Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Alp Er Tunga veya Alp Er Tonğa (Altay Türkçesi: İlb Er Tonga), efsanevi bir Türk hakanıdır. Alp" (alp, yiğit, kahraman, bahadır),Er" (er, erkek, adam) ve tonğa" (babür/bebür) anlamındadır. Zaman zaman Saka Hanı olarak bahsedilir.
Adı ve Tarihsel Konumu
Tunga sözcüğü aslında leopar cinsinden yırtıcı bir hayvanın adıdır. Bir yiğitlik simgesi olarak alplara isim diye verilir. Uzun saçlı olmak Tunga’yı çağrıştırdığı için alplar saç uzatırlar. Ayrıca cengaverler yırtıcı hayvanların özellikle de aslan, kaplan, pars, tunga gibi hayvanların postlarını giyerler. Bu postlar savaşçılığın sembolüdür. Alpar Tunga Han, yanında iki tane tunga (leopar) ile resmedilir, sırtında da bir post vardır, postun dişleri başının üzerinden görünür. Tüm Türk dünyasında olduğu kadar İran ve Ortadoğu halklarının pek çoğu tarafından tanınır. Selçukluların 33 atasından biri olarak sayılır. Yeraltındaki 100 sütunlu demir sarayında yaşar. Alpar sıfatıyla anılır. İran mitolojisinde adı Afrasyab olarak geçer.
Yaşamıyla ilgili bilgiler efsanelere dayanan Alp Er Tunga'nın, Turancılarca Türklerin eski atalarının soyundan geldiği öne sürülür. Ayrıca, Divân-ı Lügati't-Türk'te ve Kutadgu Bilig'de, İran destanı Şehnâme' nin kahramanlarından Efrasiyab (Afrasyab)'la aynı kişi olduğu belirtilir. Şehname'ye göre İran - Turan savaşları sırasında Zaloğlu Rüstem ile giriştiği mücadele sırasında pusuya düşürülüp öldürülmüştür. Öldürülmesiyle ilgili Alp Er Tunga Sagusu, Divân-ı Lügati't-Türk'ün çeşitli yerlerinde örnek metin olarak verildiği söylenmektedir.
Çeşitli kaynaklarda Alp Er Tunga
Orhun Yazıtlarında "Alp Er" ve "Tunga" isimleri
"tunga tigin yoghinda kiri ölürtimiz."
Alp Er ismi, Altay Dağlarından bulunan eski runik Türk yazıtlarında da bahsedilmiştir.Orhun Yazıtlarında (i, kuzey. 7, ii, doğu. 31), Kül Tigin 714 yılında Oğuzlara karşı beşinci defa yaptığı seferi başarı ile kazanınca hitabeye şöyle yazdırmıştır.
Divânu Lügati't-Türk'te Alp Er Tunga
Kaşgarlı Mahmud'un kızı olduğunu belirttikten sonra; "Çünkü Kaz'ın babası olan "تنكا الب ار Tonğa Alp Er" Afrasyap (Efrasiyab) demektir; "مءرڤ Merv" şehrini yapan zattır" sözleriyle Efrasiyab ve Alp Er Tunga'nın aynı kişiler olduğunu bildirir.
Kutadgu Bilig'de Alp Er Tunga
Yusuf Has Hacib'in Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han'a armağan olarak sunduğu Kutadgu Bilig adlı eserinde dünya hükümdarları içinde en adaletli olanların Türk hükümdarları olduğunu ve onların içinde adı meşhur olanın Taciklerin (İranlıların) Efrasiyab dedikleri Alp Er Tonga olduğunu belirtir.
Ayrıca Efrasiyab'dan şu sözlerle bahseder: "Kent: Şeher. Bu kelmeden alınaraq Qaşqar üçün "Ordu Kend" derlər. Hanın oturduğu şeher demekdir. Çünkü Afrasiyab (Efrasiyab), havası gözel olduğu üçün burada otururdu."
| Alp Er Tunga Ağıtları (Orta Türkçe) | (Günümüz Türkçesi) |
|---|---|
| Alp Er Tunga öldü mü? Isız ajun kaldı mu? Ödlek öçin aldı mu? Emdi yürek yırtılur. | Alp Er Tunga öldü mü? Dünya ıssız kaldı mı? Felek öcünü aldı mı? Şimdi yürek yırtılır. |
| Ödlek yırag közetti. Oğrun tuzağ uzattı. Begler begin azıttı. Kaçsa kah kurtulur? | Felek yarar gözetti. Gizli tuzak uzattı. Beylerbeyini kaptı. Kaçsa nasıl kurtulur? |
| Begler atın urgurup. Kadgu anı turgurup. Mengzi yüzi sargarup. Korkum angar türtülür. | Beğler atlarını yordular. Kaygı onları durdurdu. Benizleri yüzleri sarardı. Safran sürülmüş gibi oldular. |
| Uluşıp eren börleyü. Yırtıp yaka urlayu. Sıkrıp üni yırlayu. Sığtap közi örtülür. | Erler kurt gibi uludular. Hıçkırıp yaka yırttılar. Kısık seslerle haykırdılar. Ağlamaktan gözleri kapandı. |
| Könglüm için ötedi. Yitmiş yaşıg kartadı. Kiçmiş ödig irtedi. Tün kün kiçip irtelür. | Gönlüm içten yandı. Yetmiş yaş yaşlandı. Geçmiş zaman arandı. Tüm günler geçse de, Yine de aranır. |
Ali Şir Nevai'nin Tarih-i Müluk-i Acem'inde Alp Er Tunga
Avesta'da "Arjasp" (Arjāsp) şeklinde geçen karakterin Alp Er Tonga olduğunu Ali Şir Nevai'nin Tarih-i Müluk-i Acem (İran Padişahlarının Tarihi) adlı eserinde "Arjasp Binni Efrasiyab kim, Türk Padişahi erdi" şeklinde görülmektedir
Vasili Radloff'un tezi ve eleştiriler
XIX. yüzyıl sonunda eser vermiş olan Rus şarkiyatçı Radloff, Alp Er Tunga'nın "kahraman bir adam" manasında umumî bir kelime olduğunu belirtmiştir. Bu tez daha sonra eleştirilmiş ve Alp Er Tunga'nın, tarihî şahsiyetin adı olduğu öne sürülmüştür. Bazı kaynaklarda da Efrasiyab'ın Türkçe adı olduğu ileri sürülmüştür.
Mezarı
Prof. Dr. Necati Demir, 3 Ekim 2021 tarihinde yaptığı bir açıklamada; Alp Er Tunga'nın mezarının Özbekistan'ın Buhara şehrinde olduğunu öne sürmüş ve "Eldeki kaynakların bazıları, mezarın aslında direkt nerede olduğunu söylüyor. Güvenlik açısından bunu söyleyemiyorum ama ben çok da sıkıntı çekmeden gidip mezarın yerini bulabildim." şeklinde vermiştir. Demir yaptığı açıklamada Alp Er Tunga'nın mezarının yeri ile ilgili olarak 25 yıldır araştırma yaptığını, Özbekistan'a konu ile ilgili olarak araştırmaya gittiğini ve güvenlik açısından mezarın yerini söyleyemese de Özbek (y. 899-959) isimli bilginin 942'de yazdığı Efrasiyab isimli kitapta mezarın yerinden bahsettiği, kümbeti Özbekistan Cumhurbaşkanına dosya ile aktardığını belirtmiştir. Hedefinin ise söz konusu alana çok büyük bir türbe ya da mezar yaptırmak olduğunu ifade etmiştir.
Etimoloji
“Tunga sözcüğü aslında leopar cinsinden yırtıcı bir hayvanın adıdır. Bir yiğitlik simgesi olarak alplara isim diye verilir. Uzun saçlı olmak Tunga’yı çağrıştırdığı için alplar saç uzatırlar. Ayrıca cengâverler yırtıcı hayvanların özellikle de aslan, kaplan, pars, tunga gibi hayvanların postlarını giyerler. Bu postlar savaşçılığın sembolüdür. Alpar Tunga Han, yanında iki tane tunga (leopar) ile resmedilir, sırtında da bir post vardır, postun dişleri başının üzerinden görünür. Tüm Türk Dünyasında olduğu kadar, İran ve Ortadoğu haklarının pek çoğu tarafından tanınır. Selçukluların 33 atasından biri olarak sayılır. Yeraltındaki 100 sütunlu demir sarayında yaşar. Alpar (Alper) sıfatıyla anılır. İran mitolojisinde adı Afrasyab olarak geçer”.
Kaynakça
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. , Cilt I, sayfa 41: Türklerin ulusal kahraman ve büyük Hakanı
- ^ . 6 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2009.
- ^ . 6 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2009.
- ^ . 6 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2009.
- ^ Clements, William M. The Greenwood Encyclopedia of World Folklore and Folklife: Southeast Asia and India, Central and East Asia, Middle East (İngilizce) (2006 bas.). Greenwood Press. s. 432.
The first examples of this verbal tradition include the Alp ErTunga Legend, which relates how Alp Er Tunga, the Saka Khan who is thought to have lived in the seventh century prevailed against the Iranian armies.
- ^ "Bu Türk beglerinde atı belgülüg tonğa alp er erdi kutı belgülüg" - Bu Türk beyleri arasında adı meşhur ikbali ayan-beyan olanı Tonğa Alp Er idi. Kutadgu Bilig - Yusuf Has Hacib
- ^ Ahmet Zeki Validi Togan, 1932 On Mubarakshah Ghuri sayfa 852.
- ^ Kyzlasov, 2003sssfa 42.
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. , Cilt III, sayfa 149-150.
- ^ Yusuf Has Hacib. Kutadgu Bilig I Metin, Hazırlayan: R.R. Arat, Ankara.1991. sayfa 43.
- ^ Ali Şir Nevai. Tarih-i Müluk-i Acem Cilt 14. sayfa 191-195.
- ^ "Alper Tunga Destanı". yasarkiraz.webnode.com.tr. 19 Ekim 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Ekim 2022.
- ^ . 3 Ekim 2021. 3 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2021.
- ^ . 3 Ekim 2021. 3 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2021.
- ^ . 3 Ekim 2021. 3 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2021.
- ^ . iyigunler.net. 27 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2020.
Dış bağlantılar
- Divanü Lûgatit Türk ve Alp Er Tunga[]
Vikikaynak'ta Alp Er Tunga Destanı ile ilgili metin bulabilirsiniz. |
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Alp Er Tunga veya Alp Er Tonga Altay Turkcesi Ilb Er Tonga efsanevi bir Turk hakanidir Alp alp yigit kahraman bahadir Er er erkek adam ve tonga babur bebur anlamindadir Zaman zaman Saka Hani olarak bahsedilir Adi ve Tarihsel KonumuTunga sozcugu aslinda leopar cinsinden yirtici bir hayvanin adidir Bir yigitlik simgesi olarak alplara isim diye verilir Uzun sacli olmak Tunga yi cagristirdigi icin alplar sac uzatirlar Ayrica cengaverler yirtici hayvanlarin ozellikle de aslan kaplan pars tunga gibi hayvanlarin postlarini giyerler Bu postlar savasciligin semboludur Alpar Tunga Han yaninda iki tane tunga leopar ile resmedilir sirtinda da bir post vardir postun disleri basinin uzerinden gorunur Tum Turk dunyasinda oldugu kadar Iran ve Ortadogu halklarinin pek cogu tarafindan taninir Selcuklularin 33 atasindan biri olarak sayilir Yeraltindaki 100 sutunlu demir sarayinda yasar Alpar sifatiyla anilir Iran mitolojisinde adi Afrasyab olarak gecer Yasamiyla ilgili bilgiler efsanelere dayanan Alp Er Tunga nin Turancilarca Turklerin eski atalarinin soyundan geldigi one surulur Ayrica Divan i Lugati t Turk te ve Kutadgu Bilig de Iran destani Sehname nin kahramanlarindan Efrasiyab Afrasyab la ayni kisi oldugu belirtilir Sehname ye gore Iran Turan savaslari sirasinda Zaloglu Rustem ile giristigi mucadele sirasinda pusuya dusurulup oldurulmustur Oldurulmesiyle ilgili Alp Er Tunga Sagusu Divan i Lugati t Turk un cesitli yerlerinde ornek metin olarak verildigi soylenmektedir Cesitli kaynaklarda Alp Er TungaOrhun Yazitlarinda Alp Er ve Tunga isimleri tunga tigin yoghinda kiri olurtimiz Alp Er ismi Altay Daglarindan bulunan eski runik Turk yazitlarinda da bahsedilmistir Orhun Yazitlarinda i kuzey 7 ii dogu 31 Kul Tigin 714 yilinda Oguzlara karsi besinci defa yaptigi seferi basari ile kazaninca hitabeye soyle yazdirmistir Divanu Lugati t Turk te Alp Er Tunga Kasgarli Mahmud un kizi oldugunu belirttikten sonra Cunku Kaz in babasi olan تنكا الب ار Tonga Alp Er Afrasyap Efrasiyab demektir مءرڤ Merv sehrini yapan zattir sozleriyle Efrasiyab ve Alp Er Tunga nin ayni kisiler oldugunu bildirir Kutadgu Bilig de Alp Er Tunga Yusuf Has Hacib in Karahanli hukumdari Tabgac Bugra Han a armagan olarak sundugu Kutadgu Bilig adli eserinde dunya hukumdarlari icinde en adaletli olanlarin Turk hukumdarlari oldugunu ve onlarin icinde adi meshur olanin Taciklerin Iranlilarin Efrasiyab dedikleri Alp Er Tonga oldugunu belirtir Ayrica Efrasiyab dan su sozlerle bahseder Kent Seher Bu kelmeden alinaraq Qasqar ucun Ordu Kend derler Hanin oturdugu seher demekdir Cunku Afrasiyab Efrasiyab havasi gozel oldugu ucun burada otururdu Alp Er Tunga Agitlari Orta Turkce Gunumuz Turkcesi Alp Er Tunga oldu mu Isiz ajun kaldi mu Odlek ocin aldi mu Emdi yurek yirtilur Alp Er Tunga oldu mu Dunya issiz kaldi mi Felek ocunu aldi mi Simdi yurek yirtilir Odlek yirag kozetti Ogrun tuzag uzatti Begler begin azitti Kacsa kah kurtulur Felek yarar gozetti Gizli tuzak uzatti Beylerbeyini kapti Kacsa nasil kurtulur Begler atin urgurup Kadgu ani turgurup Mengzi yuzi sargarup Korkum angar turtulur Begler atlarini yordular Kaygi onlari durdurdu Benizleri yuzleri sarardi Safran surulmus gibi oldular Ulusip eren borleyu Yirtip yaka urlayu Sikrip uni yirlayu Sigtap kozi ortulur Erler kurt gibi uludular Hickirip yaka yirttilar Kisik seslerle haykirdilar Aglamaktan gozleri kapandi Konglum icin otedi Yitmis yasig kartadi Kicmis odig irtedi Tun kun kicip irtelur Gonlum icten yandi Yetmis yas yaslandi Gecmis zaman arandi Tum gunler gecse de Yine de aranir Ali Sir Nevai nin Tarih i Muluk i Acem inde Alp Er Tunga Avesta da Arjasp Arjasp seklinde gecen karakterin Alp Er Tonga oldugunu Ali Sir Nevai nin Tarih i Muluk i Acem Iran Padisahlarinin Tarihi adli eserinde Arjasp Binni Efrasiyab kim Turk Padisahi erdi seklinde gorulmektedir Vasili Radloff un tezi ve elestiriler XIX yuzyil sonunda eser vermis olan Rus sarkiyatci Radloff Alp Er Tunga nin kahraman bir adam manasinda umumi bir kelime oldugunu belirtmistir Bu tez daha sonra elestirilmis ve Alp Er Tunga nin tarihi sahsiyetin adi oldugu one surulmustur Bazi kaynaklarda da Efrasiyab in Turkce adi oldugu ileri surulmustur Mezari Prof Dr Necati Demir 3 Ekim 2021 tarihinde yaptigi bir aciklamada Alp Er Tunga nin mezarinin Ozbekistan in Buhara sehrinde oldugunu one surmus ve Eldeki kaynaklarin bazilari mezarin aslinda direkt nerede oldugunu soyluyor Guvenlik acisindan bunu soyleyemiyorum ama ben cok da sikinti cekmeden gidip mezarin yerini bulabildim seklinde vermistir Demir yaptigi aciklamada Alp Er Tunga nin mezarinin yeri ile ilgili olarak 25 yildir arastirma yaptigini Ozbekistan a konu ile ilgili olarak arastirmaya gittigini ve guvenlik acisindan mezarin yerini soyleyemese de Ozbek y 899 959 isimli bilginin 942 de yazdigi Efrasiyab isimli kitapta mezarin yerinden bahsettigi kumbeti Ozbekistan Cumhurbaskanina dosya ile aktardigini belirtmistir Hedefinin ise soz konusu alana cok buyuk bir turbe ya da mezar yaptirmak oldugunu ifade etmistir Etimoloji Tunga sozcugu aslinda leopar cinsinden yirtici bir hayvanin adidir Bir yigitlik simgesi olarak alplara isim diye verilir Uzun sacli olmak Tunga yi cagristirdigi icin alplar sac uzatirlar Ayrica cengaverler yirtici hayvanlarin ozellikle de aslan kaplan pars tunga gibi hayvanlarin postlarini giyerler Bu postlar savasciligin semboludur Alpar Tunga Han yaninda iki tane tunga leopar ile resmedilir sirtinda da bir post vardir postun disleri basinin uzerinden gorunur Tum Turk Dunyasinda oldugu kadar Iran ve Ortadogu haklarinin pek cogu tarafindan taninir Selcuklularin 33 atasindan biri olarak sayilir Yeraltindaki 100 sutunlu demir sarayinda yasar Alpar Alper sifatiyla anilir Iran mitolojisinde adi Afrasyab olarak gecer Kaynakca Atalay Besim 2006 Divanu Lugati t Turk Ankara Turk Tarih Kurumu Basimevi ISBN 975 16 0405 2 Cilt I sayfa 41 Turklerin ulusal kahraman ve buyuk Hakani 6 Mart 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Eylul 2009 6 Mart 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Eylul 2009 6 Mart 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 14 Eylul 2009 Clements William M The Greenwood Encyclopedia of World Folklore and Folklife Southeast Asia and India Central and East Asia Middle East Ingilizce 2006 bas Greenwood Press s 432 The first examples of this verbal tradition include the Alp ErTunga Legend which relates how Alp Er Tunga the Saka Khan who is thought to have lived in the seventh century prevailed against the Iranian armies Bu Turk beglerinde ati belgulug tonga alp er erdi kuti belgulug Bu Turk beyleri arasinda adi meshur ikbali ayan beyan olani Tonga Alp Er idi Kutadgu Bilig Yusuf Has Hacib Ahmet Zeki Validi Togan 1932 On Mubarakshah Ghuri sayfa 852 Kyzlasov 2003sssfa 42 Atalay Besim 2006 Divanu Lugati t Turk Ankara Turk Tarih Kurumu Basimevi ISBN 975 16 0405 2 Cilt III sayfa 149 150 Yusuf Has Hacib Kutadgu Bilig I Metin Hazirlayan R R Arat Ankara 1991 sayfa 43 Ali Sir Nevai Tarih i Muluk i Acem Cilt 14 sayfa 191 195 Alper Tunga Destani yasarkiraz webnode com tr 19 Ekim 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Ekim 2022 3 Ekim 2021 3 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Ekim 2021 3 Ekim 2021 3 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Ekim 2021 3 Ekim 2021 3 Ekim 2021 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 3 Ekim 2021 iyigunler net 27 Ekim 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 28 Kasim 2020 Dis baglantilarDivanu Lugatit Turk ve Alp Er Tunga olu kirik baglanti Vikikaynak ta Alp Er Tunga Destani ile ilgili metin bulabilirsiniz