Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çıkrık, doğal ya da yapay liflerden iplik eğirmek için kullanılan bir araçtır.
Tarihçe
Çıkrık büyük bir olasılıkla MS 500 ile 1000 yılları arasında Hindistan'da keşfedildi.Orta Çağ'da Orta Asya üzerinden geçerek Avrupa'ya ulaştı ve iplik eğirmek için kullanılan iğin yerine geçti. İplik eğirme işlemini mekanize etmenin ilk aşaması iği yatay olarak yerleştirip büyük bir çark tarafından elle çevrilebilmesine olanak sağlamak olmuştur. Büyük çarklı çıkrık, sol elle liflerin tutulduğu, sağ elle de yavaş yavaş çarkın döndürüldüğü bir örnektir. Dönen iğe karşı liflerin belirli bir açıyla tutulması istenen büklümü sağlar.
İlk iyileştirmelere 16. yüzyılda rastlanmıştır. Bu iyileştirmeler 1790 yılında ABD'de ilk kendi ekseni etrafında dönen mile sahip çıkrığa kadar devam etmiştir. Daha modern çıkrıklarda iği döndürmek, lifleri çekmek için mekanik yöntemler kullanılmış ve aynı anda birkaç iği çok yüksek hızla çalıştırmak mümkün olmuştur. Daha yeni teknolojilerde sürtünme sistemi, hava püskürtme ve açık uçlu sistemler kullanarak bu hız daha da artırılmıştır.
Çıkrık türleri
Birçok çıkrık türü mevcuttur, bunlar arasında hızlı bir şekilde yün eğirmek için kullanılan büyük çıkrık ya da diğer adlarıyla yürüme çıkrığı ya da yün çıkrığı; çift tahrikli, bir örekeyle birlikte kullanılan ve yapmak için kullanılan keten çıkrığı; taranmış yün iplik eğirmek için kullanılan Saksonya ve dik çıkrıklar ve Asya'ya özgü çark.
Tahrik yöntemi
- El tahrikli çıkrıklar, elle ve bir kol yardımıyla çarkın döndürülerek kullanıldığı çıkrıklardır.
- Ayak tahrikli çıkrıklar, çarkın pedallara basılarak döndürüldüğü çıkrıklardır.
- Motor tahrikli çıkrıklar, çarkı veya iği motor yardımıyla döndürüldüğü çıkrıklardır.
Çark
Masaüstü ya da yer çarkı bilinen en eski çıkrık türüdür. Çark, büyük çıkrık ile benzer şekilde çalışır: Elle çevrilen bir tahrik çarkı ve iğin ucundan eğrilen iplik.
Çark Hindistan Bağımsızlık Hareketi'nin hem bir aracı hem de sembolüydü. Küçük, portatif, elle çevrilen çarkıyla çark, pamuk ve diğer ince küçük lifli iplikleri eğirmek için çok uygundur, diğer iplikler için de kullanılabilir. Boyutları kalın bir kitaptan büyük bir bavula kadar değişir.
Büyük çıkrık
Büyük çıkrık en eski çıkrık tiplerinden biridir. Lifler sol elde tutulur ve çark sağ elle yavaş yavaş döndürülür. Bu çıkrık uzun iplik eğirme tekniği için çok uygundur çünkü bu teknikte genellikle tek el etkindir dolayısıyla diğer elle çıkrık çevrilebilir. Büyük çıkrık ile genellikle yün eğirilir.
Büyük çıkrığın boyu normalde 1,5 metreden fazladır. Büyük tahrik çarkı etrafını dolaşan kolan ya da ip, daha küçük makara ve unun içinden geçtiği iği döndürür. Büyük çarkın her dönüşü için iğ çok daha fazla kez döner. Bu dönmenin sürtünmeyle çıkaracağı ısıdan çıkrığın tahta bedeninde nokta yanıkları olmaması için kendinden yağlı, kaygan ve ateş almayan bir malzeme olan kuş teleğinin divit kısmı araya kıstırılır. Eğirme, yün iğe tutturulduktan sonra şu iki işlem tekrarlanarak yapılır:
- İlk olarak iğ ileri döner, yün iğin ucunda kıvrılır, iplik olur,
- İkinci işlemde iğ geri döner, iplik iğ gerisine sarılır, yumak olur.
- Büyük çarkta ip eğirmeye başlamak için öncelikle bir miktar lif iğin kaidesine, hem iğe hem de yüne kolay tutunan bir malzeme üzerine sarılarak bağlanır (örneğin mısır koçan kabuğu) ve iğin ucuna kadar el ile kıvrılır spiral şeklinde sarılır.
- Sonra çıkrığı kullanan, bir tutam lifi sol eliyle yavaşça çektirerek, sağ eliyle tahrik çarkını ileriye doğru çevirmeye başlar. Aynı zamanda sol elindeki lifleri geriye doğru belirli bir açıyla iğden uzaklaştırır. Sol el yün üzerindeki gerginliği, el ile iğ arasındaki uzanan lif miktarını ve her uzunluk için iğin dönme sayısını kontrol ederek böylece üretilem ipin kalınlık, sıkılık ve kıvrıklığının iğe sarılmış tüm ip boyunca aynı olmasını sağlar.
- Yeterli iplik yapıldıktan sonra çark geriye doğru bir miktar ters yönde çevrilerek iğin ucundaki spiral çözülür ve yapılan iplik iğin uçtan gerilerinde bir bölgede iğe dik tutulup iğin üstüne sarılır. Sonra ipin eğrilmiş kısmının sonu iğe sarılarak uca getirilir ve tekrar ilk etap tekrar edilerek aynı işleme devam edilir.
- Son işlem iplik yumağını iğden bir kamış masraya aktarmaktır.
Çift çarklı çıkrık
Büyük bir tek çark yerine iki küçük çarkı vardır. İlk çarkla iğ arasındaki ikinci çark aynı eksen etrafında birlikte dönebilen biri daha küçük iki silindirden meydana gelir. İlk çark ikincinin küçüğünü, ikincinin büyüğü iği döndürür. Bu çıkrığın boyutları daha küçüktür ama büyüğü gibi el ile ve ileri geri iki işlemli kullanılır.
Çıkrıklar, kuyulardan su çekmek, tekstil fabrikalarında tezgâhlarda ve eskiden yün eğirmek amacı için sıklıkla kullanılan basit makinelerdir. Çıkrık sayesinde yünden ip de elde edilmesi mümkündür.
Pedallı çıkrık
Bu tarz çıkrıkların tahriği kullanıcının elinden ziyade ayağı yardımıyladır. Kullanıcı oturur ve döner çarka bağlı bir krank kolu ve pedal yardımıyla çıkrığı döndürür. Bu şekilde kullanıcının iki eli de iplik eğirmek için kullanılır. Burada tahrik çarkı ağır olur ve dönme ivmesi sayesinde hız pek değişmez, düzgün sonuç almaya yardım eder. Hızla dönen çarkı durdurup geri döndürmek pratik olmadığından, genellikle eğirme ve sarmanın aynı yönde yapılabilmesini, ipte gerilimin sabit olmasını, sonucun da doğrudan bir makaraya sarılmasını sağlayan bir düzenek vardır. Kullanan sadece lif miktarının ip boyunca aynı olmasına dikkat eder.
Çift tahrikli
Çift tahrikli çıkrığın adı çarkın ve iğin etrafında iki kere dönen ip çekiş bandından gelir. İp çekiş bandı genelde çekince uzamayan bir iplikten, örneğin mum ipliğinden yapılır.
Tekli
Tek tahrikli çıkrığın tek çarkı ve ip çekiş bandı bulunur. Tek çarklı çıkrıkların ip çekiş bantları sentetik sicimlerden yapılır, dolayısıyla da elastiktir ve çarkın üzerinden kolayca kaymaz.
Kale tipi
İğne ve mekik çarkın yanından çok üzerinde yerleştirildiğinde çıkrık kale tipidir. Daha küçük olabilen bu çıkrıkların saklanması da kolaydır. Bazı kale tipi çıkrıklar o kadar küçüktür ki katlandıklarında uçaklarda kabin içi bavullara sığabilir.
Dış bağlantılar
- El yapımı trafo sarma makinasi (çıkrık)20 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Çıkrık makinesi ile el yapımı transformatör24 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Kaynakça
- ^ a b Cotton: Origin, History, Technology, and Production By C. Wayne Smith, Joe Tom Cothren. Sayfa viii. Basım tarihi: 1999. John Wiley and Sons. Technology & Industrial Arts. 864 sayfa.
- ^ The Columbia Encyclopedia, Altıncı Basım. Columbia University Press
- ^ 1994-2007 Britannica Concise Encyclopedia.
- ^ Spinning wheel. (2007). In Encyclopædia Britannica. 7 Nisan 2007'de Encyclopedia Britannica Online'dan erişildi.
- ^ Encyclopedia Britannica Onbirinci basım, iplik eğirme maddesi
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Cikrik dogal ya da yapay liflerden iplik egirmek icin kullanilan bir aractir 19 yuzyil sonlari Irlandasindan bir cikrik ornegi Kongre Kutuphanesi TarihceCikrik buyuk bir olasilikla MS 500 ile 1000 yillari arasinda Hindistan da kesfedildi Orta Cag da Orta Asya uzerinden gecerek Avrupa ya ulasti ve iplik egirmek icin kullanilan igin yerine gecti Iplik egirme islemini mekanize etmenin ilk asamasi igi yatay olarak yerlestirip buyuk bir cark tarafindan elle cevrilebilmesine olanak saglamak olmustur Buyuk carkli cikrik sol elle liflerin tutuldugu sag elle de yavas yavas carkin donduruldugu bir ornektir Donen ige karsi liflerin belirli bir aciyla tutulmasi istenen buklumu saglar Ilk iyilestirmelere 16 yuzyilda rastlanmistir Bu iyilestirmeler 1790 yilinda ABD de ilk kendi ekseni etrafinda donen mile sahip cikriga kadar devam etmistir Daha modern cikriklarda igi dondurmek lifleri cekmek icin mekanik yontemler kullanilmis ve ayni anda birkac igi cok yuksek hizla calistirmak mumkun olmustur Daha yeni teknolojilerde surtunme sistemi hava puskurtme ve acik uclu sistemler kullanarak bu hiz daha da artirilmistir Cikrik turleriCikrik Etnografya MuzesiCikrik detayi Cinli sanatci Wang Juzheng in eseri Kuzey Song Hanedani 960 1127 Bircok cikrik turu mevcuttur bunlar arasinda hizli bir sekilde yun egirmek icin kullanilan buyuk cikrik ya da diger adlariyla yurume cikrigi ya da yun cikrigi cift tahrikli bir orekeyle birlikte kullanilan ve yapmak icin kullanilan keten cikrigi taranmis yun iplik egirmek icin kullanilan Saksonya ve dik cikriklar ve Asya ya ozgu cark Tahrik yontemi El tahrikli cikriklar elle ve bir kol yardimiyla carkin dondurulerek kullanildigi cikriklardir Ayak tahrikli cikriklar carkin pedallara basilarak donduruldugu cikriklardir Motor tahrikli cikriklar carki veya igi motor yardimiyla donduruldugu cikriklardir Cark bayragi uzerinde cark sembolu Masaustu ya da yer carki bilinen en eski cikrik turudur Cark buyuk cikrik ile benzer sekilde calisir Elle cevrilen bir tahrik carki ve igin ucundan egrilen iplik Cark Hindistan Bagimsizlik Hareketi nin hem bir araci hem de semboluydu Kucuk portatif elle cevrilen carkiyla cark pamuk ve diger ince kucuk lifli iplikleri egirmek icin cok uygundur diger iplikler icin de kullanilabilir Boyutlari kalin bir kitaptan buyuk bir bavula kadar degisir Buyuk cikrik Buyuk cikrik en eski cikrik tiplerinden biridir Lifler sol elde tutulur ve cark sag elle yavas yavas dondurulur Bu cikrik uzun iplik egirme teknigi icin cok uygundur cunku bu teknikte genellikle tek el etkindir dolayisiyla diger elle cikrik cevrilebilir Buyuk cikrik ile genellikle yun egirilir ABD de Conner Prairie yasayan tarih muzesinde gosterim yun egiren buyuk cikrik Buyuk cikrigin boyu normalde 1 5 metreden fazladir Buyuk tahrik carki etrafini dolasan kolan ya da ip daha kucuk makara ve unun icinden gectigi igi dondurur Buyuk carkin her donusu icin ig cok daha fazla kez doner Bu donmenin surtunmeyle cikaracagi isidan cikrigin tahta bedeninde nokta yaniklari olmamasi icin kendinden yagli kaygan ve ates almayan bir malzeme olan kus teleginin divit kismi araya kistirilir Egirme yun ige tutturulduktan sonra su iki islem tekrarlanarak yapilir Ilk olarak ig ileri doner yun igin ucunda kivrilir iplik olur Ikinci islemde ig geri doner iplik ig gerisine sarilir yumak olur Buyuk carkta ip egirmeye baslamak icin oncelikle bir miktar lif igin kaidesine hem ige hem de yune kolay tutunan bir malzeme uzerine sarilarak baglanir ornegin misir kocan kabugu ve igin ucuna kadar el ile kivrilir spiral seklinde sarilir dd Sonra cikrigi kullanan bir tutam lifi sol eliyle yavasca cektirerek sag eliyle tahrik carkini ileriye dogru cevirmeye baslar Ayni zamanda sol elindeki lifleri geriye dogru belirli bir aciyla igden uzaklastirir Sol el yun uzerindeki gerginligi el ile ig arasindaki uzanan lif miktarini ve her uzunluk icin igin donme sayisini kontrol ederek boylece uretilem ipin kalinlik sikilik ve kivrikliginin ige sarilmis tum ip boyunca ayni olmasini saglar dd Yeterli iplik yapildiktan sonra cark geriye dogru bir miktar ters yonde cevrilerek igin ucundaki spiral cozulur ve yapilan iplik igin uctan gerilerinde bir bolgede ige dik tutulup igin ustune sarilir Sonra ipin egrilmis kisminin sonu ige sarilarak uca getirilir ve tekrar ilk etap tekrar edilerek ayni isleme devam edilir dd Son islem iplik yumagini igden bir kamis masraya aktarmaktir dd Cift carkli tasinabilir cikrikCift carkli cikrik Buyuk bir tek cark yerine iki kucuk carki vardir Ilk carkla ig arasindaki ikinci cark ayni eksen etrafinda birlikte donebilen biri daha kucuk iki silindirden meydana gelir Ilk cark ikincinin kucugunu ikincinin buyugu igi dondurur Bu cikrigin boyutlari daha kucuktur ama buyugu gibi el ile ve ileri geri iki islemli kullanilir Cikriklar kuyulardan su cekmek tekstil fabrikalarinda tezgahlarda ve eskiden yun egirmek amaci icin siklikla kullanilan basit makinelerdir Cikrik sayesinde yunden ip de elde edilmesi mumkundur Pedalli cikrik Bu tarz cikriklarin tahrigi kullanicinin elinden ziyade ayagi yardimiyladir Kullanici oturur ve doner carka bagli bir krank kolu ve pedal yardimiyla cikrigi dondurur Bu sekilde kullanicinin iki eli de iplik egirmek icin kullanilir Burada tahrik carki agir olur ve donme ivmesi sayesinde hiz pek degismez duzgun sonuc almaya yardim eder Hizla donen carki durdurup geri dondurmek pratik olmadigindan genellikle egirme ve sarmanin ayni yonde yapilabilmesini ipte gerilimin sabit olmasini sonucun da dogrudan bir makaraya sarilmasini saglayan bir duzenek vardir Kullanan sadece lif miktarinin ip boyunca ayni olmasina dikkat eder Ciftli cikrikCift tahrikli Cift tahrikli cikrigin adi carkin ve igin etrafinda iki kere donen ip cekis bandindan gelir Ip cekis bandi genelde cekince uzamayan bir iplikten ornegin mum ipliginden yapilir Tekli Tekli cikrik Tek tahrikli cikrigin tek carki ve ip cekis bandi bulunur Tek carkli cikriklarin ip cekis bantlari sentetik sicimlerden yapilir dolayisiyla da elastiktir ve carkin uzerinden kolayca kaymaz Kale tipi Macaristanli Azize Elizabeth yoksullar icin iplik egirirken Kale tipi cikrigin bir tasviri Igne ve mekik carkin yanindan cok uzerinde yerlestirildiginde cikrik kale tipidir Daha kucuk olabilen bu cikriklarin saklanmasi da kolaydir Bazi kale tipi cikriklar o kadar kucuktur ki katlandiklarinda ucaklarda kabin ici bavullara sigabilir Dis baglantilarEl yapimi trafo sarma makinasi cikrik 20 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Cikrik makinesi ile el yapimi transformator24 Ekim 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kaynakca a b Cotton Origin History Technology and Production By C Wayne Smith Joe Tom Cothren Sayfa viii Basim tarihi 1999 John Wiley and Sons Technology amp Industrial Arts 864 sayfa ISBN 0 471 18045 9 The Columbia Encyclopedia Altinci Basim Columbia University Press 1994 2007 Britannica Concise Encyclopedia Spinning wheel 2007 In Encyclopaedia Britannica 7 Nisan 2007 de Encyclopedia Britannica Online dan erisildi Encyclopedia Britannica Onbirinci basim iplik egirme maddesi