Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Akdeniz foku (Monachus monachus), fokgiller (Phocidae) familyasından monotipik Monachus cinsinde sınıflandırılan, yeryüzünde sadece doğu Akdeniz sahilleri ile Batı Afrika'nın bir tek sahilinde yaşayan fok türü.
| Akdeniz foku | |||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||||||||
| Korunma durumu | |||||||||||||||||||||
 Hassas (IUCN 3.1) | |||||||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||||||||
| Monachus monachus (, 1779) | |||||||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||||||
| Dağılımı | |||||||||||||||||||||
Yaşama alanı
Üzerinde yapılaşma olmayan, insanların kolay ulaşamadığı ya da insan etkinliklerinden uzak kalmış yerleri, tercihen üreme veya barınma işlevleri gören kıyı mağara ve kovuklarına sahip; sessiz ve tenha kayalık sahilleri yaşama alanı olarak seçen Akdeniz fokları, bu alanların bozulmasından doğrudan etkilenmektedir. İzmir'in Foça ilçesinde çok miktarda Akdeniz Foku bulunmaktadır.
Öte yandan bu tanımdan yola çıkarak Akdeniz foklarının farklı yapıda sahilleri (örneğin kumsal kıyılar ve kıyı yerleşim bölgeleri) kullanmadığı sonucuna varılamaz. Akdeniz fokunun özellikle beslenmek için ıssız kayalık sahillerin dışına çıkarak dolaşım alanını genişlettiğini, kumluk, çakıllık kıyılar ve nehir ağızlarına da uğradığı bilinmektedir. Ancak, Akdeniz fokunun birincil yaşam alanı ıssız ve yapılaşmamış kayalık kıyılardır. Büyük bir deniz memelisi olduğundan dar yaşam alanları içinde barınamaz. Tür ancak, makul büyüklükte ve uygun kıyı alanlarının olması durumunda varlığını sürdürebilir ve güvenle yavrulayabilir.
Dış görünümü
İri bir deniz memelisi olan Akdeniz fokunun boyu 2-3 metre, ağırlığı 200-300 kilogram arasında değişmektedir. Erginlerin vücudunu 5 mm'yi geçmeyen kısa ve sert kıllar kaplar. Su üstünde görüldüğünde en belirgin özellikleri iri kafaları, uzun bıyıkları ve kömür gibi siyah gözleridir. Ergin dişi ile erkekler arasında belirgin bir boy ve kilo farkı yoktur ancak karakteristik renk ayrımları mevcuttur. Karada yatarken vücudun iriliği ve tombul görünümü göze çarpar. Vücudun her iki yanında ön yüzgeçleri (ön üyeler) ve arkada ise iki parça halinde arka yüzgeçleri (arka üyeler) yer alır.
- Erkek: Siyaha yakın koyu kahverenginde olup karın bölgesinde belirgin bir beyaz leke vardır.
- Dişi: Açık kahverengi veya gri tonlarda olup karın altları da boyundan kuyruğa kadar sırta göre daha açık hatta beyaza yakın renktedir. Ayrıca üstte bel bölgesinde çiftleşme sırasında erkeklerin neden olduğu tırnak izleri bulunur.
- Yavru: Doğduğunda boyu yaklaşık 80–90 cm, ağırlığı yaklaşık 20 kilogramdır. Karın bölgesinde istisnasız görülen bariz bir beyaz leke haricinde tüm vücudu havlu gibi 1-1.5 cm uzunluğunda parlak siyah kıllarla kaplıdır. Yavru, anne ve babanın da sahip olduğu bıyıklarla doğar. Yaklaşık iki aylıkken kürkünü değiştirmeye başlar ve bir-iki ay içinde uzun siyah kılların yerini kısa ve parlak gri olanlar alır.'
Davranışı
Akdeniz foku, ürkek ve diğer yüzgeçayaklı türlerine göre daha az sosyal bir canlıdır. Türkiye kıyılarında da yaşayan doğu Akdeniz bireyleri genelde tek tek dolaşırlar ve nadiren birlikte görülürler. Araştırmacıların eskiden Türkiye'de zaman zaman 2 ile 4 arasında foku birlikte gözlediği hatta bu sayının çok ender olmakla birlikte 7-8'e kadar çıktığı da bilinmektedir. Birçok özelliği gibi davranışları hakkında da tam bilgi mevcut değildir. Akdeniz foklarının bazı dönemlerde bir araya geldiği ve sonra tekrar dağıldıkları konusunda varsayımlar mevcuttur. Ergin erkek bireyler genelde bir bölge belirler ve yaşantısını burada sürdürürler.
Dişiler erkeğe göre daha gezgin olmakla birlikte, yavrulama döneminde üreme mağarası ve civarını terk etmezler. Genç fok bireyleri ise yetişme dönemlerinde uzak bölgelere gidebilirler. Dişi Akdeniz foklarının çiftleşmek için büyük uzaklıklar katederek erkek fokların yanına geldiği ve daha sonra erkeğin bölgesinden ayrıldığı tahmin edilmektedir. Çiftleşme denizde olur. Dişi fokun cinsel olgunluğa 4-5 yaşında ulaştığı tahmin edilmektedir. Dişi Akdeniz foku 10-11 aylık hamilelik döneminden sonra, her sene ya da 2 senede, bir yavru doğurur. Bu nedenle, Akdeniz foku üreme hızı düşük, yavru sayısı az bir canlıdır. Doğum, insanların uğramadığı (veya ulaşamadığı) ve içinde hava olan bir kıyı mağarasının en ucunda, dalgaların kolay ulaşamayacağı bir çakıl plaj veya kayalık platform üzerinde olur. Anne, yavruyu yaklaşık 4 ay boyunca kendi sütü ile mağara içinde karada emzirir. Akdeniz foku, yavrusunu doğurmak ve büyütmek için mutlaka karaya (ve özellikle kıyı mağaralarına) muhtaçtır.
Dağılımı ve sayısı
Akdeniz fokları 20. yüzyılın başına kadar tüm Akdeniz kıyıları ile doğu Atlas Okyanusu kıyılarında Portekiz'den Batı Afrika sahillerindeki Senegal'e kadar 7855.25114
ifade edilen bir nüfusa sahip olarak serbestçe yaşamlarını sürdürüyordu. Ancak aşırı avlanma, yaşam alanları kaybı ve deniz ekosisteminin bozulması nedeniyle türün dünya dağılımı daraldı ve nüfusu hızla azaldı. Akdeniz foku bugün dünyada sadece Türkiye, Yunanistan, Fas, Moritanya ve Madeira Adaları'nda yaşamakta olup toplam nüfusu 600 civarında tahmin edilmektedir. Moritanya sahillerindeki Akdeniz fokları gerçek bir fok kolonisi özelliği göstererek birlikte yaşamakta popülasyonu ise insan baskısı nedeniyle birlikte bulunmak yerine çoğu zaman tek tek dolaşma ve yaşama şeklini seçmeye zorlanmışlardır. Halen az sayıda da olsa Türkiye'de Akdeniz'in doğu sahillerinde rastlanmaktadır.
Akdeniz foku dünyada birbirinden kopuk 2 ana bölgede yaşamaktadır:
- Moritanya kıyıları, Madeira Adaları ve Fas
- Akdeniz (Yunanistan, Türkiye ve Doğu Akdeniz)
Türün en büyük popülasyonu Ege Denizi'ndeydi. Dolayısı ile Akdeniz fokunun Akdeniz'de soyunu sürdürebilmesi ve ekosistemde varlığını koruyabilmesi esas olarak 2 ülkenin elindedir: Türkiye ve Yunanistan.
Bir dünya mirası olan Akdeniz fokunun korunmasında Türkiye önemli bir ülke konumundadır. Türkiye'de yapılan çeşitli bilimsel çalışmalarda bireysel tanımlama yolu ile 31-44 arasında Akdeniz foku bireyi tanımlanmış olup, kıyılarımızda 100 civarında fok yaşadığı tahmin edilmektedir ki dünyadaki fok popülasyonunun yaklaşık 600 olduğu gözönünde bulundurulduğunda bu sayı önemli bir yer tutmaktadır.
Akdeniz foku dağılımı kıyı boyunca süreklilik yerine belirli bölgelerde yoğunlaşma özelliği göstermektedir.
Türkiye kıyılarında foklar,
- Marmara Denizi'nde; Marmara Adaları ve ile Biga Yarımadası kuzey sahillerinde
- Ege'de; Gelibolu Yarımadası'nın Ege kıyıları ile Behramkale arasında ve Yeni Foça ile Datça arasında
- Akdeniz'de; Datça ile Kemer arasında, Alanya ile Taşucu arasında ve Hatay Samandağ ile Suriye sınırı arasında kalan sahillerde var olma mücadelesi vermektedir.
Türün korunma derecesine bağlı olarak Türkiye'de Akdeniz foku ölümleri olduğu gibi, yavrulama ve çoğalma da gözlenmektedir. Sayılarının azalma nedeni ise balıkçıların kasıtlı veya kasıtsız fokları öldürmeleridir.
Kültürel etkileri
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası 1996 yılında Akdeniz foku için bir hatıra parası bastırmıştır.
Kaynakça
- ^ Karamanlidis, A.A.; Dendrinos, P.; Fernandez de Larrinoa, P.; Kıraç, C.O.; Nicolaou, H.; Pires, R. (2023). "Monachus monachus". IUCN Tehdit Altındaki Türlerin Kırmızı Listesi. 2023: e.T13653A238637039. doi:10.2305/IUCN.UK.2023-1.RLTS.T13653A238637039.en
![image]()
. Erişim tarihi: 12 December 2023. - ^ . 4 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Temmuz 2015.
- ^ . 30 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2009.
Dış bağlantılar
- http://www.sadafag.org1 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Bu maddenin kaynağı)
- http://monachus.org2 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- http://www.DatcakentRehberi.com18 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Datça - Akdeniz Foku bilgileri ve resimleri / Mayıs 2007 )
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Akdeniz foku Monachus monachus fokgiller Phocidae familyasindan monotipik Monachus cinsinde siniflandirilan yeryuzunde sadece dogu Akdeniz sahilleri ile Bati Afrika nin bir tek sahilinde yasayan fok turu Akdeniz fokuKorunma durumuHassas IUCN 3 1 Biyolojik siniflandirmaAlem AnimaliaSube ChordataSinif MammaliaTakim CarnivoraInfra takim ArctoideaKlad PinnipediaFamilya PhocidaeOymak Cins Monachus 1822Tur M monachusIkili adlandirmaMonachus monachus 1779 DagilimiYasama alaniUzerinde yapilasma olmayan insanlarin kolay ulasamadigi ya da insan etkinliklerinden uzak kalmis yerleri tercihen ureme veya barinma islevleri goren kiyi magara ve kovuklarina sahip sessiz ve tenha kayalik sahilleri yasama alani olarak secen Akdeniz foklari bu alanlarin bozulmasindan dogrudan etkilenmektedir Izmir in Foca ilcesinde cok miktarda Akdeniz Foku bulunmaktadir Ote yandan bu tanimdan yola cikarak Akdeniz foklarinin farkli yapida sahilleri ornegin kumsal kiyilar ve kiyi yerlesim bolgeleri kullanmadigi sonucuna varilamaz Akdeniz fokunun ozellikle beslenmek icin issiz kayalik sahillerin disina cikarak dolasim alanini genislettigini kumluk cakillik kiyilar ve nehir agizlarina da ugradigi bilinmektedir Ancak Akdeniz fokunun birincil yasam alani issiz ve yapilasmamis kayalik kiyilardir Buyuk bir deniz memelisi oldugundan dar yasam alanlari icinde barinamaz Tur ancak makul buyuklukte ve uygun kiyi alanlarinin olmasi durumunda varligini surdurebilir ve guvenle yavrulayabilir Dis gorunumuIri bir deniz memelisi olan Akdeniz fokunun boyu 2 3 metre agirligi 200 300 kilogram arasinda degismektedir Erginlerin vucudunu 5 mm yi gecmeyen kisa ve sert killar kaplar Su ustunde goruldugunde en belirgin ozellikleri iri kafalari uzun biyiklari ve komur gibi siyah gozleridir Ergin disi ile erkekler arasinda belirgin bir boy ve kilo farki yoktur ancak karakteristik renk ayrimlari mevcuttur Karada yatarken vucudun iriligi ve tombul gorunumu goze carpar Vucudun her iki yaninda on yuzgecleri on uyeler ve arkada ise iki parca halinde arka yuzgecleri arka uyeler yer alir Erkek Siyaha yakin koyu kahverenginde olup karin bolgesinde belirgin bir beyaz leke vardir Disi Acik kahverengi veya gri tonlarda olup karin altlari da boyundan kuyruga kadar sirta gore daha acik hatta beyaza yakin renktedir Ayrica ustte bel bolgesinde ciftlesme sirasinda erkeklerin neden oldugu tirnak izleri bulunur Yavru Dogdugunda boyu yaklasik 80 90 cm agirligi yaklasik 20 kilogramdir Karin bolgesinde istisnasiz gorulen bariz bir beyaz leke haricinde tum vucudu havlu gibi 1 1 5 cm uzunlugunda parlak siyah killarla kaplidir Yavru anne ve babanin da sahip oldugu biyiklarla dogar Yaklasik iki aylikken kurkunu degistirmeye baslar ve bir iki ay icinde uzun siyah killarin yerini kisa ve parlak gri olanlar alir DavranisiAkdeniz foku urkek ve diger yuzgecayakli turlerine gore daha az sosyal bir canlidir Turkiye kiyilarinda da yasayan dogu Akdeniz bireyleri genelde tek tek dolasirlar ve nadiren birlikte gorulurler Arastirmacilarin eskiden Turkiye de zaman zaman 2 ile 4 arasinda foku birlikte gozledigi hatta bu sayinin cok ender olmakla birlikte 7 8 e kadar ciktigi da bilinmektedir Bircok ozelligi gibi davranislari hakkinda da tam bilgi mevcut degildir Akdeniz foklarinin bazi donemlerde bir araya geldigi ve sonra tekrar dagildiklari konusunda varsayimlar mevcuttur Ergin erkek bireyler genelde bir bolge belirler ve yasantisini burada surdururler Disiler erkege gore daha gezgin olmakla birlikte yavrulama doneminde ureme magarasi ve civarini terk etmezler Genc fok bireyleri ise yetisme donemlerinde uzak bolgelere gidebilirler Disi Akdeniz foklarinin ciftlesmek icin buyuk uzakliklar katederek erkek foklarin yanina geldigi ve daha sonra erkegin bolgesinden ayrildigi tahmin edilmektedir Ciftlesme denizde olur Disi fokun cinsel olgunluga 4 5 yasinda ulastigi tahmin edilmektedir Disi Akdeniz foku 10 11 aylik hamilelik doneminden sonra her sene ya da 2 senede bir yavru dogurur Bu nedenle Akdeniz foku ureme hizi dusuk yavru sayisi az bir canlidir Dogum insanlarin ugramadigi veya ulasamadigi ve icinde hava olan bir kiyi magarasinin en ucunda dalgalarin kolay ulasamayacagi bir cakil plaj veya kayalik platform uzerinde olur Anne yavruyu yaklasik 4 ay boyunca kendi sutu ile magara icinde karada emzirir Akdeniz foku yavrusunu dogurmak ve buyutmek icin mutlaka karaya ve ozellikle kiyi magaralarina muhtactir Dagilimi ve sayisiAkdeniz foklari 20 yuzyilin basina kadar tum Akdeniz kiyilari ile dogu Atlas Okyanusu kiyilarinda Portekiz den Bati Afrika sahillerindeki Senegal e kadar 7855 25114 ifade edilen bir nufusa sahip olarak serbestce yasamlarini surduruyordu Ancak asiri avlanma yasam alanlari kaybi ve deniz ekosisteminin bozulmasi nedeniyle turun dunya dagilimi daraldi ve nufusu hizla azaldi Akdeniz foku bugun dunyada sadece Turkiye Yunanistan Fas Moritanya ve Madeira Adalari nda yasamakta olup toplam nufusu 600 civarinda tahmin edilmektedir Moritanya sahillerindeki Akdeniz foklari gercek bir fok kolonisi ozelligi gostererek birlikte yasamakta populasyonu ise insan baskisi nedeniyle birlikte bulunmak yerine cogu zaman tek tek dolasma ve yasama seklini secmeye zorlanmislardir Halen az sayida da olsa Turkiye de Akdeniz in dogu sahillerinde rastlanmaktadir Akdeniz foku dunyada birbirinden kopuk 2 ana bolgede yasamaktadir Moritanya kiyilari Madeira Adalari ve Fas Akdeniz Yunanistan Turkiye ve Dogu Akdeniz Turun en buyuk populasyonu Ege Denizi ndeydi Dolayisi ile Akdeniz fokunun Akdeniz de soyunu surdurebilmesi ve ekosistemde varligini koruyabilmesi esas olarak 2 ulkenin elindedir Turkiye ve Yunanistan Bir dunya mirasi olan Akdeniz fokunun korunmasinda Turkiye onemli bir ulke konumundadir Turkiye de yapilan cesitli bilimsel calismalarda bireysel tanimlama yolu ile 31 44 arasinda Akdeniz foku bireyi tanimlanmis olup kiyilarimizda 100 civarinda fok yasadigi tahmin edilmektedir ki dunyadaki fok populasyonunun yaklasik 600 oldugu gozonunde bulunduruldugunda bu sayi onemli bir yer tutmaktadir Akdeniz foku dagilimi kiyi boyunca sureklilik yerine belirli bolgelerde yogunlasma ozelligi gostermektedir Turkiye kiyilarinda foklar Marmara Denizi nde Marmara Adalari ve ile Biga Yarimadasi kuzey sahillerinde Ege de Gelibolu Yarimadasi nin Ege kiyilari ile Behramkale arasinda ve Yeni Foca ile Datca arasinda Akdeniz de Datca ile Kemer arasinda Alanya ile Tasucu arasinda ve Hatay Samandag ile Suriye siniri arasinda kalan sahillerde var olma mucadelesi vermektedir Turun korunma derecesine bagli olarak Turkiye de Akdeniz foku olumleri oldugu gibi yavrulama ve cogalma da gozlenmektedir Sayilarinin azalma nedeni ise balikcilarin kasitli veya kasitsiz foklari oldurmeleridir Kulturel etkileriTurkiye Cumhuriyet Merkez Bankasi 1996 yilinda Akdeniz foku icin bir hatira parasi bastirmistir Kaynakca Karamanlidis A A Dendrinos P Fernandez de Larrinoa P Kirac C O Nicolaou H Pires R 2023 Monachus monachus IUCN Tehdit Altindaki Turlerin Kirmizi Listesi 2023 e T13653A238637039 doi 10 2305 IUCN UK 2023 1 RLTS T13653A238637039 en Erisim tarihi 12 December 2023 4 Nisan 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 31 Temmuz 2015 30 Mayis 2009 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Mayis 2009 Dis baglantilarhttp www sadafag org1 Agustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Bu maddenin kaynagi http monachus org2 Subat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde http www DatcakentRehberi com18 Subat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Datca Akdeniz Foku bilgileri ve resimleri Mayis 2007