Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çan Kay Şek (Çince (basitleştirilmiş): 蒋介石; Çince (geleneksel): 蔣介石; pinyin: Jiǎng Jièshí; Wade–Giles: Chiang Chieh-Shih; İngilizce: Chiang Kai-shek; 31 Ekim 1887 – 5 Nisan 1975), Çin doğumlu Tayvanlı asker ve siyasetçi.
| Çan Kay Şek 蔣介石 / 蒋介石 | |
|---|---|
 | |
| Milliyetçi Çin Hükümeti Başkanı | |
| Görev süresi 10 Ekim 1928 - 15 Aralık 1931 | |
| Hükûmet başkanı | Soong Tse-ven |
| Yerine geldiği | (vekaleten) |
| Yerine gelen | Lin Sen |
| Görev süresi 1 Ağustos 1943 - 20 Mayıs 1948 | |
| Hükûmet başkanı | |
| Yerine geldiği | Lin Sen |
| Yerine gelen | Kendisi (Çin Cumhuriyeti Başkanı olarak) |
| Çin Cumhuriyeti Başkanı | |
| Görev süresi 20 Mayıs 1948 - 21 Ocak 1949 | |
| Hükûmet başkanı | |
| Yerine geldiği | Kendisi (Milliyetçi Çin Hükümeti Başkanı olarak) |
| Yerine gelen | Li Zongren (vekaleten) |
| Görev süresi 1 Mart 1950 - 5 Nisan 1975 | |
| Hükûmet başkanı | Chiang Ching-kuo |
| Başkan Yardımcısı | |
| Yerine geldiği | (vekaleten) |
| Yerine gelen | |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 31 Ekim 1887 Zhejiang, Çin |
| Ölüm | 5 Nisan 1975 (87 yaşında) Taipei, Tayvan, Çin Cumhuriyeti |
| Partisi |  Kuomintang (KMT) |
| Evlilik(ler) | |
| İmzası |  |
| Askerî hizmeti | |
| Takma adı | "Kızıl General" veya "Generalissimo" |
| Bağlılığı |  Çing Hanedanı Çin Cumhuriyeti |
| Hizmet yılları | 1923–1975 |
| Rütbesi | Orgeneral |
Asıl adı Çan Çongçeng (蔣中正 / 蒋中正 Jiǎng Zhōngzhèng); soy kütüğünde Çan Çutay (蔣周泰 Jiǎng Zhōutài), çocukluk adı: Çan Ruiyuen (蔣瑞元 Jiǎng Ruìyuán), okul adı: Çan Çıçin (蔣志清 Jiǎng Zhìqīng), Japonya'da kaldığı dönemde kullandığı Japonca soyadı ise Nakamura'dır (中村).
Modern Çin'in kurucusu kabul edilen Sun Yat-sen'in 1925 yılındaki ölümünden sonra Kuomintang'ın (Çin Milliyetçi Partisi: ÇMP) başına geçen askerî ve siyasi liderdir. Ülkedeki kukla iktidar ve iktidarı kontrol eden savaş ağalarına karşı Komintang'ın başlattığı ihtilalde Kuzey Seferi'nin komutanlığını yapan Çan Kay Şek, 1928'de başarıyla sonuçlanan seferin sonunda başkenti Nanking'e taşıyıp kendi başkanlığında bir milliyetçi hükûmet kurmuştur. 1928-1948 arasında Çin Cumhuriyeti Milliyetçi Hükûmeti'nin önderi idi.
Kuzey Seferi sırasında iş birliği yaptığı Çin komünistlerinin, Mao Zedong yönetiminde başlattıkları Güz Hasadı İsyanı'nı kanlı biçimde bastırdı. Bu olaydan sonra Çin İç Savaşı Çan Kay Şek rejimiyle komünistler arasındaki bir savaşa dönüştü ve II. Dünya Savaşı sırasında Japonya Çin'i ele geçirme girişimine başladığında bile komünistlerle milliyetçiler arasındaki mücadele devam etti. Çan Kay Şek'in savaş sırasında Mançuryalı bir savaş ağası tarafından 'a kaçırılıp komünistler aracılığıyla kurtarılmasından sonra Çin Komünist Partisi ile Kuomintang Japonya'ya karşı ittifak kurmuş ve Çan Kay Şek, birleşik cephe ordularının başkomutanı olmuştur.
Japonya'nın 1945'te teslim olmasından sonra yeniden başlayan iç savaşta başarısız olan Çan Kay Şek, Tayvan'a kaçtı ve burada Milliyetçi Çin Cumhuriyeti adı altında yönetimini sürdürmeye çalıştı. Yaşamının sonuna kadar Çin'in meşru hükûmetinin kendi hükûmeti olduğunu savundu.
Çan Kay Şek, Mao Zedong gibi tartışmalı bir figür olarak görülüyor. Destekleyenler, onu ulusun birleştirilmesinde ve Çin'in Japonya'ya karşı direnişine önderlik etmede ve ayrıca Komünizme karşı koymada önemli bir rol oynadığı için ona saygı duyuyorlar. Muhalifler ve eleştirmenler onu muhalifleri bastıran otoriter faşist bir diktatör olmakla suçluyor.
Çocukluk yılları
Çan, Çin'de adlı bir kasabada doğdu, ama gerçek memleketi olan Heqiao adlı kasaba Çin için önemli bir yerdir.
Öğrenim hayatı
1905'te Ningbo (寧波)'daki Çiançin okulu (箭金學堂; Jiànjīn Xuétáng) ve 1906'da Şiançeng (県城)'deki Lonçin okulu (龍津學堂; lóngjīn xuétáng)'da okuduktan sonra Tokyo'ya giderek Seika Gakkō (精華学校)'ya girmeye çalıştıysa kışın Çin'e geri dönmüştür. 1907'de Baoding'deki Kara Kuvvetleri Subay Okulu (保定陸軍軍官學校; Bǎodìng lùjūn jūnguān xuéjiào)'na girerek Japonya'da okuyacak öğrenci seçilmiş ve 1908'de Japonya Harp Okulunun hazırlık okulu olan Tokyo Shinbu Kakkō (東京振武学校)'ya kaydedilmiştir. Aynı yıl Chen Qimei (陳其美) bastasıyla Tongmenghui (中國同盟會)'ne üye olmuştur. 1910'da karargâhı Takada (高田)'da bulunan Japon İmparatorluğu Kara Kuvvetleri 13. Tümen 19. Topçu Alayı (陸軍第十三師團野砲兵第十九聯隊)'na subay adayı olarak atanmıştır.
Güçlenmesi
Birinci Milliyetçi-Komünist Birleşimi
20 Ocak 1924 yılında Mao Zedung önderliğindeki ve Çan Kay Şek önderliğindeki Milliyetçi Çin’in Japon İmparatorluğu’na karşı birleşmesi ve sonuç olarak ’nı durdurması olayına verilen ad.
Çan'ın Liderliği
Sun Yat-sen'in 1925 yılında ölmesi ile 'de bir liderlik boşluğu oluştu. Bu boşluğu doldurmak için 'nin sağ kanadını temsil eden Çan Kay Şek ve Sun Yat-sen sağ kolu olan ve 'nin sol kanadını temsil eden Wang Jingwei mücadele etti. Çan Kay Şek, sivil hiyerarşi içerisinde Wang Jingwei'a göre aşağıda olması ve Wang Jingwei'ın Sun'u Milli Hükûmet'in başkanı olarak seçtirme başarısına rağmen, akıllı politik manevralarında başarılı olmuştur.
Kuzey Seferi
Çan, 1925 yılında güçlerinin başına geçerek, 1 Temmuz 1926 - 29 Aralık 1928 tarihleri arası süren Kuzey Seferi'ni yönetti. Bu sefer sayesinde Çin'in kuzeyindeki mahalli diktatörler temizlenerek bütün Çin ÇMP altında birleşti.
Şanghay Darbesi
Çan Kay Şek liderliğindeki milliyetçiler, 12 Nisan 1927 tarihinde komünistleri öldürterek Çin İç Savaşı'nı başlattı. Mao Zedong önderliğindeki Komünistler ve Çan Kay Şek liderliğindeki milliyetçiler Japonya'nın Çin'i işgaline kadar geçen yaklaşık 10 yıllık sürede savaştılar.
Savaş zamanı liderliği
Şi'an olayı ve İkinci Milliyetçi-Komünist birleşimi
İşgalden sonra komünistler ve milliyetçi kanat anlaştılar. İki grup da Japonlara karşı direniş kararı aldı ve başkomutan Çan Kay Şek oldu.
Çin İç Savaşı
Japonların geri çekilmesinden sonra iki grupta iktidar için görüşmelere başladılar. Fakat, sonuç alınamayınca İç Savaş 1946'da tekrar başladı. 3 yıl süren (1946-1949) sonunda Çan Kay Şek ve yandaşları savaşı kaybederek Tayvan'a kaçtılar. Çan Kay Şek sağlam kalan kendisine bağlı birkaç bin adamıyla 1949'da Tayvan'ı işgal etti ve burada kendi yönetimini ilan etti.
Çin'i kaybetmesi
Çin'deki Komünistlerin 1 Ekim 1949'da mao zedung öncülüğünde devrim yapmasıyla birlikte çan kay şek Tayvan'a kaçtı. Ve Çin Cumhuriyeti Çin anakarasından çıkarıldı. Çin Cumhuriyeti varlığını Tayvan adasında devam ettirdi. Yerine Komünistlerin kurduğu Çin halk Cumhuriyeti kuruldu. günümüzde Çin Tayvan gerilimi devam etmektedir. gerilim Çin halk cumhuriyeti'nin ve Çin Cumhuriyeti'nin birbirlerine karşı olan mücadelesinden kaynaklanmaktadır.
Tayvan'daki başkanlık yılları
Çan hükûmetini 1 Mart 1950 tarihinde Tayvan, Taipei'ye taşıdı. Burada Çin Cumhuriyeti Başkanlığı görevine devam etti. Başkanlığını ilki 20 Mayıs 1954 olmak üzere 1960, 1966 ve 1972 yıllarında yapılan seçimlerde seçimi kazanarak sürdürdü. Soğuk Savaş'ın da devam etmesi nedeniyle Çin Cumhuriyeti Başkanlığı görevi Batı ülkelerince de tanındı ve uluslararası organizasyonlara bu başkanlık sıfatıyla katılması kabul edildi. Fakat, Birleşmiş Milletler Çin'in resmi hükûmeti olarak Mao Cumhurbaşkanlığındaki Çin Halk Cumhuriyeti'nin 6. Kongre Düzenlemesi ile tanındı.
Nişanları
Bu alt başlığın genişletilmesi gerekiyor. Sayfayı düzenleyerek yardımcı olabilirsiniz. |
Ulusal Nişanları
Dış bağlantılar
- Time dergisi kapakları 15 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Wikimedia Commons'ta Chiang Kai-shek ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Can Kay Sek Cince basitlestirilmis 蒋介石 Cince geleneksel 蔣介石 pinyin Jiǎng Jieshi Wade Giles Chiang Chieh Shih Ingilizce Chiang Kai shek 31 Ekim 1887 5 Nisan 1975 Cin dogumlu Tayvanli asker ve siyasetci Can Kay Sek 蔣介石 蒋介石Milliyetci Cin Hukumeti BaskaniGorev suresi 10 Ekim 1928 15 Aralik 1931Hukumet baskani Soong Tse venYerine geldigi vekaleten Yerine gelen Lin SenGorev suresi 1 Agustos 1943 20 Mayis 1948Hukumet baskaniYerine geldigi Lin SenYerine gelen Kendisi Cin Cumhuriyeti Baskani olarak Cin Cumhuriyeti BaskaniGorev suresi 20 Mayis 1948 21 Ocak 1949Hukumet baskaniYerine geldigi Kendisi Milliyetci Cin Hukumeti Baskani olarak Yerine gelen Li Zongren vekaleten Gorev suresi 1 Mart 1950 5 Nisan 1975Hukumet baskani Chiang Ching kuoBaskan YardimcisiYerine geldigi vekaleten Yerine gelenKisisel bilgilerDogum 31 Ekim 1887 Zhejiang CinOlum 5 Nisan 1975 87 yasinda Taipei Tayvan Cin CumhuriyetiPartisi Kuomintang KMT Evlilik ler ImzasiAskeri hizmetiTakma adi Kizil General veya Generalissimo Bagliligi Cing Hanedani Cin CumhuriyetiHizmet yillari 1923 1975Rutbesi Orgeneral Asil adi Can Congceng 蔣中正 蒋中正 Jiǎng Zhōngzheng soy kutugunde Can Cutay 蔣周泰 Jiǎng Zhōutai cocukluk adi Can Ruiyuen 蔣瑞元 Jiǎng Ruiyuan okul adi Can Cicin 蔣志清 Jiǎng Zhiqing Japonya da kaldigi donemde kullandigi Japonca soyadi ise Nakamura dir 中村 Modern Cin in kurucusu kabul edilen Sun Yat sen in 1925 yilindaki olumunden sonra Kuomintang in Cin Milliyetci Partisi CMP basina gecen askeri ve siyasi liderdir Ulkedeki kukla iktidar ve iktidari kontrol eden savas agalarina karsi Komintang in baslattigi ihtilalde Kuzey Seferi nin komutanligini yapan Can Kay Sek 1928 de basariyla sonuclanan seferin sonunda baskenti Nanking e tasiyip kendi baskanliginda bir milliyetci hukumet kurmustur 1928 1948 arasinda Cin Cumhuriyeti Milliyetci Hukumeti nin onderi idi Kuzey Seferi sirasinda is birligi yaptigi Cin komunistlerinin Mao Zedong yonetiminde baslattiklari Guz Hasadi Isyani ni kanli bicimde bastirdi Bu olaydan sonra Cin Ic Savasi Can Kay Sek rejimiyle komunistler arasindaki bir savasa donustu ve II Dunya Savasi sirasinda Japonya Cin i ele gecirme girisimine basladiginda bile komunistlerle milliyetciler arasindaki mucadele devam etti Can Kay Sek in savas sirasinda Mancuryali bir savas agasi tarafindan a kacirilip komunistler araciligiyla kurtarilmasindan sonra Cin Komunist Partisi ile Kuomintang Japonya ya karsi ittifak kurmus ve Can Kay Sek birlesik cephe ordularinin baskomutani olmustur Japonya nin 1945 te teslim olmasindan sonra yeniden baslayan ic savasta basarisiz olan Can Kay Sek Tayvan a kacti ve burada Milliyetci Cin Cumhuriyeti adi altinda yonetimini surdurmeye calisti Yasaminin sonuna kadar Cin in mesru hukumetinin kendi hukumeti oldugunu savundu Can Kay Sek Mao Zedong gibi tartismali bir figur olarak goruluyor Destekleyenler onu ulusun birlestirilmesinde ve Cin in Japonya ya karsi direnisine onderlik etmede ve ayrica Komunizme karsi koymada onemli bir rol oynadigi icin ona saygi duyuyorlar Muhalifler ve elestirmenler onu muhalifleri bastiran otoriter fasist bir diktator olmakla sucluyor Can Kay SekCocukluk yillariKuzey Seferi doneminde 8 Temmuz 1926 Baskomutan Can Kay Sek Franklin D Roosevelt ve Winston Churchill ile 1943 te Kahire Konferansi nda iken Can Kay Sek Can Cin de adli bir kasabada dogdu ama gercek memleketi olan Heqiao adli kasaba Cin icin onemli bir yerdir Ogrenim hayati1905 te Ningbo 寧波 daki Ciancin okulu 箭金學堂 Jianjin Xuetang ve 1906 da Sianceng 県城 deki Loncin okulu 龍津學堂 longjin xuetang da okuduktan sonra Tokyo ya giderek Seika Gakkō 精華学校 ya girmeye calistiysa kisin Cin e geri donmustur 1907 de Baoding deki Kara Kuvvetleri Subay Okulu 保定陸軍軍官學校 Bǎoding lujun junguan xuejiao na girerek Japonya da okuyacak ogrenci secilmis ve 1908 de Japonya Harp Okulunun hazirlik okulu olan Tokyo Shinbu Kakkō 東京振武学校 ya kaydedilmistir Ayni yil Chen Qimei 陳其美 bastasiyla Tongmenghui 中國同盟會 ne uye olmustur 1910 da karargahi Takada 高田 da bulunan Japon Imparatorlugu Kara Kuvvetleri 13 Tumen 19 Topcu Alayi 陸軍第十三師團野砲兵第十九聯隊 na subay adayi olarak atanmistir GuclenmesiBirinci Milliyetci Komunist Birlesimi 20 Ocak 1924 yilinda Mao Zedung onderligindeki ve Can Kay Sek onderligindeki Milliyetci Cin in Japon Imparatorlugu na karsi birlesmesi ve sonuc olarak ni durdurmasi olayina verilen ad Can in Liderligi Sun Yat sen in 1925 yilinda olmesi ile de bir liderlik boslugu olustu Bu boslugu doldurmak icin nin sag kanadini temsil eden Can Kay Sek ve Sun Yat sen sag kolu olan ve nin sol kanadini temsil eden Wang Jingwei mucadele etti Can Kay Sek sivil hiyerarsi icerisinde Wang Jingwei a gore asagida olmasi ve Wang Jingwei in Sun u Milli Hukumet in baskani olarak sectirme basarisina ragmen akilli politik manevralarinda basarili olmustur Kuzey Seferi Can 1925 yilinda guclerinin basina gecerek 1 Temmuz 1926 29 Aralik 1928 tarihleri arasi suren Kuzey Seferi ni yonetti Bu sefer sayesinde Cin in kuzeyindeki mahalli diktatorler temizlenerek butun Cin CMP altinda birlesti Sanghay Darbesi Can Kay Sek liderligindeki milliyetciler 12 Nisan 1927 tarihinde komunistleri oldurterek Cin Ic Savasi ni baslatti Mao Zedong onderligindeki Komunistler ve Can Kay Sek liderligindeki milliyetciler Japonya nin Cin i isgaline kadar gecen yaklasik 10 yillik surede savastilar Savas zamani liderligiSi an olayi ve Ikinci Milliyetci Komunist birlesimi Isgalden sonra komunistler ve milliyetci kanat anlastilar Iki grup da Japonlara karsi direnis karari aldi ve baskomutan Can Kay Sek oldu Cin Ic Savasi Japonlarin geri cekilmesinden sonra iki grupta iktidar icin gorusmelere basladilar Fakat sonuc alinamayinca Ic Savas 1946 da tekrar basladi 3 yil suren 1946 1949 sonunda Can Kay Sek ve yandaslari savasi kaybederek Tayvan a kactilar Can Kay Sek saglam kalan kendisine bagli birkac bin adamiyla 1949 da Tayvan i isgal etti ve burada kendi yonetimini ilan etti Cin i kaybetmesiCin deki Komunistlerin 1 Ekim 1949 da mao zedung onculugunde devrim yapmasiyla birlikte can kay sek Tayvan a kacti Ve Cin Cumhuriyeti Cin anakarasindan cikarildi Cin Cumhuriyeti varligini Tayvan adasinda devam ettirdi Yerine Komunistlerin kurdugu Cin halk Cumhuriyeti kuruldu gunumuzde Cin Tayvan gerilimi devam etmektedir gerilim Cin halk cumhuriyeti nin ve Cin Cumhuriyeti nin birbirlerine karsi olan mucadelesinden kaynaklanmaktadir Tayvan daki baskanlik yillariCan hukumetini 1 Mart 1950 tarihinde Tayvan Taipei ye tasidi Burada Cin Cumhuriyeti Baskanligi gorevine devam etti Baskanligini ilki 20 Mayis 1954 olmak uzere 1960 1966 ve 1972 yillarinda yapilan secimlerde secimi kazanarak surdurdu Soguk Savas in da devam etmesi nedeniyle Cin Cumhuriyeti Baskanligi gorevi Bati ulkelerince de tanindi ve uluslararasi organizasyonlara bu baskanlik sifatiyla katilmasi kabul edildi Fakat Birlesmis Milletler Cin in resmi hukumeti olarak Mao Cumhurbaskanligindaki Cin Halk Cumhuriyeti nin 6 Kongre Duzenlemesi ile tanindi NisanlariBu alt basligin genisletilmesi gerekiyor Sayfayi duzenleyerek yardimci olabilirsiniz Ulusal Nisanlari Ulusal Seref MadalyasiDis baglantilarTime dergisi kapaklari 15 Mayis 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Wikimedia Commons ta Chiang Kai shek ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunur