Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Türk tiyatrosu, Türkiye'de kırsal kesimlerdeki köy tiyatrosu ile kentlerdeki halk tiyatrosunu içeren geleneksel Türk tiyatrosu ve 19. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Devleti'ndeki Batılılaşma hareketi ile ortaya çıkan batılı tarzdaki Türk tiyatrosunu ifade eder.
Başka toplumlarda olduğu gibi Türk toplumunda da tarih öncesi kimi ritüeller, ayin ve dini törenler yanında masal, destan, efsane gibi türlerle şekillenen geleneksel tiyatro; Osmanlı topraklarındaki halkın katkılarıyla Karagöz, Meddah, Orta oyunu, köy seyirlik oyunları, kukla ve çengi gibi oyun türlerini ortaya çıkarmıştır. Bunlar, çıkış noktaları güldürü olan, sözlü gelenek ürünü türlerdir. Geleneksel halk tiyatrosu 19. yüzyılda Batı tiyatrosuyla birleşerek Tulûat tiyatrosu adında yeni bir tarza dönüşmüş; metinli tiyatroya geçiş aynı yüzyılda gerçekleşmiştir. Cumhuriyetin ilanından sonra Devlet Konservatuvarı 1940'lı yıllarda ilk mezunlarını vermiş; Halkevleri ve Köy Enstitüleri tiyatroyu İstanbul ve Ankara dışında yaygınlaştırmaya hizmet etmiştir. 1970’lerde pek çok topluluk, politik tiyatro üstünde durmuştur. 1970'li yılların sonlarında, daha çok eğlencelik bir tiyatro anlayışı yaygınlaşmış; 1980'lerde tek kişilik oyun türünde bir patlama yaşanmıştır.
Geçmişi
Eski Türkler'de tiyatro
Türk tiyatrosunun başlangıcı konusunda iki ayrı yaklaşım vardır; birinci yaklaşıma göre Osmanlı İmparatorluğu içinde kentlerde doğmuş meddah Karagöz, ortaoyunu gibi sanatları ve Ortadoğu'daki bolluk törenlerinin kalıntısı olarak Anadolu köylerinde yaşatılan köy seyirlik oyunları Türk tiyatrosunun başlangıcı kabul etmelidir. İkinci yaklaşıma göre Türk toplumunda tiyatronun Osmanlılar'dan ve İslamiyet'ten önceki devirlere ait önemli bir geçmişi vardır. Bu ikinci yaklaşımı benimseyen bazı yazarlara göre Orta Asya'da şamanizme dayalı bir yaşam sürdüren Türkler arasında tiyatro, din ile beraber doğmuştur. Başka topluluklar gibi Türk toplulukları da inançları doğrultusunda Tanrıları memnun etmek adına onları taklit etmek, varlıklarını temsil ve hikâye etmek şeklinde teatral törenler düzenlenmiştir.
İslamiyet'in kabulünden sonra tiyatro
İslamiyet'in kabulünden sonra doğum şenlikleri, sünnet düğünleri, evlilik törenleri, bayramlar, meslek şenlikleri, Mevlevî ve Bektaşî törenleri, savaş oyunları ve zafer şenlikleri ile ölümlerin arkasından yapılan dinî törenler Türk tiyatrosunun kaynakları arasında gösterilirler.
12. asrın başında tiyatro sanatının Selçuklu Türkleri'nde oldukça ilerlediği, dinî niteliğinden sıyrılıp bir halk eğlencesi haline geldiği düşünülür. Selçuklu saraylarında, Bizans imparatorlarını taklidini yaparak sultanları eğlendiren mudhik (güldürücü) ve mukallidler (taklid edici) bulunduğu bilinmektedir. Bizans prensesi Anna Komnini'nin, Bizans topraklarına Selçuklu Türkleri'in akınlarını durdurmak üzere babası imparator I. Aleksios'un düzenlediği seferden hastalığı nedeniyle vazgeçip geri dönmesinin Selçuklu sarayında aktörler tarafından alay edilerek canlandırıldığını Aleksiad adlı eserinde anlatmıştır. Osmanlılar'daki orta oyunu nun da Selçuklu saraylarında görülen bu tür temsillerin bir devamı olduğu iddia düşünülür.
Osmanlı toplumunda tiyatro
Türkler arasında çok eski devirlerden beri devam ettiği düşünülen dram sanatı; hafıza gücüne dayanan, daha çok meydanlarda, insan topluluklarının ortasında sürdürülen bir temsil sanatı idi. Osmanlı toplumunda tiyatro ihtiyacı gülmeye dayalı geleneksel meddah, Karagöz ve Ortaoyunu gibi Osmanlı halklarının kendi kültürlerinden beslenmiş hicvedici ve taşlayıcı kendine özgü türlerle karşılandı. Bu tiyatro türleri, Osmanlı Devleti'nin egemenlik kurduğu topraklardaki halkların hepsinin katkılarıyla, toplumlararası iletişimlerle, eski imparatorlukların mirasıyla gelişti.
Geleneksel tiyatrodan farklı olarak meydanlarda değil, kendisine ait binalarda oynanan sahneli, dekorlu, metne dayalı tiyatroya kaynaklık eden, 19. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Devleti'nde gerçekleşen Batılılaşma hareketi oldu. Bu dönemde Batılı tiyatro tarzı ile uyumlulaştırılmaya çalışılan Ortaoyunu ise, sahne üstünde oynanan fakat yazılı metne dayanmayan ‘Tulûat’ adında yeni bir tarza dönüştü. Tulûat tiyatrosunda Ortaoyunu’nun eski metinleri değil, özellikle Batı tiyatrosunun komedi türündeki ünlü oyunlarının metinleri yine doğaçlama olarak oynanmaktaydı. Böylece tulûat giderek yerini batılı tarzdaki tiyatroya bıraktı.
- Tanzimat döneminde tiyatro
1839 yılında Tanzimat Fermanı'nın ilan edilmesi ile resmen başlayan Batılılaşma hareketi sırasında kültür-sanat faaliyetleri içinde özellikle tiyatro ön plana çıkmıştı. Osmanlı yönetimi, saraya getirtilen yabancı tiyatrocular ile Batılı tarzdaki tiyatroyu başlattığı gibi, saray dışındaki tiyatro faaliyetlerini de destekledi. Tiyatro faaliyetleri başlangıçta ülkedeki yabancılar, daha sonra Osmanlı vatandaşı gayrimüslimler ve son olarak Müslüman tiyatrocular tarafından icra edildi. Ermeniler tarafından padişah fermanıyla kurulan Naum Tiyatrosu ile Güllü Agop'un kurduğu Gedikpaşa Tiyatrosu Osmanlı’nın Batılı anlamda ilk tiyatro örnekleri idi. Tiyatro hem halkın, hem de okur yazar olmayan halka ulaşma imkanı verdiği için edebiyatçıların büyük ilgisini çekti. Şinasi, Abdülhak Hamit, Namık Kemal gibi devrin önemli Müslüman edebiyatçıları Batı tarzı tiyatro edebiyatı örnekleri verdiler. Geleneksel tiyatronun güldürü ağırlıklı olmasının etkisiyle başlangıçta daha çok komedi türünde eserler verildi; aile, gençlerin eğitimi, imkansız aşklar, batıl inançlar, vatan sevgisi, batı hayranlığı gibi konuları ele alan eserler sahneye taşındı.
- Meşrutiyet döneminde tiyatro
Müslüman tiyatro toplulukları II. Meşrutiyet döneminde yaygınlaştı. 1914’te Darülbedayi’nin kuruluşu ile tiyatro faaliyetleri kurumsallaştı. Darülbedayi Muhsin Ertuğrul'un sanat yönetmeni olduğu 1927 yılından sonra düzenli bir yönetime kavuştu.
Cumhuriyet döneminde tiyatro
Cumhuriyet'in ilanından sonra yeni devlet, yeni bir toplum kimliği oluşturmada tiyatronun etkin gücünden yararlanmak istedi ve bütün ülkeye yaygınlaştırmaya çalıştı. 1930'lu yıllarda, modern bir ulus inşa etme sürecinde geliştirilmiş yeni tarih tezini destekleyecek mahiyette oyunlar yazılmaya ve sahnelenmeye başladı
1940’lı yıllarda Devlet Konservatuvarı ilk mezunlarını verdi; şehir tiyatroları gelişti, özel tiyatrolar yurt çapında turnelere çıktı; çocuk tiyatroları kuruldu. 1949’da Devlet Tiyatro ve Operası Yasası yürürlüğe girdi. Çeşitli kentlerde perdelerini açan Devlet Tiyatroları; turneler düzenleyerek Türkiye’nin her yanında izleyiciye ulaşır hale geldi. İstanbul Şehir Tiyatroları adını alan Darülbedayi çeşitli semtlerde 5 sahneye sahip oldu. Halkevleri ve Köy Enstitüleri tiyatroyu İstanbul ve Ankara dışında yaygınlaştırmaya hizmet etti. 1951'de halkevlerinin kapatılması, 1954'te Köy enstitülerinin klasik öğretmen okullarına dönüştürülmesi ile kültür-reform hareketlerini tüm Anadolu'ya yaygınlaştırılması çabası yarım kaldı. Tiyatro tarihinin en önemli toplulukları olan Dostlar Tiyatrosu ve Arena Tiyatrosu'nun çekirdeğini oluşturan Ankara Deneme Sahnesi 1955'te kuruldu. 1958’de Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde bir tiyatro enstitüsü kuruldu; 1964'te dört yıllık eğitim veren bir tiyatro kürsüsüne dönüştü.
1960-1980 arasında özel tiyatroların sayısı arttı. Amatör tiyatro toplulukları kuruldu. 1960'ların sonunda oyun yazarlarının sayısı artarken oyunların konuları da çeşitlendi. Brecht'in Göstermeci üslupta oyunları Türkiye'de sahnelendi ve yerli yazarları etkiledi. Kabare türü ve müzikaller gibi yeni türler de denendi. 1970’lerde pek çok topluluk politik tiyatro üstünde durdu. Ankara Sanat Tiyatrosu'nun ve Dostlar Tiyatrosu'nun başını çektiği ve kendilerini "devrimci tiyatrolar" olarak adlandıran gruplar tiyatro hayatının önemli bir adımı idi. Bu dönemde Devlet Tiyatroları Adana, Antalya, Trabzon, Diyarbakır gibi kentlerde yayılmayı sürdürdü. 1970'li yılların sonlarında daha çok eğlencelik bir tiyatro anlayışını temsil eden bulvar komedileri, vodviller, kaba güldürüler oynayan özel tiyatrolar dönemin yükselen tiyatro anlayışı haline geldi.
1980'li yıllarda oyun yazarlığında bir durgunluk görüldü. Tek kişilik oyun türünde bir patlama yaşandı. Dönemin üretkenlikleriyle ve yapıtlarının yarattığı etki nedeniyle öne çıkan beş yazar, Turgut Özakman, Ferhan Şensoy, Tuncer Cücenoğlu, Murathan Mungan ve Memet Baydur'dur. Tiyatro izleyicilerinin vaktini televizyon karşısında geçirmeye başladığı bu dönemde ideloojik olarak sakınca görülmeyen oyunlara devlet yardımı verildiği görüldü. Özel tiyatrolar, salt güldürü odaklı oyunlar üretmeye yöneldi.1990'lı yılların başında deneysel çalışmalara yönelen birkaç yeni topluluk kuruldu. İkinci dalga alternatif tiyatro olarak anılan bu toplulukların başlıcaları Bilsak, Kumpanya, Tal, Stüdyo Oyuncuları ve Birim Tiyatro idi.
2000'li yıllarda yabancılaşmış bireyin kendini sorgulaması, kadın erkek ilişkileri ve domestik komediler, en popüler konu dağarcığını oluşturdu; fantastik -absürd içerikli oyunlarda artış görüldü. Bu dönemde yeniden alternatif tiyatro mekanları açarak var olmaya çalışan, tiyatro sanatında yeni anlatım biçimleri arayan topluluklar ortaya çıktı. Çerçeve sahne yerine blackbox sahneleri tercih eden topluluklar uzun süre alternatif tiyatrolar olarak anıldı. 2014'te bir manifesto yayımlayan 41 topluluk, yaptıkları tiyatroyu ana akımdan ve ticari tiyatrolardan ayırdıklarını ifade etti. Türk tiyatrosu içindeki alternatif tiyatro zaman içinde kendi yazarları ve yönetmenlerini yaratmış; seyirci ilgisi görmüş; uluslararası çalışmalarla dünyaya açılmıştır
Geleneksel Türk Tiyatrosu türleri
Türk tiyatrosunda batılı anlamdaki modern tiyatronun dışında kalan, Türk toplumunun geleneksel yapısı içinde ortaya çıkan tiyatro türleri, "geleneksel Türk tiyatrosu" olarak adlandırılmaktadır. Bu sanat dalı daha önce Türk temaşası olarak adlandırılırken araştırmacı Metin And'ın kullanımıyla birlikte "geleneksel Türk tiyatrosu" ifadesi yaygınlık kazanmıştır. Batılı tarzdaki modern tiyatro ile orta oyununun kaynaşması sonucunda ortaya çıkan ve geleneksel ögeleri büyük ölçüde bünyesinde barındıran tulûat da geleneksel Türk tiyatrosu kapsamında düşünülür.
Köy seyirlik oyunları ile kukla, geçmişi çok eski dinsel törenlere dayalı sanatlardır; diğer dramatik gösteriler ise Osmanlı toplum yapısı içinde şekillenmiş ve asıl etkinliklerini 16.-19. yüzyıllar arasında sürdürmüşlerdir.
Köy seyirlik oyunları
Seyirlik oyunlar, kırsal bölgelerde görülen, kökleri tarih öncesi dinî ritüellere uzanan bir tiyatro geleneğidir. Geçmişte Anadolu insanı tarafından kendi yaşantısı daha verimli olsun diye gerçekleştirilen ritüeller, zamanla oyuna dönüşerek yaşatılmıştır. Ekim ve hasat zamanı, hayvanların çiftleşme zamanı, kıtlık, kuraklık veya gün eşitliği, kış yarısı, yılbaşı, düğün, bayram gibi köylü için özel gün ve gecelerde oynanır. Günümüzde eğlence amacıyla oynanan bu oyunlar, Türklerin Orta Asya'dan getirdikleri inanç kalıntılarının ve Anadolu'da yaşamış milletlerin kültürlerinin etkilerini barındırır. Eğlendirmenin yanı sıra sosyal düzeni koruma, kuşaklararası kültür aktarımını sağlama gibi işlevleri vardır. Geleneksel konuların dışında karı-koca geçimsizliği, gelin-kaynana anlaşmazlığı, kız kaçırma, köyden kente göç gibi köylünün yaşadığı sıkıntılara, güncel sorunlara değinen oyunlar meydana gelmiştir.
Kukla
Kukla, tek bir sanatçının kişileri temsil eden bebekleri oynattığı konuşmalarını ve ses taklitlerini yaptığı bir oyundur. Anadolu’ya Orta Asya Türklerince getirilmiş, 19. yüzyılın sonundan başlayarak önemini yitirmiştir. Geleneksel Türk kukla oyunlarında üç tür kukla yaygındır: İpli kukla, iskemle kuklası ve el kuklası. "İbiş" ile "İhtiyar" geleneksel Türk kukla oyunlarındaki başlıca tiplerdir. Konularını halk hikâyeleri, aşk öyküleri, orta oyunu ve Karagöz oyunlarından alır.
Karagöz ve Hacivat
Karagöz ve Hacivat, taklide ve karşılıklı konuşmaya dayanan, iki boyutlu tasvirlerle bir perdede oynatılan gölge oyunudur. Çin, Moğol, Hint ve antik Mısır kültürlerinde var olan ve Türkler tarafından da benimsenen gölge oyunu, kahvehanelerin popülerliğinin arttığı bir dönem olan 16. yüzyılın sonlarına doğru Türkiye’de Karagöz oyununa dönüşmüş ve sevilen sanat türlerinden biri olmuştur. Bir “tek kişi” oyunu olan Karagöz, deve veya manda derisinden yapılan insan, hayvan veya eşya tasvirlerinin çubuklar yardımıyla oynatılarak ve arkadan verilen ışıkla beyaz perde üzerine yansıtılarak canlandırılması esasına dayanır. Temel tipleri câhil ve kaba, oldukça patavatsız biri olan Karagöz ile medrese tahsil etmiş, yüzeysel bilgisine rağmen her konuda bilgiçlik taslayan Hacivat'tır. Bu iki temel karakterin yanında oyunu zenginleştiren ikincil karakterler mevcuttur. Hangi konuyu, hangi tip çevresinde işlerse işlesin hep komik ögelerin ön plana çıktığı bir oyundur.Ramazan aylarında her gece farklı bir gösterisi sahnelenen Karagöz ve Hacivat oyunları çok ilgi görmüş ve bu oyun Ramazan ayı ile özdeşlemiştir. Karagöz ve Hacivat oyunu 2009 yılında UNESCO tarafından “İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesi”'ne alınmıştır.
Meddahlık
Meddahlık, Orta Asya Türkleri'nin şaman törenlerinden, Arap hikâye anlatıcılarının ve Anadolu’daki hikâye anlatıcılarının geleneğinden etkilenerek özellikle kentlerde ortaya çıkmış tek kişinin hikâye anlatmasına dayanan bir tiyatro sanatıdır. Konularını büyük şehirlerin günlük hayatından olduğu kadar masal ve halk hikâyelerinden de alan meddahlar yeni ve farklı konularda da hikâyeler anlatabilir, anlatılan olaya ve kahramanlarına göre taklitler, jest ve mimikler yapar, ses tonunu değiştirir. Seyirci-dinleyici ile yakın bir iletişim kurduğundan, doğaçlamaya giderek her gösteride tepkilere göre yeni bir boyuta gider. Sopa (baston) ve mendil (makrame) kullanılan çok sınırlı aksesuarlardan en yaygın olanlarıdır. Bu ikisi birçok eşya yerine geçer. Bursa, İstanbul meddahları ahşap iskemleyi de sıklıkla kullanırlar. Meddah gösterisinin en yaygın icra edildiği yerler kahvehane ve kıraathanelerdir. Mesire yeri, sokak, han avlusu gibi her türlü mekan gösteri alanı olarak kullanılabilir. İzleyici meddah ile yarım daire ya da daire şeklini bütünleyecek şekilde konumlanır. Meddahlık, 2008 yılında UNESCO tarafından “İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası Temsili Listesi”'ne alınmıştır.
Orta oyunu
Orta oyunu, müzik, dans, taklit gibi unsurlardan da yararlanarak seyircinin ortasında oynanan doğaçlama oyunlardır. 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren "Orta Oyunu" adı kullanılsa da ilk örnekleri ile var oluşunun daha öncelere dayandığı düşünülür. "Meydan-ı sühan" (söz oyunu) olarak da bilinen orta oyunu, kimi zaman açık havada, kimi zaman kapalı mekanda, "Palanga" adı verilen seyirciyle çevrili bir alanda oynanır. Oyun musiki ile açılır, dramatik temsilden önce köçekler veya curcunabazlar eşliğinde iki başkarakter Kavuklu ve Pişekar olmak üzere tüm oyuncuların katıldığı bir dans gösterisi, sonrasında asıl oyun başlar. Asıl oyun; Giriş, Muhavere (Söyleşme), Fasıl ve Bitiş bölümlerinden oluşur. Özel dekora, kusursuz ışıklandırmaya ve teferruatlı aksesuarlara ihtiyaç duyulmadan sahnelenir; seyircinin hayal gücü sahne plastiğinden beklenenleri tamamlar. 19. yüzyılda Kavuklu Hamdi, , Abdürrezzak Abdi Efendi gibi ustalar eliyle geliştirilmiştir. Batı Tiyatrosu etkisi ile Ortaoyunu sahnelere taşınmış ve tulûat tiyatrosuna dönüşmüştür.
Kaynakça
- ^ a b c Kaplan, Zehra Balı. "Türk Tiyatrosunda Trajedi". Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi, 2014. Erişim tarihi: 6 Eylül 2020.
- ^ a b Sevengil, Refik Ahmet. . halksahnesi.org sitesi 25 Haziran 2020 (1959 tarihli Türk Tiyatrosu Tarihi 1 kitabından). 2 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2020.
- ^ a b c . Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 33, Ağustos 2012. 24 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2020.
- ^ a b Yiğit, Melih. . Yıldız Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Cilt 01, Say 2 , Yıl 2017. 25 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2020.
- ^ Buttanrı, Müzeyyen. "Türk Edebiyat›nda Tiyatro: Cumhuriyet Devri". 11 Ekim 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
- ^ . 22 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
- ^ a b Erkoç, Gülayşe. "Çok Partili Dönemde Tiyatro Ortamı ve Kimlik Arayışı". Tiyatro Araştırmaları Dergisi Cilt 12, Sayı 12, Yıl 1995. 11 Ekim 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
- ^ . 23 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
- ^ . 11 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
- ^ a b Göksever, Müşerref. . Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü yüksek lisans tezi, 2019. 31 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Birkiye, Selen Korad. "İkibinli Yıllarda Türk Oyun Yazarlığı/Turkish Playwrighting in the New Millenium". 31 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Temmuz 2021.
- ^ Saban, Nedim. "NEREYE KADAR ALTERNATİF TİYATRO". 31 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Temmuz 2021.
- ^ a b c d Düzgün, Dilaver. "Türkiye'de Geleneksel Tiyatro Çalışmaları". Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi Sayı 52, Haziran 2014. 11 Ekim 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
- ^ Ay, Zehra Didem. "Elazığ köy seyirlik oyunları". Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi, 2019. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
- ^ Erbil, Samet. "Geleneksel Halk Tiyatrosu". Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
- ^ Gökcan, Melike. . Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, ÖS -III, 2016. 26 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
- ^ Tuncel, Uğur. . İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi Cilt 48, Sayı 48, Yıl :2013. 25 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
- ^ a b . UNESCO Türkiye Millî Komisyonu sitesi. 4 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
- ^ Tülücü, Süleyman. . Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Sayı 24,Yıl 2005. 10 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
- ^ Sekmen, Mustafa. . Tiyatro Araştırmaları Dergisi Cilt 30: Sayı 30:, Yıl 2020. 13 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
- ^ a b Ümit, Nazlı Miraç. . Art-Sanat Dergisi, Sayı 1, Yıl: 2014. 25 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
- ^ Konur, Tahsin. . Tiyatro Araştırmaları Dergisi Cilt 12, Sayı 12, Yıl: 1995. 13 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2020.
Ayrıca bakınız
Konuyla ilgili yayınlar
- Metin And. Başlangıcından 1983'e Türk Tiyatro Tarihi. İletişim Yayınları, 2004.
- Sevda Şener. Cumhuriyet'in 75. Yılında Türk Tiyatrosu. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1999.
- Nurhan Karadağ. Köy Seyirlik Oyunları. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1978.
- Refik Ahmet Sevengil. Türk Tiyatrosu Tarihi, 4 Cilt. Maarif Basımevi, 1959.
- Uğur Akıncı, Semih Çelenk ve Özlem Belkıs. Kalemden Sahneye: 1946'dan Günümüze Türk Oyun Yazarlığında Eğilimler, 3. Cilt. Sahne Kültürü Kitaplığı, 2003.
- Esen Çamurdan. Tanzimat Dönemi Türk Tiyatrosu. Habitus Kitap, 2015.
- Eren Buğlalılar. Kadife Koltuktan Amele Pazarına: Türkiye'de Politik Tiyatro 1960-1972. Tavır Yayınları, 2014.
Dış bağlantılar
- Geleneksel Türk Tiyatrosu Hakkında Bilgiler 3 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Turk tiyatrosu Turkiye de kirsal kesimlerdeki koy tiyatrosu ile kentlerdeki halk tiyatrosunu iceren geleneksel Turk tiyatrosu ve 19 yuzyilin ikinci yarisinda Osmanli Devleti ndeki Batililasma hareketi ile ortaya cikan batili tarzdaki Turk tiyatrosunu ifade eder Baska toplumlarda oldugu gibi Turk toplumunda da tarih oncesi kimi ritueller ayin ve dini torenler yaninda masal destan efsane gibi turlerle sekillenen geleneksel tiyatro Osmanli topraklarindaki halkin katkilariyla Karagoz Meddah Orta oyunu koy seyirlik oyunlari kukla ve cengi gibi oyun turlerini ortaya cikarmistir Bunlar cikis noktalari gulduru olan sozlu gelenek urunu turlerdir Geleneksel halk tiyatrosu 19 yuzyilda Bati tiyatrosuyla birleserek Tuluat tiyatrosu adinda yeni bir tarza donusmus metinli tiyatroya gecis ayni yuzyilda gerceklesmistir Cumhuriyetin ilanindan sonra Devlet Konservatuvari 1940 li yillarda ilk mezunlarini vermis Halkevleri ve Koy Enstituleri tiyatroyu Istanbul ve Ankara disinda yayginlastirmaya hizmet etmistir 1970 lerde pek cok topluluk politik tiyatro ustunde durmustur 1970 li yillarin sonlarinda daha cok eglencelik bir tiyatro anlayisi yayginlasmis 1980 lerde tek kisilik oyun turunde bir patlama yasanmistir GecmisiEski Turkler de tiyatro Turk tiyatrosunun baslangici konusunda iki ayri yaklasim vardir birinci yaklasima gore Osmanli Imparatorlugu icinde kentlerde dogmus meddah Karagoz ortaoyunu gibi sanatlari ve Ortadogu daki bolluk torenlerinin kalintisi olarak Anadolu koylerinde yasatilan koy seyirlik oyunlari Turk tiyatrosunun baslangici kabul etmelidir Ikinci yaklasima gore Turk toplumunda tiyatronun Osmanlilar dan ve Islamiyet ten onceki devirlere ait onemli bir gecmisi vardir Bu ikinci yaklasimi benimseyen bazi yazarlara gore Orta Asya da samanizme dayali bir yasam surduren Turkler arasinda tiyatro din ile beraber dogmustur Baska topluluklar gibi Turk topluluklari da inanclari dogrultusunda Tanrilari memnun etmek adina onlari taklit etmek varliklarini temsil ve hikaye etmek seklinde teatral torenler duzenlenmistir Karagoz ve Hacivat oyunuIslamiyet in kabulunden sonra tiyatro Islamiyet in kabulunden sonra dogum senlikleri sunnet dugunleri evlilik torenleri bayramlar meslek senlikleri Mevlevi ve Bektasi torenleri savas oyunlari ve zafer senlikleri ile olumlerin arkasindan yapilan dini torenler Turk tiyatrosunun kaynaklari arasinda gosterilirler 12 asrin basinda tiyatro sanatinin Selcuklu Turkleri nde oldukca ilerledigi dini niteliginden siyrilip bir halk eglencesi haline geldigi dusunulur Selcuklu saraylarinda Bizans imparatorlarini taklidini yaparak sultanlari eglendiren mudhik guldurucu ve mukallidler taklid edici bulundugu bilinmektedir Bizans prensesi Anna Komnini nin Bizans topraklarina Selcuklu Turkleri in akinlarini durdurmak uzere babasi imparator I Aleksios un duzenledigi seferden hastaligi nedeniyle vazgecip geri donmesinin Selcuklu sarayinda aktorler tarafindan alay edilerek canlandirildigini Aleksiad adli eserinde anlatmistir Osmanlilar daki orta oyunu nun da Selcuklu saraylarinda gorulen bu tur temsillerin bir devami oldugu iddia dusunulur Osmanli toplumunda tiyatro Meddah Turkler arasinda cok eski devirlerden beri devam ettigi dusunulen dram sanati hafiza gucune dayanan daha cok meydanlarda insan topluluklarinin ortasinda surdurulen bir temsil sanati idi Osmanli toplumunda tiyatro ihtiyaci gulmeye dayali geleneksel meddah Karagoz ve Ortaoyunu gibi Osmanli halklarinin kendi kulturlerinden beslenmis hicvedici ve taslayici kendine ozgu turlerle karsilandi Bu tiyatro turleri Osmanli Devleti nin egemenlik kurdugu topraklardaki halklarin hepsinin katkilariyla toplumlararasi iletisimlerle eski imparatorluklarin mirasiyla gelisti Geleneksel tiyatrodan farkli olarak meydanlarda degil kendisine ait binalarda oynanan sahneli dekorlu metne dayali tiyatroya kaynaklik eden 19 yuzyilin ikinci yarisinda Osmanli Devleti nde gerceklesen Batililasma hareketi oldu Bu donemde Batili tiyatro tarzi ile uyumlulastirilmaya calisilan Ortaoyunu ise sahne ustunde oynanan fakat yazili metne dayanmayan Tuluat adinda yeni bir tarza donustu Tuluat tiyatrosunda Ortaoyunu nun eski metinleri degil ozellikle Bati tiyatrosunun komedi turundeki unlu oyunlarinin metinleri yine dogaclama olarak oynanmaktaydi Boylece tuluat giderek yerini batili tarzdaki tiyatroya birakti Minakyan yonetiminde Tiyatro i Osmani kadrosuTanzimat doneminde tiyatro 1839 yilinda Tanzimat Fermani nin ilan edilmesi ile resmen baslayan Batililasma hareketi sirasinda kultur sanat faaliyetleri icinde ozellikle tiyatro on plana cikmisti Osmanli yonetimi saraya getirtilen yabanci tiyatrocular ile Batili tarzdaki tiyatroyu baslattigi gibi saray disindaki tiyatro faaliyetlerini de destekledi Tiyatro faaliyetleri baslangicta ulkedeki yabancilar daha sonra Osmanli vatandasi gayrimuslimler ve son olarak Musluman tiyatrocular tarafindan icra edildi Ermeniler tarafindan padisah fermaniyla kurulan Naum Tiyatrosu ile Gullu Agop un kurdugu Gedikpasa Tiyatrosu Osmanli nin Batili anlamda ilk tiyatro ornekleri idi Tiyatro hem halkin hem de okur yazar olmayan halka ulasma imkani verdigi icin edebiyatcilarin buyuk ilgisini cekti Sinasi Abdulhak Hamit Namik Kemal gibi devrin onemli Musluman edebiyatcilari Bati tarzi tiyatro edebiyati ornekleri verdiler Geleneksel tiyatronun gulduru agirlikli olmasinin etkisiyle baslangicta daha cok komedi turunde eserler verildi aile genclerin egitimi imkansiz asklar batil inanclar vatan sevgisi bati hayranligi gibi konulari ele alan eserler sahneye tasindi Mesrutiyet doneminde tiyatro Musluman tiyatro topluluklari II Mesrutiyet doneminde yayginlasti 1914 te Darulbedayi nin kurulusu ile tiyatro faaliyetleri kurumsallasti Darulbedayi Muhsin Ertugrul un sanat yonetmeni oldugu 1927 yilindan sonra duzenli bir yonetime kavustu Cumhuriyet doneminde tiyatro Devlet Tiyatrolari nin genel mudurluk binasi Cumhuriyet in ilanindan sonra yeni devlet yeni bir toplum kimligi olusturmada tiyatronun etkin gucunden yararlanmak istedi ve butun ulkeye yayginlastirmaya calisti 1930 lu yillarda modern bir ulus insa etme surecinde gelistirilmis yeni tarih tezini destekleyecek mahiyette oyunlar yazilmaya ve sahnelenmeye basladi 1940 li yillarda Devlet Konservatuvari ilk mezunlarini verdi sehir tiyatrolari gelisti ozel tiyatrolar yurt capinda turnelere cikti cocuk tiyatrolari kuruldu 1949 da Devlet Tiyatro ve Operasi Yasasi yururluge girdi Cesitli kentlerde perdelerini acan Devlet Tiyatrolari turneler duzenleyerek Turkiye nin her yaninda izleyiciye ulasir hale geldi Istanbul Sehir Tiyatrolari adini alan Darulbedayi cesitli semtlerde 5 sahneye sahip oldu Halkevleri ve Koy Enstituleri tiyatroyu Istanbul ve Ankara disinda yayginlastirmaya hizmet etti 1951 de halkevlerinin kapatilmasi 1954 te Koy enstitulerinin klasik ogretmen okullarina donusturulmesi ile kultur reform hareketlerini tum Anadolu ya yayginlastirilmasi cabasi yarim kaldi Tiyatro tarihinin en onemli topluluklari olan Dostlar Tiyatrosu ve Arena Tiyatrosu nun cekirdegini olusturan Ankara Deneme Sahnesi 1955 te kuruldu 1958 de Ankara Universitesi Dil ve Tarih Cografya Fakultesi nde bir tiyatro enstitusu kuruldu 1964 te dort yillik egitim veren bir tiyatro kursusune donustu 1960 1980 arasinda ozel tiyatrolarin sayisi artti Amator tiyatro topluluklari kuruldu 1960 larin sonunda oyun yazarlarinin sayisi artarken oyunlarin konulari da cesitlendi Brecht in Gostermeci uslupta oyunlari Turkiye de sahnelendi ve yerli yazarlari etkiledi Kabare turu ve muzikaller gibi yeni turler de denendi 1970 lerde pek cok topluluk politik tiyatro ustunde durdu Ankara Sanat Tiyatrosu nun ve Dostlar Tiyatrosu nun basini cektigi ve kendilerini devrimci tiyatrolar olarak adlandiran gruplar tiyatro hayatinin onemli bir adimi idi Bu donemde Devlet Tiyatrolari Adana Antalya Trabzon Diyarbakir gibi kentlerde yayilmayi surdurdu 1970 li yillarin sonlarinda daha cok eglencelik bir tiyatro anlayisini temsil eden bulvar komedileri vodviller kaba gulduruler oynayan ozel tiyatrolar donemin yukselen tiyatro anlayisi haline geldi 1980 li yillarda oyun yazarliginda bir durgunluk goruldu Tek kisilik oyun turunde bir patlama yasandi Donemin uretkenlikleriyle ve yapitlarinin yarattigi etki nedeniyle one cikan bes yazar Turgut Ozakman Ferhan Sensoy Tuncer Cucenoglu Murathan Mungan ve Memet Baydur dur Tiyatro izleyicilerinin vaktini televizyon karsisinda gecirmeye basladigi bu donemde ideloojik olarak sakinca gorulmeyen oyunlara devlet yardimi verildigi goruldu Ozel tiyatrolar salt gulduru odakli oyunlar uretmeye yoneldi 1990 li yillarin basinda deneysel calismalara yonelen birkac yeni topluluk kuruldu Ikinci dalga alternatif tiyatro olarak anilan bu topluluklarin baslicalari Bilsak Kumpanya Tal Studyo Oyunculari ve Birim Tiyatro idi 2000 li yillarda yabancilasmis bireyin kendini sorgulamasi kadin erkek iliskileri ve domestik komediler en populer konu dagarcigini olusturdu fantastik absurd icerikli oyunlarda artis goruldu Bu donemde yeniden alternatif tiyatro mekanlari acarak var olmaya calisan tiyatro sanatinda yeni anlatim bicimleri arayan topluluklar ortaya cikti Cerceve sahne yerine blackbox sahneleri tercih eden topluluklar uzun sure alternatif tiyatrolar olarak anildi 2014 te bir manifesto yayimlayan 41 topluluk yaptiklari tiyatroyu ana akimdan ve ticari tiyatrolardan ayirdiklarini ifade etti Turk tiyatrosu icindeki alternatif tiyatro zaman icinde kendi yazarlari ve yonetmenlerini yaratmis seyirci ilgisi gormus uluslararasi calismalarla dunyaya acilmistirGeleneksel Turk Tiyatrosu turleriTurk tiyatrosunda batili anlamdaki modern tiyatronun disinda kalan Turk toplumunun geleneksel yapisi icinde ortaya cikan tiyatro turleri geleneksel Turk tiyatrosu olarak adlandirilmaktadir Bu sanat dali daha once Turk temasasi olarak adlandirilirken arastirmaci Metin And in kullanimiyla birlikte geleneksel Turk tiyatrosu ifadesi yayginlik kazanmistir Batili tarzdaki modern tiyatro ile orta oyununun kaynasmasi sonucunda ortaya cikan ve geleneksel ogeleri buyuk olcude bunyesinde barindiran tuluat da geleneksel Turk tiyatrosu kapsaminda dusunulur Koy seyirlik oyunlari ile kukla gecmisi cok eski dinsel torenlere dayali sanatlardir diger dramatik gosteriler ise Osmanli toplum yapisi icinde sekillenmis ve asil etkinliklerini 16 19 yuzyillar arasinda surdurmuslerdir Koy seyirlik oyunlari Seyirlik oyunlar kirsal bolgelerde gorulen kokleri tarih oncesi dini rituellere uzanan bir tiyatro gelenegidir Gecmiste Anadolu insani tarafindan kendi yasantisi daha verimli olsun diye gerceklestirilen ritueller zamanla oyuna donuserek yasatilmistir Ekim ve hasat zamani hayvanlarin ciftlesme zamani kitlik kuraklik veya gun esitligi kis yarisi yilbasi dugun bayram gibi koylu icin ozel gun ve gecelerde oynanir Gunumuzde eglence amaciyla oynanan bu oyunlar Turklerin Orta Asya dan getirdikleri inanc kalintilarinin ve Anadolu da yasamis milletlerin kulturlerinin etkilerini barindirir Eglendirmenin yani sira sosyal duzeni koruma kusaklararasi kultur aktarimini saglama gibi islevleri vardir Geleneksel konularin disinda kari koca gecimsizligi gelin kaynana anlasmazligi kiz kacirma koyden kente goc gibi koylunun yasadigi sikintilara guncel sorunlara deginen oyunlar meydana gelmistir Kukla Kukla tek bir sanatcinin kisileri temsil eden bebekleri oynattigi konusmalarini ve ses taklitlerini yaptigi bir oyundur Anadolu ya Orta Asya Turklerince getirilmis 19 yuzyilin sonundan baslayarak onemini yitirmistir Geleneksel Turk kukla oyunlarinda uc tur kukla yaygindir Ipli kukla iskemle kuklasi ve el kuklasi Ibis ile Ihtiyar geleneksel Turk kukla oyunlarindaki baslica tiplerdir Konularini halk hikayeleri ask oykuleri orta oyunu ve Karagoz oyunlarindan alir Karagoz ve Hacivat Karagoz ve Hacivat taklide ve karsilikli konusmaya dayanan iki boyutlu tasvirlerle bir perdede oynatilan golge oyunudur Cin Mogol Hint ve antik Misir kulturlerinde var olan ve Turkler tarafindan da benimsenen golge oyunu kahvehanelerin populerliginin arttigi bir donem olan 16 yuzyilin sonlarina dogru Turkiye de Karagoz oyununa donusmus ve sevilen sanat turlerinden biri olmustur Bir tek kisi oyunu olan Karagoz deve veya manda derisinden yapilan insan hayvan veya esya tasvirlerinin cubuklar yardimiyla oynatilarak ve arkadan verilen isikla beyaz perde uzerine yansitilarak canlandirilmasi esasina dayanir Temel tipleri cahil ve kaba oldukca patavatsiz biri olan Karagoz ile medrese tahsil etmis yuzeysel bilgisine ragmen her konuda bilgiclik taslayan Hacivat tir Bu iki temel karakterin yaninda oyunu zenginlestiren ikincil karakterler mevcuttur Hangi konuyu hangi tip cevresinde islerse islesin hep komik ogelerin on plana ciktigi bir oyundur Ramazan aylarinda her gece farkli bir gosterisi sahnelenen Karagoz ve Hacivat oyunlari cok ilgi gormus ve bu oyun Ramazan ayi ile ozdeslemistir Karagoz ve Hacivat oyunu 2009 yilinda UNESCO tarafindan Insanligin Somut Olmayan Kulturel Mirasi Temsili Listesi ne alinmistir Meddahlik Meddahlik Orta Asya Turkleri nin saman torenlerinden Arap hikaye anlaticilarinin ve Anadolu daki hikaye anlaticilarinin geleneginden etkilenerek ozellikle kentlerde ortaya cikmis tek kisinin hikaye anlatmasina dayanan bir tiyatro sanatidir Konularini buyuk sehirlerin gunluk hayatindan oldugu kadar masal ve halk hikayelerinden de alan meddahlar yeni ve farkli konularda da hikayeler anlatabilir anlatilan olaya ve kahramanlarina gore taklitler jest ve mimikler yapar ses tonunu degistirir Seyirci dinleyici ile yakin bir iletisim kurdugundan dogaclamaya giderek her gosteride tepkilere gore yeni bir boyuta gider Sopa baston ve mendil makrame kullanilan cok sinirli aksesuarlardan en yaygin olanlaridir Bu ikisi bircok esya yerine gecer Bursa Istanbul meddahlari ahsap iskemleyi de siklikla kullanirlar Meddah gosterisinin en yaygin icra edildigi yerler kahvehane ve kiraathanelerdir Mesire yeri sokak han avlusu gibi her turlu mekan gosteri alani olarak kullanilabilir Izleyici meddah ile yarim daire ya da daire seklini butunleyecek sekilde konumlanir Meddahlik 2008 yilinda UNESCO tarafindan Insanligin Somut Olmayan Kulturel Mirasi Temsili Listesi ne alinmistir Orta oyunu Orta oyunu muzik dans taklit gibi unsurlardan da yararlanarak seyircinin ortasinda oynanan dogaclama oyunlardir 19 yuzyilin ikinci yarisindan itibaren Orta Oyunu adi kullanilsa da ilk ornekleri ile var olusunun daha oncelere dayandigi dusunulur Meydan i suhan soz oyunu olarak da bilinen orta oyunu kimi zaman acik havada kimi zaman kapali mekanda Palanga adi verilen seyirciyle cevrili bir alanda oynanir Oyun musiki ile acilir dramatik temsilden once kocekler veya curcunabazlar esliginde iki baskarakter Kavuklu ve Pisekar olmak uzere tum oyuncularin katildigi bir dans gosterisi sonrasinda asil oyun baslar Asil oyun Giris Muhavere Soylesme Fasil ve Bitis bolumlerinden olusur Ozel dekora kusursuz isiklandirmaya ve teferruatli aksesuarlara ihtiyac duyulmadan sahnelenir seyircinin hayal gucu sahne plastiginden beklenenleri tamamlar 19 yuzyilda Kavuklu Hamdi Abdurrezzak Abdi Efendi gibi ustalar eliyle gelistirilmistir Bati Tiyatrosu etkisi ile Ortaoyunu sahnelere tasinmis ve tuluat tiyatrosuna donusmustur Kaynakca a b c Kaplan Zehra Bali Turk Tiyatrosunda Trajedi Eskisehir Osmangazi Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu yuksek lisans tezi 2014 Erisim tarihi 6 Eylul 2020 a b Sevengil Refik Ahmet halksahnesi org sitesi 25 Haziran 2020 1959 tarihli Turk Tiyatrosu Tarihi 1 kitabindan 2 Subat 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Eylul 2020 a b c Dumlupinar Universitesi Sosyal Bilimler Dergisi Sayi 33 Agustos 2012 24 Mart 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Eylul 2020 a b Yigit Melih Yildiz Sosyal Bilimler Enstitusu Dergisi Cilt 01 Say 2 Yil 2017 25 Mart 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Eylul 2020 Buttanri Muzeyyen Turk Edebiyat nda Tiyatro Cumhuriyet Devri 11 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Eylul 2020 22 Eylul 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Eylul 2020 a b Erkoc Gulayse Cok Partili Donemde Tiyatro Ortami ve Kimlik Arayisi Tiyatro Arastirmalari Dergisi Cilt 12 Sayi 12 Yil 1995 11 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Eylul 2020 23 Mart 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Eylul 2020 11 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Eylul 2020 a b Goksever Muserref Dokuz Eylul Universitesi Guzel Sanatlar Enstitusu yuksek lisans tezi 2019 31 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Birkiye Selen Korad Ikibinli Yillarda Turk Oyun Yazarligi Turkish Playwrighting in the New Millenium 31 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Temmuz 2021 Saban Nedim NEREYE KADAR ALTERNATIF TIYATRO 31 Temmuz 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 31 Temmuz 2021 a b c d Duzgun Dilaver Turkiye de Geleneksel Tiyatro Calismalari Ataturk Universitesi Edebiyat Fakultesi Sosyal Bilimler Dergisi Sayi 52 Haziran 2014 11 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Eylul 2020 Ay Zehra Didem Elazig koy seyirlik oyunlari Firat Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu yuksek lisans tezi 2019 Erisim tarihi 7 Eylul 2020 Erbil Samet Geleneksel Halk Tiyatrosu Erisim tarihi 7 Eylul 2020 Gokcan Melike Erzincan Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu Dergisi OS III 2016 26 Mart 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Eylul 2020 Tuncel Ugur Istanbul Universitesi Edebiyat Fakultesi Turk Dili ve Edebiyati Dergisi Cilt 48 Sayi 48 Yil 2013 25 Mart 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Eylul 2020 a b UNESCO Turkiye Milli Komisyonu sitesi 4 Nisan 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Eylul 2020 Tulucu Suleyman Ataturk Universitesi Ilahiyat Fakultesi Dergisi Sayi 24 Yil 2005 10 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Eylul 2020 Sekmen Mustafa Tiyatro Arastirmalari Dergisi Cilt 30 Sayi 30 Yil 2020 13 Mart 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Eylul 2020 a b Umit Nazli Mirac Art Sanat Dergisi Sayi 1 Yil 2014 25 Mart 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Eylul 2020 Konur Tahsin Tiyatro Arastirmalari Dergisi Cilt 12 Sayi 12 Yil 1995 13 Mart 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Eylul 2020 Ayrica bakinizTiyatro terimleri listesi Osmanli da sahne sanatlari Tuluat tiyatrosu Sair EvlenmesiKonuyla ilgili yayinlarMetin And Baslangicindan 1983 e Turk Tiyatro Tarihi Iletisim Yayinlari 2004 Sevda Sener Cumhuriyet in 75 Yilinda Turk Tiyatrosu Turkiye Is Bankasi Kultur Yayinlari 1999 Nurhan Karadag Koy Seyirlik Oyunlari Turkiye Is Bankasi Kultur Yayinlari 1978 Refik Ahmet Sevengil Turk Tiyatrosu Tarihi 4 Cilt Maarif Basimevi 1959 Ugur Akinci Semih Celenk ve Ozlem Belkis Kalemden Sahneye 1946 dan Gunumuze Turk Oyun Yazarliginda Egilimler 3 Cilt Sahne Kulturu Kitapligi 2003 Esen Camurdan Tanzimat Donemi Turk Tiyatrosu Habitus Kitap 2015 Eren Buglalilar Kadife Koltuktan Amele Pazarina Turkiye de Politik Tiyatro 1960 1972 Tavir Yayinlari 2014 Dis baglantilarGeleneksel Turk Tiyatrosu Hakkinda Bilgiler 3 Eylul 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde