Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çevresel determinizm, insan faaliyetleri ile kültürün doğal çevre tarafından önemli ölçüde kısıtlandığına ya da etkilendiğine dair inanıştır.
Çevresel deterministler; fiziki coğrafyanın insanlar üzerinde derin izler taşıdıklarını belirtmişlerdir. İnsanların psikolojik durumlarını etkileyen fiziki çevrenin, toplumun kültür yapısını oluşturdukları ve gelişimini etkilediklerini öne sürerler. Örneğin; tropikal iklimde yaşayan insanların oluşturdukları toplum gelişmiş değildir çünkü sıcak iklimde hayatta kalmak kolaydır. Yüksek enlemlerde yaşayan insanların hayatta kalma mücadelesi daha fazladır ve o toplumun gelişmesini zorunlu kılmıştır.
Çevresel determinizmin bir diğer örneği de, ada toplumlarıdır. Ada toplumları kıta toplumlarından soyutlandığı için başka hiçbir topluma benzemeyen bir kültür yapısı oluşturmuşlardı.
Erken coğrafya ve çevresel determinizm
Her ne kadar çevresel determinizm konusuna 19.yy'da odaklanılmaya başlasa da erken dönem coğrafya da determinizme dair görüşler bulunmaktadır. İklim faktörü Aristoteles, Platon ve Strabon gibi düşünürler tarafından, Yunan toplumunun neden sıcak veya soğuk iklimlerde yaşayan toplumlara göre gelişmiş olduğunu açıklamaya çalışmaktadır.
Afrikalı ve Arap düşünürler de çevresel determinizmi kültürün yanında, insan fiziki özelliklerini de ele alıp, ten renginin neden ayrıştığı konusunda fikir yürütmüşlerdir.
Bu dönemde yaşayan meşhur sosyolog İbn Haldun ilk çevresel deterministlerden sayılmaktadır. Mukaddime eserinde yedi iklim bölgeleri belirlenmiş burada yaşayan insan topluluklarının karakteri ve davranışlarını doğa, coğrafya ve iklimle ilişkilendirmiştir.
| “ | "....Dördüncü İklim, bu Yedi İklimin ortasında yer aldığından, hava şartları açısından hepsinden daha ılımlı bir yapı sergiler. Bu iklimlerde yaşayan insanların karakterleri de ılımlı, akl-ı selim, zihinleri açık ve huyları daha güzeldir. " | „ |
19. yüzyılda çevresel determinizm
Çevresel determinizmin bu dönemde tarafından tekrar canlandırılmıştır. Political Geography adlı eserinde çevresel determinist görüşler belirgin bir şekilde görülmektedir. Eserde devletlerin kuruluşu bir tür evrimsel zorunluluk olarak görülmüştür. Bu görüşler daha sonra "jeopolitik" kavramının fikir babası olan Rudolf Kjellen'i de etkilemiştir. Kjellen, devletlerin hem "en güçlünün hayatta kalması" ilkesine hem de bütün vatandaşlarından bağımsız ve onların üzerinde bir varoluşa sahip olduğunu vurgulamış, Ratzel'in düşüncelerini popülerleştirmiştir.
Çevresel determinizmin düşüşü
1900'lü yıllara kadar çevresel determinizm etkisini sürdürse de bu yılların ilk çeyreğinden itibaren etkisini kaybetmeye başladı. Çevresel determinizm eleştirisinde ilk izler 'de görülmektedir. O çevresel determinizmin insan kültürlerinin incelenmesinde olasılıkları düşürdüğünü iddia ederek, yeni bir görüş çerçevesinde çevresel olasılık teorisini geliştirmiştir.
1950'lerde tamamen etkisini kaybeden çevresel determinizm ilk kez 1997'de yayınlanan Jared Diamond'ın Tüfek, Mikrop ve Çelik kitabında belirgin bir çevresel determinist izlere rastlanılmıştır. Bunun sonuncunda yazar bazı çevrelerce yoğun eleştiriler almıştır.
Kaynakça
- ^ Coğrafya Tarihi, Felsefesi ve Temel Kavramları. İdil Yayıncılık. 2017.
- ^ . Çevresel Determinizm Nedir?. 23 Ocak 2020. 13 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2022.
- ^ İbn Haldun. Mukaddime. Kapı Yayınları. s. 119. 4 Şubat 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Şubat 2024.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Cevresel determinizm insan faaliyetleri ile kulturun dogal cevre tarafindan onemli olcude kisitlandigina ya da etkilendigine dair inanistir Cevresel deterministler fiziki cografyanin insanlar uzerinde derin izler tasidiklarini belirtmislerdir Insanlarin psikolojik durumlarini etkileyen fiziki cevrenin toplumun kultur yapisini olusturduklari ve gelisimini etkilediklerini one surerler Ornegin tropikal iklimde yasayan insanlarin olusturduklari toplum gelismis degildir cunku sicak iklimde hayatta kalmak kolaydir Yuksek enlemlerde yasayan insanlarin hayatta kalma mucadelesi daha fazladir ve o toplumun gelismesini zorunlu kilmistir Cevresel determinizmin bir diger ornegi de ada toplumlaridir Ada toplumlari kita toplumlarindan soyutlandigi icin baska hicbir topluma benzemeyen bir kultur yapisi olusturmuslardi Erken cografya ve cevresel determinizmHer ne kadar cevresel determinizm konusuna 19 yy da odaklanilmaya baslasa da erken donem cografya da determinizme dair gorusler bulunmaktadir Iklim faktoru Aristoteles Platon ve Strabon gibi dusunurler tarafindan Yunan toplumunun neden sicak veya soguk iklimlerde yasayan toplumlara gore gelismis oldugunu aciklamaya calismaktadir Afrikali ve Arap dusunurler de cevresel determinizmi kulturun yaninda insan fiziki ozelliklerini de ele alip ten renginin neden ayristigi konusunda fikir yurutmuslerdir Bu donemde yasayan meshur sosyolog Ibn Haldun ilk cevresel deterministlerden sayilmaktadir Mukaddime eserinde yedi iklim bolgeleri belirlenmis burada yasayan insan topluluklarinin karakteri ve davranislarini doga cografya ve iklimle iliskilendirmistir Dorduncu Iklim bu Yedi Iklimin ortasinda yer aldigindan hava sartlari acisindan hepsinden daha ilimli bir yapi sergiler Bu iklimlerde yasayan insanlarin karakterleri de ilimli akl i selim zihinleri acik ve huylari daha guzeldir 19 yuzyilda cevresel determinizmCevresel determinizmin bu donemde tarafindan tekrar canlandirilmistir Political Geography adli eserinde cevresel determinist gorusler belirgin bir sekilde gorulmektedir Eserde devletlerin kurulusu bir tur evrimsel zorunluluk olarak gorulmustur Bu gorusler daha sonra jeopolitik kavraminin fikir babasi olan Rudolf Kjellen i de etkilemistir Kjellen devletlerin hem en guclunun hayatta kalmasi ilkesine hem de butun vatandaslarindan bagimsiz ve onlarin uzerinde bir varolusa sahip oldugunu vurgulamis Ratzel in dusuncelerini populerlestirmistir Cevresel determinizmin dususu1900 lu yillara kadar cevresel determinizm etkisini surdurse de bu yillarin ilk ceyreginden itibaren etkisini kaybetmeye basladi Cevresel determinizm elestirisinde ilk izler de gorulmektedir O cevresel determinizmin insan kulturlerinin incelenmesinde olasiliklari dusurdugunu iddia ederek yeni bir gorus cercevesinde cevresel olasilik teorisini gelistirmistir 1950 lerde tamamen etkisini kaybeden cevresel determinizm ilk kez 1997 de yayinlanan Jared Diamond in Tufek Mikrop ve Celik kitabinda belirgin bir cevresel determinist izlere rastlanilmistir Bunun sonuncunda yazar bazi cevrelerce yogun elestiriler almistir Kaynakca Cografya Tarihi Felsefesi ve Temel Kavramlari Idil Yayincilik 2017 Cevresel Determinizm Nedir 23 Ocak 2020 13 Subat 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Subat 2022 Ibn Haldun Mukaddime Kapi Yayinlari s 119 4 Subat 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Subat 2024