şuşa Azerbaycan ın Dağlık Karabağ bölgesinde yer alan bir şehir Azerbaycan ın kültür başkenti şuşa rayonun

Şuşa, Azerbaycan'ın Dağlık Karabağ bölgesinde yer alan bir şehir. Azerbaycan'ın kültür başkenti.Şuşa rayonunun idarî merkezi olan yerleşim, 1992'de Ermenistan Silahlı Kuvvetleri tarafından işgal edildi ve hiçbir ülke tarafından tanınmayan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin de facto yönetimi altına girdi. 8 Kasım 2020'de ise şehir Şuşa Muharebesi sonucunda Azerbaycan kuvvetlerince ele geçirildi ve 28 yıllık fiili yönetim son buldu.

Şuşa
Şehir

Arma
Ülke	Azerbaycan
Rayon	Şuşa Rayonu
Kuruluş	1752
İdare
• Vali
Yüzölçümü
• Toplam	5.5 km²
• Su	15 km² (5 mil²)
Rakım	1400 - 1800 m
Nüfus	4.446
• Yoğunluk	oto/km²
Zaman dilimi	()
Alan kodu	+994 26
ISO 3166 kodu	AZ-SUS
Plaka kodu	58 AZ
Resmî site shusha-ih.gov.az

Şuşa, deniz seviyesinden 1300 ila 1600 metre yükseklikte bulunmakta olup, 2015 verilerine göre yaklaşık 4 bin kişilik bir nüfusa sahiptir. Yukarı Gövher Ağa Camii, Gazançetsots Katedrali ve şehirdeki önemli dini yapılardır.

Etimoloji

Şuşa isminin Klasik Farsça kökenli olduğu ve bu dilde cam veya şişe manasına gelen Shīsha kelimesinden türediği düşünülmektedir.Oxford Concise Dictionary of World Place Names eserine göre şehir, Türk Kaçar Hanedanı kökenli İranlı yönetici Ağa Muhammed Şah'ın İbrahim Halil Han ile şehre girerken yaptığı konuşması üzerine bu ismi almıştır.

Şehrin eski ismi olan Penahabad ise Karabağ Hanlığı'nın ilk lideri olan Penah Ali Han'a atfen konulmuştur ve Penah şehri anlamına gelir.

Tarih

Şuşa şehrinin güneyinde Kafkasya'nın en eski yerleşim bölgelerinden biri bulunmaktadır. 1970'lerde Şuşa Mağarası'nda yapılan arkeolojik kazılarda Paleolitik Çağ'a ait taş aletler bulunmuştur.

Şuşa'nın çevresinde bulunan araziler tarih boyunca Med İmparatorluğu, Ahameniş İmparatorluğu, Ermenistan Krallığı, Albanya, Ermeni Bagratuni Krallığı, Safevîler, Karabağ meliklikleri ve Karabağ Hanlığı gibi çeşitli devlet ve otoritelerin kontrolünde bulunmuştur.

Kuruluş

Şuşa'dan bir yerleşim yeri olarak tarihte ilk olarak Orta Çağ'da, 15. yüzyıla ait bir Ermeni dini metinde bahsedildiği öne sürülmektedir. Bu metin Erivan'ın Matenadaran müzesinde sergilenmektedir. Bu yazıt, aynı zamanda bu şehirde üretilmiş ilk yazılı eser olmuş, Ter-Manuel tarafından 1428'de yazılmıştır. Ayrıca bazı kaynaklara göre bölgede Varanda Melikliği döneminde, Şahnazeryan ailesine ait Şuşi isimle antik bir Ermeni kalesi yer aldığı da belirtilmiştir.

Azerbaycanlı ve bazı 19. yüzyıl Ermeni kaynaklarına göre ise Şuşa şehrinin 1750-51 yıllarında Karabağ Hanlığı'nın banisi Penah Ali Han tarafından Penahabad ismi ile kurulduğu belirtilmiştir. Bu teori, Büyük Sovyet Ansiklopedisi ve İslam Ansiklopedisi gibi kaynaklar tarafından da desteklenir. İbrahim Halil Han Şuşa'yı başkenti gibi genişletip, şehrin savunma kabiliyetini güçlendirmiştir.

Rus egemenliği

1805 yılında Rus İmparatorluğunun Karabağ'ı ele geçirmesine kadar, Şuşa birkaç defa Kaçarlar tarafından kuşatılmıştır. Rus İmparatorluğu'nun yönetimi altında da Karabağ, Azerbaycan kültürünün, edebiyatının ve müziğinin merkezi olmuştur.

1851'de Şuşa'nın toplam nüfusu 15.194 olup, 1886'da 30.000, 1910'da 39.413, 1916'da 43.869 kişi ile önemli bir büyüme göstermiştir. 1916'da nüfusun çoğunluğunu 23.396 kişi ve %53 oran ile Ermeniler oluştururken, Azerbaycanlılar da 19.121 kişi ile halkın %44'ünü oluşturmuştur.

Rus İmparatorluğu'nun yıkılmasından sonra bölgede Azerbaycan-Ermenistan Savaşı yaşanmıştır.

Sovyetler Birliği

1989'da kentin toplamda 23.156 kişilik olan nüfusunun %92'sini Azerbaycanlıların, geriye kalan azınlık nüfusunu ise 1.620 kişi ile (%7) büyük oranda Ermeniler oluşturmaktaydı.

Modern tarih

Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra gerçekleşmiş Karabağ Savaşı sırasında 8-9 Mayıs 1992 tarihlerinde meydana gelen Şuşa Muharebesi'nin sonucu Ermenistan Silahlı Kuvvetleri tarafından bölge, Rus destekli Ermeniler tarafından işgal edilmiştir. İşgal sonrasında Şuşa kentinin nüfusunun büyük çoğunluğunu oluşturan Azerbaycanlılar şehirden göç etmeye mecbur bırakılmıştır.

2020 Dağlık Karabağ çatışmaları

2020 Dağlık Karabağ çatışmalarının bir parçası olan Şuşa Muharebesi çevresince şehirde 4 Kasım tarihinde Azerbaycan ve Ermenistan güçleri arasında çatışmalar baş gösterdi. Fransız medya kuruluşu Le Monde 6 Kasım'da çatışmaların Azerbaycan lehine devam ettiğini açıklayan bir haber yayımladı. Çatışmalar sonucunda şehirdeki sivillerin bir kısmının Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin başkenti olan Hankendi'ye kaçtığı bildirildi.

Şehirin, 8 Kasım 2020'de Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri tarafından ele geçirildiği öne sürüldü. Bu iddia, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev tarafından 8 Kasım 2020 tarihinde Şehitler Hiyabanında yapılan bir açıklamada duyuruldu. Bu ifadelerin ise Dağlık Karabağ Cumhuriyeti yetkilileri ile Ermenistan Savunma Bakanı tarafından doğru olmadığı iddia edildi. Dağlık Karabağ Kurtarma Servisi “Şuşa Azerbaycan için erişilemez bir rüya olmaya devam ediyor. Yoğun yıkıma rağmen kale şehir düşmanın saldırılarına karşı koyuyor" açıklamasında bulundu, fakat 9 Kasım'da Karabağlı yetkililer şehrin Azerbaycanlıların kontrolüne girdiğini onayladı.Azerbaycan Cumhuriyeti Savunma Bakanlığı 9 Kasım 2020 tarihinde, şehirde Azerbaycan bayrağının çekilmiş olduğu bir video yayınladı.

Demografi

**Şuşa'nın tarihi nüfusu ve etnik yapısı**
Yıl	Ermeni		Azeri(Tatar)		Diğer		Toplam
1823	421	27.5%	1111	72.5%			1532
1830	762	44.2%	963	55,8%			1725
1851							15,194
1886	15,188	56.7%	11,595	43.3%	23	0.1%	26,806
1897	14,420	55.7%	10,778	41.6%	683	2.6%	25,881
1904		56.5%		43.2%			25,656
1916	23,396	53.3%	19,121	43.6%	1,352	3.1%	43,869
Mart 1920: Şuşa katliamı
1926	93	1.8%	4,900	96.4%	111	2.2%	5,104
1939	1,476	27.2%	3,701	68.2%	247	4.5%	5,424
1959	1,428	23.3%	4,453	72.8%	236	3.9%	6,117
1970	1,540	17.7%	6,974	80.2%	179	2.1%	8,693
1979	1,409	13.1%	9,216	85.5%	159	1.5%	10,784
Eylül 1988: Dağlık Karabağ sorunu ve Ermenilerin tehcir edilmesi
1989				98%			15,039
Mayıs 1992: Ermenilerin Şuşa'yı alışı ve Azerilerin tehcir edilmesi
2005	3,105	100%					3,105
2009	3,900	100%					3,900
2015	4,064	100%					4,064

1823 Rus nüfus sayımına göre Şuşa'da 1,111 (72.5%) Müslüman, 421 (27.5%) Ermeni aile yaşamaktaydı. Yedi yıl sonraki 1830 verilerine göre Şuşa'daki Müslüman ailelerin sayısı 963'e (55.8%) gerilemiş, Ermeni aile sayısı ise 762'ye (44.2%) çıkmıştır. Bölgeyi 1824'te ziyaret etmiş İngiliz general Albemarle earlü Şuşa'nın 2000 ev ihtiva ettiğini, kasabada yaşayanların dörtte üçünün Tatar, geri kalanının da Ermeni olduğunu kaydetmiştir.1826-1828 İran-Rus Savaşı sonucunda bu nüfus değişimi ve göçlerin baş göterdiği düşünülmektedir.

1851'de Şuşa'nın nüfusu 15.194 kişi olup, 1886'da 30.000, 1910'da 39.413 ve 1916'da 43.869 kişiye yğkselmiştir. 1916'da 23.396 (53%) kişinin Ermeni, 19.121 (44%) kişinin Tatar olduğu tespit edilmiştir.

1920'de meydana gelmiş Şuşa katliamı sonucunda şehrin nüfusunda önemli bir azalma meydana gelmiş ve bölgedeki Ermeni sayısında ciddi bir düşüş yaşanmıştır. 1989 yılı nüfus verilerine göre Şuşa bölgesinin %91,7'si, Şuşa şehrinin ise %98'i Azeri olmaktaydı. Bu dönemde şehir nüfusu 17.000, il nüfusu 23.000 kişi olarak kaydedilmiştir. Ermeni nüfus Karabağ'ın dağlık bölgelerinde yoğunlaşmıştı.

1992'de Şuşa'nın Ermeni güçlerince ele geçirilmesinin ardından bölgedeki Azeri nüfusu Şuşa'yı terk etmiştir. 1992'den 2020 Dağlık Karabağ Savaşı'na kadarki süreçte Şuşa'nın nüfusunun tamamını Ermeniler oluşturmuş, bu kişiler çoğunlukla Karabağ'ın ve Azerbaycan'ın bölgelerinden (Bakü) gelen savaş mültecileri olmuştur. 1992'den 2020 yılına kadar süren Ermeni işgali sırasında Şuşa'da Azeri nüfusu bulunmamaktaydı.2020 Dağlık Karabağ Savaşı sırasında Şuşa'nın kontrolünün tekrar Azerbaycan güçlerine geçmesiyle birlikte Şuşa'daki Ermeni nüfusunun büyük bir kısmı şehri terk etmiştir.

Ayrıca bakınız

Galeri

Zöhrapbeyov'un evi
Şuşa Real Okulunun binası XIX yüzyil
Yukarı Gövher Ağa Camii
Saatli Camii, Şuşa
Çukur mahalle camisi

Kaynakça

^ . president.az. 7 Mayıs 2021. 7 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2021.
^ ^a ^b ^c Everett-Heath 2018.
^ Chkeidze 2001.
^ Boris Baratov. A Journey to Karabakh. Moscow, 1998, pp. 32-33
^ Hravard Hakobian. Miniatures of and 13.-14. centuries. p. 25, Yerevan, 1989
^ Епископ Макар Бархутарянц, История Албании, том 1, Вагаршапат, 1902, с. 384 (на арм. яз); Bishop Makar Barkhudariants. History of Aghvank. Volume 1, Vagharshapat, 1902, p. 384
^ (1972), The Principality of Lower Khachen from the 14. to the 15. centuries. 4 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Historico-philological journal of Academy of Sciences of ArmSSR № 11. pp. 95-108, p. 105. (in )
^ Khachikyan L. S., (1955), Memorial records in Armenian manuscripts of 15 c., Part I (1401-1450) 13 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Publish. of Academy of Sciences of ArmSSR, p. 384. (in )
^ Bishop Makar Barkhudariants. Artsakh. Baku, Aror publishing house, 1895, Chapter - City of Shushi (Շուշի քաղաք)
^ Bournoutian, George A. Armenians and Russia, 1626-1796: A Documentary Record. Costa Mesa, CA: Mazda Publishers, 2001, page 133, Kekhva Chelebi's Report to the Collegium of [Russian] Foreign Affairs (17 Aralık 1725)
^ Great Soviet Encyclopedia (1969-1978). Shusha. Moskova. 4 Kasım 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Kasım 2013.
^ The Encyclopaedia of Islam, Volume 4, Parts 69-78, Brill, 1954, p. 573.
^ Kavkazskiy kalendar, 1853, p. 128
^ A.g.e., p. 319
^ "Obzor Yelizavetpolskoy goubernii za 1910 g.", Tbilisi, 1912, p. 141
^ Kavkazskiy kalendar, p. 190
^ A.g.y.
^ Amirbayov, Elchin. "Shusha's Pivotal Role in a Nagorno-Karabagh Settlement" in Dr. Brenda Shaffer (ed.), Policy Brief Number 6, Cambridge, MA: Caspian Studies Program, Harvard University, December 2001, [1] 1 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
^ "UN News Centre, "General Assembly calls for removal of Armenian forces from Nagorno-Karabakh". March 14, 2008". 14 Nisan 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Kasım 2008.
^ "Главное к вечеру среды". (Rusça). 4 Kasım 2020. 19 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Kasım 2020.
^ Ourdan, Rémy (7 Kasım 2020). . Le Monde. 7 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2020.
^ Kucera, Joshua (8 Kasım 2020). . (İngilizce). 8 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2020.
^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Kasım 2020.
^ Staff, Reuters (8 Kasım 2020). "Azerbaijan announces capture of Karabakh's second-largest city, Armenia denies it". Reuters (İngilizce). 8 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Kasım 2020.
^ Staff, Reuters (9 Kasım 2020). "Ethnic Armenian forces confirm loss of Karabakh's second city, say enemy nearing capital". Reuters (İngilizce). 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Kasım 2020.
^ . News.am. 13 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ . haberglobal.com.tr. 9 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2020.
^ . Qafqazinfo. 9 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ ^a ^b The Penny Cyclopædia of the Society for the Diffusion of Useful Knowledge (İngilizce). C. Knight. 1838. 10 Haziran 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Ekim 2020.
^ Yermolov, Pavel (2019). "Preface". ITM Web of Conferences. 30: 00001. doi:10.1051/itmconf/20193000001. ISSN 2271-2097.
^ ^a ^b (Rusça) Caucasian Calendar (Кавказский Календарь), 1853, p. 128
^ ^a ^b (Rusça) НАСЕЛЕНИЕ НАГОРНОГО КАРАБАХА 16 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
^ (Rusça) г. Шуша 4 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г. Демоскоп Weekly
^
^ ^a ^b (Rusça) Caucasian Calendar (Кавказский Календарь), 1917, p. 190
^ (Rusça) ШУШИНСКИЙ РАЙОН (1939 г.) 28 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
^ (Rusça) ШУШИНСКИЙ РАЙОН (1959 г.) 28 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
^ (Rusça) ШУШИНСКИЙ РАЙОН (1970 г.) 28 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
^ (Rusça) ШУШИНСКИЙ РАЙОН (1979 г.) 28 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
^ (2013). Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War. NYU Press. s. 47. ISBN .
^ (Rusça) Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу 18 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
^ ^a ^b Amirbayov, Elchin. "Shusha's Pivotal Role in a Nagorno-Karabagh Settlement" in Dr. Brenda Shaffer (ed.), Policy Brief Number 6, Cambridge, MA: Caspian Studies Program, Harvard University, December 2001, . 1 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2006. .
^ De facto and De Jure Population by Administrative Territorial Distribution and Sex 2 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Census in NKR, 2005. THE NATIONAL STATISTICAL SERVICE OF NAGORNO-KARABAKH REPUBLIC
^ "Statistical yearbook of NKR 2003–2009" (PDF). stat-nkr.am. National Statistical Service of Nagorno-Karabakh Republic. s. 37. 27 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 16 Eylül 2011.
^ ^a ^b (PDF). stat-nkr.am. Population Census 2015. 7 Mart 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
^ "Description of the Karabakh province prepared in 1823 according to the order of the governor in Georgia Yermolov by state advisor Mogilevsky and colonel Yermolov 2nd" ("Opisaniye Karabakhskoy provincii sostavlennoye v 1823 g po rasporyazheniyu glavnoupravlyayushego v Gruzii Yermolova deystvitelnim statskim sovetnikom Mogilevskim i polkovnikom Yermolovim 2-m" in Russian), Tbilisi, 1866.
^ ^a ^b The Penny Cyclopædia of the Society for the Diffusion of Useful Knowledge 10 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. 1833.
^ "Review of Russian possessions in Transcaucasus" ("Obozreniye Rossiyskih vladeniy za Kavkazom"), vol. III, St.-Petersburg, 1836, p. 308
^ George Thomas Keppel; earl of Albemarle. Personal Narrative of a Journey from India to England. .
^ (Rusça) Caucasian Calendar (Кавказский Календарь), 1886, p. 319
^ "Review of the Yelizavetpol goubernia as of 1910" ("Obzor Yelizavetpolskoy goubernii za 1910 g." in Russian) Tbilisi, 1912 p. 141
^ Fatullayev, Eynulla (19 January 2012). . Novoye Vremya (Rusça). 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2015. Как ни странно, но Шушу в основном заселили бакинские армяне, и в целом город сохранил свой традиционно интеллигентный состав населения. Всюду в Шуше я встречал тепло и ностальгию бакинцев по старому Баку.
^ "Armenian Karabakh Official Says Mosques Being Repaired". (Radio Free Europe/Radio Liberty). 18 Kasım 2010. 1 October 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Şubat 2017. Town residents, many of them former Armenian refugees from Baku and other parts of Azerbaijan...
^ Beglarian, Ashot (15 June 2007). "Karabakh: A Tale of Two Cities". . 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Eylül 2015. Now Baku’s Armenians are scattered all over the world, with many in Shushi. Saryan noted that Shushi is also home to Armenians who lost their homes in Mardakert and Hadrut...
^ Bardsley, Daniel (21 July 2009). "Shusha breathes new life after years of strife". The National. Abu Dhabi. 1 March 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Şubat 2017. Now, the only residents of Shusha are 4,000 Armenians; all of the Azeris fled during the fighting.
^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Haziran 2021.

Chkeidze, Thea (2001). "GEORGIA v. LINGUISTIC CONTACTS WITH IRANIAN LANGUAGES". Encyclopaedia Iranica, Vol. X, Fasc. 5. ss. 486-490. 18 Mart 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Kasım 2020.
Everett-Heath, John (2018). "Shusha". The Concise Dictionary of World Place-Names (4 bas.). Oxford University Press. ISBN . 6 Mart 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Kasım 2020.
Fisher, William Bayne; Avery, P.; Hambly, G. R. G; Melville, C. (1991). The Cambridge History of Iran. 7. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN . 18 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Kasım 2020.

[1] . president.az. 7 Mayıs 2021. 7 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2021.

[FOOTNOTEEverett-Heath2018-2] Everett-Heath 2018.

[FOOTNOTEChkeidze2001-3] Chkeidze 2001.

[4] Boris Baratov. A Journey to Karabakh. Moscow, 1998, pp. 32-33

[5] Hravard Hakobian. Miniatures of and 13.-14. centuries. p. 25, Yerevan, 1989

[6] Епископ Макар Бархутарянц, История Албании, том 1, Вагаршапат, 1902, с. 384 (на арм. яз); Bishop Makar Barkhudariants. History of Aghvank. Volume 1, Vagharshapat, 1902, p. 384

[7] (1972), The Principality of Lower Khachen from the 14. to the 15. centuries. 4 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Historico-philological journal of Academy of Sciences of ArmSSR № 11. pp. 95-108, p. 105. (in )

[8] Khachikyan L. S., (1955), Memorial records in Armenian manuscripts of 15 c., Part I (1401-1450) 13 Aralık 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Publish. of Academy of Sciences of ArmSSR, p. 384. (in )

[9] Bishop Makar Barkhudariants. Artsakh. Baku, Aror publishing house, 1895, Chapter - City of Shushi (Շուշի քաղաք)

[Bournoutian,_George_A_2001,_page_133-10] Bournoutian, George A. Armenians and Russia, 1626-1796: A Documentary Record. Costa Mesa, CA: Mazda Publishers, 2001, page 133, Kekhva Chelebi's Report to the Collegium of [Russian] Foreign Affairs (17 Aralık 1725)

[Great_Soviet_Encyclopedia_1969-1978-11] Great Soviet Encyclopedia (1969-1978). Shusha. Moskova. 4 Kasım 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Kasım 2013.

[Islam,_Volume_4_1954,_p._573-12] The Encyclopaedia of Islam, Volume 4, Parts 69-78, Brill, 1954, p. 573.

[13] Kavkazskiy kalendar, 1853, p. 128

[14] A.g.e., p. 319

[15] "Obzor Yelizavetpolskoy goubernii za 1910 g.", Tbilisi, 1912, p. 141

[16] Kavkazskiy kalendar, p. 190

[17] A.g.y.

[Amirbayov-18] Amirbayov, Elchin. "Shusha's Pivotal Role in a Nagorno-Karabagh Settlement" in Dr. Brenda Shaffer (ed.), Policy Brief Number 6, Cambridge, MA: Caspian Studies Program, Harvard University, December 2001, [1] 1 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .

[unpr2008-19] "UN News Centre, "General Assembly calls for removal of Armenian forces from Nagorno-Karabakh". March 14, 2008". 14 Nisan 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 17 Kasım 2008.

[20] "Главное к вечеру среды". (Rusça). 4 Kasım 2020. 19 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Kasım 2020.

[lemonde-21] Ourdan, Rémy (7 Kasım 2020). . Le Monde. 7 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Kasım 2020.

[eurasianetfear-22] Kucera, Joshua (8 Kasım 2020). . (İngilizce). 8 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2020.

[23] "Arşivlenmiş kopya". 8 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Kasım 2020.

[:0-24] Staff, Reuters (8 Kasım 2020). "Azerbaijan announces capture of Karabakh's second-largest city, Armenia denies it". Reuters (İngilizce). 8 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Kasım 2020.

[25] Staff, Reuters (9 Kasım 2020). "Ethnic Armenian forces confirm loss of Karabakh's second city, say enemy nearing capital". Reuters (İngilizce). 11 Kasım 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 9 Kasım 2020.

[26] . News.am. 13 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[27] . haberglobal.com.tr. 9 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2020.

[28] . Qafqazinfo. 9 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[books.google.com-29] The Penny Cyclopædia of the Society for the Diffusion of Useful Knowledge (İngilizce). C. Knight. 1838. 10 Haziran 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Ekim 2020.

[30] Yermolov, Pavel (2019). "Preface". ITM Web of Conferences. 30: 00001. doi:10.1051/itmconf/20193000001. ISSN 2271-2097.

[Caucasus_Calendar-31] (Rusça) Caucasian Calendar (Кавказский Календарь), 1853, p. 128

[ethno-kavkaz-32] (Rusça) НАСЕЛЕНИЕ НАГОРНОГО КАРАБАХА 16 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .

[33] (Rusça) г. Шуша 4 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г. Демоскоп Weekly

[34] ^

[kalendar1917-35] (Rusça) Caucasian Calendar (Кавказский Календарь), 1917, p. 190

[36] (Rusça) ШУШИНСКИЙ РАЙОН (1939 г.) 28 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .

[37] (Rusça) ШУШИНСКИЙ РАЙОН (1959 г.) 28 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .

[38] (Rusça) ШУШИНСКИЙ РАЙОН (1970 г.) 28 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .

[39] (Rusça) ШУШИНСКИЙ РАЙОН (1979 г.) 28 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .

[40] (2013). Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War. NYU Press. s. 47. ISBN .

[41] (Rusça) Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу 18 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde .

[Amirbayov2-42] Amirbayov, Elchin. "Shusha's Pivotal Role in a Nagorno-Karabagh Settlement" in Dr. Brenda Shaffer (ed.), Policy Brief Number 6, Cambridge, MA: Caspian Studies Program, Harvard University, December 2001, . 1 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2006. .

[43] De facto and De Jure Population by Administrative Territorial Distribution and Sex 2 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Census in NKR, 2005. THE NATIONAL STATISTICAL SERVICE OF NAGORNO-KARABAKH REPUBLIC

[44] "Statistical yearbook of NKR 2003–2009" (PDF). stat-nkr.am. National Statistical Service of Nagorno-Karabakh Republic. s. 37. 27 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 16 Eylül 2011.

[2015_pop-45] (PDF). stat-nkr.am. Population Census 2015. 7 Mart 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.

[Tbilisi_1866-46] "Description of the Karabakh province prepared in 1823 according to the order of the governor in Georgia Yermolov by state advisor Mogilevsky and colonel Yermolov 2nd" ("Opisaniye Karabakhskoy provincii sostavlennoye v 1823 g po rasporyazheniyu glavnoupravlyayushego v Gruzii Yermolova deystvitelnim statskim sovetnikom Mogilevskim i polkovnikom Yermolovim 2-m" in Russian), Tbilisi, 1866.

[penny-47] The Penny Cyclopædia of the Society for the Diffusion of Useful Knowledge 10 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. 1833.

[48] "Review of Russian possessions in Transcaucasus" ("Obozreniye Rossiyskih vladeniy za Kavkazom"), vol. III, St.-Petersburg, 1836, p. 308

[49] George Thomas Keppel; earl of Albemarle. Personal Narrative of a Journey from India to England. .

[50] (Rusça) Caucasian Calendar (Кавказский Календарь), 1886, p. 319

[51] "Review of the Yelizavetpol goubernia as of 1910" ("Obzor Yelizavetpolskoy goubernii za 1910 g." in Russian) Tbilisi, 1912 p. 141

[52] Fatullayev, Eynulla (19 January 2012). . Novoye Vremya (Rusça). 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2015. Как ни странно, но Шушу в основном заселили бакинские армяне, и в целом город сохранил свой традиционно интеллигентный состав населения. Всюду в Шуше я встречал тепло и ностальгию бакинцев по старому Баку.

[53] "Armenian Karabakh Official Says Mosques Being Repaired". (Radio Free Europe/Radio Liberty). 18 Kasım 2010. 1 October 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Şubat 2017. Town residents, many of them former Armenian refugees from Baku and other parts of Azerbaijan...

[54] Beglarian, Ashot (15 June 2007). "Karabakh: A Tale of Two Cities". . 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Eylül 2015. Now Baku’s Armenians are scattered all over the world, with many in Shushi. Saryan noted that Shushi is also home to Armenians who lost their homes in Mardakert and Hadrut...

[55] Bardsley, Daniel (21 July 2009). "Shusha breathes new life after years of strife". The National. Abu Dhabi. 1 March 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Şubat 2017. Now, the only residents of Shusha are 4,000 Armenians; all of the Azeris fled during the fighting.

[56] "Arşivlenmiş kopya". 11 Haziran 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 11 Haziran 2021.