535-536 arasındaki aşırı hava olayları

536'daki volkanik kış, son 2000 yılda Kuzey Yarımküre'deki iklimsel soğumanın en çetin ve uzun süreli dönemiydi.Volkanik kışa, çeşitli kıtalarda önerilen birkaç olanaklı yerdeki bir püskürme neden oldu. Düşük sıcaklıkların etkisi Avrupa ötesine yayılmasına rağmen, volkanik kışın çoğu çağdaş anlatımı, Doğu Roma İmparatorluğu'nun başkenti Konstantinopolis'teki yazarlardan alınmıştır. Modern bilim, MS 536'nın başlarında (veya olasılıkla 535'in sonlarında), atmosfere büyük miktarlarda sülfat aerosolleri püskürten bir patlamanın Dünya yüzeyine ulaşan güneş radyasyonunu azalttığını ve atmosferi birkaç yıl boyunca soğuttuğunu belirledi. Mart 536'da Konstantinopolis, kararmış gökyüzü ve daha düşük sıcaklıklar deneyimlemeye başladı.

MS 1 yılından bu yana küresel sıcaklıklar bağlamında 536-550 soğuk anomalisi

536'da yaz sıcaklıkları, Avrupa'da 2,5 santigrat derece kadar (4,5 Fahrenheit derece) normalin altına düştü. 536'daki volkanik kışın kalıcı etkisi, bir diğer volkanik patlamanın yaz sıcaklıklarının Avrupa'da 2,7 santigrat derece kadar (4,9 Fahrenheit derece) normalin altına düşmesine neden olduğu 539-540'ta arttı. 547'de daha soğuk dönemi uzatmış başka bir volkanik patlama olduğuna yönelik kanıt vardır. 541'de başlayan Justinianus Vebası'nın eşlik ettiği volkanik patlamalar; verimsiz hasatlara, kıtlığa ve milyonlarca ölüme neden olmuş ve 536'dan 660'a kadar süren Geç Antik Küçük Buz Çağı'nı başlatmıştır.

Orta Çağ bilgini Michael McCormick, 536'nın yaşamak için tarihteki en kötü yıl olduğunu yazdı: "Eğer en kötü yıl değilse bile, yaşamak için en kötü dönemlerden birinin başlangıcıydı."

Yazılı kanıt

Romalı tarihçi Procopius, MS 536'da Vandallarla yapılan savaşlarla ilgili raporunda şunları kaydetti: "Bu yıl içinde çok korkunç bir işaret gerçekleşti. Çünkü güneş, ışığını parlaklıktan yoksun saçıyordu... ve güneş tutulmasındaki güneşe fazlasıyla benziyordu, çünkü saçtığı ışınlar net değildi."

538'de Romalı devlet adamı Cassiodorus, 25. mektupta astlarından birine aşağıdakileri betimledi:

• Güneş ışınları zayıftı ve "mavimtırak" bir renk ortaya çıktı.
• Öğle vakti, yerde insanlardan hiçbir gölge görünmüyordu.
• Güneşten gelen ısı güçsüzdü.
• Ay, dolunayken bile "görkemden yoksundu"
• "Fırtınalardan yoksun bir kış, ılıman olmayan bir bahar ve ısısız bir yaz"
• Uzun süreli don ve mevsimsiz kuraklık
• Mevsimler "hepsi birbirine karışmış gibi görünüyor"
• Gökyüzü, uzun süresi dışında, tıpkı bulutlu havalarda olduğu gibi "yabancı unsurlarla harmanlanmış" olarak tanımlanır. "Gökyüzüne bir post gibi gerildi" ve güneşin sıcaklığıyla birlikte güneşin ve ayın "gerçek renklerinin" görülmesini engelledi.
• Hasat sırasında elmaların sertleşmesine ve üzümlerin ekşimesine neden olan donlar.
• Bu duruma dayanmak için depolanmış yiyecekleri kullanma ihtiyacı.
• Sonraki mektuplar (no. 26 ve 27), yaygın bir kıtlığı giderme planlarını tartışıyor.

Süryani Ortodoks Kilisesi patriği olan Suriyeli Michael (1126-1199), 536-537 yılları arasında güneşin bir buçuk yıl boyunca zayıf bir şekilde parladığını yazdı.

Galce İrlanda Analleri aşağıdakileri kaydetti:

• "MS 536 yılında ekmek yokluğu" - Ulster Annals
• "MS 536-539 yıllarından kalma bir ekmek yokluğu" - Annals of Inisfallen

10. yüzyılın ortalarına ait Annales Cambriae, 537 yılı için kayıt yapar:

• "Arthur ve Medraut'un düştüğü ve Britanya ile İrlanda'da büyük ölümlerin yaşandığı Camlann Savaşı ."

Bir dizi bağımsız çağdaş kaynak tarafından daha başka fenomenler bildirildi:

• Düşük sıcaklıklar, hatta yaz boyunca kar bile (Çin'de Ağustos ayında kar yağdığı ve bunun hasadın gecikmesine neden olduğu bildirildi)
• Geniş çaplı mahsul azlığı
• Orta Doğu, Çin ve Avrupa'da "yoğun, kuru bir sis"
• Moche kültürünü etkileyen Peru'daki kuraklık

Bu döneme ilişkin başka kanıt kaynakları da vardır.

Bilimsel kanıt

Belfast Kraliçe Üniversitesi'nden dendrokronolog Mike Baillie tarafından yapılan ağaç halkası analizi, 536'da İrlanda meşesinde anormal derecede küçük bir büyüme ve 542'de parçalı bir iyileşmeden sonra bir başka keskin düşüş gösteriyor.Grönland ve Antarktika'dan buz çekirdekleri, geniş bir asidik toz örtüsünün kanıtı olan yaklaşık 534 ± 2'deki önemli sülfat çökellerinin kanıtını göstermektedir.

Olası açıklamalar

Başlangıçta, MS 536'daki iklim değişikliklerine üç olası kaynaktan birinin neden olduğu teorileştirildi:

1. Bir yanardağın püskürmesinden sonra havaya atılan küller veya tozlar ("volkanik kış" olarak bilinen bir fenomen).
2. Bir göktaşı tarafından.
3. Bir veya daha fazla kuyruklu yıldız tarafından.

2008 yılında, buz çekirdeklerindeki sülfat çökellerinden yeni bulunan kanıtlar elde edildi. Kanıtlar yanardağ hipotezini güçlü bir şekilde destekledi ve meteorlar veya kuyruklu yıldızlar gibi "dünya dışı nedensel bir olay" olasılığını dışladı. MS 6. yüzyıldaki sülfat yükselişi, 1816'da, halk arasında " Yazsız Yıl " olarak bilinen ve Sumbawa'daki Tambora Yanardağı'nın patlamasıyla bağlantılı olan 1816'daki daha düşük iklimsel sapma olayına eşlik eden ani yükselişten bile daha yoğundu.

1984'te R. B. Stothers, olayın Papua Yeni Gine'deki şimdi Yeni Britanya'da bulunan Rabaul yanardağından kaynaklanmış olabileceğini varsaydı.

1999'da David Keys, Krakatoa yanardağının o zamanda patladığını ve değişikliklere neden olduğunu öne sürdü. Cavaca Kralların Kitabı tarafından 416'da oluştuğu açıklanan bir Krakatoa püskürmesinin aslında 535-536'da gerçekleştiği ileri sürülmektedir, 416'da böyle bir patlamanın başka bir kanıtı yoktur.^:385

2010 yılında, Robert Dull, John Southon ve meslektaşları, El Salvador'un merkezindeki Ilopango kalderasının Tierra Blanca Joven (TBJ) patlaması ile 536 olayı arasında bir bağlantı olduğunu öneren kanıtı sundular. Daha önce yayınlanmış radyokarbon kanıtları, küresel iklim düzensizliği ile tutarlı olan 408-536 iki sigma yaş aralığını öne sürse de, 536 ve Ilopango arasındaki bağlantı, Steffen Kutterolf ve meslektaşlarınca incelenen Orta Amerika Pasifik kenarı deniz çökel çekirdeklerinin, plinius patlaması benzeri TBJ patlamasının önceden düşünülenden çok daha büyük olduğunu göstermesine dek açıkça yapılamamıştır. Bir TBJ piroklastik akışı tarafından öldürülen tek bir ağacın ardışık büyüme artışlarındaki radyoaktif karbon-14, hızlandırıcı kütle spektrometrisi kullanılarak ayrıntılı olarak ölçüldü; sonuçlar ağacın öldüğü yıl olarak 535 tarihini destekledi. TBJ olayı için korunumlu bir toplu tefra hacmi 84 km³ hesaplandı ve bu Volkanik Patlayıcılık İndeksi 6+'lık bir olayı ve 6.9 büyüklüğü gösterir. Sonuçlar, Ilopango TBJ püskürme boyutunun, enleminin ve yaşının Larsen ve ark.'nın (2008) buz çekirdeği sülfat kayıtları ile tutarlı olduğunu önerdi. Daha sonraki araştırma MS 539/540 tarihini önerdi. Yine de, diğer kanıtları inceleyen daha yeni bir çalışma, patlamayı şimdi MS 431 yılına kadar tarihlendiriyor.

2015'te yapılan bir araştırma, Kuzey Amerika volkanlarının olası bir aday olarak kabul edildiği "535 veya 536'nın başlarında" büyük bir patlama teorisini daha ileri destekledi. Ayrıca, 539-540'ta, olasılıkla tropiklerde olan ve ilk patlamanın soğuma etkilerini yaklaşık 550'ye kadar sürdürecek olan ikinci bir patlamanın sinyallerini de tanımladı.

2018'de Harvard Üniversitesi araştırmacıları, nedenin İzlanda'da 536'nın başlarında patlayan bir volkanik püskürme olduğunu öne sürdüler. Ancak, önceki çalışmanın yazarı Science dergisine Kuzey Amerika hipotezini gözden çıkarmak için kanıtın yetersiz olduğunu söyledi.

Bugüne kadar, MS 536'da başlayan volkanik kış için üzerinde geniş çapta anlaşmaya varılmış bir tek kaynak volkan yoktur ve 536 ila 540 arasındaki aşırı soğuğun, o yıllardaki birden fazla volkanik olayın sonucu olabileceği olasılığı sürmektedir.

Tarihi sonuçlar

536 olayı ve sonraki kıtlık, Göç Dönemi'nin sonunda İskandinav elitleri tarafından biriktirilen altınlar için bir açıklama olarak önerilmiştir. Altın olasılıkla tanrıları yatıştırmak ve güneş ışığını geri almak adına bir kurbandı.Fimbulwinter ve Ragnarök gibi mitolojik olaylar, bu olayın kültürel belleğine dayalı olarak teorize edilir.

David Keys tarafından yazılan bir kitap, iklim değişikliklerinin Justinianus Vebası'nın (541-549) ortaya çıkması, Avarların düşüşü, Moğol kabilelerinin batıya göçü, Sasani İmparatorluğu sonu, Gupta İmparatorluğu'nun çöküşü, İslam'ın yükselişi, Türk kabilelerinin genişlemesi, Teotihuacán'ın düşüşü gibi çeşitli gelişmelere katkıda bulunduğunu ileri sürüyor. 2000 yılında, bir 3BM Television prodüksiyonu (WNET ve Channel Four için) Keys'in kitabından yararlandı. Belgesel, Felaket! How the World Changed adı altında, PBS'nin Secrets of the Dead dizisinin bir parçası olarak ABD'de yayınlandı. Ancak, Keys ve Wohletz'in fikirleri ana akımdan kabul görmez. İngiliz arkeolog Ken Dark, Keys'in kitabını incelerken, "Kitapta sunulan bariz kanıtların çoğu, zayıf kaynaklara dayalı veya basitçe yanlış olduğundan son derece tartışmalıdır. [. . . ] Bununla birlikte, hem küresel kapsamı hem de yaygın bir değişim zamanı olarak MS 6. yüzyıla yapılan vurgu dikkate değerdir ve kitap birçokları için yeni olacak bazı karanlıkta kalan bilgiler içermektedir. Ancak, merkezi tezini kanıtlamakta başarısız oluyor ve tartışılan birçok değişiklik için ikna edici bir açıklama sunmuyor".

Yakın tarihli bir kitabında (2020) filolog Andrew Breeze, Camlann Savaşı da dahil olmak üzere bazı Kral Arthur olaylarının, bir önceki yılın iklim değişikliğiyle ilişkili kıtlığın bir sonucu olarak 537'de gerçekleşerek tarihi olduğunu savunuyor.

Ayrıca bakınız

• Tierra Blanca Joven püskürmesi
• Laki
• 1257 Samalas patlaması
• Fimbulwinter
• 1315-1317 Büyük Kıtlık
• Tambora Dağı'nın 1815 patlaması, şimdiye kadar kaydedilen en büyük patlama
• Justinian I, o zamanki Roma imparatoru
• 1452/1453 gizemli patlama
• Minos patlaması
• Yazsız Yıl, 1816
• 946 Paektu Dağı'nın patlaması
• İzlanda'nın Volkanizması

Konuyla ilgili yayınlar

• Arjava, Antti (2006). "The Mystery Cloud of 536 CE in the Mediterranean Sources". Dumbarton Oaks Papers. 59. Washington, DC: Dumbarton Oaks Research Library and Collection. ss. 73-94. 
• (2001). "Amulet Pendants and a Darkened Sun". Bente Magnus (Ed.). Roman Gold and the Development of the Early Germanic Kingdoms: Aspects of Technical, Socio-political, Socio-economic, Artistic and Intellectual Development, A.D. 1–500. Almquiest & Wiksell Intl. s. 51. ISBN . 
• Baillie, M.G.L. (1994). "Dendrochronology Raises Questions About the Nature of the AD 536 Dust-Veil Event". The Holocene. 4 (2): 212-217. Bibcode:1994Holoc...4..212B. doi:10.1177/095968369400400211. 
• Baillie, Michael (1995). A Slice Through Time: Dendrochronology and Precision Dating. Londra: Batsford. s. 93. ISBN . 12 Nisan 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Nisan 2023. 
• Baillie, Michael (1995). A Slice Through Time: Dendrochronology and Precision Dating. Londra: Batsford. s. 93. ISBN . ^[]
• Farhat-Holzman, Laina (23 Ocak 2003). . Good Times. GlobalThink.Net Research Papers. 27 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
• Gunn, Joel (2000). The Years Without Summer: Tracing A.D. 536 and its Aftermath. British Archaeological Reports (BAR) International. Oxford, England: Archaeopress. ISBN . 
• Keys, David Patrick (2000). Catastrophe: An Investigation into the Origins of the Modern World. New York: Ballantine Pub. ISBN . 
• Levy, David (ed.), The Scientific American Book of the Cosmos, , 2000, (Google Print, p. 186)^[]
• Rosen, William (2007). Justinian's Flea: Plague, Empire and the Birth of Europe. Londra: Jonathan Cape. ISBN . 
• Salzer (January 2007). "Bristlecone pine tree rings and volcanic eruptions over the last 5000 yr". Quaternary Research. 67 (1): 57-68. doi:10.1016/j.yqres.2006.07.004. 
• Winchester, Simon (2003). Krakatoa: The Day the World Exploded, August 27, 1883. New York: Harper-Collins. ISBN . 

Dış bağlantılar

• "536 ve hepsi" 7 Ekim 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Real Climate, Mart 2008.

Notlar

1. ^ The battle is dated 539 in some editions.

Kaynakça

1. ^ PAGES 2k Consortium (Ağustos 2019). "Consistent multidecadal variability in global temperature reconstructions and simulations over the Common Era". Nature Geoscience (İngilizce). 12 (8): 643-649. doi:10.1038/s41561-019-0400-0. ISSN 1752-0894. (PMC) 6675609 $2. (PMID) 31372180. 15 Nisan 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Nisan 2023. KB1 bakım: PMC biçimi ()
2. ^ Abbott, D. H.; Biscaye, P.; Cole-Dai, J.; Breger, D. (December 2008). "Magnetite and Silicate Spherules from the GISP2 Core at the 536 A.D. Horizon". AGU Fall Meeting Abstracts. American Geophysical Union, Fall Meeting 2008. Vol. 41. pp. 41B–1454. Bibcode:2008AGUFMPP41B1454A. Abstract #PP41B-1454.
3. ^ The Fate of Rome. Princeton: Princeton University Press. 2017. s. 253. ISBN . 
4. ^ Peregrine (2020). "Climate and social change at the start of the Late Antique Little Ice Age". The Holocene. 30 (11): 1643-1648. doi:10.1177/0959683620941079. 22 Kasım 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 18 Kasım 2021. 
5. ^ ^{a b} Gibbons (15 Kasım 2018). "Why 536 was 'the worst year to be alive'". Science. doi:10.1126/science.aaw0632. 
6. ^ Procopius. 2: History of the [Vandalic] Wars, Books III and IV. London, England: William Heinemann. 1916. s. 329. ISBN . 11 Ekim 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Ekim 2022. 
7. ^ ^{a b c d} Ochoa, George (2005). Climate : the force that shapes our world and the future of life on earth. Jennifer Hoffman, Tina Tin. Londra: Rodale Books International. ISBN . OCLC 62219709.  eserde; "Güneş, tüm bu yıl boyunca ay gibi ışığını parlak olmayan bir şekilde verdi ve fazlasıyla tutulmadaki Güneş gibi göründü" şeklinde bir alıntı yapıyor.
8. ^ The Letters of Cassiodorus. London, England: Henry Frowde. 1886. ss. 518-520. 11 Ekim 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Ekim 2022.  See: "25. Senator, Praetorian Praefect, to his deputy Ambrosius, an Illustris."
9. ^ Chronique de Michel le Syrien, Patriarche Jacobite d'Antoche [Chronicle of Michael the Syrian, Jacobite Patriarch of Syria] (Fransızca). 2nd vol. Paris, France: Leroux. 1901. ss. 220-221. 15 Ocak 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Ekim 2022.  220–221. (Fakat biraz önce, 848 yılında [Yunan takvimine göre; M. 536/537] güneşte bir işaret vardı. Onu [daha önce] kimse görmemişti ve hiçbir yerde yazmıyor. Böyle [bir olayın] dünyada [önceden] yaşanmış olduğunu, [doğru] olsaydı, onu en güvenilir ve güvenilir yazılarda kayıtlı bulmasaydık ve inanmaya değer kişiler tarafından doğrulanmış olsaydı, onu [buraya yazmazdık] ];çünkü tasavvur etmek zordur.Böylece güneşin karardığı ve tutulmasının bir buçuk yıl yani onsekiz ay sürdüğü söylenir.Her gün yaklaşık dört saat parlıyordu ve yine de bu ışık sadece bir zayıf gölge.Herkes onun eski ışığına dönmeyeceğini beyan etti.Meyveler olgunlaşmamıştı ve şarapta ekşi üzüm tadı vardı.)
10. ^ . celt.ucc.ie. 2 Temmuz 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2023. 
11. ^ "Documents of Ireland". 29 Mart 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Ekim 2022. 
12. ^ "The Annals of the Four Masters". 14 Aralık 2016 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Ekim 2022. 
13. ^ "Camlan | Robbins Library Digital Projects" (İngilizce). 31 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 31 Temmuz 2018. 
14. ^ Rosen, William (2007). Justinian's flea: Plague, Empire and the Birth of Europe. Londra: Jonathan Cape. ISBN . 
15. ^ ^{a b c d} Keys, David Patrick (2000). Catastrophe: an investigation into the origins of the modern world. New York: Ballantine Pub. ISBN . 
16. ^ Stothers (1983). "Volcanic eruptions in the Mediterranean before AD 630 from written and archaeological sources". Journal of Geophysical Research. 88 (B8): 6357-6471. doi:10.1029/JB088iB08p06357. 
17. ^ Stothers (16 Ocak 1984). "Mystery cloud of AD 536". Nature. 307 (5949): 344-345. doi:10.1038/307344a0. 
18. ^ Rampino (1988). "Volcanic winters". Annual Review of Earth and Planetary Sciences. 16: 73-99. doi:10.1146/annurev.ea.16.050188.000445. 
19. ^ Arjava (2005). "The mystery cloud of 536 CE in the Mediterranean sources". Dumbarton Oaks Papers. 59: 73-94. doi:10.2307/4128751. 
20. ^ Baillie, M.G.L. (1994). "Dendrochronology Raises Questions About the Nature of the AD 536 Dust-Veil Event." fig. 3 p. 215.
21. ^ ^{a b} Larsen (2008). . Geophys. Res. Lett. 35 (4): L04708. doi:10.1029/2007GL032450. 6 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
22. ^ Baillie, M. G. L. (1999). Exodus to Arthur: Catastrophic Encounters with Comets. Londra: B.T. Batsford. ISBN . 
23. ^ Rigby (February 2004). "A comet impact in AD536?". Astronomy and Geophysics. 45 (1): 1.23-1.26. doi:10.1046/j.1468-4004.2003.45123.x. 
24. ^ MacIntyre, Ferren (2002). "Simultaneous Settlement of Indo-Pacific Extrema?". Rapa Nui Journal. 16 (2): 96-104. 
25. ^ Stothers R.B. (26 Ocak 1984). "Mystery cloud of AD 536". Nature. 307 (5949): 344-345. doi:10.1038/307344a0. 
26. ^ Dull, R. (13–17 Aralık 2010). "Did the TBJ Ilopango eruption cause the AD 536 event?". AGU Fall Meeting Abstracts. 13: V13C-2370. 
27. ^ Dull, R. A. (2001). "Volcanism, ecology and culture: a reassessment of the Volcán Ilopango TBJ eruption in the southern Maya realm". Latin American Antiquity. 12 (1): 25-44. doi:10.2307/971755. 
28. ^ Kutterolf (Şubat 2008). "Pacific offshore record of plinian arc volcanism in Central America: 2. Tephra volumes and erupted masses". Geochemistry, Geophysics, Geosystems. 9 (2). doi:10.1029/2007GC001791. 
29. ^ Dull (October 2019). "Radiocarbon and geologic evidence reveal Ilopango volcano as source of the colossal 'mystery' eruption of 539/40 CE" (PDF). Quaternary Science Reviews. 222: 105855. doi:10.1016/j.quascirev.2019.07.037. 24 Kasım 2021 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 5 Ekim 2022. 
30. ^ Smith (20 Ekim 2020). "The magnitude and impact of the 431 CE Tierra Blanca Joven eruption of Ilopango, El Salvador". Proceedings of the National Academy of Sciences. 117 (42): 26061-26068. doi:10.1073/pnas.2003008117. (PMC) 7584997 $2. (PMID) 32989145. 
31. ^ Sigl (2015). "Timing and climate forcing of volcanic eruptions for the past 2,500 years". Nature. 523 (7562): 543-549. doi:10.1038/nature14565. (PMID) 26153860. 11 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 5 Ekim 2022. . Archived copy 16 Ocak 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
32. ^ Morten Axboe (2001). "Året 536". Skalk (4): 28-32. 
33. ^ Morten Axboe (1999). "The year 536 and the Scandinavian gold hoards" (PDF). . 43: 186-188. 10 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 5 Ekim 2022. 
34. ^ Gunn, Joel D. (2000). The Years Without Summer: Tracing A.D. 536 and its Aftermath. British Archaeological Reports (BAR) International. Oxford, England: Archaeopress. ISBN . 
35. ^ Dark, Ken, Ken (November 1999). . British Archaeology (49). 25 Şubat 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2020. 
36. ^ Gao, Andrew; ve diğerleri. (2020). British Battles 493-937: Mount Badon to Brunanburh. Londra: Anthem Press. ss. 13-24. doi:10.2307/j.ctvv4187r. ISBN . KB1 bakım: Diğerlerinin yanlış kullanımı ()
37. ^ Gao (2006). "The 1452 or 1453 A.D. Kuwae Eruption Signal Derived from Multiple Ice Core Records: Greatest Volcanic Sulfate Event of the Past 700 Years" (PDF). Journal of Geophysical Research. 111 (D12107): 11. doi:10.1029/2005JD006710. 28 Eylül 2011 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 5 Ekim 2022.