasalardı Hürriyet ve İtilaf Fırkası'nın bir ihtilal komitesi halini almış olduğunu ve içlerinde Gümülcineli İsmail Bey, ve Mustafa Sabri Efendi bulunan bir grubun tesiri altında ve planlamasıyla Sadrâzam Kâmil Paşa hükûmetini devirmek için darbe yapmaya hazırlandıklarını yazmıştır. O dönemde hükûmetteki İttihat ve Terakki Fırkası aleyhine muhalif 'nde başyazarlık yaptı. Hürriyet ve İtilaf Fırkası'nda oluşan komite, hükûmeti 25 Ocak 1913 tarihinde devirmeye karar vermişken İttihat ve Terakki bunu 2 gün önce 23 Ocak 1913'te kanlı bir biçimde gerçekleştirmişti. Bab-ı Ali baskını neticesinde birçok Hürriyet ve İtilaf Fırkası yöneticisi gibi Mustafa Sabri Efendi de yurt dışına Romanya'ya kaçtı. Sonra Romanya'dan Yunanistan'a geçti. Diğer bazı fırka yöneticileri ise yeni hükûmetçe sürgün edildi. Mustafa Sabri Efendi, 1916 Kasım'ında Bükreş'te tutuklanarak kendi isteği ile Enver Paşa'ya getirildi. Kendisi Talat Paşa tarafından öldürüleceğinden korkuyordu. Enver Paşa ise gıyabına yargılanarak aldığı cezayı (ki bu beş yıldı) o zamanlar Bursa Vilayeti'ne bağlı Bilecik Sancağı'nda hapsedilerek tamamlamasını hükûmete kabul ettirdi. Hoca 1918 Teşrin-i Evvellindeki affa kadar orada kaldı.
Sadrazam Mahmut Şevket Paşa suikastı
Bu dönemde Almanlar İttihat ve Terakki ile iyi ilişkiler kurmak isterken İngilizler, İngiliz hayranı olduğu bilinen Damat Ferit ve Hürriyet ve İtilaf Fırkası'nı desteklemekteydiler. Mustafa Sabri Efendi de İngiliz himayesinden başka kurtuluş yolu olmadığını düşünenlerdendi. Bab-ı Ali baskını sonrasında padişah hükûmeti kurma görevini İttihat ve Terakki'nin gösterdiği Mahmut Şevket Paşa'ya verdi. Bu sırada bir bombalı saldırıda Mahmut Şevket Paşa öldürüldü. Ali Birinci, Mustafa Sabri Efendi'nin bu cinayetin arkasında olduğunu iddia etmektedir. İddiaya göre cinayetin olduğu gün Yunanistan'dan İstanbul'a gelmiş, suikastçılarla görüşmüş ardından olayın basit bir suikast olarak kalması ve istenen sonucu alamaması nedeniyle hemen Pire'ye geri dönmüştür.
Üye olduğu cemiyetler
I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı İmparatorluğu yenilince, 1918 yılında İttihat ve Terakki hükûmeti bırakmak zorunda kaldı. Yeni hükûmeti kurma görevi Hürriyet ve İtilaf Fırkası'na, Damat Ferit Paşa'ya verildi.
Teal-i İslam Cemiyeti (Cemiyet-i Müderrisîn)
Fırkası tekrar hükûmete gelince kaçak olarak bulunduğu Mısır'dan İstanbul'a döndü. 15 Şubat 1919'da daha sonra adını alacak olan Cemiyet-i Müderrisin derneğinin kuruluşunda bulundu. Aynı yıl 4 Mart'ta şeyhülislam, 16 Mart'ta ise Meclis-i Âyan üyeliğine atanmıştır.
Cemiyet-i Müderrisin Beyannamesi
Vikikaynak'ta Cemiyet-i Müderrisin Beyannamesi ile ilgili metin bulabilirsiniz. |
Kurucusu olduğu İslam Teali Cemiyeti (Cemiyet-i Müderrisîn) tarafından 25 Eylül 1919 tarihinde Kuvâ-yi Milliyeciler aleyhinde çok şiddetli ifadeler içeren bir bildiri yayımlandı. Bu bildiride Kuvâ-yi Milliyecilere 'kudurmuş haydutlar' şeklinde hitap edilmiştir. Bildirge dönemin İkdam gazetesinin 26 Eylül 1919 tarihli baskısında yer aldı. Hükûmet, Anadolu'da Kuvâ-yi Milliye hareketine karşı hazırlanan bildiriyi uçaklardan atarak dağıttırdı.
Türkiye Cumhuriyeti hakkındaki fetvası
Mustafa Sabri, yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti için bir fetva yayımlamıştır:[]
Hükûmet, dini siyasetten uzaklaştırdığı zaman İslam dinine boyun eğmemiş ve mürted olmuştur. Bundan dolayı önce hükûmet sonra da hükûmete itaat ettiği için ümmet mürted olmuştur. Ferd ferd bu hükûmetin hükmü altında olanların hepsi mürted olmasa bile, bu topluluk topluca mürted olmuştur. Bu ise, ferdlerin irtidadında küfre en kısa yoldur. Ayrıca, İslam'ın hükmüne boyun eğmeyen ve İslam'ın kanunlarını uzaklaştırıp başka kanunlarla hükmeden bu mürted hükûmete itaat etmeyi kabul eden her ferd mürted olmuştur.
Boğazlıyan Kaymakamı Kemal Bey'e idam fetvası
8 Kasım 1919'da Ermeni Kırımında Yozgat bölgesinde ihmali bulunduğu gerekçesiyle işgalci devletlerin baskısıyla yargılanan Boğazlıyan Kaymakamı Kemal Bey'in idam kararı Vahdettin'in önüne geldiğinde Vahdettin idam kararını imzalamadı; intikam duygularıyla olayların büyüyebileceğini öne sürdü ve Mustafa Sabri Efendi'den fetva istedi. Şeyhülislam Mustafa Sabri'nin fetvasıyla Nisan 1919'da Kemal Bey idam edildi. Daha sonra 14 Ekim 1922 tarihinde müstevli devletlerin baskısıyla idam edilen Kemal Bey, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından "milli şehit" ilan edilmiştir.
Kuvâ-yi Milliye kuvvetlerine verilen ölüm fetvası
11 Nisan 1920 tarihinde Milli Mücadele başlatmak için kongreler düzenleyen içlerinde Mustafa Kemal Paşa'nın da bulunduğu 'milliyetçi ileri gelenler' hakkında ölüm fetvasını kaleme aldı. Bu tarihte şeyhülislam olan Haydarizade İbrahim Efendi, Mustafa Sabri'nin kaleme aldığı fetvayı okuyunca imzalamayı reddetti ve istifasını verdi. Ağdalı bir dille yazılan fetvada özetle şunlar denmekteydi: Padişah'ın aksi emrine rağmen istilacılara karşı direnişe geçen milliyetçilerin öldürülmeleri caiz olmakla kalmayıp hatta her müslümanın dini görevidir. Bu uğurda ölenler şehit, kalanlar gazi sayılır. Haydarizade İbrahim Efendi'nin istifasının ardından fetva meselesinden vazgeçilmedi. Fetvayı imzalayacak birisi arandı ve Dürrizade Abdullah Beyefendi bulundu. Mustafa Sabri'nin yazdığı fetva Dürrizade tarafından verildi, Damat Ferit'in onayı ve Vahdettin'in buyruğuyla duyuruldu.
Mustafa Kemal Paşa'ya ve Ankara Hükûmeti'ne hakaretler
Mustafa Sabri, Sadık Albayrak'ın yeniden basımını yaptığı ve sunuş bölümlerini yazdığı 'Hilafet ve Kemalizm' kitabında Milli Mücadele, Türklük ve Mustafa Kemal Paşa hakkında hakaretamiz ifadeler kullanmıştır. Mustafa Kemal Paşa'nın padişahın fermanıyla gönderildiği Anadolu'da kuvvet ve nüfuz kazandıktan sonra padişahın emirlerini dinlemediğini iddia etmiş, kendi namına hareket etmeye başladığını, İstanbul'da müstevli devletlerin esareti altındaki hilafeti kurtaracakmış gibi davranırken ve faaliyetlerini hilafet makamına hizmet şeklinde gösterirken peşinden sürüklediği kuvvetle daha sonra hilafetin kaldırılmasına karar verdiğini söylemiştir. Bunu dile getirirken üslubunu iyice bozmuş ve kitabında şu ifadeyle Mustafa Kemal Paşa'ya hakaret etmiştir:
Yani bütün hareketlerini hilafet makamına hizmet şeklinde göstermiş iken, nasıl kahpelik ve hayâsızlıktır ki hilafetin en çirkin tezyifler ve tahkirler altında birdenbire ilgasına cesaret etmiştir.
Sadık Albayrak'ın yeniden basımını yaptığı 'Hilafet ve Kemalizm' kitabında Mustafa Sabri Efendi'nin Mustafa Kemal Paşa hakkındaki tenkitlerinde hakaret sınırlarını da aştığı ve düpedüz sövgü yoluna gittiği görülür:
Mustafa Kemal'in ve Ankara Hükûmeti'nin kahpeliklerini, sahtekârlıklarını şu ufacık mukaddime'ye sığdıracak değilim. Demek isterim ki bu şekil değiştirmeler, bu zıtlıkları işleyebilmek için insan utanmamazlıkta da kahraman olmalıdır. Hele dinsizlik olmadan haksızlığın, hayâsızlığın bu derecesi tasavvur olamaz.
Sadık Albayrak'ın yayına sunduğu 'Hilafet ve Kemalizm' kitabında Mustafa Sabri Efendi, kendisi İngiliz Muhipleri Cemiyeti kurucusu olmasına, hakkında İngilizler hesabına Sadrazam Mahmut Şevket Paşa'yı bombalı suikastle öldürme ve İngiltere adına 1913 yılında hükûmet darbesi düzenlemeye yeltenme iddiaları olmasına rağmen[], Atatürk'ün İngilizlerle işbirliği yaptığı için Musul'u İngilizlere bırakıp karşılığında kurşun atmadan İstanbul'u aldığı biçiminde [] bir iddiada bulunmuştur.
İki paralık Mustafa Kemal kuvvetinin baskısına boyun eğerek İngilizlerin, Fransızların ve sair devletlerin İstanbul'dan çekilip gitmelerini ancak Kemalistlerin idam ettiği Türk aklı kabul edebilir
Kurtuluş Savaşı'nın bitişi ve yurt dışına gitmesi
Türk ordusunun bağımsızlık savaşını kazandığı 1922'de, Mustafa Sabri Efendi ailesini alarak İngilizlerin temin ettiği bir yük gemisiyle Mısır'a kaçtı.
Bir ara tekrar Yunanistan'a sığındı. Burada oğlu İbrahim ile birlikte Yarın ve Peyâm-ı İslam gazetelerini çıkardı. İtalyan gazetelerinde yer alan bir bildirisinde Türklere "Müslüman barbarlar" dedi, Ankara Hükûmeti'nin Musul üzerinde hak iddia etmesinin gülünç olduğunu yazdı.
Yüzellilikler listesinde yer aldı ve vatandaşlıktan çıkarıldı. Yunanistan'dan sonra gittiği Mısır El-Ezher Üniversitesi'nde din dersleri verdi.
1954 yılında Mısır'da öldü.
Fikirleri
Şapka Kanunu'na, Medeni Kanun'un kabulüne, Harf Devrimi'ne, halifeliğin kaldırılmasına, Kuran'ın Türkçeye tercüme edilmesine karşı çıkmıştır.[]
Türk milliyetçiliğine karşı çıkmış, Yunanistan'da çıkardığı Yarın gazetesinde 1927 yılında yazdığı şiirde Türklüğüne tövbe ettiğini, Türklükten istifa ettiğini söylemişti:[]
Yalnız Müslüman ve insan
Olarak kalmak üzere, Türklükten,
Şeref ve izzetimle istifa
Ediyorum Allah'ın huzurunda!...
...
Tövbe yarabbi tövbe Türklüğüme
Beni Türk milletinden addetme
Bir yazısında milliyet hakkında, "Milliyet önemli bir şey idiyse, bir Türk dili veya bir Çerkes dili yanında Arap dilinin çok daha üstün olduğunu belirterek, bunların yanında daha büyük olan Arap milliyeti ile iftihar etmenin daha akla uygun olacağını" söylemiştir.[]
...Arapçayı lisan ittihaz etmek derecesinde kendimize mal edinmek isterim. Amma bundan Türklüğümüz mutazarrır olurmuş... Biz müstefid oluruz ya!...
Eserleri
- Mevkiful Akl (Aklın Yeri)
- Dini Mücedditler
- Yeni İslam Müctehidlerinin Kıymet-i İlmiyesi
- Türkçe Kuran Meselesi
- Meseleler Hakkında Cevaplar
- Hilafetin İlgasının Arka Planı
- Kavlî fî l-mer'a
- Sefînet ül-İslam
Kaynakça
Bu madde önerilmeyen biçimde kaynaklandırılmıştır. () |
- ^ . 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2014.
- ^ a b "Özakman, Turgut; Vahdettin, M. Kemal ve Milli Mücadele (Prof. Dr. Ali Birinci'nin Hürriyet ve İtilaf Fırkası kitabına referans)". 18 Mart 2005 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Eylül 2009.
- ^ "Özakman, Turgut; Vahdettin, M. Kemal ve Milli Mücadele (Celal Bayar, Ben de Yazdım 8.Cilt kitabına referans)". 18 Mart 2005 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Eylül 2009.
- ^ Gökbilgin, Milli Mücadele Başlarken (4 Eylül 1919 - 23 Nisan 1920)[]
- ^ "Boğazlıyan Kaymakamı Kemal Bey'in idamı". 17 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ekim 2007.
- ^ . 17 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2009.
- ^ "Özakman, Turgut; Vahdettin, M. Kemal ve Milli Mücadele (Celal Bayar, Ben de Yazdım 8.Cilt'e referans)". 18 Mart 2005 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Eylül 2009.
- ^ a b c d . 18 Kasım 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2009.
- ^ "Özakman, Turgut; Vahdettin, M. Kemal ve Milli Mücadele kitabı (Rıza Tevfik, Biraz da ben konuşayım kitabına referans)". 18 Mart 2005 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Eylül 2009.
- ^ "Özakman, Turgut; Vahdettin, M. Kemal ve Milli Mücadele kitabı (Prof. Dr. Ergün Aybars, İstiklal Mahkemeleri, 2.Cilde referans)". 18 Mart 2005 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Eylül 2009.
| Önce gelen: Haydarizade İbrahim Efendi | Osmanlı Şeyhülislamı 1919 | Sonra gelen: Haydarizade İbrahim Efendi |
| Önce gelen: Dürrizade Abdullah Beyefendi | Osmanlı Şeyhülislamı 1920 | Sonra gelen: Mehmed Nuri Efendi |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddenin tarafsizligi konusunda kuskular bulunmaktadir Konuya dair fikir alisverisi tartisma sayfasinda bulunabilir Sablonu kaldirmadan once lutfen gerekli sartlarin olustugundan emin olun Nisan 2009 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Mustafa Sabri Efendi 22 Haziran 1869 12 Mart 1954 Osmanli muderris Meclis i Mebusan mebusu seyhulislam Mustafa Sabri EfendiOsmanli SeyhulislamiGorev suresi 4 Mart 1919 2 Ekim 1919Yerine geldigi Haydarizade Ibrahim EfendiYerine gelen Haydarizade Ibrahim EfendiGorev suresi Temmuz 1920 Eylul 1920Yerine geldigi Durrizade Abdullah BeyefendiYerine gelen Mehmed Nuri EfendiKisisel bilgilerDogum 22 Haziran 1869 Tokat Sivas Vilayeti Osmanli ImparatorluguOlum 12 Mart 1954 84 yasinda Kahire MisirMeslegi Muderris Kat koyunde dogdu Koydeki Asarkaya Karabacak ailesindendir Cocuklugunda Pazar nahiyesinde Pesli Hoca dan ders alarak egitime basladi Sonra Kayseri Medresesi nde din egitimi aldi 1889 yilinda imtihanini kazanarak Fatih Camii nde din dersleri vermeye basladi imamligini yapti 1900 ve 1904 yillari arasinda II Abdulhamid tarafindan huzur derslerine alindi 1908 yilinda II Mesrutiyet ten sonra memleketi Tokat tan Osmanli Mebusan Meclisi ne milletvekili secildi Sevr i imzalayan hukumet doneminde seyhulislam olan Mustafa Sabri Yildiz Sarayi nda Vahdettin baskanliginda toplanan Meclis i Ali de anlasmanin kabul edilmesi yonunde gorus bildirenler arasindaydi Milli Mucadele karsiti olmasi nedeniyle ulkeye girisi yasaklanmistir 12 Mart 1954 tarihinde Kahire de olmustur Bab i Ali baskini planiSiyasi hayatinda ilk onceleri Ittihat ve Terakki Firkasi ni desteklemekteydi Sonra na 1910 girdi Daha sonra ise Ittihat ve Terakki Cemiyeti ne muhalif Hurriyet ve Itilaf Firkasi nin kurulusunda yer aldi 1911 Ali Birinci Hurriyet ve Itilaf Firkasi isimli kitabinda Ittihat ve Terakki Bab i Ali baskini yapmasalardi Hurriyet ve Itilaf Firkasi nin bir ihtilal komitesi halini almis oldugunu ve iclerinde Gumulcineli Ismail Bey ve Mustafa Sabri Efendi bulunan bir grubun tesiri altinda ve planlamasiyla Sadrazam Kamil Pasa hukumetini devirmek icin darbe yapmaya hazirlandiklarini yazmistir O donemde hukumetteki Ittihat ve Terakki Firkasi aleyhine muhalif nde basyazarlik yapti Hurriyet ve Itilaf Firkasi nda olusan komite hukumeti 25 Ocak 1913 tarihinde devirmeye karar vermisken Ittihat ve Terakki bunu 2 gun once 23 Ocak 1913 te kanli bir bicimde gerceklestirmisti Bab i Ali baskini neticesinde bircok Hurriyet ve Itilaf Firkasi yoneticisi gibi Mustafa Sabri Efendi de yurt disina Romanya ya kacti Sonra Romanya dan Yunanistan a gecti Diger bazi firka yoneticileri ise yeni hukumetce surgun edildi Mustafa Sabri Efendi 1916 Kasim inda Bukres te tutuklanarak kendi istegi ile Enver Pasa ya getirildi Kendisi Talat Pasa tarafindan olduruleceginden korkuyordu Enver Pasa ise giyabina yargilanarak aldigi cezayi ki bu bes yildi o zamanlar Bursa Vilayeti ne bagli Bilecik Sancagi nda hapsedilerek tamamlamasini hukumete kabul ettirdi Hoca 1918 Tesrin i Evvellindeki affa kadar orada kaldi Sadrazam Mahmut Sevket Pasa suikastiBu donemde Almanlar Ittihat ve Terakki ile iyi iliskiler kurmak isterken Ingilizler Ingiliz hayrani oldugu bilinen Damat Ferit ve Hurriyet ve Itilaf Firkasi ni desteklemekteydiler Mustafa Sabri Efendi de Ingiliz himayesinden baska kurtulus yolu olmadigini dusunenlerdendi Bab i Ali baskini sonrasinda padisah hukumeti kurma gorevini Ittihat ve Terakki nin gosterdigi Mahmut Sevket Pasa ya verdi Bu sirada bir bombali saldirida Mahmut Sevket Pasa olduruldu Ali Birinci Mustafa Sabri Efendi nin bu cinayetin arkasinda oldugunu iddia etmektedir Iddiaya gore cinayetin oldugu gun Yunanistan dan Istanbul a gelmis suikastcilarla gorusmus ardindan olayin basit bir suikast olarak kalmasi ve istenen sonucu alamamasi nedeniyle hemen Pire ye geri donmustur Uye oldugu cemiyetlerI Dunya Savasi nda Osmanli Imparatorlugu yenilince 1918 yilinda Ittihat ve Terakki hukumeti birakmak zorunda kaldi Yeni hukumeti kurma gorevi Hurriyet ve Itilaf Firkasi na Damat Ferit Pasa ya verildi Teal i Islam Cemiyeti Cemiyet i Muderrisin Firkasi tekrar hukumete gelince kacak olarak bulundugu Misir dan Istanbul a dondu 15 Subat 1919 da daha sonra adini alacak olan Cemiyet i Muderrisin derneginin kurulusunda bulundu Ayni yil 4 Mart ta seyhulislam 16 Mart ta ise Meclis i Ayan uyeligine atanmistir Cemiyet i Muderrisin BeyannamesiVikikaynak ta Cemiyet i Muderrisin Beyannamesi ile ilgili metin bulabilirsiniz Kurucusu oldugu Islam Teali Cemiyeti Cemiyet i Muderrisin tarafindan 25 Eylul 1919 tarihinde Kuva yi Milliyeciler aleyhinde cok siddetli ifadeler iceren bir bildiri yayimlandi Bu bildiride Kuva yi Milliyecilere kudurmus haydutlar seklinde hitap edilmistir Bildirge donemin Ikdam gazetesinin 26 Eylul 1919 tarihli baskisinda yer aldi Hukumet Anadolu da Kuva yi Milliye hareketine karsi hazirlanan bildiriyi ucaklardan atarak dagittirdi Turkiye Cumhuriyeti hakkindaki fetvasiMustafa Sabri yeni kurulan Turkiye Cumhuriyeti icin bir fetva yayimlamistir kaynak belirtilmeli Hukumet dini siyasetten uzaklastirdigi zaman Islam dinine boyun egmemis ve murted olmustur Bundan dolayi once hukumet sonra da hukumete itaat ettigi icin ummet murted olmustur Ferd ferd bu hukumetin hukmu altinda olanlarin hepsi murted olmasa bile bu topluluk topluca murted olmustur Bu ise ferdlerin irtidadinda kufre en kisa yoldur Ayrica Islam in hukmune boyun egmeyen ve Islam in kanunlarini uzaklastirip baska kanunlarla hukmeden bu murted hukumete itaat etmeyi kabul eden her ferd murted olmustur Bogazliyan Kaymakami Kemal Bey e idam fetvasi8 Kasim 1919 da Ermeni Kiriminda Yozgat bolgesinde ihmali bulundugu gerekcesiyle isgalci devletlerin baskisiyla yargilanan Bogazliyan Kaymakami Kemal Bey in idam karari Vahdettin in onune geldiginde Vahdettin idam kararini imzalamadi intikam duygulariyla olaylarin buyuyebilecegini one surdu ve Mustafa Sabri Efendi den fetva istedi Seyhulislam Mustafa Sabri nin fetvasiyla Nisan 1919 da Kemal Bey idam edildi Daha sonra 14 Ekim 1922 tarihinde mustevli devletlerin baskisiyla idam edilen Kemal Bey Turkiye Buyuk Millet Meclisi tarafindan milli sehit ilan edilmistir Kuva yi Milliye kuvvetlerine verilen olum fetvasi11 Nisan 1920 tarihinde Milli Mucadele baslatmak icin kongreler duzenleyen iclerinde Mustafa Kemal Pasa nin da bulundugu milliyetci ileri gelenler hakkinda olum fetvasini kaleme aldi Bu tarihte seyhulislam olan Haydarizade Ibrahim Efendi Mustafa Sabri nin kaleme aldigi fetvayi okuyunca imzalamayi reddetti ve istifasini verdi Agdali bir dille yazilan fetvada ozetle sunlar denmekteydi Padisah in aksi emrine ragmen istilacilara karsi direnise gecen milliyetcilerin oldurulmeleri caiz olmakla kalmayip hatta her muslumanin dini gorevidir Bu ugurda olenler sehit kalanlar gazi sayilir Haydarizade Ibrahim Efendi nin istifasinin ardindan fetva meselesinden vazgecilmedi Fetvayi imzalayacak birisi arandi ve Durrizade Abdullah Beyefendi bulundu Mustafa Sabri nin yazdigi fetva Durrizade tarafindan verildi Damat Ferit in onayi ve Vahdettin in buyruguyla duyuruldu Mustafa Kemal Pasa ya ve Ankara Hukumeti ne hakaretlerMustafa Sabri Sadik Albayrak in yeniden basimini yaptigi ve sunus bolumlerini yazdigi Hilafet ve Kemalizm kitabinda Milli Mucadele Turkluk ve Mustafa Kemal Pasa hakkinda hakaretamiz ifadeler kullanmistir Mustafa Kemal Pasa nin padisahin fermaniyla gonderildigi Anadolu da kuvvet ve nufuz kazandiktan sonra padisahin emirlerini dinlemedigini iddia etmis kendi namina hareket etmeye basladigini Istanbul da mustevli devletlerin esareti altindaki hilafeti kurtaracakmis gibi davranirken ve faaliyetlerini hilafet makamina hizmet seklinde gosterirken pesinden surukledigi kuvvetle daha sonra hilafetin kaldirilmasina karar verdigini soylemistir Bunu dile getirirken uslubunu iyice bozmus ve kitabinda su ifadeyle Mustafa Kemal Pasa ya hakaret etmistir Yani butun hareketlerini hilafet makamina hizmet seklinde gostermis iken nasil kahpelik ve hayasizliktir ki hilafetin en cirkin tezyifler ve tahkirler altinda birdenbire ilgasina cesaret etmistir Sadik Albayrak in yeniden basimini yaptigi Hilafet ve Kemalizm kitabinda Mustafa Sabri Efendi nin Mustafa Kemal Pasa hakkindaki tenkitlerinde hakaret sinirlarini da astigi ve dupeduz sovgu yoluna gittigi gorulur Mustafa Kemal in ve Ankara Hukumeti nin kahpeliklerini sahtekarliklarini su ufacik mukaddime ye sigdiracak degilim Demek isterim ki bu sekil degistirmeler bu zitliklari isleyebilmek icin insan utanmamazlikta da kahraman olmalidir Hele dinsizlik olmadan haksizligin hayasizligin bu derecesi tasavvur olamaz Sadik Albayrak in yayina sundugu Hilafet ve Kemalizm kitabinda Mustafa Sabri Efendi kendisi Ingiliz Muhipleri Cemiyeti kurucusu olmasina hakkinda Ingilizler hesabina Sadrazam Mahmut Sevket Pasa yi bombali suikastle oldurme ve Ingiltere adina 1913 yilinda hukumet darbesi duzenlemeye yeltenme iddialari olmasina ragmen kaynak belirtilmeli Ataturk un Ingilizlerle isbirligi yaptigi icin Musul u Ingilizlere birakip karsiliginda kursun atmadan Istanbul u aldigi biciminde kaynak belirtilmeli bir iddiada bulunmustur Iki paralik Mustafa Kemal kuvvetinin baskisina boyun egerek Ingilizlerin Fransizlarin ve sair devletlerin Istanbul dan cekilip gitmelerini ancak Kemalistlerin idam ettigi Turk akli kabul edebilirKurtulus Savasi nin bitisi ve yurt disina gitmesiTurk ordusunun bagimsizlik savasini kazandigi 1922 de Mustafa Sabri Efendi ailesini alarak Ingilizlerin temin ettigi bir yuk gemisiyle Misir a kacti Bir ara tekrar Yunanistan a sigindi Burada oglu Ibrahim ile birlikte Yarin ve Peyam i Islam gazetelerini cikardi Italyan gazetelerinde yer alan bir bildirisinde Turklere Musluman barbarlar dedi Ankara Hukumeti nin Musul uzerinde hak iddia etmesinin gulunc oldugunu yazdi Yuzellilikler listesinde yer aldi ve vatandasliktan cikarildi Yunanistan dan sonra gittigi Misir El Ezher Universitesi nde din dersleri verdi 1954 yilinda Misir da oldu FikirleriSapka Kanunu na Medeni Kanun un kabulune Harf Devrimi ne halifeligin kaldirilmasina Kuran in Turkceye tercume edilmesine karsi cikmistir kaynak belirtilmeli Turk milliyetciligine karsi cikmis Yunanistan da cikardigi Yarin gazetesinde 1927 yilinda yazdigi siirde Turklugune tovbe ettigini Turklukten istifa ettigini soylemisti kaynak belirtilmeli Yalniz Musluman ve insan Olarak kalmak uzere Turklukten Seref ve izzetimle istifa Ediyorum Allah in huzurunda Tovbe yarabbi tovbe Turklugume Beni Turk milletinden addetme Bir yazisinda milliyet hakkinda Milliyet onemli bir sey idiyse bir Turk dili veya bir Cerkes dili yaninda Arap dilinin cok daha ustun oldugunu belirterek bunlarin yaninda daha buyuk olan Arap milliyeti ile iftihar etmenin daha akla uygun olacagini soylemistir kaynak belirtilmeli Arapcayi lisan ittihaz etmek derecesinde kendimize mal edinmek isterim Amma bundan Turklugumuz mutazarrir olurmus Biz mustefid oluruz ya EserleriMevkiful Akl Aklin Yeri Dini Mucedditler Yeni Islam Muctehidlerinin Kiymet i Ilmiyesi Turkce Kuran Meselesi Meseleler Hakkinda Cevaplar Hilafetin Ilgasinin Arka Plani Kavli fi l mer a Sefinet ul IslamKaynakcaBu madde onerilmeyen bicimde kaynaklandirilmistir Gosterilen kaynaklar kaynak gosterme sablonlari kullanilarak dipnot belirtme bicemine uygun olarak duzenlenmelidir Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin 29 Kasim 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Kasim 2014 a b Ozakman Turgut Vahdettin M Kemal ve Milli Mucadele Prof Dr Ali Birinci nin Hurriyet ve Itilaf Firkasi kitabina referans 18 Mart 2005 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Eylul 2009 Ozakman Turgut Vahdettin M Kemal ve Milli Mucadele Celal Bayar Ben de Yazdim 8 Cilt kitabina referans 18 Mart 2005 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Eylul 2009 Gokbilgin Milli Mucadele Baslarken 4 Eylul 1919 23 Nisan 1920 olu kirik baglanti Bogazliyan Kaymakami Kemal Bey in idami 17 Mayis 2008 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Ekim 2007 17 Mayis 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Eylul 2009 Ozakman Turgut Vahdettin M Kemal ve Milli Mucadele Celal Bayar Ben de Yazdim 8 Cilt e referans 18 Mart 2005 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Eylul 2009 a b c d 18 Kasim 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Eylul 2009 Ozakman Turgut Vahdettin M Kemal ve Milli Mucadele kitabi Riza Tevfik Biraz da ben konusayim kitabina referans 18 Mart 2005 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Eylul 2009 Ozakman Turgut Vahdettin M Kemal ve Milli Mucadele kitabi Prof Dr Ergun Aybars Istiklal Mahkemeleri 2 Cilde referans 18 Mart 2005 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Eylul 2009 Once gelen Haydarizade Ibrahim Efendi Osmanli Seyhulislami 1919 Sonra gelen Haydarizade Ibrahim EfendiOnce gelen Durrizade Abdullah Beyefendi Osmanli Seyhulislami 1920 Sonra gelen Mehmed Nuri Efendi