Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Domates (Solanum lycopersicum), patlıcangiller (Solanaceae) ailesinden, anavatanı Güney ve Orta Amerika olan, meyvesi yenebilen otsu bitki türü. Domatesin eş anlamlısı kızanak sözcüğüdür.
| Domates | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||
| Solanum lycopersicum L., Sp. Pl.: 185 (1753).
| |||||||||||||||
Morfolojik özellikleri
10 veya 15 cm boya sahip olan domates bitkisinin hafif odunsu bir gövdesi vardır. 10–25 cm uzunluğunda olan yapraklarının[] üzerinde 5-9 yaprakçık bulunur. Yaprakları tüylüdür. 1–2 cm uzunluğunda ve genellikle sarı olan domates çiçekleri bir sap üzerinde 3-12 adettir. Genellikle kırmızı, yenilebilen meyvesi yabani bitkilerde 1–2 cm çapında iken, kültür bitkilerinde daha büyüktür. Çoğu vitamin bu meyvede bulunur ve kanseri önleyici yapısı vardır. Bu vitamin ve önleyici mineraller domatesin kabuğunda bulunur.
Tarihçe
ABD'de 1893 yılında mahkeme sebzelerle birlikte saklanıp yenildiğinden onu sebze diye sınıflandırmıştır fakat gerçekte meyvedir. Domatesin ilginç bir tarihi vardır. Bolivya ve Peru'da yabani sarı renkli bir domates türü bulunmuş ve sonra Meksika'da yetiştirilip, Kristof Kolomb'un Amerika'yı keşfinden sonra Avrupa'ya gemilerle gönderilmiştir. İtalyanlar sarı renginden ötürü onu altın elma olarak adlandırdı, ama çok geçmeden kırmızı türleri ortaya çıktı. Domates ABD'de ilk defa Thomas Jefferson tarafından yetiştirildi. Ama pek çok insan zehirli olduğuna inanarak yemeyi reddetti, ta ki 1900'e kadar. Uzun zaman önce, pek çok Avrupalı için aşk elmasıydı, çünkü insanları romantik yaptığına inanıyordu. Domates adı İspanyolca tomateden, gelmektedir, bu isim de Nahuatl dilinde tomatotldan alınmıştır.
Halk dilinde domates manasında alaganta, azak, banadura (banader), cırtatan, cırtlavuk, domatiz, dongurak, eyrim, firek (fıreng), frenk elması, gafete (kafete), gırmuzu, gille, göğ baldırcan, hambalcan, herim, hülek, kalmi, kardoş, kavanez, kıldır, lalik (lolik), mamador (manator), mamya (maye, mamye, maniya), menize, misir, mülye, solik, şamik, tevris, tıkıl (tıhıl), tomat (tomati, domat), topalak ve topul gibi sözler de kullanılmaktadır.
Üretim
Dünya domates ekim alanında 2021 yılında %22 ile Çin en büyük paya sahiptir. Çin’den sonra sırasıyla %16,4 ile Hindistan ve Nijerya, %3,3 ile Pakistan ve %3,2 ile Türkiye gelmektedir. Bu beş ülke dünya domates ekim alanının yaklaşık %61,2’sini oluşturmaktadır. 2021’de dünya domates ekim alanının bir önceki yıla göre %3,2 artmasında Çin, Hindistan ve Pakistan’da domates ekim alanlarının bir önceki yıla göre artması etkin rol oynamaktadır.[]
| Domates üreten ülkeler-2012 (milyon ton) | |
|---|---|
 Çin | 61,6 |
 Hindistan | 19,3 |
 ABD | 13,2 |
 Türkiye | 12,1 |
 Mısır | 8,6 |
 İran | 6,0 |
 İtalya | 5,1 |
 İspanya | 4,0 |
 Brezilya | 3,8 |
 Meksika | 3,4 |
| Dünya toplamı | 152,956,115 |
| Kaynak: Birleşmiş Milletler gıda & tarım organizasyonu (FAO)[1] 19 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde . | |
Türkiye'de çeşitleri
- Ayaş domatesi 05.10.2022 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve Ankara için coğrafi işaret almıştır.
- Boyabat Gazidere domatesi 12.04.2019 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve Sinop için coğrafi işaret almıştır.
- Çanakkale domatesi 13.07.2023 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve Çanakkale için coğrafi işaret almıştır.
- Guldar domatesi 26.07.2023 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve Bingöl için coğrafi işaret almıştır.
- Koyulhisar domatesi 20.01.2021 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve Sivas için coğrafi işaret almıştır.
- Kozluk domatesi 07.12.2023 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve Batman için coğrafi işaret almıştır.
- Safranbolu Maniye domatesi 18.08.2022 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve Karabük için coğrafi işaret almıştır.
- Simav Eynal domatesi 08.09.2022 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve Kütahya için coğrafi işaret almıştır.
- Sof domatesi 25.12.2023 tarihinde Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından tescillenmiş ve Gaziantep için coğrafi işaret almıştır.
Resimler
-
![image]()
Kumato domates -
![image]()
Sarı çeri domates (Altın çeri domates) -
![image]()
San Marzano domates -
![image]()
Tigerella domates -
![image]()
Tomkin domates -
![image]()
Sarı armut domates -
![image]()
Roma domates -
![image]()
Beef domates -
![image]()
Campari domates -
![image]()
Cherokee mor domates -
![image]()
Brandywine domates -
![image]()
Black krim domates
Kaynakça
- ^ Eş ve Yakın Anlamlı Kelimeler Sözlüğü
- ^ "tomato - İngilizce Sözlük". pauctle.com. 29 Ocak 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ocak 2024.
- ^ . Home cooking. 6 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2013.
- ^ TDK Türkiye Ağızları Sözlüğü
- ^ "Ayaş Domatesi". Türk Patent ve Marka Kurumu. 17 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Aralık 2023.
- ^ "Boyabat Gazidere Domatesi". Türk Patent ve Marka Kurumu. 29 Ocak 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Aralık 2023.
- ^ "Çanakkale Domatesi". Türk Patent ve Marka Kurumu. 17 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Aralık 2023.
- ^ "Guldar Domatesi". Türk Patent ve Marka Kurumu. 17 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Aralık 2023.
- ^ "Koyulhisar Domatesi". Türk Patent ve Marka Kurumu. 17 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Aralık 2023.
- ^ "Kozluk Domatesi". Türk Patent ve Marka Kurumu. 17 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Aralık 2023.
- ^ "Safranbolu Maniye Domatesi". Türk Patent ve Marka Kurumu. 17 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Aralık 2023.
- ^ "Simav Eynal Domatesi". Türk Patent ve Marka Kurumu. 17 Aralık 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Aralık 2023.
- ^ "Sof domatesi". Türk Patent ve Marka Kurumu. 5 Ocak 2024 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Ocak 2024.
Dış bağlantılar
</gallery>
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Domates Solanum lycopersicum patlicangiller Solanaceae ailesinden anavatani Guney ve Orta Amerika olan meyvesi yenebilen otsu bitki turu Domatesin es anlamlisi kizanak sozcugudur DomatesBiyolojik siniflandirmaAlem PlantaeSube TracheophytaSinif MagnoliopsidaTakim SolanalesFamilya SolanaceaeCins SolanumTur S lycopersicumIkili adlandirmaSolanum lycopersicumL Sp Pl 185 1753 Vikitur de Solanum lycopersicum ile ilgili ayrintili taksonomik bilgiler bulunur Wikimedia Commons ta Solanum lycopersicum ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunurDalinda olgunlasmis domates meyvesiTuketilmeye hazir olgun domateslerMorfolojik ozellikleri10 veya 15 cm boya sahip olan domates bitkisinin hafif odunsu bir govdesi vardir 10 25 cm uzunlugunda olan yapraklarinin kaynak belirtilmeli uzerinde 5 9 yaprakcik bulunur Yapraklari tuyludur 1 2 cm uzunlugunda ve genellikle sari olan domates cicekleri bir sap uzerinde 3 12 adettir Genellikle kirmizi yenilebilen meyvesi yabani bitkilerde 1 2 cm capinda iken kultur bitkilerinde daha buyuktur Cogu vitamin bu meyvede bulunur ve kanseri onleyici yapisi vardir Bu vitamin ve onleyici mineraller domatesin kabugunda bulunur TarihceABD de 1893 yilinda mahkeme sebzelerle birlikte saklanip yenildiginden onu sebze diye siniflandirmistir fakat gercekte meyvedir Domatesin ilginc bir tarihi vardir Bolivya ve Peru da yabani sari renkli bir domates turu bulunmus ve sonra Meksika da yetistirilip Kristof Kolomb un Amerika yi kesfinden sonra Avrupa ya gemilerle gonderilmistir Italyanlar sari renginden oturu onu altin elma olarak adlandirdi ama cok gecmeden kirmizi turleri ortaya cikti Domates ABD de ilk defa Thomas Jefferson tarafindan yetistirildi Ama pek cok insan zehirli olduguna inanarak yemeyi reddetti ta ki 1900 e kadar Uzun zaman once pek cok Avrupali icin ask elmasiydi cunku insanlari romantik yaptigina inaniyordu Domates adi Ispanyolca tomateden gelmektedir bu isim de Nahuatl dilinde tomatotldan alinmistir Halk dilinde domates manasinda alaganta azak banadura banader cirtatan cirtlavuk domatiz dongurak eyrim firek fireng frenk elmasi gafete kafete girmuzu gille gog baldircan hambalcan herim hulek kalmi kardos kavanez kildir lalik lolik mamador manator mamya maye mamye maniya menize misir mulye solik samik tevris tikil tihil tomat tomati domat topalak ve topul gibi sozler de kullanilmaktadir UretimDunya domates ekim alaninda 2021 yilinda 22 ile Cin en buyuk paya sahiptir Cin den sonra sirasiyla 16 4 ile Hindistan ve Nijerya 3 3 ile Pakistan ve 3 2 ile Turkiye gelmektedir Bu bes ulke dunya domates ekim alaninin yaklasik 61 2 sini olusturmaktadir 2021 de dunya domates ekim alaninin bir onceki yila gore 3 2 artmasinda Cin Hindistan ve Pakistan da domates ekim alanlarinin bir onceki yila gore artmasi etkin rol oynamaktadir kaynak belirtilmeli Domates ureten ulkeler 2012 milyon ton Cin 61 6 Hindistan 19 3 ABD 13 2 Turkiye 12 1 Misir 8 6 Iran 6 0 Italya 5 1 Ispanya 4 0 Brezilya 3 8 Meksika 3 4Dunya toplami 152 956 115Kaynak Birlesmis Milletler gida amp tarim organizasyonu FAO 1 19 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turkiye de cesitleriAyas domatesi 05 10 2022 tarihinde Turk Patent ve Marka Kurumu tarafindan tescillenmis ve Ankara icin cografi isaret almistir Boyabat Gazidere domatesi 12 04 2019 tarihinde Turk Patent ve Marka Kurumu tarafindan tescillenmis ve Sinop icin cografi isaret almistir Canakkale domatesi 13 07 2023 tarihinde Turk Patent ve Marka Kurumu tarafindan tescillenmis ve Canakkale icin cografi isaret almistir Guldar domatesi 26 07 2023 tarihinde Turk Patent ve Marka Kurumu tarafindan tescillenmis ve Bingol icin cografi isaret almistir Koyulhisar domatesi 20 01 2021 tarihinde Turk Patent ve Marka Kurumu tarafindan tescillenmis ve Sivas icin cografi isaret almistir Kozluk domatesi 07 12 2023 tarihinde Turk Patent ve Marka Kurumu tarafindan tescillenmis ve Batman icin cografi isaret almistir Safranbolu Maniye domatesi 18 08 2022 tarihinde Turk Patent ve Marka Kurumu tarafindan tescillenmis ve Karabuk icin cografi isaret almistir Simav Eynal domatesi 08 09 2022 tarihinde Turk Patent ve Marka Kurumu tarafindan tescillenmis ve Kutahya icin cografi isaret almistir Sof domatesi 25 12 2023 tarihinde Turk Patent ve Marka Kurumu tarafindan tescillenmis ve Gaziantep icin cografi isaret almistir ResimlerKumato domates Sari ceri domates Altin ceri domates San Marzano domates Tigerella domates Tomkin domates Sari armut domates Roma domates Beef domates Campari domates Cherokee mor domates Brandywine domates Black krim domatesKaynakca Es ve Yakin Anlamli Kelimeler Sozlugu tomato Ingilizce Sozluk pauctle com 29 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Ocak 2024 Home cooking 6 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Agustos 2013 TDK Turkiye Agizlari Sozlugu Ayas Domatesi Turk Patent ve Marka Kurumu 17 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Aralik 2023 Boyabat Gazidere Domatesi Turk Patent ve Marka Kurumu 29 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Aralik 2023 Canakkale Domatesi Turk Patent ve Marka Kurumu 17 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Aralik 2023 Guldar Domatesi Turk Patent ve Marka Kurumu 17 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Aralik 2023 Koyulhisar Domatesi Turk Patent ve Marka Kurumu 17 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Aralik 2023 Kozluk Domatesi Turk Patent ve Marka Kurumu 17 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Aralik 2023 Safranbolu Maniye Domatesi Turk Patent ve Marka Kurumu 17 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Aralik 2023 Simav Eynal Domatesi Turk Patent ve Marka Kurumu 17 Aralik 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 17 Aralik 2023 Sof domatesi Turk Patent ve Marka Kurumu 5 Ocak 2024 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 5 Ocak 2024 Dis baglantilar lt gallery gt