Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. () |
İskender Tsitaşi (Gürcüce: ისკანდერ ციტაში; Lazca: Iskender Ǯitaşi Rusça: Искандер Циташи Теймуразович İskander Tsitaşi Teymurazoviç Ekim 1904 Fındıklı, Osmanlı İmparatorluğu - 22 Haziran 1938 Tiflis, Gürcistan SSC), Laz dilbilimci, eğitmen, yazar ve aktivist.
İskender Tzitaşi | |
|---|---|
 | |
| Doğum | Ekim 1904 Vitze, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 22 Haziran 1938 (33 yaşında) Tiflis, Gürcistan SSC, Sovyetler Birliği |
| Ölüm sebebi | İdam cezası |
| Milliyet | Laz |
| Vatandaşlık | SSCB |
| Eğitim | Sovyet Doğu Halkları Enstitüsü |
| Meslek | Dilbilimci, eğitmen, aktivist, yazar |
| Tanınma nedeni | Lazca üzerine yaptığı çalışmalar |
| Önemli eser(ler) | Lazuri Alboni, Mç̆ita Muruʒxi |
| Evlilik | Yusufzade Tzitaşi |
Hayatı
İlkokula Fındıklı'da başladı. Rusya'da gurbetçilik yapan babasının ve amcasının yanında giderek tahsiline burada devam etti. İlk öğrenimini Rusya'nın değişik şehirlerinde; Batum, Kutaisi ve Voronej'de tamamladı. Komünist olan amcasının da etkisiyle bu fikre gönülden bağlanmış ve bütün hayatını idealist bir Komünist olarak yaşamıştır. I. Dünya Savaşı yıllarında, yaşı küçük olmasına rağmen amcasıyla birlikte Kızıl Ordu'ya girdi. 1921'de Mamisson Geçidi Harekâtına katıldı. 3. ve 2. topçu alaylarında savaştı.
1922'de askerlik yaşı tutmadığından ordudan terhis edildi ve tahsil için Moskova'ya gönderildi. Burada ve Kafkasya'da pek çok Pioner teşkilatının kuruluşunda yer aldı. 1924'te Gürcistan Komsomolunun Merkezi Komitesi Tsitaşi'yi Güney Osetya'ya Pioner teşkilatı oluşturmak için gönderildi, orada 1927'yılına kadar vilayet Pioner bürosunun başkanı ve vilayet komitesi bürosunun üyesi olarak kaldı. Aynı yıl Gürcistan Lenin Komünist Gençler İttifakı (LKGİ) Merkezi Komitesi Tsitaşi'yi Acaristan'a Lazlar arasında çalışmaya göndermiş, burada Vilayet Komitesinin Zaçoroh (Çoruh'un batı bölgesi) ilçesinde eğitici, sonraysa Gürcistan LKGİ Acaristan Vilayet Komitesinin informasyon şubesi müdürü ve ajitasyon-propaganda şubesi müdür muavinliği görevinde çalıştı.[]
1928'de Vilayet Komitesi Tsitaşi'yi Bilimsel Araştırmalar Doğu Halkları millî ve Etnik Medeniyetler Enstitüsü'ne yüksek tahsil için gönderdi ve burada lisans üstü eğitimini aldı. Enstitüde Nikolay Marr'ın derslerini takip etti ve bizzat onun rehberliğinde Lazca çalışmalarına katıldı. Marr'ın Yafetoloji adını verdiği dilbilim kuramı üzerine çalıştı.
1929 yılının yazında Gürcistan Komünist Partisi Vilayet Komitesinin millî azınlıklar sektörü Tsitaşi'yi, Türkiye'ye kitleler halinde göç eden Abhazya Lazının göçünü durdurmak amacıyla Lazlar arasında çalışmak üzere görevlendirdi.
1929 başında Gürcistan ve Abhazya'daki Lazlarla birlikte Nikolay Marr'ın analitik yöntemi model alınarak, değiştirilmiş Latin karakterlere sahip, ilk Lazca alfabeyi hazırladı. Bu alfabenin kullanıldığı, Lazcanın ilk gazetesi Mçhita Murutsxi (Kızıl Yıldız)'yi, Muhammet Vanlişi, Rıza Bibinoğlu, Helim Hazirişi ve Nazım Kurtoğlu ile birlikte 7 Kasım 1929 Perşembe günü yayınladı. Bizzat Mustafa Kemal'in emriyle Türkiye'ye sokulması yasaklanan gazete, Türkiye'den gelen tepki üzerine ikinci sayıdan sonra kapanmıştır.
1930 Mayısında Sovyet Doğu Halkları Enstitüsü'nde tekrar tahsile başladı. Bu dönemde Hasan Helimişi, Mehmet Aşık gibi Laz gençleriyle tanıştı.
1931 yılı Ocağında Bilimler Akademisi Başkanlık Heyetinin kararı ile Tiflis şehrine, Kafkas Tarih-Arkeoloji Enstitüsü'ne gönderildi. Burada Kafkas Tarih-Arkeoloji Enstitüsü'nün Transkafkasya Tarih-Arkeoloji Enstitüsü'ne, sonra Kafkasoloji Enstitüsüne, daha sonra ise SSCB Bilimler Akademisi Transkafkasya Şubesi'ne çevrilmesine katıldı. Burada 1. dereceli araştırmacı unvanını aldı.
Transkafkasya Şubesi'nin kararı ile Azerbaycan’ın talebi doğrultusunda Bakü’ye Azerbaycan Dil, Edebiyat ve Sanat Enstitüsü'ne araştırmacı ve aspirantlara dilbilim eğitmeni olarak gönderildi.
Burada 4 Ocak 1933 yılına kadar çalıştıktan sonra 15 Ekime dek, Bilimler Akademisi Transkafkasya Şubesi Azerbaycan Bölümünde önce dil seksiyonunun, sonra dil sektörünün başkanlığını yaptı.
Tüm Birlik Komünist Partisi/Bolşevik Transkafkasya Komitesi'nin okul birimi kararı ile 1933 Aralık ayında Lazca ders kitapları hazırlamak üzere Sohum'a gitti. Burada üç ay çalışarak ilk Lazca ders kitaplarını hazırladı.
Aynı yıl Bakü'ye dönerek Kafkasoloji Enstitüsü'nde çalışmaya başladı. 1935 yılının Mayısından 1936 yılının Mayısına kadar aynı enstitünün Lazoloji Seksiyonu'nun başkanı ve dil sektöründe de araştırmacı olarak çalıştı.
Bu arada Enstitü bünyesinde Dağıstan dilleri olan Sahur ve Udi dilleri için alfabeler hazırladı.
Chitaşi en büyük politik destekçilerinden Nestor Lakoba'nın Aralık 1936'da ölümünden sonra, Gürcistan'ın önde gelen bilim adamalarıyla Laz dili ve Laz sorunu hakkında fikir ayrılığına düştü ve istenmeyen adam durumuna geldi. Özellikle meslektaşı olan ve aynı enstitüde birbirlerine rakip olarak çalıştıkları Arnold Çikobava (1898-1985) ile olan gerginlik giderek büyüdü. Gürcistan'ın en saygın akademisyenlerinden biri olmakla birlikte Lazcaya özel bir ilgi duyan Çikobava Lazcanın edebi bir dil olarak yaşatılması ve Latin kökenli Lazca alfabe konularında Chitaşi ile taban tabana zıt düşmüştü. Çikobava, Lazcanın "ev dili" olarak kalmakla birlikte, Lazlar için edebi dilin Gürcüce olmasını, Lazcanın yazılacaksa Gürcü Alfabesi ile yazılması gerektiğini ve Latin alfabesinin terk edilmesini savunuyordu.[]
Bu gerginlik Gürcü milliyetçiler ve onların politik bağlantıları ile İskender'in arasını açmıştır. Özellikle alfabe konusundaki fikir ayrılığı o dönem SSCB'deki konjonktürün de bir yansımasıydı. Abhazya'da 1926'da Nikolay Marr tarafından oluşturulan Latin temelli Abhaz alfabesi revize edilerek 1938'e kadar kullanılmış, aynı yıl Gürcü bilim adamlarının baskısıyla değiştirilerek yerine Çikobava ve ekibinin hazırladığı Gürcü Alfabesini getirildi. Sovyetlerde Alfabenin Latinleştirilmesi 1922 yılında başlayan bir eğilimdi ve 1936’da bu politikadan vazgeçilinceye dek Sovyetler'deki pek çok azınlık dili için Latin alfabeleri oluşturulmuştu. 1936’dan sonra bu alfabeler Kirillerştirildi. Ancak Gürcistan kendi hakimiyet alanında Kirilleştirme yerine Gürcüleştirmeyi başardı. Bunda Gürcistan'ın Sovyet iktidarındaki özel konumu, Stalin ve Beria'nın Gürcü olması gibi faktörler etkili olmuştur.[]
Muhtemelen bir tehlike olarak gördüğü Chitaşi'yi ortadan kaldırmak üzere Çikobava'nın talebi ve Beria'nın emriyle Chitaşi hakkında 10 Haziran 1938'de, Stalin ve Molotov imzalı "Gürcistan SSC’nde SSCB Yüksek Mahkemesi Askeri Heyeti tarafından yargılanmaya tabi kişiler listesi"ne alındı.[]
21 Haziran 1938’de Troyka'da yargılandı idam cezasına çarptırıldı, cezası 22 Haziran Çarşamba günü Tiflis'te infaz edildi.
Mahkeme tutanağında Chitaşi'nin ölüm cezasına çarptırılmasına sebep olan suçu "İncelenen dosyalar, kişinin Abhazya'daki Laz halkı arasında casus, isyancı, terörist, yönlendirici faaliyetler yürüten bir organizasyonun aktif üyesi olduğu yönündeki suçlamaları haklı çıkarmaktadır. Bu organizasyonun ilerideki lideri olan kişi, Türk istihbaratı yararına yönlendirici, zarar verici ve casus faaliyetler yürütmüştür." şeklinde açıklanmıştır. Tutanağa "Kişi suçunu kabul etmiştir." notu düşülmüştür.[]
“Büyük Terör” olarak adlandırılan 1936-38 döneminde Gürcistan SSC'de özellikle Abhazya kökenli 43 Laz aynı ya da benzer gerekçelerle idam edilmiştir.
Faaliyetleri
Laz Alfabesi
Chitaşi 1929 yazında ilk Lazca dil kurultayını Abhazya'da toplamış ve burada Nikolay Marr'ın geliştirdiği analitik yöntemle Latin alfabesi esaslı ilk Lazca alfabeyi oluşturdu. Ancak bir yıl sonra, bu alfabeyi Türk ve Azeri alfabelerini de dikkate alarak revize etmiş ve ölümüne kadar SSCB'de gerek ders kitaplarında gerekse Laz okullarında okutulan alfabeyi geliştirmiştir. Bununla birlikte, Çikobava gibi Gürcü bilim adamları, bu alfabeyi görmezden gelerek Gürcü alfabesini kullanmışlardır.
Mç̆ita Muruʒxi Gazetesi
Chitaşi'nin Muhammet Vanlişi, Rıza Bibinoğlu, Helim Hazirişi ve Nazım Kurtoğlu ile birlikte Abhazya'nın Sohum kentinde, Abhazya Komünist Partisi Merkez Yürütme Kurulu'nun yayın organı olarak çıkmaya başlayan gazete, Lazcanın da ilk gazetesidir. Sadece iki sayı yayınlanabilen gazetenin birinci sayısı 7 Kasım 1929 Perşembe günü, İkinci sayısı ise Aralık 1929'da çıkmıştır. Bizzat Mustafa Kemal'in emriyle Türkiye'ye sokulması yasaklanan gazete, Türkiye'den gelen tepki üzerine ikinci sayısından sonra kapanmıştır.
Mç̆ita Lazistani Kolhozu
Abhazya'dan kitleler halinde göç eden Lazlara iş imkânı sağlamak üzere Oçamçire yakınlarındaki vadisinde kurulmuş bir kolhozdur. Bu kolhozun bir benzeri Abhazya'daki Bzip Vadisinde de kurmuşlardır. Chitaşi'nin kurucularından olduğu kolhoz bir süre sonra dağılmıştır. Kolhoz adından ötürü Türkiye istihbaratı tarafından tehdit olarak görülmüş ve bazı ajanlarla kolhozun dağıtılması için çalışmıştır.
Laz Okulları
Abhazya'da ve Acaristan'ın Sarpi köyünde 1933'te açılıp aralıklarla 1936'ya kadar Lazca eğitim veren okullar. Bu okullarda Chitaşi ve ekibi tarafından hazırlanmış Lazca ders kitapları okutulmuştur. Okullar Gürcistan'ın baskısıyla bazı şahitliklere göre "bu kadar Lazca öğrendiğiniz yeter, artık biraz da Gürcüce öğrenin" diyerek Gürcüceye dönüştürülmüştür.
Lazca ders kitapları
Chitaşi ve ekibinin 1932-1937 yılları arasında Laz okullarında okutulmak üzere hazırladığı ders kitapları şunlardır:
- * 1932 Çkuni Çhara – Albonişi Supara (Yazınımız - Alfabe Kitabı): Laz çocuklarına anadillerinde okuma-yazma öğretmeyi amaçlayan bir kitaptır. İlk Lazca ders kitabıdır.
- * 1933 Oxesapuşi Supara (Hesap Kitabı): Rus matematikçi ve pedagog Natia Popova’nın aynı adlı Rusça ders kitabından çevirisidir. Bazı bölümler İskender tarafından eklenmiş ve Lazcaya çevrilmiştir. İki ciltten oluşan kitap 1. ve 2. sınıflar içindir.
- * 1935 Alboni (Alfabe): Laz alfabesini öğretmeye yönelik bir alfabe kitabıdır.
- * 1937 Okitxuşeni Supara (Okuma Kitabı): İlkokul 2. sınıfları için hazırlanmış bir ders kitabıdır. “Hayat bilgisi” muadili olan ders konularını içerir. Kitap iki cilt olarak yayımlanmakla birlikte günümüze sadece 2. cildi ulaşmıştır, 1. sınıflar için hazırlandığı anlaşılan 1. cildi ise kayıptır.
Kaynakça
- Çağatay, Irfan Aleksiva. "Chitaşi'nin Kendi Kaleminden Biyografisi". Ongi Skani Nena (İngilizce). 7 Şubat 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ocak 2021.
- ^ "ციტაში ისკანდერ თეიმურაზის ძე - სტალინური სიები საქართველოდან". www.nplg.gov.ge. 15 Ekim 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Şubat 2024.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Iskender Tsitasi haber gazete kitap akademik JSTOR Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Iskender Tsitasi Gurcuce ისკანდერ ციტაში Lazca IskenderǮitasi Rusca Iskander Citashi Tejmurazovich Iskander Tsitasi Teymurazovic Ekim 1904 Findikli Osmanli Imparatorlugu 22 Haziran 1938 Tiflis Gurcistan SSC Laz dilbilimci egitmen yazar ve aktivist Iskender TzitasiDogumEkim 1904 Vitze Osmanli ImparatorluguOlum22 Haziran 1938 33 yasinda Tiflis Gurcistan SSC Sovyetler BirligiOlum sebebiIdam cezasiMilliyetLazVatandaslikSSCBEgitimSovyet Dogu Halklari EnstitusuMeslekDilbilimci egitmen aktivist yazarTaninma nedeniLazca uzerine yaptigi calismalarOnemli eser ler Lazuri Alboni Mc ita MuruʒxiEvlilikYusufzade TzitasiIskender Tsitasi 1930 da Baku de HayatiIlkokula Findikli da basladi Rusya da gurbetcilik yapan babasinin ve amcasinin yaninda giderek tahsiline burada devam etti Ilk ogrenimini Rusya nin degisik sehirlerinde Batum Kutaisi ve Voronej de tamamladi Komunist olan amcasinin da etkisiyle bu fikre gonulden baglanmis ve butun hayatini idealist bir Komunist olarak yasamistir I Dunya Savasi yillarinda yasi kucuk olmasina ragmen amcasiyla birlikte Kizil Ordu ya girdi 1921 de Mamisson Gecidi Harekatina katildi 3 ve 2 topcu alaylarinda savasti 1922 de askerlik yasi tutmadigindan ordudan terhis edildi ve tahsil icin Moskova ya gonderildi Burada ve Kafkasya da pek cok Pioner teskilatinin kurulusunda yer aldi 1924 te Gurcistan Komsomolunun Merkezi Komitesi Tsitasi yi Guney Osetya ya Pioner teskilati olusturmak icin gonderildi orada 1927 yilina kadar vilayet Pioner burosunun baskani ve vilayet komitesi burosunun uyesi olarak kaldi Ayni yil Gurcistan Lenin Komunist Gencler Ittifaki LKGI Merkezi Komitesi Tsitasi yi Acaristan a Lazlar arasinda calismaya gondermis burada Vilayet Komitesinin Zacoroh Coruh un bati bolgesi ilcesinde egitici sonraysa Gurcistan LKGI Acaristan Vilayet Komitesinin informasyon subesi muduru ve ajitasyon propaganda subesi mudur muavinligi gorevinde calisti kaynak belirtilmeli 1928 de Vilayet Komitesi Tsitasi yi Bilimsel Arastirmalar Dogu Halklari milli ve Etnik Medeniyetler Enstitusu ne yuksek tahsil icin gonderdi ve burada lisans ustu egitimini aldi Enstitude Nikolay Marr in derslerini takip etti ve bizzat onun rehberliginde Lazca calismalarina katildi Marr in Yafetoloji adini verdigi dilbilim kurami uzerine calisti 1929 yilinin yazinda Gurcistan Komunist Partisi Vilayet Komitesinin milli azinliklar sektoru Tsitasi yi Turkiye ye kitleler halinde goc eden Abhazya Lazinin gocunu durdurmak amaciyla Lazlar arasinda calismak uzere gorevlendirdi Iskender Tsitasi nin Azerbaycanli esi akademisyen Yusufzade Chitasi 1929 basinda Gurcistan ve Abhazya daki Lazlarla birlikte Nikolay Marr in analitik yontemi model alinarak degistirilmis Latin karakterlere sahip ilk Lazca alfabeyi hazirladi Bu alfabenin kullanildigi Lazcanin ilk gazetesi Mchita Murutsxi Kizil Yildiz yi Muhammet Vanlisi Riza Bibinoglu Helim Hazirisi ve Nazim Kurtoglu ile birlikte 7 Kasim 1929 Persembe gunu yayinladi Bizzat Mustafa Kemal in emriyle Turkiye ye sokulmasi yasaklanan gazete Turkiye den gelen tepki uzerine ikinci sayidan sonra kapanmistir 1930 Mayisinda Sovyet Dogu Halklari Enstitusu nde tekrar tahsile basladi Bu donemde Hasan Helimisi Mehmet Asik gibi Laz gencleriyle tanisti 1931 yili Ocaginda Bilimler Akademisi Baskanlik Heyetinin karari ile Tiflis sehrine Kafkas Tarih Arkeoloji Enstitusu ne gonderildi Burada Kafkas Tarih Arkeoloji Enstitusu nun Transkafkasya Tarih Arkeoloji Enstitusu ne sonra Kafkasoloji Enstitusune daha sonra ise SSCB Bilimler Akademisi Transkafkasya Subesi ne cevrilmesine katildi Burada 1 dereceli arastirmaci unvanini aldi Transkafkasya Subesi nin karari ile Azerbaycan in talebi dogrultusunda Baku ye Azerbaycan Dil Edebiyat ve Sanat Enstitusu ne arastirmaci ve aspirantlara dilbilim egitmeni olarak gonderildi Burada 4 Ocak 1933 yilina kadar calistiktan sonra 15 Ekime dek Bilimler Akademisi Transkafkasya Subesi Azerbaycan Bolumunde once dil seksiyonunun sonra dil sektorunun baskanligini yapti Tum Birlik Komunist Partisi Bolsevik Transkafkasya Komitesi nin okul birimi karari ile 1933 Aralik ayinda Lazca ders kitaplari hazirlamak uzere Sohum a gitti Burada uc ay calisarak ilk Lazca ders kitaplarini hazirladi Ayni yil Baku ye donerek Kafkasoloji Enstitusu nde calismaya basladi 1935 yilinin Mayisindan 1936 yilinin Mayisina kadar ayni enstitunun Lazoloji Seksiyonu nun baskani ve dil sektorunde de arastirmaci olarak calisti Mc ita Muruʒxi gazetesinin Turkiye ye sokulmasini yasaklayan Ataturk imzali bakanlar kurulu karari Bu arada Enstitu bunyesinde Dagistan dilleri olan Sahur ve Udi dilleri icin alfabeler hazirladi Chitasi en buyuk politik destekcilerinden Nestor Lakoba nin Aralik 1936 da olumunden sonra Gurcistan in onde gelen bilim adamalariyla Laz dili ve Laz sorunu hakkinda fikir ayriligina dustu ve istenmeyen adam durumuna geldi Ozellikle meslektasi olan ve ayni enstitude birbirlerine rakip olarak calistiklari Arnold Cikobava 1898 1985 ile olan gerginlik giderek buyudu Gurcistan in en saygin akademisyenlerinden biri olmakla birlikte Lazcaya ozel bir ilgi duyan Cikobava Lazcanin edebi bir dil olarak yasatilmasi ve Latin kokenli Lazca alfabe konularinda Chitasi ile taban tabana zit dusmustu Cikobava Lazcanin ev dili olarak kalmakla birlikte Lazlar icin edebi dilin Gurcuce olmasini Lazcanin yazilacaksa Gurcu Alfabesi ile yazilmasi gerektigini ve Latin alfabesinin terk edilmesini savunuyordu kaynak belirtilmeli Bu gerginlik Gurcu milliyetciler ve onlarin politik baglantilari ile Iskender in arasini acmistir Ozellikle alfabe konusundaki fikir ayriligi o donem SSCB deki konjonkturun de bir yansimasiydi Abhazya da 1926 da Nikolay Marr tarafindan olusturulan Latin temelli Abhaz alfabesi revize edilerek 1938 e kadar kullanilmis ayni yil Gurcu bilim adamlarinin baskisiyla degistirilerek yerine Cikobava ve ekibinin hazirladigi Gurcu Alfabesini getirildi Sovyetlerde Alfabenin Latinlestirilmesi 1922 yilinda baslayan bir egilimdi ve 1936 da bu politikadan vazgecilinceye dek Sovyetler deki pek cok azinlik dili icin Latin alfabeleri olusturulmustu 1936 dan sonra bu alfabeler Kirillerstirildi Ancak Gurcistan kendi hakimiyet alaninda Kirillestirme yerine Gurculestirmeyi basardi Bunda Gurcistan in Sovyet iktidarindaki ozel konumu Stalin ve Beria nin Gurcu olmasi gibi faktorler etkili olmustur kaynak belirtilmeli Muhtemelen bir tehlike olarak gordugu Chitasi yi ortadan kaldirmak uzere Cikobava nin talebi ve Beria nin emriyle Chitasi hakkinda 10 Haziran 1938 de Stalin ve Molotov imzali Gurcistan SSC nde SSCB Yuksek Mahkemesi Askeri Heyeti tarafindan yargilanmaya tabi kisiler listesi ne alindi kaynak belirtilmeli 21 Haziran 1938 de Troyka da yargilandi idam cezasina carptirildi cezasi 22 Haziran Carsamba gunu Tiflis te infaz edildi Mahkeme tutanaginda Chitasi nin olum cezasina carptirilmasina sebep olan sucu Incelenen dosyalar kisinin Abhazya daki Laz halki arasinda casus isyanci terorist yonlendirici faaliyetler yuruten bir organizasyonun aktif uyesi oldugu yonundeki suclamalari hakli cikarmaktadir Bu organizasyonun ilerideki lideri olan kisi Turk istihbarati yararina yonlendirici zarar verici ve casus faaliyetler yurutmustur seklinde aciklanmistir Tutanaga Kisi sucunu kabul etmistir notu dusulmustur kaynak belirtilmeli Buyuk Teror olarak adlandirilan 1936 38 doneminde Gurcistan SSC de ozellikle Abhazya kokenli 43 Laz ayni ya da benzer gerekcelerle idam edilmistir FaaliyetleriMc ita Muruʒxi gazetesinde kullanilan Lazca Alfabe Laz Alfabesi Chitasi 1929 yazinda ilk Lazca dil kurultayini Abhazya da toplamis ve burada Nikolay Marr in gelistirdigi analitik yontemle Latin alfabesi esasli ilk Lazca alfabeyi olusturdu Ancak bir yil sonra bu alfabeyi Turk ve Azeri alfabelerini de dikkate alarak revize etmis ve olumune kadar SSCB de gerek ders kitaplarinda gerekse Laz okullarinda okutulan alfabeyi gelistirmistir Bununla birlikte Cikobava gibi Gurcu bilim adamlari bu alfabeyi gormezden gelerek Gurcu alfabesini kullanmislardir Mc ita Muruʒxi Gazetesi Mc ita Muruʒxi gazetesinin 1 sayisi Chitasi nin Muhammet Vanlisi Riza Bibinoglu Helim Hazirisi ve Nazim Kurtoglu ile birlikte Abhazya nin Sohum kentinde Abhazya Komunist Partisi Merkez Yurutme Kurulu nun yayin organi olarak cikmaya baslayan gazete Lazcanin da ilk gazetesidir Sadece iki sayi yayinlanabilen gazetenin birinci sayisi 7 Kasim 1929 Persembe gunu Ikinci sayisi ise Aralik 1929 da cikmistir Bizzat Mustafa Kemal in emriyle Turkiye ye sokulmasi yasaklanan gazete Turkiye den gelen tepki uzerine ikinci sayisindan sonra kapanmistir Mc ita Lazistani Kolhozu Abhazya dan kitleler halinde goc eden Lazlara is imkani saglamak uzere Ocamcire yakinlarindaki vadisinde kurulmus bir kolhozdur Bu kolhozun bir benzeri Abhazya daki Bzip Vadisinde de kurmuslardir Chitasi nin kurucularindan oldugu kolhoz bir sure sonra dagilmistir Kolhoz adindan oturu Turkiye istihbarati tarafindan tehdit olarak gorulmus ve bazi ajanlarla kolhozun dagitilmasi icin calismistir Laz Okullari Abhazya da ve Acaristan in Sarpi koyunde 1933 te acilip araliklarla 1936 ya kadar Lazca egitim veren okullar Bu okullarda Chitasi ve ekibi tarafindan hazirlanmis Lazca ders kitaplari okutulmustur Okullar Gurcistan in baskisiyla bazi sahitliklere gore bu kadar Lazca ogrendiginiz yeter artik biraz da Gurcuce ogrenin diyerek Gurcuceye donusturulmustur Lazca ders kitaplari Alboni 1935 Chitasi ve ekibinin 1932 1937 yillari arasinda Laz okullarinda okutulmak uzere hazirladigi ders kitaplari sunlardir 1932 Ckuni Chara Albonisi Supara Yazinimiz Alfabe Kitabi Laz cocuklarina anadillerinde okuma yazma ogretmeyi amaclayan bir kitaptir Ilk Lazca ders kitabidir 1933 Oxesapusi Supara Hesap Kitabi Rus matematikci ve pedagog Natia Popova nin ayni adli Rusca ders kitabindan cevirisidir Bazi bolumler Iskender tarafindan eklenmis ve Lazcaya cevrilmistir Iki ciltten olusan kitap 1 ve 2 siniflar icindir 1935 Alboni Alfabe Laz alfabesini ogretmeye yonelik bir alfabe kitabidir 1937 Okitxuseni Supara Okuma Kitabi Ilkokul 2 siniflari icin hazirlanmis bir ders kitabidir Hayat bilgisi muadili olan ders konularini icerir Kitap iki cilt olarak yayimlanmakla birlikte gunumuze sadece 2 cildi ulasmistir 1 siniflar icin hazirlandigi anlasilan 1 cildi ise kayiptir KaynakcaCagatay Irfan Aleksiva Chitasi nin Kendi Kaleminden Biyografisi Ongi Skani Nena Ingilizce 7 Subat 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Ocak 2021 ციტაში ისკანდერ თეიმურაზის ძე სტალინური სიები საქართველოდან www nplg gov ge 15 Ekim 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Subat 2024