Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
1973 Şili Darbesi, 11 Eylül 1973 tarihinde sosyalist Başkan Salvador Allende'nin devrilip, General Pinochet'in iktidara geldiği askerî darbedir. Bu darbeyle dünyanın seçimle başa gelmiş ilk sosyalist hükûmeti devrilmiş ve yerine 17 yıl sürecek bir diktatörlük kurulmuştur.
Şili'de Allende Dönemi
Salvador Allende, 1970 Başkanlık seçimlerinde oyların %36,3'ünü alarak Şili'nin Başkanı oldu. Başkan olduktan sonra geniş çaplı reformlara girişti. Bu reformlardan en önemlileri endüstrinin (özellikle bakır endüstrilerinin) devletleştirilmesi ve toprakların yeniden dağıtılmasıdır.
Allende'nin ekonomik reformları, ilk yılında çok başarılı oldu ve Şili ekonomisi %8,6 büyüdü. Ancak bu başarı ertesi sene devam etmedi ve 1972'deki %140'lık enflasyon yıkıcı sonuçlar doğurdu. Yiyecek sıkıntısı baş gösterdi ve karaborsacılık yaygınlaştı. 1971 ve 1972 yılları boyunca bakır fiyatlarının düşmesi, ihracatının neredeyse tamamı bakır olan Şili ekonomisine ağır bir darbe daha vurdu.
1971'de Küba Devlet Başkanı Fidel Castro, Şili'yi ziyaret etti. 4 hafta süren bu ziyaret, başta ABD olmak üzere birçok kapitalist çevrelerde Şili'nin Küba gibi olacağı korkusunu güçlendirdi.
Kötüleyen ekonomik göstergelere rağmen 1973 seçimlerinden Allende güçlenerek çıktı ve oyunu %43'e çıkardı. Fakat rakipleri; muhafazakârlar, milliyetçiler ve Hristiyan Demokratlar birleşerek "Demokratik Koalisyon"u kurdular. 1973'te Allende ile muhalefet arasındaki çekişme, Şili'de birçok siyasi krize yol açtı.
22 Ağustos 1973'te Hristiyan Demokratlar ile muhafazakârların kontrolündeki Şili Meclisi, Şili Demokrasi'sinin Kırılmakta Olduğunun Bildirgesi adlı kararı kabul etti. Meclisin aldığı kararda, Allende'nin anayasayı delmekte olduğu iddia ediliyor ve Allende bir diktatörlük kurmaya çalışmakla suçlanıyordu. Sorunu çözmek ve demokrasiyi yeniden işler kılmak için ordunun yönetime el koyması isteniyordu. Allende, iki gün sonra verdiği cevapta bu kararı alanların "ülkenin dışarıdaki itibarını bozmak ve iç karışıklıklar çıkarmak" amacında olduğunu söyledi.
Darbe
11 Eylül 1973'te General Pinochet önderliğindeki Şili Silahlı Kuvvetleri yönetime el koydu. Önce Şili Hava Kuvvetleri, Başkanlık Sarayı La Moneda'yı bombaladı, daha sonra ise Kara Birlikleri saraya girdi. Darbe sırasında Başkan Allende intihar etti.
Darbenin ardından Şili Kara Kuvvetleri Komutanı ve darbecilerin başı Augusto Pinochet Devlet Başkanı ilan edildi. Böylece Şili'de Pinochet'in 1990 yılında iktidardan ayrılmasına kadar sürecek olan diktatörlük dönemi başladı.
Amerika'nın rolü
Washington'daki Amerikan yönetimi, Salvador Allende yönetiminin iktidara gelmesinden hiçbir zaman memnun olmamıştı. Allende'nin Amerikan şirketlerinin elinde olan bakır endüstrisini devletleştirmesi bu memnunsuzluğu daha da arttırdı. ABD Başkanı Nixon'un Ulusal Güvenlik Danışmanı Henry Kissinger'in 5 Kasım 1970 tarihinde raporunda, Allende'nin iktidara gelmesi "bu yarımkürede karşılaştığımız en büyük sorunlardan biri" olarak tanımlanıyordu.[1] Bu sebeple Amerika, Allende'yi devirmek için çalışmalar yapmıştır.
1970'ler boyunca CIA, Allende'nin rakiplerini mali yardım yapmak suretiyle desteklemiş ve Allende'nin seçilmesini engellemek istemiştir. Bunu başaramayınca da askerî darbe ile Allende'nin yönetiminden kurtulmaya çalışmıştır. 16 Ekim 1970 tarihli CIA raporunda[2] Şili'de darbe yapılması için çalışmalara başlanması emrediliyordu.
Amerika Birleşik Devletleri, 1964-1970 yılları arasında Şili'ye yaklaşık 1 milyar $'lık ekonomik yardım yapmıştı. 1970'te Allende'nin başa gelmesiyle bu yardımlar kesilmiştir. 72-73 yıllarında bakır fiyatlarının düşmesiyle bu yardımların kesilmesi birleşince Şili ekonomisinde büyük sorunlar baş göstermişti.
9 Ekim 1973'te Nixon ile danışmanı Kissinger arasında telefon görüşmesinde Nixon, darbenin başarıya ulaşmış olmasındaki mutluluğu dile getiriyor ve "darbenin başarılı olması için gerekli koşulları yarattıklarını" söylüyordu.[3]
Darbe hakkındaki sözler
| “ | Ülkesinin insanlarının sorumsuzluğu yüzünden bir ülkenin komünist olmasına seyirci kalamayız. Meseleler, Şilili seçmenlerin kararına bırakılamayacak kadar önemlidir. | „ |
— Henry Kissinger, ABD Başkanı Nixon'un Ulusal Güvenlik Danışmanı, daha sonra Dışişleri Bakanı | ||
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- Chile and the United States: Declassified Documents relating to the Military Coup, 1970-1976, GWU13 Ekim 1999 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- 1973: President overthrown in Chile coup, BBC16 Aralık 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
İlgili filmler ve belgeseller
- Salvador Allende Gossens: un témoignage (1974)
- La Batalla de Chile: La insurrección de la burguesía (1975)
- La Batalla de Chile: El golpe de estado (1977)
- Noch nad Chili (1977)
- La Batalla de Chile: El poder popular (1979)
- Missing (1982)
- Salvador Allende (1992)
- House of Spirits (1993)
- Chile, la memoria obstinada (1997)
- 11 de septiembre de 1973. El último combate de Salvador Allende (1998)
- Le Cas Pinochet (2001)
- Betrayal in Santiago: Who Shot Salvador Allende? (2003)
- Allende - Der letzte Tag des Salvador Allende (2004)
- Salvador Allende (2004)
- Machuca (2004)
- Caida de Salvador Allende' (Arjantin'in haftallık belgesel programı Documenta'dan) (2006) Bl.318 Mayıs 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Allende en su laberinto (2014)
- Colonia (2015)
İlgili şarkılar
- Şili'ye Özgürlük - Bulutsuzluk Özlemi
- El pueblo unido jamas sera vencido - İnti İllimani
- Venceremos - Grup Yorum
Kaynakça
^Dönenmin Amerikan başkanı Nixon'a danışmanı Henry Kissinger'ın Allende hakkındaki raporu9 Ağustos 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
^ CIA merkezinden CIA'in Santiago'daki merkezine bir mesaj1 Kasım 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
^9 Eylül 1973 tarihli ABD başkanı Nixon ile danışmanı Kissinger arasındaki telefon görüşmesi12 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
1973 Sili Darbesi 11 Eylul 1973 tarihinde sosyalist Baskan Salvador Allende nin devrilip General Pinochet in iktidara geldigi askeri darbedir Bu darbeyle dunyanin secimle basa gelmis ilk sosyalist hukumeti devrilmis ve yerine 17 yil surecek bir diktatorluk kurulmustur 11 Eylul sabahi darbeci gucler Sili Baskanlik Sarayi La Moneda yi bombalarken Sili de Allende DonemiSalvador Allende 1970 Baskanlik secimlerinde oylarin 36 3 unu alarak Sili nin Baskani oldu Baskan olduktan sonra genis capli reformlara giristi Bu reformlardan en onemlileri endustrinin ozellikle bakir endustrilerinin devletlestirilmesi ve topraklarin yeniden dagitilmasidir Allende nin ekonomik reformlari ilk yilinda cok basarili oldu ve Sili ekonomisi 8 6 buyudu Ancak bu basari ertesi sene devam etmedi ve 1972 deki 140 lik enflasyon yikici sonuclar dogurdu Yiyecek sikintisi bas gosterdi ve karaborsacilik yayginlasti 1971 ve 1972 yillari boyunca bakir fiyatlarinin dusmesi ihracatinin neredeyse tamami bakir olan Sili ekonomisine agir bir darbe daha vurdu 1971 de Kuba Devlet Baskani Fidel Castro Sili yi ziyaret etti 4 hafta suren bu ziyaret basta ABD olmak uzere bircok kapitalist cevrelerde Sili nin Kuba gibi olacagi korkusunu guclendirdi Kotuleyen ekonomik gostergelere ragmen 1973 secimlerinden Allende guclenerek cikti ve oyunu 43 e cikardi Fakat rakipleri muhafazakarlar milliyetciler ve Hristiyan Demokratlar birleserek Demokratik Koalisyon u kurdular 1973 te Allende ile muhalefet arasindaki cekisme Sili de bircok siyasi krize yol acti 22 Agustos 1973 te Hristiyan Demokratlar ile muhafazakarlarin kontrolundeki Sili Meclisi Sili Demokrasi sinin Kirilmakta Oldugunun Bildirgesi adli karari kabul etti Meclisin aldigi kararda Allende nin anayasayi delmekte oldugu iddia ediliyor ve Allende bir diktatorluk kurmaya calismakla suclaniyordu Sorunu cozmek ve demokrasiyi yeniden isler kilmak icin ordunun yonetime el koymasi isteniyordu Allende iki gun sonra verdigi cevapta bu karari alanlarin ulkenin disaridaki itibarini bozmak ve ic karisikliklar cikarmak amacinda oldugunu soyledi Darbe11 Eylul sabahi Salvador Allende La Moneda dan cikiyor Allende nin hayattayken cekilmis bu son fotografinda elinde otomatik tufek olmasi direnirken oldugunu gostermektedir 11 Eylul 1973 te General Pinochet onderligindeki Sili Silahli Kuvvetleri yonetime el koydu Once Sili Hava Kuvvetleri Baskanlik Sarayi La Moneda yi bombaladi daha sonra ise Kara Birlikleri saraya girdi Darbe sirasinda Baskan Allende intihar etti Darbenin ardindan Sili Kara Kuvvetleri Komutani ve darbecilerin basi Augusto Pinochet Devlet Baskani ilan edildi Boylece Sili de Pinochet in 1990 yilinda iktidardan ayrilmasina kadar surecek olan diktatorluk donemi basladi Amerika nin roluABD Hukumeti 17 Eylul 1970 tarihli bu belge ile amaci Salvador Allende yi devirmek olan FUBELT projesini baslatiyor Washington daki Amerikan yonetimi Salvador Allende yonetiminin iktidara gelmesinden hicbir zaman memnun olmamisti Allende nin Amerikan sirketlerinin elinde olan bakir endustrisini devletlestirmesi bu memnunsuzlugu daha da arttirdi ABD Baskani Nixon un Ulusal Guvenlik Danismani Henry Kissinger in 5 Kasim 1970 tarihinde raporunda Allende nin iktidara gelmesi bu yarimkurede karsilastigimiz en buyuk sorunlardan biri olarak tanimlaniyordu 1 Bu sebeple Amerika Allende yi devirmek icin calismalar yapmistir 1970 ler boyunca CIA Allende nin rakiplerini mali yardim yapmak suretiyle desteklemis ve Allende nin secilmesini engellemek istemistir Bunu basaramayinca da askeri darbe ile Allende nin yonetiminden kurtulmaya calismistir 16 Ekim 1970 tarihli CIA raporunda 2 Sili de darbe yapilmasi icin calismalara baslanmasi emrediliyordu Amerika Birlesik Devletleri 1964 1970 yillari arasinda Sili ye yaklasik 1 milyar lik ekonomik yardim yapmisti 1970 te Allende nin basa gelmesiyle bu yardimlar kesilmistir 72 73 yillarinda bakir fiyatlarinin dusmesiyle bu yardimlarin kesilmesi birlesince Sili ekonomisinde buyuk sorunlar bas gostermisti 9 Ekim 1973 te Nixon ile danismani Kissinger arasinda telefon gorusmesinde Nixon darbenin basariya ulasmis olmasindaki mutlulugu dile getiriyor ve darbenin basarili olmasi icin gerekli kosullari yarattiklarini soyluyordu 3 Darbe hakkindaki sozler Ulkesinin insanlarinin sorumsuzlugu yuzunden bir ulkenin komunist olmasina seyirci kalamayiz Meseleler Silili secmenlerin kararina birakilamayacak kadar onemlidir Henry Kissinger ABD Baskani Nixon un Ulusal Guvenlik Danismani daha sonra Disisleri BakaniAyrica bakinizSalvador Allende Augusto Pinochet Sili Ulusal Stadi Baris icinde bir arada yasamaDis baglantilarChile and the United States Declassified Documents relating to the Military Coup 1970 1976 GWU13 Ekim 1999 tarihinde Wayback Machine sitesinde 1973 President overthrown in Chile coup BBC16 Aralik 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ilgili filmler ve belgesellerSalvador Allende Gossens un temoignage 1974 La Batalla de Chile La insurreccion de la burguesia 1975 La Batalla de Chile El golpe de estado 1977 Noch nad Chili 1977 La Batalla de Chile El poder popular 1979 Missing 1982 Salvador Allende 1992 House of Spirits 1993 Chile la memoria obstinada 1997 11 de septiembre de 1973 El ultimo combate de Salvador Allende 1998 Le Cas Pinochet 2001 Betrayal in Santiago Who Shot Salvador Allende 2003 Allende Der letzte Tag des Salvador Allende 2004 Salvador Allende 2004 Machuca 2004 Caida de Salvador Allende Arjantin in haftallik belgesel programi Documenta dan 2006 Bl 318 Mayis 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Allende en su laberinto 2014 Colonia 2015 Ilgili sarkilarSili ye Ozgurluk Bulutsuzluk Ozlemi El pueblo unido jamas sera vencido Inti Illimani Venceremos Grup YorumKaynakca Otopsinin sonucu Allende intihar etti NTV Tarih Basili yayim bicim kullanmak icin url gerekiyor yardim Agustos 2011 s 18 ISSN 1308 7878 Lewis Anthony 27 Subat 1975 The Kissinger Doctrine The New York Times Ingilizce ISSN 0362 4331 12 Eylul 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Eylul 2022 Donenmin Amerikan baskani Nixon a danismani Henry Kissinger in Allende hakkindaki raporu9 Agustos 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce CIA merkezinden CIA in Santiago daki merkezine bir mesaj1 Kasim 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce 9 Eylul 1973 tarihli ABD baskani Nixon ile danismani Kissinger arasindaki telefon gorusmesi12 Eylul 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce