Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İran'ın nükleer enerji elde etmek için başlattığını söylediği, ancak başta ABD olmak üzere bazı ülkelerin nükleer silah üretmek için başladığını iddia ettiği proje.
İran nükleer programı 1950’lerde programının bir parçası olarak ABD’nin yardımı ile başlatıldı. ABD’nin ve Batı Avrupalı hükûmetlerin İran’ın nükleer programına desteği, cesaretlendirmesi ve katkısı 1979’da Şah rejimini deviren İslami devrime kadar sürdü. 1979’daki devrimden sonra İran hükûmeti programı durdurdu ve daha sonra devrim öncesine göre daha düşük bir Batı desteği ile yeniden canlandırıldı. İran nükleer programı bir dizi araştırma merkezi, uranyum madeni, bir nükleer reaktör ve bir uranyum zenginleştirme merkezi içeren uranyum işleme yapılarından oluşmaktadır. İran’ın ilk nükleer santrali ’in Mart 2008’de üretime geçmesi beklenmekteydi. Ancak 4 Eylül 2011 tarihi itibarıyla bu tesis devreye alınmış bulunuyor.
Genel bakış
Gawdat Bahgat, Indiana Üniversitesi, Pensilvanya, Ortadoğu Çalışmaları Merkezi Yöneticisi, İran nükleer programının üç unsura bağlı olduğunu söylüyor: Birincisi; Pakistan,Irak,İsrail ve ABD’den kendilerine dönük tehdit algılamaları, ikincisi;iç ekonomik ve siyasi dinamikler ve üçüncüsü;milli gurur. Bahgat daha sonra İran’ın uluslararası toplum ile ilişkileri ile ilgili bazı anahtar noktaların altını çiziyor ve nükleer program konusunda bunun İran’ı nasıl etkilediğini anlatıyor.
1.İranlı yetkililerin 1980’lerdeki İran-Irak Savaşı sırasındaki davranışları nedeniyle uluslararası topluma çok az güvenleri var. Bu savaş sırasında, İran daha güçlü ve büyük bir ülke olduğu için, Saddam Hüseyin İran ordusuna ve sivillere karşı kimyasal silah kullandı. Bu kimyasal silahlar binlerce İranlıyı öldürdü veya sakat bıraktı ve savaşta Irak lehine önemli bir rol oynadı. Uluslararası toplum bu noktada kayıtsız kaldı; Irak’ı engellemede ve İran’ı korumada çok etkisizdi. Shahram Chubin, Cenevre Güvenlik Politikaları Çalışmaları Merkezi Başkanı, bu durumu şöyle açıklıyor: “İran Irak ile yaptığı savaştan şunu öğrendi; saldırıya uğramak istemiyorsan, tehdit eden ülke mutlaka denk bir yanıtın alacağını bilmelidir. ‘Çöl Fırtınası’ saldırısında eşdeğer bir kimyasal silah misillemesine uğrayacağı bilmek Irak’ı durdurdu; ancak böylesi bir karşılığın İran’dan gelmeyeceğini bilmenin savaş sırasında Irak’ın İran’a kaşı kimyasal silah kullanmasını sağladığını gösteriyor. "
2.Birçok ülke, ABD’nin baskısını görünce, İran’ın nükleer yönetimi ile ticari ilişkilerini kestiği veya durdurduğu için İran'da uluslararası topluma dönük güven eksikliği, yeniden oluştu.
Gawdat Bahgat’ın analizinin aksine, İranlı yetkililer kendi seviyelerinin şimdiki nükleer silah sahibi ülkelerin teknolojik gelişmişlik seviyesinin altında kalmış olmasından dolayı birilerini caydırmak için nükleer silah elde etme arzusunda oldukları iddiasını kabul etmemektedirler. Kendi nükleer programlarının silah yapma amaçlı hale getirilemeyeceğinden herkesin emin olması için İranlılar yasal olarak gerekenden daha fazla ek kısıtlama konulmasını da içeren bir dizi öneride bulundular.
Bu öneriler mesela;
- ek inceleme izin veren Ek Protokolü onaylamak,
- Natanz’daki uranyum zenginleştirme merkezini uluslararası bir yakıt merkezi haline getirmek,
- plütonyumun yeniden işlenmesinden vazgeçmek ve
- işlemden geçirilerek zenginleştirilmiş tüm uranyumu derhal reaktör yakıt çubuklarına aktarmak gibi
önerilerden oluşuyordu. İran’ın uranyum zenginleştirme programını yabancı özel ve kamu katkısına açma önerisi IAEA’nın hassas yakıt çevrimi etkinliklerinin nükleer silah yapımına katkı sağlaması riskini düşürmek üzere geliştirilecek yöntemleri araştırmak için oluşturduğu bir uzmanlar komisyonunun önerilerini dayanak almıştır. İran’a, zenginleştirme işlemine bir ara verdirtecek, “karşılıklı saygı ve İran’ın nükleer programının barışçıl doğasına dönük uluslararası güvene dayalı olarak İran ile ilişki ve işbirliğinin gelişmesine yol açacak uzun dönemli kapsamlı bir düzenleme” önerilmiştir. Günümüzde dünyada nükleer silah yapmak için uygun materyal üretmek için gereken zenginleştirme veya yeniden işleme merkezlerine sahip on üç ülke var.
Tarihçe
1950'ler ve 60'lar
İran'ın nükleer programının temelleri 1953'te CIA destekli bir darbe ile demokratik olarak seçilmiş başbakan Muhammed Musaddık'ın görevden alınıp iktidara Şah Muhammed Rıza Pehlevi'in getirilmesinin hemen sonrasına rastlar.
Sivil bir nükleer işbirliği programı ABD’nin altında oluşturuldu. ABD,SSCB'ye karşı nükleer güç kuşağı kurmak istedi. Bu girişime ABD İran, Türkiye ve Pakistan'ı ortak etmek istedi. Bu çerçevede 1967’de (İAEK) tarafından yönetilen (TNAM) kuruldu. TNAM, ABD tarafından sağlanan, 5-megawatlık nükleer ile çalışmalara başladı ve yüksek oranda zenginleştirilmiş uranyum yakıtı sağlandı. İran 1968'de Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Antlaşması’nı (NSYÖA) imzaladı ve 1970’te onayladı. İran atom ajansının kurulması ve NSYÖA’nın onaylanmasıyla Şah ABD’nin yardımıyla 2000 yılına kadar 23 nükleer santralın yapılmasını öngören planları onayladı. Bu gelişmeleri takiben, Avrupa ve Amerikan firmaları bu programa ortak olmak için birbirleriyle yarışmaya başladı.
1970'ler
1979 Sonrası
sonrasında ise ABD ve İran iki can düşmanı oldular. ABD, İran'ın bölgede daha fazla güçlenmesine izin vermedi. Ama İran ın bölgedeki gücü sürekli arttı,bu da ABD ve yakın dostu İsrail tarafından pek iyi bir durum olarak algılanmadı.
1990'lar
2000 - Ağustos 2006
2002 yılında ’nin eski bir üyesi (Bu kuruluş ABD ve Avrupa Birliği’nde terörist grup olarak ilan edilmiştir) ve Tahran’da önde gelen eleştirmenlerinden Alirıza Caferzade, İran rejimi içerisindeki sağlam kaynaklardan edindiği bilgilere dayanarak Natanz ve Arak’taki iki gizli nükleer tesisi ifşa etmiştir. Bu açıklamaların ardından ABD, İran’ı nükleer silah yapmaya teşebbüs etmekle suçlamış ve nükleer kriz süreci başlamıştır.
Avrupa Birliği aktif bir pozisyon alarak İran ile görüşmelere başlamıştır.
Kriz günümüze kadar inişli çıkışlı devam etmiştir. Rusya ve Çin krizde ABD'ye karşı çıkarken, Amerikalı yöneticiler Birleşmiş Milletler'den İran'a askeri müdahale de dahil olmak üzere çok sert önlemler çıkartmaya çalışmıştır. İran ise çalışmalarının tamamen barışçıl amaçlı olduğunu ve enerjinin en önemli hedef olduğunu iddia etmektedir.
31 Ağustos 2006 - Mayıs 2008
Haziran 2008
14 Haziran 2008 tarihinde AB Ortak Dış Politika ve Güvenlik Yüksek Temsilcisi Javier Solana başkanlığındaki bir heyet Tahran'da İran hükümetine altı büyük dünya gücünün önerisini içeren bir teşvik paketi sundu. Bu teşvik paketini destekleyen ülkeler şunlardı: ABD, Rusya, Çin, Birleşik Krallık, Fransa ve Türkiye
Paket şunları içermekte:
- İran’ın hafif su reaktörü ile –şimdi İran’ın sahip olduğu teknolojiye kıyasla bomba yapımı için kullanılması daha zor olduğundan -- sivil bir nükleer program geliştirmesine yardım etmek
- yasal olarak geçerli nükleer yakıt kaynağı garantisi
- ticaret kolaylığı ve
- İran’ın Batı’dan sivil uçak alabilmesi.
İran henüz (16 Haziran 2008) resmi bir yanıt vermiş değil ancak bu konuda sorulan bir soruya hükümet sözcüsü şu yanıtı verdi: "Eğer paket uranyum zenginleştirme işlemini askıya almayı içeriyorsa hiçbir şekilde görüşülebilir bir paket değildir."
İlgili kaynaklar
- "İran nükleer teknolojide 'kararlı'", CNNTürk, 4 Mart 2006[]
- "İran görüşmeleri yine sonuçsuz", BBC Türkçe, 3 Mart 2006
- Sabah, 23 Şubat 2006[]
- İran krizi petrol fiyatını yükseltti, BBC Türkçe13 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Ayrıca bakınız
Dipnot
- ^ Haidar, J.I., 2015."Sanctions and Exports Deflection: Evidence from Iran 30 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .," Paris School of Economics, University of Paris 1 Pantheon Sorbonne, Mimeo
- ^ . 2008. 14 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2008.
- ^ "Iran Affairs: Blasts from the Past: Western Support for Iran's Nuclear program". 2008. 6 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2008.
- ^ "Nuclear proliferation: The Islamic Republic of Iran", Gawdat Bahgat, , vol. 39(3), September 2006
- ^ . 2008. 16 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2008.
- ^ "Publications: Magazines and Newsletters". 2008. 17 Ekim 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Şubat 2008.
- ^ "SECURITY COUNCIL DEMANDS IRAN SUSPEND URANIUM ENRICHMENT BY 31 AUGUST, OR FACE POSSIBLE ECONOMIC, DIPLOMATIC SANCTIONS". 2008. 16 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Şubat 2008.
- ^ . 2008. 1 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2008.
- ^ "The spectre of Operation Ajax". Article (İngilizce). Guardian Unlimited. 2003. 20 Ocak 2008 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Nisan 2007.
- ^ . U.S. National Nuclear Security Administration. 25 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Iran defiant in nuclear row". Article (İngilizce). Reuters. 2008. Erişim tarihi: 16 Haziran 2008.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Iran in nukleer enerji elde etmek icin baslattigini soyledigi ancak basta ABD olmak uzere bazi ulkelerin nukleer silah uretmek icin basladigini iddia ettigi proje Iran nukleer programi 1950 lerde programinin bir parcasi olarak ABD nin yardimi ile baslatildi ABD nin ve Bati Avrupali hukumetlerin Iran in nukleer programina destegi cesaretlendirmesi ve katkisi 1979 da Sah rejimini deviren Islami devrime kadar surdu 1979 daki devrimden sonra Iran hukumeti programi durdurdu ve daha sonra devrim oncesine gore daha dusuk bir Bati destegi ile yeniden canlandirildi Iran nukleer programi bir dizi arastirma merkezi uranyum madeni bir nukleer reaktor ve bir uranyum zenginlestirme merkezi iceren uranyum isleme yapilarindan olusmaktadir Iran in ilk nukleer santrali in Mart 2008 de uretime gecmesi beklenmekteydi Ancak 4 Eylul 2011 tarihi itibariyla bu tesis devreye alinmis bulunuyor Genel bakisGawdat Bahgat Indiana Universitesi Pensilvanya Ortadogu Calismalari Merkezi Yoneticisi Iran nukleer programinin uc unsura bagli oldugunu soyluyor Birincisi Pakistan Irak Israil ve ABD den kendilerine donuk tehdit algilamalari ikincisi ic ekonomik ve siyasi dinamikler ve ucuncusu milli gurur Bahgat daha sonra Iran in uluslararasi toplum ile iliskileri ile ilgili bazi anahtar noktalarin altini ciziyor ve nukleer program konusunda bunun Iran i nasil etkiledigini anlatiyor 1 Iranli yetkililerin 1980 lerdeki Iran Irak Savasi sirasindaki davranislari nedeniyle uluslararasi topluma cok az guvenleri var Bu savas sirasinda Iran daha guclu ve buyuk bir ulke oldugu icin Saddam Huseyin Iran ordusuna ve sivillere karsi kimyasal silah kullandi Bu kimyasal silahlar binlerce Iranliyi oldurdu veya sakat birakti ve savasta Irak lehine onemli bir rol oynadi Uluslararasi toplum bu noktada kayitsiz kaldi Irak i engellemede ve Iran i korumada cok etkisizdi Shahram Chubin Cenevre Guvenlik Politikalari Calismalari Merkezi Baskani bu durumu soyle acikliyor Iran Irak ile yaptigi savastan sunu ogrendi saldiriya ugramak istemiyorsan tehdit eden ulke mutlaka denk bir yanitin alacagini bilmelidir Col Firtinasi saldirisinda esdeger bir kimyasal silah misillemesine ugrayacagi bilmek Irak i durdurdu ancak boylesi bir karsiligin Iran dan gelmeyecegini bilmenin savas sirasinda Irak in Iran a kasi kimyasal silah kullanmasini sagladigini gosteriyor 2 Bircok ulke ABD nin baskisini gorunce Iran in nukleer yonetimi ile ticari iliskilerini kestigi veya durdurdugu icin Iran da uluslararasi topluma donuk guven eksikligi yeniden olustu Gawdat Bahgat in analizinin aksine Iranli yetkililer kendi seviyelerinin simdiki nukleer silah sahibi ulkelerin teknolojik gelismislik seviyesinin altinda kalmis olmasindan dolayi birilerini caydirmak icin nukleer silah elde etme arzusunda olduklari iddiasini kabul etmemektedirler Kendi nukleer programlarinin silah yapma amacli hale getirilemeyeceginden herkesin emin olmasi icin Iranlilar yasal olarak gerekenden daha fazla ek kisitlama konulmasini da iceren bir dizi oneride bulundular Bu oneriler mesela ek inceleme izin veren Ek Protokolu onaylamak Natanz daki uranyum zenginlestirme merkezini uluslararasi bir yakit merkezi haline getirmek plutonyumun yeniden islenmesinden vazgecmek ve islemden gecirilerek zenginlestirilmis tum uranyumu derhal reaktor yakit cubuklarina aktarmak gibi onerilerden olusuyordu Iran in uranyum zenginlestirme programini yabanci ozel ve kamu katkisina acma onerisi IAEA nin hassas yakit cevrimi etkinliklerinin nukleer silah yapimina katki saglamasi riskini dusurmek uzere gelistirilecek yontemleri arastirmak icin olusturdugu bir uzmanlar komisyonunun onerilerini dayanak almistir Iran a zenginlestirme islemine bir ara verdirtecek karsilikli saygi ve Iran in nukleer programinin bariscil dogasina donuk uluslararasi guvene dayali olarak Iran ile iliski ve isbirliginin gelismesine yol acacak uzun donemli kapsamli bir duzenleme onerilmistir Gunumuzde dunyada nukleer silah yapmak icin uygun materyal uretmek icin gereken zenginlestirme veya yeniden isleme merkezlerine sahip on uc ulke var Tarihce1968 tarihli bir Iran gazetesi kupuru Iran in Nukleer Enerji uzmanlarinin dortte biri kadin Tahran nukleer arastirma reaktorununun onunde poz veren arastirmaci kadinlar 1950 ler ve 60 lar Iran in nukleer programinin temelleri 1953 te CIA destekli bir darbe ile demokratik olarak secilmis basbakan Muhammed Musaddik in gorevden alinip iktidara Sah Muhammed Riza Pehlevi in getirilmesinin hemen sonrasina rastlar Sivil bir nukleer isbirligi programi ABD nin altinda olusturuldu ABD SSCB ye karsi nukleer guc kusagi kurmak istedi Bu girisime ABD Iran Turkiye ve Pakistan i ortak etmek istedi Bu cercevede 1967 de IAEK tarafindan yonetilen TNAM kuruldu TNAM ABD tarafindan saglanan 5 megawatlik nukleer ile calismalara basladi ve yuksek oranda zenginlestirilmis uranyum yakiti saglandi Iran 1968 de Nukleer Silahlarin Yayilmasini Onleme Antlasmasi ni NSYOA imzaladi ve 1970 te onayladi Iran atom ajansinin kurulmasi ve NSYOA nin onaylanmasiyla Sah ABD nin yardimiyla 2000 yilina kadar 23 nukleer santralin yapilmasini ongoren planlari onayladi Bu gelismeleri takiben Avrupa ve Amerikan firmalari bu programa ortak olmak icin birbirleriyle yarismaya basladi 1970 ler 1979 Sonrasi sonrasinda ise ABD ve Iran iki can dusmani oldular ABD Iran in bolgede daha fazla guclenmesine izin vermedi Ama Iran in bolgedeki gucu surekli artti bu da ABD ve yakin dostu Israil tarafindan pek iyi bir durum olarak algilanmadi 1990 lar 2000 Agustos 2006 2002 yilinda nin eski bir uyesi Bu kurulus ABD ve Avrupa Birligi nde terorist grup olarak ilan edilmistir ve Tahran da onde gelen elestirmenlerinden Aliriza Caferzade Iran rejimi icerisindeki saglam kaynaklardan edindigi bilgilere dayanarak Natanz ve Arak taki iki gizli nukleer tesisi ifsa etmistir Bu aciklamalarin ardindan ABD Iran i nukleer silah yapmaya tesebbus etmekle suclamis ve nukleer kriz sureci baslamistir Avrupa Birligi aktif bir pozisyon alarak Iran ile gorusmelere baslamistir Kriz gunumuze kadar inisli cikisli devam etmistir Rusya ve Cin krizde ABD ye karsi cikarken Amerikali yoneticiler Birlesmis Milletler den Iran a askeri mudahale de dahil olmak uzere cok sert onlemler cikartmaya calismistir Iran ise calismalarinin tamamen bariscil amacli oldugunu ve enerjinin en onemli hedef oldugunu iddia etmektedir 31 Agustos 2006 Mayis 2008 Haziran 2008 14 Haziran 2008 tarihinde AB Ortak Dis Politika ve Guvenlik Yuksek Temsilcisi Javier Solana baskanligindaki bir heyet Tahran da Iran hukumetine alti buyuk dunya gucunun onerisini iceren bir tesvik paketi sundu Bu tesvik paketini destekleyen ulkeler sunlardi ABD Rusya Cin Birlesik Krallik Fransa ve Turkiye Paket sunlari icermekte Iran in hafif su reaktoru ile simdi Iran in sahip oldugu teknolojiye kiyasla bomba yapimi icin kullanilmasi daha zor oldugundan sivil bir nukleer program gelistirmesine yardim etmek yasal olarak gecerli nukleer yakit kaynagi garantisi ticaret kolayligi ve Iran in Bati dan sivil ucak alabilmesi Iran henuz 16 Haziran 2008 resmi bir yanit vermis degil ancak bu konuda sorulan bir soruya hukumet sozcusu su yaniti verdi Eger paket uranyum zenginlestirme islemini askiya almayi iceriyorsa hicbir sekilde gorusulebilir bir paket degildir Ilgili kaynaklar Iran nukleer teknolojide kararli CNNTurk 4 Mart 2006 olu kirik baglanti Iran gorusmeleri yine sonucsuz BBC Turkce 3 Mart 2006 Sabah 23 Subat 2006 olu kirik baglanti Iran krizi petrol fiyatini yukseltti BBC Turkce13 Subat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ayrica bakinizIran Nukleer silahDipnot Haidar J I 2015 Sanctions and Exports Deflection Evidence from Iran 30 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Paris School of Economics University of Paris 1 Pantheon Sorbonne Mimeo 2008 14 Mayis 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Subat 2008 Iran Affairs Blasts from the Past Western Support for Iran s Nuclear program 2008 6 Aralik 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Subat 2008 Nuclear proliferation The Islamic Republic of Iran Gawdat Bahgat vol 39 3 September 2006 2008 16 Aralik 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Subat 2008 Publications Magazines and Newsletters 2008 17 Ekim 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Subat 2008 SECURITY COUNCIL DEMANDS IRAN SUSPEND URANIUM ENRICHMENT BY 31 AUGUST OR FACE POSSIBLE ECONOMIC DIPLOMATIC SANCTIONS 2008 16 Agustos 2014 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Subat 2008 2008 1 Kasim 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 24 Subat 2008 The spectre of Operation Ajax Article Ingilizce Guardian Unlimited 2003 20 Ocak 2008 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Nisan 2007 U S National Nuclear Security Administration 25 Mart 2008 tarihinde kaynagindan arsivlendi Iran defiant in nuclear row Article Ingilizce Reuters 2008 Erisim tarihi 16 Haziran 2008