Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İnsansılar veya insansı maymunlar (Hominoidea), Eski Dünya maymunlarından bir primat üst familyası. İnsansılar üst familyası iki familyaya bölünür: Gibongiller veya küçük insansı maymunlar (Hylobatidae) ve insangiller veya büyük insansı maymunlar (Hominidae).
| İnsansılar | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 İki hominoid türü, İnsan (Homo sapiens) ve Bayağı şempanze (Pan troglodytes), Ernst Keil 1866 | |||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| Tip tür | |||||||||||||||||
| Homo sapiens Linnaeus, 1758 | |||||||||||||||||
| Familyalar | |||||||||||||||||
| †Proconsulidae †Afropithecidae | |||||||||||||||||
Özellikleri
İnsansılar üst familyası, primatlar takımının en büyük türlerini içine alır. En küçükleri (bazı küçük gibon türleri) 4 kiloya, en büyükleri olan erkek goriller ise 200 kiloya kadar varır. Omuz eklemleri diğer maymunlarda olduğundan daha geride yer alır. Köprücük kemiği daha uzundur ve kürek kemiği arkadadır - böylece kolların hareket alanı daha da geniştir ve omuzları tamamen dönebilme özelliğine sahiptir. Diğer maymunlardan farklı olarak - insanın dışında - tüm insansılarda kollar bacaklardan daha uzundur. Kuyrukları yoktur.
Kafatası iri ve beyin gayet büyüktür. Özellikle insangiller oldukça gelişmiş bir beyne ve soyut düşünme kabiliyetine sahiptirler. Bazı türleri esaret altındayken ya da vahşi doğada basit aletler yapabilme yetisine sahiptirler. İnsangiller, afalina ile birlikte aynada kendisini tanıyabilen yegane canlılardır. Bütün Eski Dünya maymunlarında olduğu gibi insansıların da 32 dişi vardır.
Yayılım ve yaşam şekli
İnsanın dışında bütün insansılar sırf Afrika'da ve Güneydoğu Asya'nın tropik ormanlarında yaşar, sadece bayağı şempanze kısmen savanda da yaşar. Hepsi gündüz faaldir ve insan ile goril hariç hepsi zamanlarının çoğunu ağaçlarda geçirir. Gibonlar ağaç dallarına asılarak ve sallanarak dolaşırlar. Bir zamanlar tüm insansıların bu şekilde hareket ettiği düşünülmekte.
Çeşitli iyi gelişmiş sosyal davranışlar gösterirler. Diğer maymunlardan farklı olarak, grupları birbiri ile yakın akraba olmayan dişilerin etrafına kurulurdur. İnsansılar genelde sırf bitkisel beslenir, sadece şempanze ve insan hepçildir.
"Maymun" kabul edilmeme durumu
İnsansılar, akraba olmalarına rağmen İngilizcede monkey ("maymun") kabul edilmezler. Ancak Türkçede İngilizce ape kelimesini karşılamak için oluşturulmuş "insansı maymun" terimi yerleşmektedir. İnsansılar halk arasında genellikle maymun olarak anılmaya devam ederler. Aslında, insan dışındaki primatları monkey ve ape olarak iki ayrı terimle adlandırma yalnızca İngilizcede yapılır. Diğer dillerde bu ayrım yoktur ve geri kalan primatlar maymun ortak adıyla anılır.
Evrimsel tarih
İnsangiller (Hominidae) ve gibongiller (Hylobatidae) birbirlerinden 16-20 milyon yıl önce ayrıldılar. İnsansıların evrimsel tarihinde birçok soyu tükenmiş türü bulunur (Bakınız: Hominini). „Miyosen devrinin Doğu Afrikası insansıların beşiğidir.“, ancak erken Miyosen devrinde yaşamış bu türlere „ilkel“ veya „Kök-Hominoidea“ denir.
Bilinen en eski anthropoid kalıntıları 36.6 milyon yıl öncesine aittir ve Mısır'da bulunmuştur. Bu fosiller ve Aegyptopithecus cinslerine aittir ve insansılar ile köpeksi maymunların ortak ataları oldukları düşünülmektedir. Daha sonra bulunan fosiller önceleri gibonun atası sanılan ancak çok daha ilkel olduğu anlaşılan a aittir. Modern insansılarla akraba olduğu düşünülen türler Proconsul, Afropithecus, Dryopithecus ve orangutanın atası olduğu düşünülen Sivapithecustur. Bunların yanında Morotopithecus, , , , , , , Lufengpithecus, Ramapithecus, , Nakalipithecus, , , Khoratpithecus, Samburupithecus ve Ouranopithecus cinsleri tanılır. Bu cinslere ait bulgular çoğu kez sadece ufak fosil parçalarından ibarettir. Bundan dolayı aralarındaki akrabalık derecelerini ayrıntılı şekilde tespit edip soy ağaçlarını çizmek zordur.
Sınıflandırma
İnsansıların kardeş grubu köpeksi maymunlardır (Cercopithecoidea) ve birlikte Eski Dünya maymunları grubunu oluştururlar.
- Üst familya: İnsansılar - (Hominoidea)
- Familya: İnsangiller veya büyük insansı maymunlar - (Hominidae)
- Familya: Gibongiller veya küçük insansı maymunlar - (Hylobatidae)
- Cins
- Cins
- Cins
- Cins
Tehdit
İnsan dışındaki bütün insansı türleri, yok olma tehdidi altındadır. Bunun en büyük nedeni tropik yağmur ormanlarının yok olması ve kaçak avlanmadır.
İnsansı fotoğrafları
-
![image]()
Tropik ormanlarda yaşamayan tek insansı, insan -
![image]()
İnsan haricinde yerde yaşayan tek insansı türü, goril -
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
Bir insansı türü, gibon -
![image]()
-
![image]()
İnsanın yaşayan en yakın akrabası pigme şempanze (bonobo) -
![image]()
Profilden bir şempanze kafası çizimi
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003, "ape"
- WINSTON, Human, the Definitive Visual Guide
Dipnotlar
- ^ . Breaking Science News | Sci-News.com (İngilizce). 7 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Temmuz 2021.
- ^ "Hominoidea". paleobiodb.org. 4 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Temmuz 2021.
- ^ a b "ape." Encyclopædia Britannica. Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica, 2008.
- ^ , Hartmut Rothe: Stammesgeschichte des Menschen, Springer, Berlin 1999, S. 55
- ^ GOODMAN2, Journal of Molecular Evolution, 1990, c. 30, s. 260–266
Dış bağlantılar
![image]()
Wikimedia Commons'ta Hominoidea ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Insansilar veya insansi maymunlar Hominoidea Eski Dunya maymunlarindan bir primat ust familyasi Insansilar ust familyasi iki familyaya bolunur Gibongiller veya kucuk insansi maymunlar Hylobatidae ve insangiller veya buyuk insansi maymunlar Hominidae Insansilar Yasadigi donem araligi 25 0 myo Gunumuz PreYeYeOSDCPTJKPgNIki hominoid turu Insan Homo sapiens ve Bayagi sempanze Pan troglodytes Ernst Keil 1866Biyolojik siniflandirmaAlem AnimaliaSube ChordataSinif MammaliaTakim PrimatesAlt takim HaplorhiniInfra takim SimiiformesParvo takim CatarrhiniUst familya Hominoidea Gray 1825Tip turHomo sapiensLinnaeus 1758Familyalar Proconsulidae Afropithecidae Pliobatidae Dendropithecidae Hylobatidae Hominidae kardes CercopithecoideaOzellikleriInsansilar ust familyasi primatlar takiminin en buyuk turlerini icine alir En kucukleri bazi kucuk gibon turleri 4 kiloya en buyukleri olan erkek goriller ise 200 kiloya kadar varir Omuz eklemleri diger maymunlarda oldugundan daha geride yer alir Koprucuk kemigi daha uzundur ve kurek kemigi arkadadir boylece kollarin hareket alani daha da genistir ve omuzlari tamamen donebilme ozelligine sahiptir Diger maymunlardan farkli olarak insanin disinda tum insansilarda kollar bacaklardan daha uzundur Kuyruklari yoktur Kafatasi iri ve beyin gayet buyuktur Ozellikle insangiller oldukca gelismis bir beyne ve soyut dusunme kabiliyetine sahiptirler Bazi turleri esaret altindayken ya da vahsi dogada basit aletler yapabilme yetisine sahiptirler Insangiller afalina ile birlikte aynada kendisini taniyabilen yegane canlilardir Butun Eski Dunya maymunlarinda oldugu gibi insansilarin da 32 disi vardir Yayilim ve yasam sekliInsanin disinda butun insansilar sirf Afrika da ve Guneydogu Asya nin tropik ormanlarinda yasar sadece bayagi sempanze kismen savanda da yasar Hepsi gunduz faaldir ve insan ile goril haric hepsi zamanlarinin cogunu agaclarda gecirir Gibonlar agac dallarina asilarak ve sallanarak dolasirlar Bir zamanlar tum insansilarin bu sekilde hareket ettigi dusunulmekte Cesitli iyi gelismis sosyal davranislar gosterirler Diger maymunlardan farkli olarak gruplari birbiri ile yakin akraba olmayan disilerin etrafina kurulurdur Insansilar genelde sirf bitkisel beslenir sadece sempanze ve insan hepcildir Maymun kabul edilmeme durumuInsansilar akraba olmalarina ragmen Ingilizcede monkey maymun kabul edilmezler Ancak Turkcede Ingilizce ape kelimesini karsilamak icin olusturulmus insansi maymun terimi yerlesmektedir Insansilar halk arasinda genellikle maymun olarak anilmaya devam ederler Aslinda insan disindaki primatlari monkey ve ape olarak iki ayri terimle adlandirma yalnizca Ingilizcede yapilir Diger dillerde bu ayrim yoktur ve geri kalan primatlar maymun ortak adiyla anilir Evrimsel tarihInsangiller Hominidae ve gibongiller Hylobatidae birbirlerinden 16 20 milyon yil once ayrildilar Insansilarin evrimsel tarihinde bircok soyu tukenmis turu bulunur Bakiniz Hominini Miyosen devrinin Dogu Afrikasi insansilarin besigidir ancak erken Miyosen devrinde yasamis bu turlere ilkel veya Kok Hominoidea denir Bilinen en eski anthropoid kalintilari 36 6 milyon yil oncesine aittir ve Misir da bulunmustur Bu fosiller ve Aegyptopithecus cinslerine aittir ve insansilar ile kopeksi maymunlarin ortak atalari olduklari dusunulmektedir Daha sonra bulunan fosiller onceleri gibonun atasi sanilan ancak cok daha ilkel oldugu anlasilan a aittir Modern insansilarla akraba oldugu dusunulen turler Proconsul Afropithecus Dryopithecus ve orangutanin atasi oldugu dusunulen Sivapithecustur Bunlarin yaninda Morotopithecus Lufengpithecus Ramapithecus Nakalipithecus Khoratpithecus Samburupithecus ve Ouranopithecus cinsleri tanilir Bu cinslere ait bulgular cogu kez sadece ufak fosil parcalarindan ibarettir Bundan dolayi aralarindaki akrabalik derecelerini ayrintili sekilde tespit edip soy agaclarini cizmek zordur SiniflandirmaInsansilarin soyagaci Insansilarin kardes grubu kopeksi maymunlardir Cercopithecoidea ve birlikte Eski Dunya maymunlari grubunu olustururlar Ust familya Insansilar Hominoidea Familya Insangiller veya buyuk insansi maymunlar Hominidae Alt familya HomininaeCins goril Gorilla Cins Insan Homo Cins sempanze Pan Alt familya PonginaeCins orangutan Pongo dd Familya Gibongiller veya kucuk insansi maymunlar Hylobatidae Cins Cins Cins Cins dd dd TehditInsan disindaki butun insansi turleri yok olma tehdidi altindadir Bunun en buyuk nedeni tropik yagmur ormanlarinin yok olmasi ve kacak avlanmadir Insansi fotograflariTropik ormanlarda yasamayan tek insansi insan Insan haricinde yerde yasayan tek insansi turu goril Sempanze Orangutan Bir insansi turu gibon Goril Insanin yasayan en yakin akrabasi pigme sempanze bonobo Profilden bir sempanze kafasi cizimiAyrica bakinizGibon insan son ortak ata Orangutan insan son ortak ata ProconsulidaeKaynakcaOxford Dictionary of English 2e Oxford University Press 2003 ape WINSTON Human the Definitive Visual GuideDipnotlar Breaking Science News Sci News com Ingilizce 7 Haziran 2013 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 7 Temmuz 2021 Hominoidea paleobiodb org 4 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Temmuz 2021 a b ape Encyclopaedia Britannica Ultimate Reference Suite Chicago Encyclopaedia Britannica 2008 Hartmut Rothe Stammesgeschichte des Menschen Springer Berlin 1999 S 55 GOODMAN2 Journal of Molecular Evolution 1990 c 30 s 260 266Dis baglantilarWikimedia Commons ta Hominoidea ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunur