Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Papua Yeni Gine (İngilizce: Papua New Guinea, Tok Pisin: Papua Niugini, Hiri Motu: Papua Niu Gini), resmî adıyla Papua Yeni Gine Bağımsız Devleti, Okyanusya'da Yeni Gine adasının doğu yarısı ile Melanezya'daki civar adaları kapsayan bir ülkedir. Yeni Gine adasının batı kısmı ise Endonezya'ya aittir ve sadece Endonezya ile kara sınırı bulunur. Güneyinde Avustralya bulunur. 462.840 km²'lik yüzölçümüyle en büyük üçüncü ada ülkesidir.Başkenti adanın güneydoğu kıyısındaki Port Moresby'dir.
Papua Yeni Gine | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Papua Yeni Gine konumu (yeşil) | |||||||
| Başkent ve en büyük şehir | Port Moresby 9°30′G 147°07′D / 9.500°G 147.117°D | ||||||
| Resmî dil(ler) | |||||||
| Yerli dilleri | |||||||
| Etnik gruplar | |||||||
| Demonim | |||||||
| Hükûmet | Üniter parlamenter anayasal monarşi | ||||||
| |||||||
| Yasama organı | |||||||
| Avustralya'dan bağımsızlık | |||||||
| |||||||
| Yüzölçümü | |||||||
• Kara | 462.840 km2 | ||||||
• Su (%) | 2 | ||||||
| Nüfus | |||||||
• 2021 tahminî |  11.781.559 (81.) | ||||||
• 2011 sayımı | 7.257.324 | ||||||
• Yoğunluk | 15/km2 (201.) | ||||||
| GSYİH (SAGP) | 2023 tahminî | ||||||
• Toplam | $41,785 milyar (124.) | ||||||
• Kişi başına | $3403 (145.) | ||||||
| GSYİH (nominal) | 2023 tahminî | ||||||
• Toplam | $31,692 milyar (110.) | ||||||
• Kişi başına |  $2581 (129.) | ||||||
| Gini (2009) | 41.9 orta | ||||||
| İGE (2021) | 0.558 orta · 156. | ||||||
| Para birimi | Kina (PGK) | ||||||
| Zaman dilimi | UTC+10, +11 () | ||||||
| Trafik akışı | sol | ||||||
| Telefon kodu | |||||||
| İnternet alan adı | .pg | ||||||
1884'ten beri dış güçler tarafından yönetilen Papua Yeni Gine, I. Dünya Savaşı'ndan itibaren 60 yıl boyunca Avustralya'nın kontrolünde kalmıştır. Bağımsızlığını 1975'te kazanan ülke, III. Charles'ın kral kabul edildiği bir İngiliz Milletler Topluluğu bölgesi olmuştur.
Papua Yeni Gine kültürel bakımdan dünyanın en çeşitli ülkelerinden biridir. Dünyada en çok dil konuşulan ülkedir. Ülkede bilinen 851 dil vardır, bunların 11'inin konuşanı kalmamıştır. 8 milyonluk nüfusun çoğu yine diller kadar çeşitlilik gösteren yerel yaşam tarzlarını sürdürmektedir. 2019 itibarıyla nüfusun yalnızca %13,25'i kentlerde yaşamaktadır, bu da Papua Yeni Gine'yi dünyanın en kırsal ülkesi yapmaktadır. Papua Yeni Gine hem coğrafi hem de kültürel açıdan en az keşfedilmiş ülkelerindendir. Ülkede halen dış dünyayla temas kurmamış (izole) toplulukların varlığı bilinmektedir. Ayrıca araştırmacılar adanın iç kesimlerinde keşfedilmemiş birçok bitki ve hayvan türünün bulunduğunu düşünmektedir.
Ülke, Uluslararası Para Fonu tarafından gelişmekte olan ülke olarak sınıflandırılmaktadır. Nüfusun %40'ının kendi kendine yeterli doğal yaşam tarzlarını sürdürdüğünden küresel ekonomik sistemle hiçbir bağı yoktur. Halkın çoğu geçimlik tarıma dayalı geleneksel topluluklarda yaşamaktadır. Bu topluluklar geleneksel dinlerini ilköğretim gibi modern uygulamalarla birleştirmişlerdir. Geleneksel cemiyet ve kabileler Papua Yeni Gine Anayasası'nda yer alan "geleneksel köyler ve toplulukların Papua Yeni Gine toplumunun yaşayan öğeleri olarak kalması" dileğiyle resmen tanınmış ve güvence altına alınmıştır. Papua Yeni Gine 1976'dan beri Güneydoğu Asya Uluslar Birliği'nin (ASEAN) gözlemci üyesidir ve tam üye olmak için başvuruda bulunmuştur. Ülke; Pasifik Topluluğu, Pasifik Adaları Forumu ve İngiliz Milletler Topluluğu üyesidir.
Tarih
Arkeolojik kanıtlar, ilk insanların Papua Yeni Gine’ye yaklaşık 47.000 yıl önce ulaştıklarını göstermektedir. Papua Yeni Gine’ye göç eden ilk modern insanların kökenleri Afrika dışındandır ve Asya ve Avrupa’dan genetik olarak bağımsızdır. Tarımda yaklaşık 10.000 yıl önce, Doğu Asya ve Amerika’yla aynı zamanlarda benzer ve bağımsız gelişmelerle, ülkenin merkezindeki dağlık bölgelerde başlamıştır.
Bölgeye Avrupalıların ilk gelişleri 16. yüzyıla rastlar. 1526 yılında Portekizli Jorge de Meneses Yeni Gine Adasına gelen ilk Avrupalıdır. Meneses Adanın kuzey kıyılarına Malay dilinde “kıvırcık saçlı” anlamına gelen “Ilhas dos Popuas” adını verdi. 1545 yılında bölgenin insanlarının, Afrika Gine’si Kıyısı insanlarına çok benzediğini görerek, adanın ismini Yeni Gine olarak değiştirdi. Bundan sonra bölgeye sırasıyla, İspanyollar, İskoçlar, İngilizler ve Fransızlar geldi.
1884 yılında İngilizler adanın güney yarısını, Almanlar ise kuzey kıyılarını işgal etti. Daha sonra bu bölgeler Birinci Dünya Savaşı'nın tesiriyle, Avustralya’ya bırakılmak zorunda kaldı. 1920 yılında Milletler Cemiyeti adayı manda altına soktu. İkinci Dünya Savaşı esnasında kuzey kıyıları Japonya işgali altına girdi. Yeni Gine Seferi (1942-1945) İkinci Dünya Savaşı'nın en önemli askeri seferlerinden biriydi. Yaklaşık 216,000 Japon, Avustralya ve ABD askeri, denizcileri ve havacıları, Yeni Gine seferi sırasında öldü. Japonların yenilmesinden sonra bölge, 1949’da Milletler Cemiyeti tarafından Avustralya idâresine verildi. Daha sonra 1973’te kendi kendini yönetme hakkını elde etti. Papua Yeni Gine nihâyet 1975’te bağımsız oldu. ülkenin ilk başkanı olarak 1988’e kadar görevde kaldı. 1988 seçimlerini kazanan Rabbie Namalin, 1992’ye kadar başbakanlık vazifesine devam etti. 1992 seçimlerini kazanan Paias Wingti yeni hükûmeti kurdu.
Coğrafya
Papua Yeni Gine, Yeni Gine Adasının doğu kısmı, Bismarck Takımadaları ve diğer birçok alçak mercan adalarından ibârettir. Yüzölçümü yaklaşık olarak 462.840 km2'dir. Ülkenin büyük bir bölümü İrian Jaya’ya kadar uzanan dağ silsilesiyle örtülüdür. Bölgede Vitiaz Boğazı boyunca Bismarck Takımadasına kadar volkanik bir dağ grubu vardır. Bunlardan güneydoğuda kalan Lamington Dağı 1951’de çok şiddetli bir püskürme ve patlama göstermiştir.
En yüksek bölge 4509 m’lik Wilhelm Dağıdır. Ülkenin başlıca nehirleri; Fly, Kikori, Purari, Sepik, Ramu ve Murkham’dır. Papua Yeni Gine’yi meydana getiren belli başlı volkanik olmayan adalar ise şöyle: D’Entrecasteaux Grubu, Louisrade Takımadası, Trobriand Adaları ve Woodlark’tır. Bunlardan başka Yeni İrlanda, Yeni İngiltere, Manu ve Bougahville volkanik olan adalardır. Diğer küçük adalar umûmiyetle mercan resiflerinden (kayalık, döküntü) ve mercan adalarından (atol) meydana gelmiştir.
İklim
Papua Yeni Gine ekvatorun yaklaşık 10° altında yer alır. Bu yüzden birbirine yakın iki dönence bölgesinin içerisinde olup, iki mevsimli genel olarak sıcak ve nemli bir iklimin tesirindedir. Mayıs-Aralık aylarında şiddetli güneydoğu rüzgârları bölgeye yağmur ve nispeten serin bir ortam getirir. Ocak-Nisan aylarında ise kuzeybatı rüzgârları aşırı sıcaklıkları ve şiddetli yağışları beraberinde getirir. Ortalama aylık sıcaklık Haziran ayında 25 °C ve Aralık-Ocak aylarında 28 °C civarındadır. Yağışlar, kıyı ve dağlık bölgelerde, yıllık ortalama 2540 mm civarı ve üzerindedir.
Ekoloji
Ülkenin %70’ine yakın bir bölümü yüksekliği fazla olan adalarla ve tropikal ormanlarla kaplıdır. Şiddetli yağışlar ormanların çok sık olmasına yol açmış ve buna mukâbil tarıma müsâit toprakların azalmasına sebebiyet vermiştir. Ormanlardaki ağaçlar çok çeşitlidir. Genellikle yüksek bölgelerde daha çok meşe, kayın (ak gürgen), funda ve kozalaklı ağaçlar yetişir. Papua Yeni Gine’nin hayvanları hemen hemen Avustralya’nınki ile aynıdır. Keseli hayvanlar çoğunluğu teşkil eder. Ayrıca birçok cinste sürüngene her tarafta sık rastlanır. Ülkede çeşitli cinste kuş mevcuttur. Her biri birbirinden farklı, rengârenk kuşlar ülke ormanlarının en ilgi çeken hayvanlarıdır. Bunların arasında hiç şüphesiz devekuşu ve papağanın ayrı bir yeri vardır.
Papua Yeni Gine, biyolojik çeşitlilik açısından dünyanın en zengin kabul edilen bölgesinde yer alır. ‘Mercan Üçgeni’ adı verilen bu bölge Filipinler, Endonezya ve Malezya arasında bulunur. Son 10 yıl içinde, Papua Yeni Gine’yi çevreleyen okyanuslarda aralarında papaz balığının da (Chrysiptera cymatilis) olduğu yeni 33 balık türü keşfedildi. Görünüşüyle görenleri etkileyen mavi papaz balığı, Yeni Gine’nin hiç bozulmamış kayalıklarına sahip Milne Körfezi’nde tespit edildi.
Nüfus yapısı
Papua Yeni Gine, 2020 yılı itibarıyla tahmini 8,95 milyon nüfusuyla dünyanın en heterojen ülkelerinden biridir. Papua Yeni Gine'ye özgü yüzlerce etnik grup bulunmaktadır; bunların çoğunluğu, ataları on binlerce yıl önce Yeni Gine bölgesine gelmiş olan ve olarak bilinen gruptan gelmektedir. Diğer yerli halklar, ataları bölgeye dört bin yıldan daha kısa bir süre önce gelmiş olan Avustronezyalılardır.
, Avrupalılar, Avustralyalılar, Endonezyalılar, Filipinliler, Polinezyalılar ve (son dördü Avustronezya ailesine mensuptur) dahil olmak üzere dünyanın diğer bölgelerinden gelen çok sayıda insan da şu anda ikamet etmektedir. Çoğunluğu Avustralya ve Çin'den olmak üzere 1975 yılında Papua Yeni Gine'de yaklaşık 50.000 gurbetçi yaşıyordu, ancak bunların çoğu 21. yüzyıla gelindiğinde yer değiştirmişti.Dünya Bankası verileri, 2015 yılı itibarıyla Papua Yeni Gine nüfusunun yaklaşık %0,3'ünün uluslararası göçmenlerden oluştuğunu göstermektedir.
Ulusal nüfus sayımının 2020/2021 döneminde, görünüşte COVID-19 salgını gerekçesiyle ertelenmesiyle birlikte, uydu görüntüleri kullanılarak bir ara değerlendirme yapılmıştır. Aralık 2022'de, BM tarafından Southampton Üniversitesi ile birlikte uydu görüntüleri ve yer doğrulaması kullanılarak yapılan bu araştırmaya dayanan bir rapor, ülkenin resmi tahmininin neredeyse iki katı olan 17 milyonluk yeni bir nüfus tahmini önerdi.
Etnik yapı
Ülkede yerli nüfusu olarak üç ana grup vardır; Güney ve iç bölgelerde Papuanlar, kuzey ve doğuda Melanezyalılar ve batı bölgelerde Pigmeler. Bunların dışında ayrıca Avustralyalılar, Polinezyalılar ve bir siyah arasında değişebilen, yuvarlak kafa yapılı Pigmeler, çok küçük boylu olmalarıyla bilinir.
Halkın çoğunluğu kendi yerli inançlarına sahiptir. Bundan başka Katoliklik ve Protestanlık yaygındır.
Dil
Ülkenin resmî dili İngilizcedir, ancak toplumun sadece %1'i İngilizce konuşabilmektedir. Standart İngilizceden türemiş Tok Pisin veya Pidgin İngilizcesi olarak da adlandırılan kreyol dil ise ülkede anadil olarak yaklaşık 120,000 kişi tarafından konuşulmaktadır ve ikinci resmi dildir. Buna rağmen ikinci dil ve ticaret dili olarak 4 milyonu aşkın konuşuru olması dolayısıyla ülkede lingua franca görevi görmektedir. Avustronezya dillerine ait Hiri Motu ise basitleştirilmiş bir versiyonudur ve adanın üçüncü resmi dilini oluşturur, ancak günümüzde konuşur sayısı git gide azalmaktadır.
Ülkedeki yerli dillerin sayısı 850’yi aşkındır ve ülke dil çeşitliliği açısından dünyada birincidir. Bunlardan 200 adedi Malaya-Polinezya dilleri (Avustronezya) kökenli Melanezya dil grubuna aittir. Trans-Yeni Gine dil ailesine ait 480 farklı dillin ise konuşurları 3 milyon civarındadır. Yeni Gine aynı zamanda pek çok izole dili ve daha küçük dil ailelerini de barındırmaktadır.
Siyaset
Bağımsız bir millet olan Papua Yeni Gine parlamenter demokrasi sistemini kabul etmiştir. 1975 yılında İngiliz Milletler Topluluğu içerisinde, tam bağımsızlığını kazanan bir devlet olmuştur. Michael T. Somare ilk başbakandır. Devlet Başkanı III. Charles’tır. Bunu ülkede genel bir vâli temsil eder. Ülke idârî olarak bir başkent ve 20 ile bölünmüştür. Her bir ilin seçilmiş bir meclisi vardır. Papua Yeni Gine BM ve Güney Pasifik Komisyonu üyesi bir ülkedir. Ayrıca Güney Pasifik ülkeleri arasındaki politik ve ekonomik iş birliği ve kalkınmayı gâye edinen Güney Pasifik Formu üyesi olmuştur.
Ekonomi
Para birimi Kina olan ülkenin ekonomisi tarıma ve madenciliğe dayanır. Ayrıca hayvancılık ve balıkçılık da önemlidir. Daha çok domuz ve kümes hayvanları yetiştirilir. Ülkede yetişen başlıca tarım ürünleri; yulaf, kulkas, muz, hindistan cevizi, tatlı patates, kahve ve kakaodur. Ayrıca meyve ve sebze yetiştiriciliği de oldukça gelişmiştir. Nüfusun % 53’ü tarımda, %17’si endüstri ve ticarette ve %10’u resmî hizmetlerde çalışır.
Başlıca endüstri ve îmâlât sahaları; orman ürünleri, mineraller, balık, gıda, inşaat malzemeleri ve ev eşyâlarıdır. Dışarıya kahve, çay, kakao, orman ürünleri, balık, meyve, sebze ihraç eder. Dışarıdan ise ağır makinalar ve çeşitli araçlar ithal edilir. Altın ülkenin en önemli bir madenidir ve ülkenin ihracatlarının %70'ini altın, gümüş, bakır, petrol ve doğal gaz gibi yer altı kaynaklarından elde edilen kazançlar oluşturmuştur. İhrâcât ve ithâlâtını çoğunlukla, Japonya, Almanya, Avustralya ve ABD ile yapar.
Başlıca iki limanı vardır: Port Moresby ve Lae limanları. Turizm gelirleri orta seviyededir. Ulaşım ve haberleşme yetersizliği başlı başına bir problem teşkil etmektedir. 1973’ten sonra ulaşım ve haberleşme üzerine yapılan çalışmalar sonunda biraz düzelmiştir.
İdari yapılanma
Papua Yeni Gine yirmi il, bir özerk bölge bir de başkent bölgesi olmak üzere toplam 22 bölgeye ayrılmış durumdadır. Bu bölgeler şu şekildedir:
|
|
Kaynakça
| Wikimedia Commons'ta Papua Yeni Gine ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- ^ Somare, Michael (6 Aralık 2004). . Keynote address to the 8th Papua New Guinea Mining and Petroleum Conference. 28 Haziran 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2007.
- ^ . The National. 6 Şubat 2006. 13 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2005.
- ^ a b CIA World Factbook: Papua New Guinea 10 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- ^ "Sign language becomes an official language in PNG". Radio New Zealand. 21 Mayıs 2015. 28 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Mayıs 2015.
- ^ a b Papua New Guinea 3 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Ethnologue
- ^ "Population | National Statistical Office | Papua New Guinea". 20 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Mart 2024.
- ^ . . 6 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2019.
- ^ a b c d "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (PG)". IMF.org. International Monetary Fund. 10 Ekim 2023. 3 Kasım 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Ekim 2023.
- ^ . data.worldbank.org. World Bank. 23 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2019.
- ^ "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (İngilizce). United Nations Development Programme. 8 Eylül 2022. 9 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Ekim 2022.
- ^ . WorldAtlas.com. 7 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2019.
- ^ "Papua New Guinea's incredible linguistic diversity". The Economist. ISSN 0013-0613. 7 Mart 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 10 Ekim 2022.
- ^ a b ; Nadarajah, Yaso; Haive, Karen; Stead, Victoria (2012). Sustainable Communities, Sustainable Development: Other Paths for Papua New Guinea. Honolulu: University of Hawaii Press. 9 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Nisan 2021.
- ^ . data.worldbank.org. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2020.
- ^ Gelineau, Kristen (26 Mart 2009). "Spiders and frogs identified among 50 new species". The Independent. 24 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2009.
- ^ World Economic Outlook Database, October 2015 27 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., International Monetary Fund 14 Şubat 2006 tarihinde at sitesinde arşivlendi. Database updated on 6 October 2015. Accessed on 6 October 2015.
- ^ World Bank. 2010. World Development Indicators. Washington DC.
- ^ . Pacific Islands Legal Information Institute. 23 Nisan 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2005.
- ^ . 7 Mart 2016. 7 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 29 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ . 1 Şubat 2012. 21 Ekim 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi – news.bbc.co.uk vasıtasıyla.
- ^ O'Connell JF, Allen J. The process, bıotic impact, and global implications of the human colonization of Sahul about 47,000 years ago. Journal of Archaeological Science 2015;56(Supplement C):73-84.
- ^ T. Denham HB. The emergence of agriculture in New Guinea: A model of continuity from pre-existing foraging practices,in Behavioral Ecology and the Transition to Agriculture, 2006.
- ^ James Fearon (2003). (PDF). Journal of Economic Growth. 8 (2): 195-222. doi:10.1023/A:1024419522867. 12 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2017.
- ^ "Total Population-Both Sexes (XLSX, 2.4 MB)". Department of Economic and Social Affairs. 4 Haziran 2020 tarihinde kaynağından .
- ^ "Papua New Guinea | Culture, History, & People | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). 24 Mart 2024. 4 Ekim 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 30 Mart 2024.
- ^ "International migrant stock (% of population) – Papua New Guinea". worldbank.org. 10 Şubat 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Şubat 2023.
- ^ Lagan, Bernard (5 Aralık 2022). "Papua New Guinea finds real population is almost double official estimates". The Times (İngilizce). ISSN 0140-0460. 6 Aralık 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Aralık 2022.
- ^ "Seven decades after Independence, many small languages in India face extinction threat". 30 Nisan 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 3 Mayıs 2019.
- ^ A.V. (24 Temmuz 2017). "Papua New Guinea's incredible linguistic diversity". The Economist. 7 Mart 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Temmuz 2017.
- ^ . www.languagesgulper.com (İngilizce). 24 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2017.
- ^ History of agriculture in Papua New Guinea (İngilizce). 2009. 21 Nisan 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Aralık 2023.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Papua Yeni Gine Ingilizce Papua New Guinea Tok Pisin Papua Niugini Hiri Motu Papua Niu Gini resmi adiyla Papua Yeni Gine Bagimsiz Devleti Okyanusya da Yeni Gine adasinin dogu yarisi ile Melanezya daki civar adalari kapsayan bir ulkedir Yeni Gine adasinin bati kismi ise Endonezya ya aittir ve sadece Endonezya ile kara siniri bulunur Guneyinde Avustralya bulunur 462 840 km lik yuzolcumuyle en buyuk ucuncu ada ulkesidir Baskenti adanin guneydogu kiyisindaki Port Moresby dir Papua Yeni GineIndependent State of Papua New Guinea Ingilizce Independen Stet bilong Papua Niugini Tok Pisin Independen Stet bilong Papua Niu Gini Hiri Motu Papua Yeni Gine Bagimsiz DevletiBayrak ArmaSlogan Unity in diversity Turkce Cesitlilik icinde butunluk Milli mars O Arise All You Sons source source track track track track track Kraliyet marsi God Save the King source source track track track track track track track track track track track track track track Papua Yeni Gine konumu yesil Baskent ve en buyuk sehirPort Moresby 9 30 G 147 07 D 9 500 G 147 117 D 9 500 147 117Resmi dil ler IngilizceHiri MotuTok PisinYerli dilleriEtnik gruplarDemonimHukumetUniter parlamenter anayasal monarsi HukumdarIII Charles Genel ValiBob Dadae BasbakanJames MarapeYasama organiAvustralya dan bagimsizlik 1 Temmuz 1949 16 Eylul 1975Yuzolcumu Kara462 840 km2 Su 2Nufus 2021 tahmini11 781 559 81 2011 sayimi7 257 324 Yogunluk15 km2 201 GSYIH SAGP 2023 tahmini Toplam 41 785 milyar 124 Kisi basina 3403 145 GSYIH nominal 2023 tahmini Toplam 31 692 milyar 110 Kisi basina 2581 129 Gini 2009 41 9 ortaIGE 2021 0 558 orta 156 Para birimiKina PGK Zaman dilimiUTC 10 11 Trafik akisisolTelefon koduInternet alan adi pg 1884 ten beri dis gucler tarafindan yonetilen Papua Yeni Gine I Dunya Savasi ndan itibaren 60 yil boyunca Avustralya nin kontrolunde kalmistir Bagimsizligini 1975 te kazanan ulke III Charles in kral kabul edildigi bir Ingiliz Milletler Toplulugu bolgesi olmustur Papua Yeni Gine kulturel bakimdan dunyanin en cesitli ulkelerinden biridir Dunyada en cok dil konusulan ulkedir Ulkede bilinen 851 dil vardir bunlarin 11 inin konusani kalmamistir 8 milyonluk nufusun cogu yine diller kadar cesitlilik gosteren yerel yasam tarzlarini surdurmektedir 2019 itibariyla nufusun yalnizca 13 25 i kentlerde yasamaktadir bu da Papua Yeni Gine yi dunyanin en kirsal ulkesi yapmaktadir Papua Yeni Gine hem cografi hem de kulturel acidan en az kesfedilmis ulkelerindendir Ulkede halen dis dunyayla temas kurmamis izole topluluklarin varligi bilinmektedir Ayrica arastirmacilar adanin ic kesimlerinde kesfedilmemis bircok bitki ve hayvan turunun bulundugunu dusunmektedir Ulke Uluslararasi Para Fonu tarafindan gelismekte olan ulke olarak siniflandirilmaktadir Nufusun 40 inin kendi kendine yeterli dogal yasam tarzlarini surdurdugunden kuresel ekonomik sistemle hicbir bagi yoktur Halkin cogu gecimlik tarima dayali geleneksel topluluklarda yasamaktadir Bu topluluklar geleneksel dinlerini ilkogretim gibi modern uygulamalarla birlestirmislerdir Geleneksel cemiyet ve kabileler Papua Yeni Gine Anayasasi nda yer alan geleneksel koyler ve topluluklarin Papua Yeni Gine toplumunun yasayan ogeleri olarak kalmasi dilegiyle resmen taninmis ve guvence altina alinmistir Papua Yeni Gine 1976 dan beri Guneydogu Asya Uluslar Birligi nin ASEAN gozlemci uyesidir ve tam uye olmak icin basvuruda bulunmustur Ulke Pasifik Toplulugu Pasifik Adalari Forumu ve Ingiliz Milletler Toplulugu uyesidir TarihArkeolojik kanitlar ilk insanlarin Papua Yeni Gine ye yaklasik 47 000 yil once ulastiklarini gostermektedir Papua Yeni Gine ye goc eden ilk modern insanlarin kokenleri Afrika disindandir ve Asya ve Avrupa dan genetik olarak bagimsizdir Tarimda yaklasik 10 000 yil once Dogu Asya ve Amerika yla ayni zamanlarda benzer ve bagimsiz gelismelerle ulkenin merkezindeki daglik bolgelerde baslamistir Bolgeye Avrupalilarin ilk gelisleri 16 yuzyila rastlar 1526 yilinda Portekizli Jorge de Meneses Yeni Gine Adasina gelen ilk Avrupalidir Meneses Adanin kuzey kiyilarina Malay dilinde kivircik sacli anlamina gelen Ilhas dos Popuas adini verdi 1545 yilinda bolgenin insanlarinin Afrika Gine si Kiyisi insanlarina cok benzedigini gorerek adanin ismini Yeni Gine olarak degistirdi Bundan sonra bolgeye sirasiyla Ispanyollar Iskoclar Ingilizler ve Fransizlar geldi 1884 yilinda Ingilizler adanin guney yarisini Almanlar ise kuzey kiyilarini isgal etti Daha sonra bu bolgeler Birinci Dunya Savasi nin tesiriyle Avustralya ya birakilmak zorunda kaldi 1920 yilinda Milletler Cemiyeti adayi manda altina soktu Ikinci Dunya Savasi esnasinda kuzey kiyilari Japonya isgali altina girdi Yeni Gine Seferi 1942 1945 Ikinci Dunya Savasi nin en onemli askeri seferlerinden biriydi Yaklasik 216 000 Japon Avustralya ve ABD askeri denizcileri ve havacilari Yeni Gine seferi sirasinda oldu Japonlarin yenilmesinden sonra bolge 1949 da Milletler Cemiyeti tarafindan Avustralya idaresine verildi Daha sonra 1973 te kendi kendini yonetme hakkini elde etti Papua Yeni Gine nihayet 1975 te bagimsiz oldu ulkenin ilk baskani olarak 1988 e kadar gorevde kaldi 1988 secimlerini kazanan Rabbie Namalin 1992 ye kadar basbakanlik vazifesine devam etti 1992 secimlerini kazanan Paias Wingti yeni hukumeti kurdu CografyaPapua Yeni Gine Yeni Gine Adasinin dogu kismi Bismarck Takimadalari ve diger bircok alcak mercan adalarindan ibarettir Yuzolcumu yaklasik olarak 462 840 km2 dir Ulkenin buyuk bir bolumu Irian Jaya ya kadar uzanan dag silsilesiyle ortuludur Bolgede Vitiaz Bogazi boyunca Bismarck Takimadasina kadar volkanik bir dag grubu vardir Bunlardan guneydoguda kalan Lamington Dagi 1951 de cok siddetli bir puskurme ve patlama gostermistir En yuksek bolge 4509 m lik Wilhelm Dagidir Ulkenin baslica nehirleri Fly Kikori Purari Sepik Ramu ve Murkham dir Papua Yeni Gine yi meydana getiren belli basli volkanik olmayan adalar ise soyle D Entrecasteaux Grubu Louisrade Takimadasi Trobriand Adalari ve Woodlark tir Bunlardan baska Yeni Irlanda Yeni Ingiltere Manu ve Bougahville volkanik olan adalardir Diger kucuk adalar umumiyetle mercan resiflerinden kayalik dokuntu ve mercan adalarindan atol meydana gelmistir Iklim Papua Yeni Gine ekvatorun yaklasik 10 altinda yer alir Bu yuzden birbirine yakin iki donence bolgesinin icerisinde olup iki mevsimli genel olarak sicak ve nemli bir iklimin tesirindedir Mayis Aralik aylarinda siddetli guneydogu ruzgarlari bolgeye yagmur ve nispeten serin bir ortam getirir Ocak Nisan aylarinda ise kuzeybati ruzgarlari asiri sicakliklari ve siddetli yagislari beraberinde getirir Ortalama aylik sicaklik Haziran ayinda 25 C ve Aralik Ocak aylarinda 28 C civarindadir Yagislar kiyi ve daglik bolgelerde yillik ortalama 2540 mm civari ve uzerindedir Ekoloji Ulkenin 70 ine yakin bir bolumu yuksekligi fazla olan adalarla ve tropikal ormanlarla kaplidir Siddetli yagislar ormanlarin cok sik olmasina yol acmis ve buna mukabil tarima musait topraklarin azalmasina sebebiyet vermistir Ormanlardaki agaclar cok cesitlidir Genellikle yuksek bolgelerde daha cok mese kayin ak gurgen funda ve kozalakli agaclar yetisir Papua Yeni Gine nin hayvanlari hemen hemen Avustralya ninki ile aynidir Keseli hayvanlar cogunlugu teskil eder Ayrica bircok cinste surungene her tarafta sik rastlanir Ulkede cesitli cinste kus mevcuttur Her biri birbirinden farkli rengarenk kuslar ulke ormanlarinin en ilgi ceken hayvanlaridir Bunlarin arasinda hic suphesiz devekusu ve papaganin ayri bir yeri vardir Papua Yeni Gine biyolojik cesitlilik acisindan dunyanin en zengin kabul edilen bolgesinde yer alir Mercan Ucgeni adi verilen bu bolge Filipinler Endonezya ve Malezya arasinda bulunur Son 10 yil icinde Papua Yeni Gine yi cevreleyen okyanuslarda aralarinda papaz baliginin da Chrysiptera cymatilis oldugu yeni 33 balik turu kesfedildi Gorunusuyle gorenleri etkileyen mavi papaz baligi Yeni Gine nin hic bozulmamis kayaliklarina sahip Milne Korfezi nde tespit edildi Nufus yapisiGeleneksel kiyafetler icerisinde bir Huli Papua Yeni Gine 2020 yili itibariyla tahmini 8 95 milyon nufusuyla dunyanin en heterojen ulkelerinden biridir Papua Yeni Gine ye ozgu yuzlerce etnik grup bulunmaktadir bunlarin cogunlugu atalari on binlerce yil once Yeni Gine bolgesine gelmis olan ve olarak bilinen gruptan gelmektedir Diger yerli halklar atalari bolgeye dort bin yildan daha kisa bir sure once gelmis olan Avustronezyalilardir Avrupalilar Avustralyalilar Endonezyalilar Filipinliler Polinezyalilar ve son dordu Avustronezya ailesine mensuptur dahil olmak uzere dunyanin diger bolgelerinden gelen cok sayida insan da su anda ikamet etmektedir Cogunlugu Avustralya ve Cin den olmak uzere 1975 yilinda Papua Yeni Gine de yaklasik 50 000 gurbetci yasiyordu ancak bunlarin cogu 21 yuzyila gelindiginde yer degistirmisti Dunya Bankasi verileri 2015 yili itibariyla Papua Yeni Gine nufusunun yaklasik 0 3 unun uluslararasi gocmenlerden olustugunu gostermektedir Ulusal nufus sayiminin 2020 2021 doneminde gorunuste COVID 19 salgini gerekcesiyle ertelenmesiyle birlikte uydu goruntuleri kullanilarak bir ara degerlendirme yapilmistir Aralik 2022 de BM tarafindan Southampton Universitesi ile birlikte uydu goruntuleri ve yer dogrulamasi kullanilarak yapilan bu arastirmaya dayanan bir rapor ulkenin resmi tahmininin neredeyse iki kati olan 17 milyonluk yeni bir nufus tahmini onerdi Etnik yapi Ulkede yerli nufusu olarak uc ana grup vardir Guney ve ic bolgelerde Papuanlar kuzey ve doguda Melanezyalilar ve bati bolgelerde Pigmeler Bunlarin disinda ayrica Avustralyalilar Polinezyalilar ve bir siyah arasinda degisebilen yuvarlak kafa yapili Pigmeler cok kucuk boylu olmalariyla bilinir Halkin cogunlugu kendi yerli inanclarina sahiptir Bundan baska Katoliklik ve Protestanlik yaygindir Dil Yeni Gine deki dil aileleri Ulkenin resmi dili Ingilizcedir ancak toplumun sadece 1 i Ingilizce konusabilmektedir Standart Ingilizceden turemis Tok Pisin veya Pidgin Ingilizcesi olarak da adlandirilan kreyol dil ise ulkede anadil olarak yaklasik 120 000 kisi tarafindan konusulmaktadir ve ikinci resmi dildir Buna ragmen ikinci dil ve ticaret dili olarak 4 milyonu askin konusuru olmasi dolayisiyla ulkede lingua franca gorevi gormektedir Avustronezya dillerine ait Hiri Motu ise basitlestirilmis bir versiyonudur ve adanin ucuncu resmi dilini olusturur ancak gunumuzde konusur sayisi git gide azalmaktadir Ulkedeki yerli dillerin sayisi 850 yi askindir ve ulke dil cesitliligi acisindan dunyada birincidir Bunlardan 200 adedi Malaya Polinezya dilleri Avustronezya kokenli Melanezya dil grubuna aittir Trans Yeni Gine dil ailesine ait 480 farkli dillin ise konusurlari 3 milyon civarindadir Yeni Gine ayni zamanda pek cok izole dili ve daha kucuk dil ailelerini de barindirmaktadir SiyasetBagimsiz bir millet olan Papua Yeni Gine parlamenter demokrasi sistemini kabul etmistir 1975 yilinda Ingiliz Milletler Toplulugu icerisinde tam bagimsizligini kazanan bir devlet olmustur Michael T Somare ilk basbakandir Devlet Baskani III Charles tir Bunu ulkede genel bir vali temsil eder Ulke idari olarak bir baskent ve 20 ile bolunmustur Her bir ilin secilmis bir meclisi vardir Papua Yeni Gine BM ve Guney Pasifik Komisyonu uyesi bir ulkedir Ayrica Guney Pasifik ulkeleri arasindaki politik ve ekonomik is birligi ve kalkinmayi gaye edinen Guney Pasifik Formu uyesi olmustur EkonomiPara birimi Kina olan ulkenin ekonomisi tarima ve madencilige dayanir Ayrica hayvancilik ve balikcilik da onemlidir Daha cok domuz ve kumes hayvanlari yetistirilir Ulkede yetisen baslica tarim urunleri yulaf kulkas muz hindistan cevizi tatli patates kahve ve kakaodur Ayrica meyve ve sebze yetistiriciligi de oldukca gelismistir Nufusun 53 u tarimda 17 si endustri ve ticarette ve 10 u resmi hizmetlerde calisir Baslica endustri ve imalat sahalari orman urunleri mineraller balik gida insaat malzemeleri ve ev esyalaridir Disariya kahve cay kakao orman urunleri balik meyve sebze ihrac eder Disaridan ise agir makinalar ve cesitli araclar ithal edilir Altin ulkenin en onemli bir madenidir ve ulkenin ihracatlarinin 70 ini altin gumus bakir petrol ve dogal gaz gibi yer alti kaynaklarindan elde edilen kazanclar olusturmustur Ihracat ve ithalatini cogunlukla Japonya Almanya Avustralya ve ABD ile yapar Baslica iki limani vardir Port Moresby ve Lae limanlari Turizm gelirleri orta seviyededir Ulasim ve haberlesme yetersizligi basli basina bir problem teskil etmektedir 1973 ten sonra ulasim ve haberlesme uzerine yapilan calismalar sonunda biraz duzelmistir Idari yapilanmaPapua Yeni Gine illeri Papua Yeni Gine yirmi il bir ozerk bolge bir de baskent bolgesi olmak uzere toplam 22 bolgeye ayrilmis durumdadir Bu bolgeler su sekildedir Simbu Kuzey Bougainville ozerk bolge Fly Port Moresby KaynakcaWikimedia Commons ta Papua Yeni Gine ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Somare Michael 6 Aralik 2004 Keynote address to the 8th Papua New Guinea Mining and Petroleum Conference 28 Haziran 2006 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Agustos 2007 The National 6 Subat 2006 13 Temmuz 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Ocak 2005 a b CIA World Factbook Papua New Guinea 10 Nisan 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Sign language becomes an official language in PNG Radio New Zealand 21 Mayis 2015 28 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Mayis 2015 a b Papua New Guinea 3 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ethnologue Population National Statistical Office Papua New Guinea 20 Temmuz 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Mart 2024 6 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Aralik 2019 a b c d World Economic Outlook Database October 2023 Edition PG IMF org International Monetary Fund 10 Ekim 2023 3 Kasim 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Ekim 2023 data worldbank org World Bank 23 Subat 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Subat 2019 Human Development Report 2021 2022 PDF Ingilizce United Nations Development Programme 8 Eylul 2022 9 Ekim 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi PDF Erisim tarihi 11 Ekim 2022 WorldAtlas com 7 Aralik 2017 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 10 Agustos 2019 Papua New Guinea s incredible linguistic diversity The Economist ISSN 0013 0613 7 Mart 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 10 Ekim 2022 a b Nadarajah Yaso Haive Karen Stead Victoria 2012 Sustainable Communities Sustainable Development Other Paths for Papua New Guinea Honolulu University of Hawaii Press 9 Agustos 2021 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 24 Nisan 2021 data worldbank org 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Temmuz 2020 Gelineau Kristen 26 Mart 2009 Spiders and frogs identified among 50 new species The Independent 24 Mayis 2022 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Mart 2009 World Economic Outlook Database October 2015 27 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde International Monetary Fund 14 Subat 2006 tarihinde at sitesinde arsivlendi Database updated on 6 October 2015 Accessed on 6 October 2015 World Bank 2010 World Development Indicators Washington DC Pacific Islands Legal Information Institute 23 Nisan 2004 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Temmuz 2005 7 Mart 2016 7 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi 29 Nisan 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi 1 Subat 2012 21 Ekim 2002 tarihinde kaynagindan arsivlendi news bbc co uk vasitasiyla O Connell JF Allen J The process biotic impact and global implications of the human colonization of Sahul about 47 000 years ago Journal of Archaeological Science 2015 56 Supplement C 73 84 T Denham HB The emergence of agriculture in New Guinea A model of continuity from pre existing foraging practices in Behavioral Ecology and the Transition to Agriculture 2006 James Fearon 2003 PDF Journal of Economic Growth 8 2 195 222 doi 10 1023 A 1024419522867 12 Mayis 2013 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 15 Mart 2017 Total Population Both Sexes XLSX 2 4 MB Department of Economic and Social Affairs 4 Haziran 2020 tarihinde kaynagindan Papua New Guinea Culture History amp People Britannica www britannica com Ingilizce 24 Mart 2024 4 Ekim 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 30 Mart 2024 International migrant stock of population Papua New Guinea worldbank org 10 Subat 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Subat 2023 Lagan Bernard 5 Aralik 2022 Papua New Guinea finds real population is almost double official estimates The Times Ingilizce ISSN 0140 0460 6 Aralik 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Aralik 2022 Seven decades after Independence many small languages in India face extinction threat 30 Nisan 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 3 Mayis 2019 A V 24 Temmuz 2017 Papua New Guinea s incredible linguistic diversity The Economist 7 Mart 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 20 Temmuz 2017 www languagesgulper com Ingilizce 24 Temmuz 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 15 Ekim 2017 History of agriculture in Papua New Guinea Ingilizce 2009 21 Nisan 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Aralik 2023