Agop Dilâçar (asıl adı Hagop Martayan, Ermenice: Յակոբ Մարթաեան, 22 Mayıs 1895, İstanbul – 12 Eylül 1979, İstanbul), Türk dilleri üzerine uzmanlaşmış Ermeni asıllı Türk dilbilimcidir.
Agop Dilâçar | |
---|---|
Doğum | Agop Martayan 22 Mayıs 1895 İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
Ölüm | 12 Eylül 1979 (84 yaşında) İstanbul, Türkiye |
Eğitim | Gedikpaşa Amerikan Okulu, Robert Kolej |
Kariyeri | |
Dalı | Dilbilim |
Çalıştığı kurumlar | Svaboden Üniversitesi, Sofya Üniversitesi, Gazi Lisesi, Ankara Üniversitesi DTCF |
Türk dilinin eski dönemleri ile ilgili yaptığı çalışmalarından ötürü 1934 yılında Mustafa Kemal Atatürk tarafından kendisine "Dilâçar" soyadı verildi. Ermenice ve Türkçenin yanı sıra İngilizce, Fransızca, Yunanca, İspanyolca, Latince, Almanca, Rusça ve Bulgarca bilmekteydi.
Çalışmaları
Vahan isimli Kayserili bir babadan ve Eugenie isimli Yozgatlı bir anneden dünyaya geldi. İlk ve ortaöğrenimini İngilizce eğitim veren bir Amerikan okulunda tamamladı. 1915 yılında Robert Koleji'nden “New York Bilim Ödülü” alarak mezun oldu.I. Dünya Savaşı'nda Diyarbakır’daki 2. Orduya yedek subay olarak askere alındı, Kafkasya ve Sina ve Filistin cephesinde görev aldı. Sina ve Filistin cephesinde görevli iken Şam’da bulunan Yıldırım Orduları Grubu 7. ordu kumandanı Mustafa Kemal ile tanıştı. Savaştan sonra Beyrut'ta bir Ermeni okulunun müdürlüğünü yaptı. Beyrut'ta Ermenice yayımlanan ilk gazete olan Luys'un (լույս; Türkçe: Işık) genel yayın yönetmenliğini üstlendi. 1919 yılında İstanbul’a dönen Dilâçar, Robert Koleji'nde İngilizce öğretmenliği yapmaya başladı. 1922 yılında Méliné Martayan ile evlendi. Eşi ile birlikte gittiği Sofya'da Eski Türkçe ve Eski Uygur Türkçesi dersleri veren Dilâçar, ilk kitabını da burada yayımladı. 26 Eylül - 5 Ekim 1932 tarihleri arasında Dolmabahçe Sarayı'nda, Mustafa Kemal Atatürk'ün başkanlığında gerçekleştirilen I. Türk Dil Kurultayı'na davet edildi ve kurultayda "Türk, Sümer ve Hint-Avrupa Dilleri Arasındaki Rabıtalar" isimli bildirisini sundu. 1933'te Türk Dili Tetkik Cemiyeti'nin Lengüistik-Filoloji ve Etimoloji kollarında üye olarak yer aldı. 18 - 23 Ağustos 1934 tarihleri arasında gerçekleştirilen II. Türk Dil Kurultayı'nda "Türk Paleo Etimolojisi" bildirisini sundu. Türk dilinin Hint-Avrupa, Sami ve Ural-Altay dilleriyle olan kök ilişkisinin araştırılması için oluşturulan Dil Karşılaştırmaları komisyonunda yer aldı. 1934'te kabul edilen Soyadı Kanunu'na dek kullandığı Martayan soyadının yerine, Türk dilinin eski dönemleri üzerine yaptığı araştırmalardan dolayı Atatürk'ün önerdiği "Dilâçar" soyadını kullandı. 1936-1938 yılları arasında yürütülen Güneş Dil Teorisi çalışmalarında uzman üye olarak yer aldı. 1936-1951 yılları arasında Ankara Üniversitesinde dil-tarih ve Türkoloji dersleri verdi ve Türkçe üzerine önemli çalışmalar yaptı. 1938'de Türk Dil Kurumu garp dilleri başuzmanı oldu. 1942 yılında Türk Ansiklopedisi’nin danışmanlığını yapmaya başladı, 1958 yılından sonra da ansiklopedinin başredaktörü oldu. Çalışmalarını Türkçenin ve Türk lehçelerinin tarihsel gelişmesi üzerinde yoğunlaştıran Dilâçar, 1972 yılında Kutadgu Bilig İncelemesi adlı eserini yayımladı. Türk Dil Kurumu'ndaki görevini ve dil çalışmalarını 1979'daki ölümüne değin sürdürdü.
Tartışmalar
1979 yılında TRT'de yayımlanan Atatürk'ten Anılar adlı programın 31. bölümüne konuk olan Dilâçar, Mustafa Kemal Paşa'ya Atatürk soyadı verilmesi teklifinin Konya milletvekili Naim Onat'tan geldiğini söylemiş ve sağlığında Atatürk soyadı ile ilgili kendisine dair bir iddiada bulunmamıştır. Fakat Dilâçar'ın ölümünden iki yıl sonra Aytunç Altındal 1981 tarihli Süreç dergisinin beşinci sayısında Dilâçar için "Mustafa Kemal'e, Türklerin Babası anlamında kullanılması kaydıyla Atatürk adının verilmesini öneren üç kişiden biri, hatta birincisi olarak tanınır." ifadelerini kullanarak Mustafa Kemal'e Atatürk soyadı verilmesi önerisinin Agop Dilâçar'dan geldiğini iddia etmiştir. Altındal'ın bu iddiası daha sonra 1994'te Dzadur Ağayan'ın Türkiye'de Ermeniler ve 1998'de Türkiye Ermenileri Cemaati tarafından yayımlanan 75. Yılda Türkiye Ermenileri kitaplarında, 26 Eylül 2005 tarihli Aksiyon ve Ekim 2006 sayılı Esquire dergilerinde, 3 Nisan 2011 tarihli İrfan Özfatura'ın Türkiye gazetesi, 27 Ocak 2012 tarihli Yalçın Bayer'in Hürriyet gazetesi ve 21 Eylül 2012 tarihli Levent Özata'nın Agos gazetesindeki köşe yazılarında tekrarlanmıştır. Araştırmacı Cengiz Özakıncı Atatürk soyadının Agop Dilâçar tarafından önerildiği iddiasının hiçbir kaynağa dayanmadığını ve gerçek dışı olduğunu söylemiş; Atatürk soyadının ilk defa dönemin Türk Dili Tetkik Cemiyeti Başkanı Saffet Arıkan'ın 26 Eylül 1934 tarihinde 2. Dil Bayramı açılış konuşmasında dile getirdiği "Ulu Önderimiz Ata Türk Mustafa Kemal" hitabının Atatürk soyadına esin kaynağı olduğunu belirtmiştir.İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi öğretim üyesi Mehmet Alkan Atatürk soyadını Dilâçar'ın yanı sıra, Konya Milletvekilli Naim Onat'ın bulduğu iddialarına da karşı çıkmıştır.Naim Onat da 3 Aralık 1949 tarihli Ulus gazetesindeki yazısında Atatürk soyadının Saffet Arıkan'ın armağanı olduğunu yazmıştır.
Ölümü
1979 yılının yaz ayında dinlenmek için gittiği Büyükdere'de rahatsızlanarak Cerrahpaşa Hastanesine kaldırılan Dilâçar, 12 Eylül 1979'da 84 yaşındayken ölmüştür.
Yapıtları
- Les bases Bio-Psychologiques de la Théorie Güneş Dil (Güneş Dil Teorisi'nin Biyopsikolojik Kökenleri) (1936)
- Azeri Türkçesi (1950)
- Batı Türkçesi (1953)
- Lehçelerin Yazılma Tarzı
- Türk Dil ve Lehçelerinin Tasnifi Meselesi (1954)
- Devlet Dili Olarak Türkçe (1962)
- Wilhelm Thomsen ve Orhon Yazıtlarının Çözülüşü (1963)
- Türk Diline Genel Bir Bakış (1964)
- Türkiye'de Dil Özleşmesi (1965)
- Dil, Diller ve Dilcilik (1968)
- Kutadgu Bilig İncelemesi (1972)
- Anadili İlkeleri ve Türkiye Dışındaki Uygulamalar (1978)
Hakkında yazılan eser
- Kaya Türkay, A.Dilâçar, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1982, 266s.
Kaynakça
- ^ a b c d Öztürk, Yaşar ; Dilâçar, Vahe (Nisan 2002). (PDF). Bütün Dünya. 17 Nisan 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2019.
- ^ a b Beyaz, Ekrem (Ocak 2019). Agop Dilâçar ve Dil Yazıları"TÜRK DİLİ - Dil ve Edebiyat Dergisi" (PDF). CXVI (805). Türk Dil Kurumu. 22 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 17 Haziran 2023.
- ^ Birinci Türk Dil Kurultayı - Tezler Müzakere Zabıtları. Devlet Matbaası - İstanbul: Türk Dil Kurumu. 1933. ss. 94-104.
- ^ Türk Dili Tetkik Cemiyeti Bülteni. Ankara: Türk Dil Kurumu. Nisan 1933. ss. 24-25.
- ^ İkinci Türk Dil Kurultayı. Türk Dil Kurumu. Eylül 1934. s. 68.
- ^ "İKİNCİ TÜRK DİLİ KURULTAYI ZABITLARI". Türk Dili Tetkik Cemiyeti Bülteni. İstanbul - Devlet Matbaası: Türk Dil Kurumu. Eylül 1934. s. 15.
- ^ "Üçüncü Türk Dil Kurultayı Gündemi". ÜÇÜNCÜ TURK DİL KURULTAYI - TEZLER MÜZAKERE ZABITLAR. Güneş-Dil Teorisi. Devlet Basımevi - İstanbul: Türk Dil Kurumu (1937 tarihinde yayınlandı). 1936. s. 30.
- ^ Tan, Nail (2001). "Türk Dil Kurumu Çalışanları (1932-2001)". Kuruluşunun 70. Yıl Dönümünde Türk Dil Kurumu. Türk Tarih Kurumu Basımevi. s. 157. ISBN . 29 Mart 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Mart 2023.
Garp Dilleri Başuzmanı: Agop DİLÂÇAR
- ^ Dördüncü Türk Dil Kurultayı. Alâeddin Kıral Basımevi, İstanbul, Ankara: Türk Dil Kurumu (1943 tarihinde yayınlandı). 1942. s. 32.
Bay A. DİLAÇAR - Türk Dil Kurumu Başuzmanlarından
- ^ . Atatürk’ten Anılar. TRT. 1979. 17 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Özfatura, İrfan (3 Nisan 2011). "Dilimizi dilim dilim... Agop Dilaçar". Türkiye. 17 Eylül 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Mart 2012.
- ^ Bayer, Yalçın (27 Ocak 2012). "Agop Martayan'ı biliyor musunuz?". Hürriyet. 30 Ocak 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Mart 2012.
- ^ "Cumhuriyet'in iyi çocuğu Hagop Martayan ya da A. Dilaçar". Agos. 21 Eylül 2012. 12 Eylül 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Ekim 2023.
- ^ Özakıncı, Cengiz (Mart 2017). "Atatürk Soyadı Konusunda Uydurmalar ve Gerçekler". Bütün Dünya, 192297. s. 15-20. 16 Mart 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 15 Mart 2017.
- ^ Karadaş, Düzgün (17 Ocak 2011). "Gazi, önerilen 14. soyadını kabul etmiş!". Habertürk. 1 Kasım 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Haziran 2017.
- ^ Naim Hâzım Onat (3 Aralık 1949). ""Atatürk" Soyadı Üzerine Bir Kaç Hatıra". Ulus Gazetesi. 26 Haziran 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Ekim 2023.
- ^ . Dil Derneği. 1 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2019.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Agop Dilacar asil adi Hagop Martayan Ermenice Յակոբ Մարթաեան 22 Mayis 1895 Istanbul 12 Eylul 1979 Istanbul Turk dilleri uzerine uzmanlasmis Ermeni asilli Turk dilbilimcidir Agop DilacarDogumAgop Martayan 22 Mayis 1895 1895 05 22 Istanbul Osmanli ImparatorluguOlum12 Eylul 1979 84 yasinda Istanbul TurkiyeEgitimGedikpasa Amerikan Okulu Robert KolejKariyeriDaliDilbilimCalistigi kurumlarSvaboden Universitesi Sofya Universitesi Gazi Lisesi Ankara Universitesi DTCF Turk dilinin eski donemleri ile ilgili yaptigi calismalarindan oturu 1934 yilinda Mustafa Kemal Ataturk tarafindan kendisine Dilacar soyadi verildi Ermenice ve Turkcenin yani sira Ingilizce Fransizca Yunanca Ispanyolca Latince Almanca Rusca ve Bulgarca bilmekteydi CalismalariVahan isimli Kayserili bir babadan ve Eugenie isimli Yozgatli bir anneden dunyaya geldi Ilk ve ortaogrenimini Ingilizce egitim veren bir Amerikan okulunda tamamladi 1915 yilinda Robert Koleji nden New York Bilim Odulu alarak mezun oldu I Dunya Savasi nda Diyarbakir daki 2 Orduya yedek subay olarak askere alindi Kafkasya ve Sina ve Filistin cephesinde gorev aldi Sina ve Filistin cephesinde gorevli iken Sam da bulunan Yildirim Ordulari Grubu 7 ordu kumandani Mustafa Kemal ile tanisti Savastan sonra Beyrut ta bir Ermeni okulunun mudurlugunu yapti Beyrut ta Ermenice yayimlanan ilk gazete olan Luys un լույս Turkce Isik genel yayin yonetmenligini ustlendi 1919 yilinda Istanbul a donen Dilacar Robert Koleji nde Ingilizce ogretmenligi yapmaya basladi 1922 yilinda Meline Martayan ile evlendi Esi ile birlikte gittigi Sofya da Eski Turkce ve Eski Uygur Turkcesi dersleri veren Dilacar ilk kitabini da burada yayimladi 26 Eylul 5 Ekim 1932 tarihleri arasinda Dolmabahce Sarayi nda Mustafa Kemal Ataturk un baskanliginda gerceklestirilen I Turk Dil Kurultayi na davet edildi ve kurultayda Turk Sumer ve Hint Avrupa Dilleri Arasindaki Rabitalar isimli bildirisini sundu 1933 te Turk Dili Tetkik Cemiyeti nin Lenguistik Filoloji ve Etimoloji kollarinda uye olarak yer aldi 18 23 Agustos 1934 tarihleri arasinda gerceklestirilen II Turk Dil Kurultayi nda Turk Paleo Etimolojisi bildirisini sundu Turk dilinin Hint Avrupa Sami ve Ural Altay dilleriyle olan kok iliskisinin arastirilmasi icin olusturulan Dil Karsilastirmalari komisyonunda yer aldi 1934 te kabul edilen Soyadi Kanunu na dek kullandigi Martayan soyadinin yerine Turk dilinin eski donemleri uzerine yaptigi arastirmalardan dolayi Ataturk un onerdigi Dilacar soyadini kullandi 1936 1938 yillari arasinda yurutulen Gunes Dil Teorisi calismalarinda uzman uye olarak yer aldi 1936 1951 yillari arasinda Ankara Universitesinde dil tarih ve Turkoloji dersleri verdi ve Turkce uzerine onemli calismalar yapti 1938 de Turk Dil Kurumu garp dilleri basuzmani oldu 1942 yilinda Turk Ansiklopedisi nin danismanligini yapmaya basladi 1958 yilindan sonra da ansiklopedinin basredaktoru oldu Calismalarini Turkcenin ve Turk lehcelerinin tarihsel gelismesi uzerinde yogunlastiran Dilacar 1972 yilinda Kutadgu Bilig Incelemesi adli eserini yayimladi Turk Dil Kurumu ndaki gorevini ve dil calismalarini 1979 daki olumune degin surdurdu Tartismalar1979 yilinda TRT de yayimlanan Ataturk ten Anilar adli programin 31 bolumune konuk olan Dilacar Mustafa Kemal Pasa ya Ataturk soyadi verilmesi teklifinin Konya milletvekili Naim Onat tan geldigini soylemis ve sagliginda Ataturk soyadi ile ilgili kendisine dair bir iddiada bulunmamistir Fakat Dilacar in olumunden iki yil sonra Aytunc Altindal 1981 tarihli Surec dergisinin besinci sayisinda Dilacar icin Mustafa Kemal e Turklerin Babasi anlaminda kullanilmasi kaydiyla Ataturk adinin verilmesini oneren uc kisiden biri hatta birincisi olarak taninir ifadelerini kullanarak Mustafa Kemal e Ataturk soyadi verilmesi onerisinin Agop Dilacar dan geldigini iddia etmistir Altindal in bu iddiasi daha sonra 1994 te Dzadur Agayan in Turkiye de Ermeniler ve 1998 de Turkiye Ermenileri Cemaati tarafindan yayimlanan 75 Yilda Turkiye Ermenileri kitaplarinda 26 Eylul 2005 tarihli Aksiyon ve Ekim 2006 sayili Esquire dergilerinde 3 Nisan 2011 tarihli Irfan Ozfatura in Turkiye gazetesi 27 Ocak 2012 tarihli Yalcin Bayer in Hurriyet gazetesi ve 21 Eylul 2012 tarihli Levent Ozata nin Agos gazetesindeki kose yazilarinda tekrarlanmistir Arastirmaci Cengiz Ozakinci Ataturk soyadinin Agop Dilacar tarafindan onerildigi iddiasinin hicbir kaynaga dayanmadigini ve gercek disi oldugunu soylemis Ataturk soyadinin ilk defa donemin Turk Dili Tetkik Cemiyeti Baskani Saffet Arikan in 26 Eylul 1934 tarihinde 2 Dil Bayrami acilis konusmasinda dile getirdigi Ulu Onderimiz Ata Turk Mustafa Kemal hitabinin Ataturk soyadina esin kaynagi oldugunu belirtmistir Istanbul Universitesi Siyasal Bilgiler Fakultesi ogretim uyesi Mehmet Alkan Ataturk soyadini Dilacar in yani sira Konya Milletvekilli Naim Onat in buldugu iddialarina da karsi cikmistir Naim Onat da 3 Aralik 1949 tarihli Ulus gazetesindeki yazisinda Ataturk soyadinin Saffet Arikan in armagani oldugunu yazmistir Olumu1979 yilinin yaz ayinda dinlenmek icin gittigi Buyukdere de rahatsizlanarak Cerrahpasa Hastanesine kaldirilan Dilacar 12 Eylul 1979 da 84 yasindayken olmustur YapitlariLes bases Bio Psychologiques de la Theorie Gunes Dil Gunes Dil Teorisi nin Biyopsikolojik Kokenleri 1936 Azeri Turkcesi 1950 Bati Turkcesi 1953 Lehcelerin Yazilma Tarzi Turk Dil ve Lehcelerinin Tasnifi Meselesi 1954 Devlet Dili Olarak Turkce 1962 Wilhelm Thomsen ve Orhon Yazitlarinin Cozulusu 1963 Turk Diline Genel Bir Bakis 1964 Turkiye de Dil Ozlesmesi 1965 Dil Diller ve Dilcilik 1968 Kutadgu Bilig Incelemesi 1972 Anadili Ilkeleri ve Turkiye Disindaki Uygulamalar 1978 Hakkinda yazilan eserKaya Turkay A Dilacar Turk Dil Kurumu Yayinlari 1982 266s Kaynakca a b c d Ozturk Yasar Dilacar Vahe Nisan 2002 PDF Butun Dunya 17 Nisan 2019 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 1 Kasim 2019 KB1 bakim Birden fazla ad yazar listesi link a b Beyaz Ekrem Ocak 2019 Agop Dilacar ve Dil Yazilari TURK DILI Dil ve Edebiyat Dergisi PDF CXVI 805 Turk Dil Kurumu 22 Temmuz 2022 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 17 Haziran 2023 Birinci Turk Dil Kurultayi Tezler Muzakere Zabitlari Devlet Matbaasi Istanbul Turk Dil Kurumu 1933 ss 94 104 Turk Dili Tetkik Cemiyeti Bulteni Ankara Turk Dil Kurumu Nisan 1933 ss 24 25 Ikinci Turk Dil Kurultayi Turk Dil Kurumu Eylul 1934 s 68 IKINCI TURK DILI KURULTAYI ZABITLARI Turk Dili Tetkik Cemiyeti Bulteni Istanbul Devlet Matbaasi Turk Dil Kurumu Eylul 1934 s 15 Ucuncu Turk Dil Kurultayi Gundemi UCUNCU TURK DIL KURULTAYI TEZLER MUZAKERE ZABITLAR Gunes Dil Teorisi Devlet Basimevi Istanbul Turk Dil Kurumu 1937 tarihinde yayinlandi 1936 s 30 Tan Nail 2001 Turk Dil Kurumu Calisanlari 1932 2001 Kurulusunun 70 Yil Donumunde Turk Dil Kurumu Turk Tarih Kurumu Basimevi s 157 ISBN 978 975 16 1482 7 29 Mart 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 29 Mart 2023 Garp Dilleri Basuzmani Agop DILACAR Dorduncu Turk Dil Kurultayi Alaeddin Kiral Basimevi Istanbul Ankara Turk Dil Kurumu 1943 tarihinde yayinlandi 1942 s 32 Bay A DILACAR Turk Dil Kurumu Basuzmanlarindan Ataturk ten Anilar TRT 1979 17 Haziran 2023 tarihinde kaynagindan arsivlendi Ozfatura Irfan 3 Nisan 2011 Dilimizi dilim dilim Agop Dilacar Turkiye 17 Eylul 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Mart 2012 Bayer Yalcin 27 Ocak 2012 Agop Martayan i biliyor musunuz Hurriyet 30 Ocak 2012 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Mart 2012 Cumhuriyet in iyi cocugu Hagop Martayan ya da A Dilacar Agos 21 Eylul 2012 12 Eylul 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Ekim 2023 Ozakinci Cengiz Mart 2017 Ataturk Soyadi Konusunda Uydurmalar ve Gercekler Butun Dunya 192297 s 15 20 16 Mart 2017 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 15 Mart 2017 Karadas Duzgun 17 Ocak 2011 Gazi onerilen 14 soyadini kabul etmis Haberturk 1 Kasim 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Haziran 2017 Naim Hazim Onat 3 Aralik 1949 Ataturk Soyadi Uzerine Bir Kac Hatira Ulus Gazetesi 26 Haziran 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Ekim 2023 Dil Dernegi 1 Kasim 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 1 Kasim 2019