Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Orta oyunu (Kol oyunu, meydan oyunu, meydân-ı sühan, zuhûrî, zuhûrî kolu olarak da adlandırılır), ana karakterleri Kavuklu ve Pişekar olan, açık alanda halkın ortasında yazılı bir metne bağlı kalınmadan oynanan müzikli ve danslı Türk halk tiyatro oyunu.
Gerçek kişilerle ve kalabalık bir kadroyla icra edilen orta oyunundan ustadan çırağa intikal ederek gelen konular tekrarlanır. Bir gölge oyunu olan Karagöz’ün canlandırılması olarak kabul edilmiştir. Toplumun ve çevresinin sorunlarını yansıtan oyun, eleştiriden komediye yönelir. Dekor ve kostüm en aza indirilmiştir. 19. yüzyıl sonunda ortaya çıkan tulûat tiyatrosu ile benzer özellikler gösterir.
Batı etkisinde bir tiyatro anlayışının benimsenmesi sonucu önemini kaybeden orta oyunu, İsmail Dümbüllü’nün 1973’te ölümüyle son temsilcisini de kaybetmiştir.
Tarihi
Orta oyunundan ilk defa, Osmanlı sultanı II. Mahmud'un kızı Sâliha Sultan’ın 1834’te yapılan düğünü için kaleme alınan Lebîb’in Sûrnâme’sinde, “Cümle etrâf-nişîn-i meydan / Oldu orta oyunundan handan” mısralarında söz edilmiştir
II. Mahmud’un oğulları Abdülmecid ile Abdülaziz’in sünnet düğünü için yapılan şenliği (1836) anlatan Hızır’ın Sûrnâme’sinde yer alan mısralardan yola çıkarak, XIX. yüzyılın ilk yarısında bilindiği ve aynı yüzyılın ikinci yarısından itibaren yaygınlık kazandığı söylenebilir.
Orta oyunun ilk defa ne zaman ortaya çıktığı konusunda ise farklı görüşler ileri sürülmüştür. Bazı araştırmacılar “Orta oyunu” adının ilk ortaya çıkış tarihini saptamaya çalışmış ve 19. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıktığını ileri sürmüşlerdir. Bazı bilim adamları ise Ortaoyunu’nu “Ortaoyunu” adını aldıktan sonra başlatmanın yanlış olacağını söyleyerek; Osmanlı toplumunda daha eskiden "Kol Oyunu", "Meydan Oyunu", "Zuhuri Kolu" çeşitli isimlerle ortaoyununun karşımıza çıktığını; Karagöz, kukla, dans curcuna, meddah ve gene sözlü bir oyun olan hokkabazlık gibi oyun türlerinin karışımı sonucunda son biçimini aldığını ileri sürerler.
Kimi araştırmacılar ise Yunanlar’a ait “mimus” oyunlarındaki kişilerin Karagöz ve Ortaoyunu kişileri ile benzerliklerine dikkat çekerek bu oyun türünün çok eski zamanlara dayandığını belirtirler. Bu araştırmacılar Türkler’in İstanbul’u fethettikten sonra Bizanslıların başı kel, karnı şişkin “Mimus”'unu Pişekar'la Hacivat, eli şakşaklı "Maccus”'unu da Kavuklu ile Karagöz yaptıkları görüşünü ifade etmişlerdir.
Orta oyunu sözünün ortaya çıkışına ilişkin görüşlere dayanarak orta oyununun ortaya çıkışı ile ilgili bazı düşünceler de ortaya atılmıştır. Commedia dell'Arte ile benzerliğini, ondan çıktığını öne süren bazı yazarlara göre Venedikliler ve Cenevizliler yoluyla bu sanat ile tanışan Türkler “Arte oyunu”nu bozup “Orta oyunu” yapmış olabilir. İspanya’da tek perdelik oyunlara “Auto” dendiğini belirten bazı araştırmacılara göre İspanya ve Portekiz’den pek çok seyirlik oyun getiren Yahudilerin, Türkiye’deki oyunlarına “auto” diyor olması ve bunun Türkçede benimsenip orta oyununa çevrilmiş olması mümkündür. “Maskare” sözünün Çingenecede “ortada, arasında” anlamına geldiğini, “soytarıcılık, güldürücülük” anlamında İspanyolcada Mascara, Arapçada Mashara, Farsçada Meshere kelimelerinin Türkçeye çingenecedeki “ortada” anlamında çevrilince “orta oyunu” duruma gelmiş olabileceği de düşünülmüştür. Ortaoyunu’nun “Yeniçeri ortaları”yla bağlantısı olabileceği de iddia edilmiştir. Başka bir iddia da Karagöz oyununun canlı sahnelenen şekline önce "Meydan Oyunu" ve "Zuhuri Kolu" gibi isimler verildiği ancak daha sonra ortalık yerde oynanması nedeniyle "orta oyunu" denildiğidir.
XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Tanzimat aydınları Batı tiyatrosuna büyük ilgi gösterdiğinden geleneksel Türk tiyatrosu ve özellikle orta oyunu tiyatrodan sayılmamış, hatta zararlı bulunmuştur. Yazarların batı etkisinde bir tiyatro anlayışını devam ettirmeleri sonucu ortaoyunu giderek önemini yitirmiştir. Kavuklu Sepetçi Ali Rızâ, Cüce Vasil, Pîşekâr Âsım, Kavuklu Hamdi Efendi, Pîşekâr Küçük İsmâil Efendi, Kavuklu Naşit, Kavuklu Ali gibi isimlerin oynadığı orta oyunu İsmail Dümbüllü’nün 1973’te ölümüyle son temsilcisini de kaybetti. Anadolu’da köylülerin kış aylarında, özellikle düğünlerde ve bayramlarda oynadıkları köy orta oyunları Anadolu’nun birçok yöresinde devam etmektedir.
Oyun alanı
Orta oyunu, etrafı kalabalıkla çevrili geniş bir alana kurulmuş, bir metne bağlı kalınmadan oynanan bir oyundur. Orta oyunu bir açık alan oyunudur, mevsimine göre kapalı yerlerde de oynanmıştır. Erkek seyircilerin bulunduğu bölüme “mevki”, kadın seyircilerin bulunduğu bölüme “kafes” denir.
Palanga denen orta oyunu alanı daire ya da elips biçiminde olur, izleyiciler bu alanın çevresinde sıralanırdı. Oyun alanı ip gerilmiş kazıklarla belirlenir, izleyicilerin hemen önündeki bir köşede çalgı takımı yer alırdı. Çalgıcılar takımının hemen arkasında oyuncuların kostümlerinin saklandığı sandık odası (pusat odası) bulunurdu. Oyuncular 'sandık odasından çıkıp bir yanda bırakılan küçük bir aralıktan alana girerlerdi.
Orta oyununun başlıca dekoru, yeni dünya denen ve evi simgeleyen aşağı yukarı 1.50 ya da 1.75 metre yükseklikte, iki üç kanatlı, kafesli bir paravan ile dükkânı simgeleyen iki kanatlı daha küçük bir paravan ve arkalıksız bir iskemledir. Dükkân daha Kavuklu’yla ilişkili olan yerdir. Kavuklu’nun işsizlik sorununa çözüm bulunan; kimi zaman atölye, eskici kimi zaman da kunduracı, fotoğrafçı, kahve ocağı olan mekândır. Yeni Dünya ise çoğu kez yaşanılan mekan, ev olarak kullanılır.
Oyunun gereçleri
Ortaoyunu’nun bilinen en ünlü gereç Pişekâr’ın kullandığı pastavdır. Şakşak diye de anılan bu gereç kırbaç, yelpaze, kapı açılma efekti, merdiven çıkılması efekti, dayak atılan sopa oluyordu. Kostümler kalıplamış idi. Pişekar dört renkli ve dört dilimli bir külahlı giyer; . Sırtında yaka ve önünde dört parmak genişliğinde kürklü bir cüppe, cüppenin altında ise aynı renkten bir çakşır, entari ya da mintan, ayaklarında çedik pabuçlar vardır. Kavuklu ise büyük dilimli bir kavuk, uçları beline sokulmuş kırmızı bir binişi, Şam kumaşından bir entari, belinde kuşak, cüppenin renginden bir çakşır ve ayağında çedik pabuçlar giyer. Oyunlarda gün ışığından yararlanılırdı. Gece oyunlarında basit lambalar aracılığıyla ışık elde edilir ve herhangi bir alan ışıklandırması ya da ramp ışıklandırma kaygısı güdülmezdi.
Oyunun bölümleri
Klasik bir orta oyunu, Karagöz oyunundakine benzer biçimde giriş (mukaddime), karşılıklı konuşma (muhavere), fasıl ve bitiş bölümlerinden oluşur. Yazılı olmayan, ezbere bilinen bu metinler doğaçlamaya, seyircinin anlık tepkilerine yanıt vermeye elverişli tipik halk tiyatrosu metinleridir. Her bölüm kendi içinde bütünlük gösterir ama diğer bölümlere karşın bağımsızdır.
Alana önce çalgı eşliğinde oyunun iki ana tipinden biri olan Pişekar girer, baş çalgıcı sayılan zurnacıyla kısa bir konuşmanın ardından, oyunun adını söyleyerek gösteriyi başlatır. Zurna Kavuklu havası çalmaya başlayınca meydana Kavuklu ve “Kavuklu arkası” diye adlandırılan cüce, kambur veya denyo meydana gelir.
İkinci ana tip olan Kavuklu ve “Kavuklu arkası” diye adlandırılan cüce, kambur veya denyo'nun zurnanın çaldığı Kavuklu havası eşliğinde alana girmesiyle karşılıklı konuşma bölümü başlar. Bu bölüm kendi içinde ikiye ayrılır. Kavuklu ile Pişekâr'ın birbiriyle tanış çıkmalarıyla sonuçlanan ilk bölüm adıyla anılırdı. Bunun ardından Kavuklu'nun, sonunda rüya olduğu ortaya çıkan bir öykü anlattığı tekerleme bölümü gelir. Asıl oyunla ilgisi olmayan karşılıklı konuşma bölümü izleyicileri gösteriye ısındırmayı amaçlar. Tekerlemelerin oldukça sık kullanılan ve ünlü olanlarından bazıları şunlardır: Kahve Kutusu, Kavun, Dilenci Vapuru, Beygir Kuyruğu, Pazaryeri, Tımarhane, Yangın, Kuyu, Gelincik Pişekâr’ın pastavını, Kavuklu’nun kavuğuna vurmasıyla tekerleme sona erer.
Asıl oyunun yer aldığı fasıl bölümünde Kavuklu sürekli olarak alanda kalır, oyunun konusuna göre sahneye çıkan çeşitli tiplerle güldürücü konuşmalar yapar. Bu bölümde zaman zaman Pişekâr da alana gelerek ya yeni tipleri Kavuklu'yla tanıştırır ya da oyunun akışını yönlendirirdi. Oyundaki düğüm genellikle, Karagöz oyununda olduğu gibi sarhoş tipinin ortaya çıkmasıyla çözülür. Bu bölümde Dükkân ve Yeni Dünya dekorları kullanılır. Gerçek dünyaya dayanan konular işlendiği gibi halk masalları ve efsanelerden alınan kurmaca öyküler de işlenebilir.
Çok kısa olan bitiş bölümünde Pişekâr ile Kavuklu karşılıklı birkaç söz söyledikten sonra, Pişekâr'in oyunun son bulduğunu açıklaması, işlemiş oldukları kusurlardan ötürü özür dilemesi, gelecek oyunun adını, yerini ve zamanını açıklamasıyla oyun son bulur, Kavuklu ve Pişekâr müzik eşliğinde alandan çıkar.
Karakterler
Orta oyununda yer alan bütün tipler Karagöz oyununun tipleri gibidir; ancak Karagöz perdesinde gösterilme olanağı olan doğaüstü yaratıklarla, hayvanlar, sandal, araba gibi binek araçları orta oyununda yer almaz. İki ana kahramanı vardır: Pîşekâr hem oyuncu hem sahneye koyucu, hem yazar gibi davranır. Kültürlüdür; saray ağzını ve Farsça sözcüklerle bezenmiş bir elit dili konuşur. Kavuklu ise oyunun baş komiğidir. Pişekar’ı yanlış anlayarak komik durumu ortaya çıkarır. Pişekâr ile Kavuklu gölgeoyunundaki Hacivat ve Karagöz'ün karakter olarak aynısıdır. Ama Pişekâr ile Kavuklu canlı kişiler olduklarından sözlerini vücut hareketleriyle, yüz mimikleriyle güçlendirmek olanağına sahiptirler. Karagöz metne daha çok bağlı kalmak zorundayken orta oyunu oyuncuları oyunun akışına göre metinde çeşitli değişiklikler yapabilirler ve yeni espriler üretebilirlerdi.
Orta oyununda kadın rolünü de erkekler oynar; buna Zenne ya da oyun argosunda Gaco denir. Kadınlar, hiçbir oyunda olumlu özellikler göstermezler.
Orta oyunu; Karadenizli, Rumelili (muhacir), Kayserili, Ermeni, Rum, Yahudi, Balama (Rum, Frenk) Arap, Acem, Arnavut, Türk (Hırbo), Sarhoş, Bekçi, cüce, kekeme, kambur, sağır büyücü... gibi tipler kendi şiveleri ve kılıklarıyla oyunda rol alır. Bu tipler, kılıkları, davranışları ve konuşmalarıyla hemen tanınır; daha meydana girerken çalınan müzikle belli olurlar.Kayserili, kurnaz, pişkin ve açıkgöz; Laz çok çabuk ve soluksuz konuşan, sorduğu sorunun yanıtını almadan konuşmaya devam eden, çabuk kızan çabuk yatışan; Kürt ise saf ve sakin kişiliğiyle ön plana çıkarlar. İstanbul ağzı ile konuşan Çelebi ise Sürekli bilgili ve kültürlü geçinir; Arapça, Farsça kelimeleri bolca kullanır. İşleri biten oyuncular meydanda bir kenara çekilip otururlar.
Müzik ve dans
Orta oyununun en önemli ögelerinden biri de müziktir. Her oyuna bir saz heyeti ve dansçılar bulunur. Hem bölüm geçişlerinde hem de tiplerin meydana/perdeye gelmelerinden önce şarkı-türkü ve halk dansları ile seyirci eğlendirilir ve oyun tamamlanır. Ortaoyunu’nda bilinen son biçimine göre zurna ve çifte nara gibi nefesli ve vurmalı çalgılar insan sesine eşlik etmiştir.
“Raks” da Ortaoyunu’nu tamamlayıcı bir unsur olarak değerlendirilmişti. Dansçılar, cinsiyetleri ve oyunlarına göre çeşitli isimler alırlar. Çengi (kadın dansçılar), köçek ve curcunabazlar ortaoyununda etkin görevler almıştır.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b c d e f "Nurettin Albayrak, Orta Oyunu, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi" (PDF). 10 Şubat 2018 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 10 Şubat 2018.
- ^ a b c d e Cem İçyar, Köy seyirlik oyunları ortaoyunu ve commedia dell'Arte oyunlarının ilişkilerinin incelenmesi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Erzurum 2011
- ^ Nazan Kırcı, Ortaoyunu ve Karagöz ile Dekonstrüktivizm Üzerine Bir İnceleme, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Haziran 1994, Trabzon
- ^ Ertaş, Mehmet Akif, (Ed.) (1 Temmuz 2016). "Bilinmiyor". Ihlamur Dergisi, 44. s. 23. ISSN 1309-9361. Erişim tarihi: 21 Eylül 2020.
- ^ a b c Gülden Gözlem Küçük Arat, Soyutlama açısından postmodern edebiyat ile 'Meddah', 'Karagöz' ve 'Ortaoyunu'nun değerlendirilmesi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Isparta 2007
Dış bağlantılar
- Orta oyunu nedir? 27 Nisan 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Orta oyunu Kol oyunu meydan oyunu meydan i suhan zuhuri zuhuri kolu olarak da adlandirilir ana karakterleri Kavuklu ve Pisekar olan acik alanda halkin ortasinda yazili bir metne bagli kalinmadan oynanan muzikli ve dansli Turk halk tiyatro oyunu Bursa Devlet Tiyatrosu nda sahnelenen Akide Sekeri adli oyunun bir sahnesinde ortaoyunu karakterleri Piskear ile Kavuklu Istanbul da Orta oyunu 1900 ler Gercek kisilerle ve kalabalik bir kadroyla icra edilen orta oyunundan ustadan ciraga intikal ederek gelen konular tekrarlanir Bir golge oyunu olan Karagoz un canlandirilmasi olarak kabul edilmistir Toplumun ve cevresinin sorunlarini yansitan oyun elestiriden komediye yonelir Dekor ve kostum en aza indirilmistir 19 yuzyil sonunda ortaya cikan tuluat tiyatrosu ile benzer ozellikler gosterir Bati etkisinde bir tiyatro anlayisinin benimsenmesi sonucu onemini kaybeden orta oyunu Ismail Dumbullu nun 1973 te olumuyle son temsilcisini de kaybetmistir TarihiOrta oyunundan ilk defa Osmanli sultani II Mahmud un kizi Saliha Sultan in 1834 te yapilan dugunu icin kaleme alinan Lebib in Surname sinde Cumle etraf nisin i meydan Oldu orta oyunundan handan misralarinda soz edilmistir II Mahmud un ogullari Abdulmecid ile Abdulaziz in sunnet dugunu icin yapilan senligi 1836 anlatan Hizir in Surname sinde yer alan misralardan yola cikarak XIX yuzyilin ilk yarisinda bilindigi ve ayni yuzyilin ikinci yarisindan itibaren yayginlik kazandigi soylenebilir Orta oyunun ilk defa ne zaman ortaya ciktigi konusunda ise farkli gorusler ileri surulmustur Bazi arastirmacilar Orta oyunu adinin ilk ortaya cikis tarihini saptamaya calismis ve 19 yuzyilin ikinci yarisinda ortaya ciktigini ileri surmuslerdir Bazi bilim adamlari ise Ortaoyunu nu Ortaoyunu adini aldiktan sonra baslatmanin yanlis olacagini soyleyerek Osmanli toplumunda daha eskiden Kol Oyunu Meydan Oyunu Zuhuri Kolu cesitli isimlerle ortaoyununun karsimiza ciktigini Karagoz kukla dans curcuna meddah ve gene sozlu bir oyun olan hokkabazlik gibi oyun turlerinin karisimi sonucunda son bicimini aldigini ileri surerler Kimi arastirmacilar ise Yunanlar a ait mimus oyunlarindaki kisilerin Karagoz ve Ortaoyunu kisileri ile benzerliklerine dikkat cekerek bu oyun turunun cok eski zamanlara dayandigini belirtirler Bu arastirmacilar Turkler in Istanbul u fethettikten sonra Bizanslilarin basi kel karni siskin Mimus unu Pisekar la Hacivat eli saksakli Maccus unu da Kavuklu ile Karagoz yaptiklari gorusunu ifade etmislerdir Orta oyunu sozunun ortaya cikisina iliskin goruslere dayanarak orta oyununun ortaya cikisi ile ilgili bazi dusunceler de ortaya atilmistir Commedia dell Arte ile benzerligini ondan ciktigini one suren bazi yazarlara gore Venedikliler ve Cenevizliler yoluyla bu sanat ile tanisan Turkler Arte oyunu nu bozup Orta oyunu yapmis olabilir Ispanya da tek perdelik oyunlara Auto dendigini belirten bazi arastirmacilara gore Ispanya ve Portekiz den pek cok seyirlik oyun getiren Yahudilerin Turkiye deki oyunlarina auto diyor olmasi ve bunun Turkcede benimsenip orta oyununa cevrilmis olmasi mumkundur Maskare sozunun Cingenecede ortada arasinda anlamina geldigini soytaricilik gulduruculuk anlaminda Ispanyolcada Mascara Arapcada Mashara Farscada Meshere kelimelerinin Turkceye cingenecedeki ortada anlaminda cevrilince orta oyunu duruma gelmis olabilecegi de dusunulmustur Ortaoyunu nun Yeniceri ortalari yla baglantisi olabilecegi de iddia edilmistir Baska bir iddia da Karagoz oyununun canli sahnelenen sekline once Meydan Oyunu ve Zuhuri Kolu gibi isimler verildigi ancak daha sonra ortalik yerde oynanmasi nedeniyle orta oyunu denildigidir XIX yuzyilin ikinci yarisindan itibaren Tanzimat aydinlari Bati tiyatrosuna buyuk ilgi gosterdiginden geleneksel Turk tiyatrosu ve ozellikle orta oyunu tiyatrodan sayilmamis hatta zararli bulunmustur Yazarlarin bati etkisinde bir tiyatro anlayisini devam ettirmeleri sonucu ortaoyunu giderek onemini yitirmistir Kavuklu Sepetci Ali Riza Cuce Vasil Pisekar Asim Kavuklu Hamdi Efendi Pisekar Kucuk Ismail Efendi Kavuklu Nasit Kavuklu Ali gibi isimlerin oynadigi orta oyunu Ismail Dumbullu nun 1973 te olumuyle son temsilcisini de kaybetti Anadolu da koylulerin kis aylarinda ozellikle dugunlerde ve bayramlarda oynadiklari koy orta oyunlari Anadolu nun bircok yoresinde devam etmektedir Oyun alaniOrta oyunu etrafi kalabalikla cevrili genis bir alana kurulmus bir metne bagli kalinmadan oynanan bir oyundur Orta oyunu bir acik alan oyunudur mevsimine gore kapali yerlerde de oynanmistir Erkek seyircilerin bulundugu bolume mevki kadin seyircilerin bulundugu bolume kafes denir Palanga denen orta oyunu alani daire ya da elips biciminde olur izleyiciler bu alanin cevresinde siralanirdi Oyun alani ip gerilmis kaziklarla belirlenir izleyicilerin hemen onundeki bir kosede calgi takimi yer alirdi Calgicilar takiminin hemen arkasinda oyuncularin kostumlerinin saklandigi sandik odasi pusat odasi bulunurdu Oyuncular sandik odasindan cikip bir yanda birakilan kucuk bir araliktan alana girerlerdi Orta oyununun baslica dekoru yeni dunya denen ve evi simgeleyen asagi yukari 1 50 ya da 1 75 metre yukseklikte iki uc kanatli kafesli bir paravan ile dukkani simgeleyen iki kanatli daha kucuk bir paravan ve arkaliksiz bir iskemledir Dukkan daha Kavuklu yla iliskili olan yerdir Kavuklu nun issizlik sorununa cozum bulunan kimi zaman atolye eskici kimi zaman da kunduraci fotografci kahve ocagi olan mekandir Yeni Dunya ise cogu kez yasanilan mekan ev olarak kullanilir Oyunun gerecleriOrtaoyunu nun bilinen en unlu gerec Pisekar in kullandigi pastavdir Saksak diye de anilan bu gerec kirbac yelpaze kapi acilma efekti merdiven cikilmasi efekti dayak atilan sopa oluyordu Kostumler kaliplamis idi Pisekar dort renkli ve dort dilimli bir kulahli giyer Sirtinda yaka ve onunde dort parmak genisliginde kurklu bir cuppe cuppenin altinda ise ayni renkten bir caksir entari ya da mintan ayaklarinda cedik pabuclar vardir Kavuklu ise buyuk dilimli bir kavuk uclari beline sokulmus kirmizi bir binisi Sam kumasindan bir entari belinde kusak cuppenin renginden bir caksir ve ayaginda cedik pabuclar giyer Oyunlarda gun isigindan yararlanilirdi Gece oyunlarinda basit lambalar araciligiyla isik elde edilir ve herhangi bir alan isiklandirmasi ya da ramp isiklandirma kaygisi gudulmezdi Oyunun bolumleriKlasik bir orta oyunu Karagoz oyunundakine benzer bicimde giris mukaddime karsilikli konusma muhavere fasil ve bitis bolumlerinden olusur Yazili olmayan ezbere bilinen bu metinler dogaclamaya seyircinin anlik tepkilerine yanit vermeye elverisli tipik halk tiyatrosu metinleridir Her bolum kendi icinde butunluk gosterir ama diger bolumlere karsin bagimsizdir Alana once calgi esliginde oyunun iki ana tipinden biri olan Pisekar girer bas calgici sayilan zurnaciyla kisa bir konusmanin ardindan oyunun adini soyleyerek gosteriyi baslatir Zurna Kavuklu havasi calmaya baslayinca meydana Kavuklu ve Kavuklu arkasi diye adlandirilan cuce kambur veya denyo meydana gelir Ikinci ana tip olan Kavuklu ve Kavuklu arkasi diye adlandirilan cuce kambur veya denyo nun zurnanin caldigi Kavuklu havasi esliginde alana girmesiyle karsilikli konusma bolumu baslar Bu bolum kendi icinde ikiye ayrilir Kavuklu ile Pisekar in birbiriyle tanis cikmalariyla sonuclanan ilk bolum adiyla anilirdi Bunun ardindan Kavuklu nun sonunda ruya oldugu ortaya cikan bir oyku anlattigi tekerleme bolumu gelir Asil oyunla ilgisi olmayan karsilikli konusma bolumu izleyicileri gosteriye isindirmayi amaclar Tekerlemelerin oldukca sik kullanilan ve unlu olanlarindan bazilari sunlardir Kahve Kutusu Kavun Dilenci Vapuru Beygir Kuyrugu Pazaryeri Timarhane Yangin Kuyu Gelincik Pisekar in pastavini Kavuklu nun kavuguna vurmasiyla tekerleme sona erer Asil oyunun yer aldigi fasil bolumunde Kavuklu surekli olarak alanda kalir oyunun konusuna gore sahneye cikan cesitli tiplerle guldurucu konusmalar yapar Bu bolumde zaman zaman Pisekar da alana gelerek ya yeni tipleri Kavuklu yla tanistirir ya da oyunun akisini yonlendirirdi Oyundaki dugum genellikle Karagoz oyununda oldugu gibi sarhos tipinin ortaya cikmasiyla cozulur Bu bolumde Dukkan ve Yeni Dunya dekorlari kullanilir Gercek dunyaya dayanan konular islendigi gibi halk masallari ve efsanelerden alinan kurmaca oykuler de islenebilir Cok kisa olan bitis bolumunde Pisekar ile Kavuklu karsilikli birkac soz soyledikten sonra Pisekar in oyunun son buldugunu aciklamasi islemis olduklari kusurlardan oturu ozur dilemesi gelecek oyunun adini yerini ve zamanini aciklamasiyla oyun son bulur Kavuklu ve Pisekar muzik esliginde alandan cikar KarakterlerOrta oyununda yer alan butun tipler Karagoz oyununun tipleri gibidir ancak Karagoz perdesinde gosterilme olanagi olan dogaustu yaratiklarla hayvanlar sandal araba gibi binek araclari orta oyununda yer almaz Iki ana kahramani vardir Pisekar hem oyuncu hem sahneye koyucu hem yazar gibi davranir Kulturludur saray agzini ve Farsca sozcuklerle bezenmis bir elit dili konusur Kavuklu ise oyunun bas komigidir Pisekar i yanlis anlayarak komik durumu ortaya cikarir Pisekar ile Kavuklu golgeoyunundaki Hacivat ve Karagoz un karakter olarak aynisidir Ama Pisekar ile Kavuklu canli kisiler olduklarindan sozlerini vucut hareketleriyle yuz mimikleriyle guclendirmek olanagina sahiptirler Karagoz metne daha cok bagli kalmak zorundayken orta oyunu oyunculari oyunun akisina gore metinde cesitli degisiklikler yapabilirler ve yeni espriler uretebilirlerdi Orta oyununda kadin rolunu de erkekler oynar buna Zenne ya da oyun argosunda Gaco denir Kadinlar hicbir oyunda olumlu ozellikler gostermezler Orta oyunu Karadenizli Rumelili muhacir Kayserili Ermeni Rum Yahudi Balama Rum Frenk Arap Acem Arnavut Turk Hirbo Sarhos Bekci cuce kekeme kambur sagir buyucu gibi tipler kendi siveleri ve kiliklariyla oyunda rol alir Bu tipler kiliklari davranislari ve konusmalariyla hemen taninir daha meydana girerken calinan muzikle belli olurlar Kayserili kurnaz piskin ve acikgoz Laz cok cabuk ve soluksuz konusan sordugu sorunun yanitini almadan konusmaya devam eden cabuk kizan cabuk yatisan Kurt ise saf ve sakin kisiligiyle on plana cikarlar Istanbul agzi ile konusan Celebi ise Surekli bilgili ve kulturlu gecinir Arapca Farsca kelimeleri bolca kullanir Isleri biten oyuncular meydanda bir kenara cekilip otururlar Muzik ve dansOrta oyununun en onemli ogelerinden biri de muziktir Her oyuna bir saz heyeti ve danscilar bulunur Hem bolum gecislerinde hem de tiplerin meydana perdeye gelmelerinden once sarki turku ve halk danslari ile seyirci eglendirilir ve oyun tamamlanir Ortaoyunu nda bilinen son bicimine gore zurna ve cifte nara gibi nefesli ve vurmali calgilar insan sesine eslik etmistir Raks da Ortaoyunu nu tamamlayici bir unsur olarak degerlendirilmisti Danscilar cinsiyetleri ve oyunlarina gore cesitli isimler alirlar Cengi kadin danscilar kocek ve curcunabazlar ortaoyununda etkin gorevler almistir Ayrica bakinizTurk tiyatrosu Tuluat tiyatrosu Koy seyirlik oyunuKaynakca a b c d e f Nurettin Albayrak Orta Oyunu Turk Diyanet Vakfi Islam Ansiklopedisi PDF 10 Subat 2018 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 10 Subat 2018 a b c d e Cem Icyar Koy seyirlik oyunlari ortaoyunu ve commedia dell Arte oyunlarinin iliskilerinin incelenmesi Ataturk Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Yuksek Lisans Tezi Erzurum 2011 Nazan Kirci Ortaoyunu ve Karagoz ile Dekonstruktivizm Uzerine Bir Inceleme Karadeniz Teknik Universitesi Fen Bilimleri Enstitusu Yuksek Lisans Tezi Haziran 1994 Trabzon Ertas Mehmet Akif Ed 1 Temmuz 2016 Bilinmiyor Ihlamur Dergisi 44 s 23 ISSN 1309 9361 Erisim tarihi 21 Eylul 2020 a b c Gulden Gozlem Kucuk Arat Soyutlama acisindan postmodern edebiyat ile Meddah Karagoz ve Ortaoyunu nun degerlendirilmesi Suleyman Demirel Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Yuksek Lisans Tezi Isparta 2007Dis baglantilarOrta oyunu nedir 27 Nisan 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde