Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Özbek Han (1282 - 1341), Altın Orda Devleti’nin dokuzuncu hanıdır.
| Özbek Han | |
|---|---|
| Altın Orda Devleti IX. hanı | |
 Özbek Han, Tver Prensi Mihail ile | |
| Hüküm süresi | 1313 – 1341 |
| Önce gelen | |
| Sonra gelen | |
| Doğum | 1282 |
| Ölüm | 1341 Saray, Altın Orda Devleti |
| Eş(ler)i | Bulugn Hatun Kebek Hatun Şeritumgur Hatun Taydula Hatun Urduca Hatun Beylun Hatun |
| Çocuk(lar)ı | Canibeg İt Küçücük Hatun |
| Hanedan | Altın Orda |
| Dini | İslam |
Hayatı
Hayatının ilk yılları hakkında bilgi yoktur. Altın Orda Hanı ’nın kardeşi Tuğrulca (Toğrılca) ile Gelin Bayalun (Beylûn)’un oğludur.
Bazı kaynaklara göre ; Uygurlu Atalığı Bacırtık Buka’nın (Bacar Tokboğa) telkiniyle, kendisinden sonra oğlu İl Basar’ın tahta sorunsuz şekilde geçmesini sağlamak için tüm kardeşlerini ve akrabalarını öldürtürken, Tuğrulca’dan hamile olan Gelin Balayun (Beyalın) kısa süre sonra doğum yaparak Özbek adını verdiği oğlunu Kabartay’daki yakını olan İnal Bey’in yanına gönderebilmişti. Tokta Han’ın, oğlu İl Basar’ın erken ölümü ve sülalesinin sona erme durumu nedeniyle üzüntüden yatağa düştüğü sırada kendisine eş olarak aldığı Gelin Balayun’un gerçeği anlatması üzerine emirleri Kıyat Astay ve Secut Alatay’ı Özbek’i getirmeleri için görevlendirdi. Bu emirler Özbek’i getirdikleri sırada Tokta Han ölmüş, Uygurlu Bacırtık Buka’da tahta geçmeye çalışmaktaydı. Ancak Kıyat Astay ve Secut Alatay yaptıkları hileyle Bacırtık Buka’yı öldürerek 1313 yılında Özbek’i Altı Orda hanı ilan ettiler.
İlhanlı hükümdarı Olcaytu’nun 1316 yılında ölümünden sonra İlhanlı-Altın Orda barışı bozulmuş ve iki devlet arasında sınır çatışmaları görülmeye başlamıştı. İlhanlı sorununu sona erdirmek isteyen Özbek Han 1318 yılında ordusu ile Derbend’i geçerek, Kür Irmağı yakınlarında Emir Çoban idaresindeki İlhanlı ordusuyla çarpıştıysada netice alamayarak geri döndü.
1319 yılına gelindiğinde Bizans ile ilişkilerin bozulması yüzünden Edirne’ye kadar Bizans topraklarını yağmalattı. Ertesi yıl emirleri idaresinde görevlendirdiği Altın Orda kuvvetleri bütün Trakyayı altüst ederek Bizans halkını korkuya boğdu. İmparator II. Andronikos önemli miktarda fidye vererek Altın Orda saldırılarını durdurabildi. 1320 yılında Özbek Han Müslümanlığı kabul ederek Muhammed adını aldı ve ülkesinde İslam’ın gelişmesiyle uğraştı. 1322’de önemli bir liman kenti olan Sudak’ı savaşsız bir şekilde ele geçirdi. 1323’de Galiçya-Volhinya Kralları (ikili krallar) II. Leo ve Andrew’in Altın Ordalılar tarafından öldürülmesiyle bu topraklar büyük oranda Litvanya Büyük Dükalığı ve Polonya Krallığı tarafından ele geçirilmişti. Özbek Han bunun üzerine Litvanya üzerine sefer yaparak buraları büyük oranda ele geçirerek Litvanya Büyük Dükalığı’nı vasalı konumuna getirdi. 1324 yılında Bizans- Bulgar mücadelesinde Bulgar Kralı II. Georgi Terter’i destekledi. Sonraki yıllarda Bizans imparatoru III. Andronikos, Özbek Hanla ilişkilerini geliştirmek amacıyla sonradan Bayalun Hatun olarak tanınacak kızını onunla evlendirdi.
Özbek Han önceki Altın Orda hanları gibi Rus Knezlikleri üzerindeki otoriteyi devam ettirdi. İlk yıllarında Tver Prensi Mihail aynı zamanda Vladimir Büyük Knezi (Vladimir-Suzdal Knezi) olarak hüküm sürüyordu. Ancak Novgorodlular’ın Moskova Prensi Yuri Daniloviç’i Büyük Knez olarak istemesi üzerine çıkan çatışma Özbek Han’ın müdahalesine yol açtı. Saray şehrine çağırdığı Yuri, burada Özbek Han’ı ikna ederek Vladimir Büyük Knezi olduğu gibi hanın kız kardeşi Konçaka ile de evlendi. Yuri, Konçaka ve Altın Orda emiri birlikte Vladimir’e giderken Mihail onları esir almış, bu sırada Konçaka’da hayatını kaybetmişti. İki knezi de huzuruna çağıran Özbek Han, Yuri’nin suçlamaları sonucu 1319 yılında Mihail’i idam ettirdi. 1322 yılına gelindiğinde görevden alınan Yuri’nin yerine Vladimir Knezliğine Tverlerden Mihail’in oğlu Korkunç Gözlü Dimitri getirildi. 1325 yılında Yuri yeniden Saray şehrine giderek Özbek Han’ı iknaya çalıştı. Bu sırada Dimitri’de Saray şehrine gitmiş, babasının ölümüne sebep olan Yuri’yi Han’ın huzurunda görünce öfkelenerek Yuri’yi öldürmüştür. Özbek Han huzurunda yapılan bu davranışa hiddetlenerek Dimitri’yi öldürttü yerine de kardeşi Aleksandr’ı Vladimir Büyük Knezi ilan etti. 1327 yılında Tver şehrindeki akrabası Çolkan (Şafkal)’ın maiyetiyle birlikte öldürülmesi hatta şehirdeki Müslümanlar’ın da katliama maruz kalması üzerine Tver Prensi Aleksandr Mihayloviç’i cezalandırmak üzere Suzdal Knezi Aleksandr Vasiloviç komutasında büyük bir ordu yolladı. Aleksandr Mihayloviç kaçarken Tver halkı da şiddetli bir şekilde cezalandırıldı. 1328 yılında Suzdal Knezi Aleksandr Vasiloviç’i, onun ölümünden sonra da 1332 yılında Moskova Knezi I. İvan’ı, Vladimir Büyük Knezi ilan ederek onun bütün Rus toprakları üzerinde vergi toplama ve yönetim hakkını tanıdı. Bu durum Moskova şehrinin gelişmesine ve Rus Knezliklerinin merkezi konumuna gelmesini sağladı. Moskova Knezliğinin diğer Rus Knezlikleri karşısında güçlenmesiyle de ileriki yıllarda tüm Ruslara hakim olan Moskova Knezliği’nin ortaya çıkmasının temelleri atılmış oldu.
Özbek Han, 1327-1329 yıllarında ikili idare sistemi kapsamında Deşt-i Kıpçak’ta hüküm süren Gök Orda Han’ı Mübarek Hoca isyanıyla uğraştı. Cuci ulusu o tarihe kadar doğuda Gök Orda (sol kol), batıda ise Ak Orda (sağ kol) şeklinde yönetilirken, Gök Orda yöneticileri Altın Orda Hanının yarlığı (fermanı) ile han ilan edilmekteydi. Özbek Han, isyanı şiddetli bir şekilde bastırdıktan sonra Gök Orda sülalesini ortadan kaldırdığı gibi Gök Orda Hanlığını oğlu ’in idaresine bırakarak Ak Orda ve Gök Orda hanlıklarını merkezi bir idare altında topladı.
1332 yılında Venedikli tüccarlara Kırım’da ticaret yapma hakkı tanıdı. 1333’da Kırım’daki sağ kol emirine verdiği emirle Podolya topraklarına akınlar düzenlense de bu birliklerLitvanya Büyük Dükalığı tarafından geri püskürtüldü. 1335 yılı Kasım'ında Ebu Said Bahadır’ın ölümünü fırsat bilerek önemli bir düşmanı olan İlhanlılar üzerinde Aralık 1335’de sefer düzenledi. Kış mevsimine rağmen Derbend’i geçerek Kür Irmağı boyuna ulaştı. Irmağın karşı kıyısında yeni İlhanlı hükümdarı Arpa Han kumandasında savaş için beklerken bazı kaynaklara göre Hârizm’de oturan sol kol emîri Kutluğ Timur’un ölüm haberinin gelmesi, bazı kaynaklarda da ordusundaki atların zehirli otları yiyerek ölmesi üzerine ordunun zayıf duruma düşmesiyle geri çekilmek zorunda kaldı.
1337’de önce büyük bir orduyla Trakya'yı yağmaladı. 1337’de Altın Orda ve Ruslar ortak bir hareketle Polonya Krallığı üzerine yürüyerek Lublin’e girdi. Smolensk halkının Litvanya Büyük Dükalığı’nın hakimiyetini kabul etmesi üzerine 1339 yılında vasalı Rus Knezleri liderliğinde düzenlettiği seferde başarı ede edemedi. 1340’da Galiçya Knezi Yuri’nin ölümüyle çıkan karışıklıkta Litvanya Büyük Dükü Gediminas’ın oğlu Liubartas’ın Volhinya Knezi olmasını onayladığı gibi ona Leh ve Macar saldırılarına karşı askeri destekte sağladı.
Altın Orda Devletini toparlayarak eski ihtişamlı günlerine kavuşmasını sağlayan Özbek Han, 1340 yılında Saray şehrinde hayatını kaybetti.
Şeybanî soyunun tebaası, her taraftan toplanan oymaklar ve oymak parçalarından mürekkepti. Daha sonra Özbek Han’a nispetle, bu Türk toplulukları “Özbek” adıyla anılacaklardır. İslâmiyet Özbek Han’ın zamanında Kıpçak ülkesinin batısında tam olarak yerleşmiştir.
Kaynakça
- ^ Alan, H.," Altın Orda Hanlığında Hakimiyet Anlayışı ve Karaçi Beylerin Ortaya Çıkışı", Tarih Dergisi, Sayı:54, Yıl:2011/2. URL: http://dergipark.gov.tr/download/article-file/102212 28 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2018-06-15
- ^ Kamalov, İ.," Altın Orda - Bizans Münasebetleri (1261-1453)", Karadeniz Araştırmaları, Cilt:1, Sayı:4, Yıl:Çorum 2005. URL: http://www.karam.org.tr/Makaleler/973932333_kamalov.pdf 28 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Erişim: 2018-06-15
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Ozbek Han 1282 1341 Altin Orda Devleti nin dokuzuncu hanidir Ozbek HanAltin Orda Devleti IX haniOzbek Han Tver Prensi Mihail ileHukum suresi1313 1341Once gelenSonra gelenDogum1282Olum1341 Saray Altin Orda DevletiEs ler iBulugn Hatun Kebek Hatun Seritumgur Hatun Taydula Hatun Urduca Hatun Beylun HatunCocuk lar iCanibeg It Kucucuk HatunHanedanAltin OrdaDiniIslamHayatiHayatinin ilk yillari hakkinda bilgi yoktur Altin Orda Hani nin kardesi Tugrulca Togrilca ile Gelin Bayalun Beylun un ogludur Bazi kaynaklara gore Uygurlu Ataligi Bacirtik Buka nin Bacar Tokboga telkiniyle kendisinden sonra oglu Il Basar in tahta sorunsuz sekilde gecmesini saglamak icin tum kardeslerini ve akrabalarini oldurturken Tugrulca dan hamile olan Gelin Balayun Beyalin kisa sure sonra dogum yaparak Ozbek adini verdigi oglunu Kabartay daki yakini olan Inal Bey in yanina gonderebilmisti Tokta Han in oglu Il Basar in erken olumu ve sulalesinin sona erme durumu nedeniyle uzuntuden yataga dustugu sirada kendisine es olarak aldigi Gelin Balayun un gercegi anlatmasi uzerine emirleri Kiyat Astay ve Secut Alatay i Ozbek i getirmeleri icin gorevlendirdi Bu emirler Ozbek i getirdikleri sirada Tokta Han olmus Uygurlu Bacirtik Buka da tahta gecmeye calismaktaydi Ancak Kiyat Astay ve Secut Alatay yaptiklari hileyle Bacirtik Buka yi oldurerek 1313 yilinda Ozbek i Alti Orda hani ilan ettiler Ilhanli hukumdari Olcaytu nun 1316 yilinda olumunden sonra Ilhanli Altin Orda barisi bozulmus ve iki devlet arasinda sinir catismalari gorulmeye baslamisti Ilhanli sorununu sona erdirmek isteyen Ozbek Han 1318 yilinda ordusu ile Derbend i gecerek Kur Irmagi yakinlarinda Emir Coban idaresindeki Ilhanli ordusuyla carpistiysada netice alamayarak geri dondu 1319 yilina gelindiginde Bizans ile iliskilerin bozulmasi yuzunden Edirne ye kadar Bizans topraklarini yagmalatti Ertesi yil emirleri idaresinde gorevlendirdigi Altin Orda kuvvetleri butun Trakyayi altust ederek Bizans halkini korkuya bogdu Imparator II Andronikos onemli miktarda fidye vererek Altin Orda saldirilarini durdurabildi 1320 yilinda Ozbek Han Muslumanligi kabul ederek Muhammed adini aldi ve ulkesinde Islam in gelismesiyle ugrasti 1322 de onemli bir liman kenti olan Sudak i savassiz bir sekilde ele gecirdi 1323 de Galicya Volhinya Krallari ikili krallar II Leo ve Andrew in Altin Ordalilar tarafindan oldurulmesiyle bu topraklar buyuk oranda Litvanya Buyuk Dukaligi ve Polonya Kralligi tarafindan ele gecirilmisti Ozbek Han bunun uzerine Litvanya uzerine sefer yaparak buralari buyuk oranda ele gecirerek Litvanya Buyuk Dukaligi ni vasali konumuna getirdi 1324 yilinda Bizans Bulgar mucadelesinde Bulgar Krali II Georgi Terter i destekledi Sonraki yillarda Bizans imparatoru III Andronikos Ozbek Hanla iliskilerini gelistirmek amaciyla sonradan Bayalun Hatun olarak taninacak kizini onunla evlendirdi Ozbek Han onceki Altin Orda hanlari gibi Rus Knezlikleri uzerindeki otoriteyi devam ettirdi Ilk yillarinda Tver Prensi Mihail ayni zamanda Vladimir Buyuk Knezi Vladimir Suzdal Knezi olarak hukum suruyordu Ancak Novgorodlular in Moskova Prensi Yuri Danilovic i Buyuk Knez olarak istemesi uzerine cikan catisma Ozbek Han in mudahalesine yol acti Saray sehrine cagirdigi Yuri burada Ozbek Han i ikna ederek Vladimir Buyuk Knezi oldugu gibi hanin kiz kardesi Koncaka ile de evlendi Yuri Koncaka ve Altin Orda emiri birlikte Vladimir e giderken Mihail onlari esir almis bu sirada Koncaka da hayatini kaybetmisti Iki knezi de huzuruna cagiran Ozbek Han Yuri nin suclamalari sonucu 1319 yilinda Mihail i idam ettirdi 1322 yilina gelindiginde gorevden alinan Yuri nin yerine Vladimir Knezligine Tverlerden Mihail in oglu Korkunc Gozlu Dimitri getirildi 1325 yilinda Yuri yeniden Saray sehrine giderek Ozbek Han i iknaya calisti Bu sirada Dimitri de Saray sehrine gitmis babasinin olumune sebep olan Yuri yi Han in huzurunda gorunce ofkelenerek Yuri yi oldurmustur Ozbek Han huzurunda yapilan bu davranisa hiddetlenerek Dimitri yi oldurttu yerine de kardesi Aleksandr i Vladimir Buyuk Knezi ilan etti 1327 yilinda Tver sehrindeki akrabasi Colkan Safkal in maiyetiyle birlikte oldurulmesi hatta sehirdeki Muslumanlar in da katliama maruz kalmasi uzerine Tver Prensi Aleksandr Mihaylovic i cezalandirmak uzere Suzdal Knezi Aleksandr Vasilovic komutasinda buyuk bir ordu yolladi Aleksandr Mihaylovic kacarken Tver halki da siddetli bir sekilde cezalandirildi 1328 yilinda Suzdal Knezi Aleksandr Vasilovic i onun olumunden sonra da 1332 yilinda Moskova Knezi I Ivan i Vladimir Buyuk Knezi ilan ederek onun butun Rus topraklari uzerinde vergi toplama ve yonetim hakkini tanidi Bu durum Moskova sehrinin gelismesine ve Rus Knezliklerinin merkezi konumuna gelmesini sagladi Moskova Knezliginin diger Rus Knezlikleri karsisinda guclenmesiyle de ileriki yillarda tum Ruslara hakim olan Moskova Knezligi nin ortaya cikmasinin temelleri atilmis oldu Aktau sehrinin cikisinda Ozbek Han in mezarina isaretci Ozbek Han 1327 1329 yillarinda ikili idare sistemi kapsaminda Dest i Kipcak ta hukum suren Gok Orda Han i Mubarek Hoca isyaniyla ugrasti Cuci ulusu o tarihe kadar doguda Gok Orda sol kol batida ise Ak Orda sag kol seklinde yonetilirken Gok Orda yoneticileri Altin Orda Haninin yarligi fermani ile han ilan edilmekteydi Ozbek Han isyani siddetli bir sekilde bastirdiktan sonra Gok Orda sulalesini ortadan kaldirdigi gibi Gok Orda Hanligini oglu in idaresine birakarak Ak Orda ve Gok Orda hanliklarini merkezi bir idare altinda topladi 1332 yilinda Venedikli tuccarlara Kirim da ticaret yapma hakki tanidi 1333 da Kirim daki sag kol emirine verdigi emirle Podolya topraklarina akinlar duzenlense de bu birliklerLitvanya Buyuk Dukaligi tarafindan geri puskurtuldu 1335 yili Kasim inda Ebu Said Bahadir in olumunu firsat bilerek onemli bir dusmani olan Ilhanlilar uzerinde Aralik 1335 de sefer duzenledi Kis mevsimine ragmen Derbend i gecerek Kur Irmagi boyuna ulasti Irmagin karsi kiyisinda yeni Ilhanli hukumdari Arpa Han kumandasinda savas icin beklerken bazi kaynaklara gore Harizm de oturan sol kol emiri Kutlug Timur un olum haberinin gelmesi bazi kaynaklarda da ordusundaki atlarin zehirli otlari yiyerek olmesi uzerine ordunun zayif duruma dusmesiyle geri cekilmek zorunda kaldi 1337 de once buyuk bir orduyla Trakya yi yagmaladi 1337 de Altin Orda ve Ruslar ortak bir hareketle Polonya Kralligi uzerine yuruyerek Lublin e girdi Smolensk halkinin Litvanya Buyuk Dukaligi nin hakimiyetini kabul etmesi uzerine 1339 yilinda vasali Rus Knezleri liderliginde duzenlettigi seferde basari ede edemedi 1340 da Galicya Knezi Yuri nin olumuyle cikan karisiklikta Litvanya Buyuk Duku Gediminas in oglu Liubartas in Volhinya Knezi olmasini onayladigi gibi ona Leh ve Macar saldirilarina karsi askeri destekte sagladi Altin Orda Devletini toparlayarak eski ihtisamli gunlerine kavusmasini saglayan Ozbek Han 1340 yilinda Saray sehrinde hayatini kaybetti Seybani soyunun tebaasi her taraftan toplanan oymaklar ve oymak parcalarindan murekkepti Daha sonra Ozbek Han a nispetle bu Turk topluluklari Ozbek adiyla anilacaklardir Islamiyet Ozbek Han in zamaninda Kipcak ulkesinin batisinda tam olarak yerlesmistir Kaynakca Alan H Altin Orda Hanliginda Hakimiyet Anlayisi ve Karaci Beylerin Ortaya Cikisi Tarih Dergisi Sayi 54 Yil 2011 2 URL http dergipark gov tr download article file 102212 28 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2018 06 15 Kamalov I Altin Orda Bizans Munasebetleri 1261 1453 Karadeniz Arastirmalari Cilt 1 Sayi 4 Yil Corum 2005 URL http www karam org tr Makaleler 973932333 kamalov pdf 28 Nisan 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde Erisim 2018 06 15