Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Mart 2020) () |
Ayçiçeği (Helianthus annuus), Günebakan, Gündoğdu veya Günçiçeği, papatyagiller (Asteraceae) familyasından çekirdekleri ve yağı için yetiştirilen sarı çiçekli bir tarım bitkisidir.
| Ayçiçeği | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Mavi gökyüzü önünde bir ayçiçeği. Çapı yaklaşık 15 cm'dir. | ||||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
Helianthus annuus L. |
Ayçiçeği tarımı
Ayçiçeği dünyada ve Türkiye'de en önemli yağ bitkilerinden biridir. Marmara Bölgesi'nde daha çok yetiştirilir. Trakya Bölgesi'nde yoğunluk gösterir. Ayçiçeğinin üstündeki çekirdekler fabrikalarda işlenerek satılır.
Ayçiçeği dünyada ve Türkiye'de en önemli yağ bitkilerinden biri olup, Türkiye'de genelde yağlık olarak yetiştirilir. Yağlık olarak ekiminin % 70'inden fazlası Trakya ve Marmara bölgesindedir.
İklim ve toprak istekleri
Ayçiçeği, yetişme periyodu boyunca (100-150 gün) 2600-2850 °C civarında toplam sıcaklık ister. Derin ve kazık kök sistemine sahip olması nedeniyle, kuraklığa dayanımı fazladır. Her türlü toprakta yetişmesine rağmen, iyi drenajlı, nötr PH (6,5 - 7,5)'a sahip ve su tutması yüksek toprakları daha fazla sever. Taban suyu yüksek, asitli topraklardan hoşlanmaz. Tuzluluğa dayanması ortadır.
Ayçiçeğinin çimlenmesi için en az toprak sıcaklığı 8-10 °C olmalıdır. Bu nedenle genelde Nisan ayı başı-Mayıs ortası arasında ekimi yapılır. Erken ekim, verimi önemli ölçüde arttırır. Ayçiçeği soğuğa dayanıklı olup, genelde ilk donlardan 4-6 yapraklı devreye kadar zarar görmez. Ancak ısının -4 °C nin altına düşmesiyle oluşan dondan oldukça fazla etkilenir.
Gübreleme
Optimum verim için bölge koşullarında yapılan araştırmalarda 7–8 kg. saf azot (N) ve aynı miktarda fosfor yeterli olur. Ancak sulu koşullarda bu miktarları arttırmak gerekir. yapılıp tarlanın besin maddesi içeriği belirtildikten sonra gübre uygulamak son derece önemlidir. Eğer toprakta yeterli miktarda fosfor varsa 7–8 kg. saf azotu içeren 15–16 kg. üre (% 46 N) veya 25–30 kg. Amonyum nitrat (%26 N) gübresi serpilerek karıştırılır ve ardından ekim yapılır. Eğer toprakta genelde potasyumca zengin olması nedeniyle, bu besin maddesine içeren gübre tavsiye edilmez. Ancak toprak tahlil sonucu bu besin maddesinin eksikliği belirtiliyorsa, topraktaki mevcut duruma da bağlı olarak, yeterli miktarda 15-15-15 gübresi uygulamak gerekir. Çünkü kompoze gübrelerin üzerindeki üç rakam sırasıyla N-P-K yani Azot - Fosfor - Potasyum besin madde oranına göre ucuz olan gübre tercih edilmelidir.
Ekim ve tohumluk
İyi bir tohum yatağı hazırladıktan sonra, ayçiçeğinde pnömatik mibzerlerle ekim yapılır. Yapılan araştırmalar sonucunda; sonbaharda soklu pulluk ile sürüm, ilkbaharda kazayağı ve ardından tırmık ile yapılan tohum yatağı hazırlığı en ekonomik toprak işleme yöntemi olarak belirlenmiştir. Yabancı ot ilacı için genelde terkipli ilaçlar ekim öncesi uygulanır. Ancak ilaç uygulandıktan sonra mutlaka tırmık veya benzeri bir ikinci sınıf toprak işleme aletiyle karıştırılmalıdır. Ayrıca yabancı ot mücadelesi için bitkiler 25 – 30 cm. olduğu zaman çapa makinesi ile ara çapası yapılır.
Yapılan araştırmalar, sıra arası 70 cm. ve sıra üzerinin 30–35 cm. olduğu bir ekim sıklığıyla sağlanan 4500-5000 da civarında bir bitki popülasyonunun en yüksek verimi verdiğini ortaya koşmuştur. Hibrit tohumluklar yüksek verim potansiyeline sahip, aynı günlerde çiçeklenip, olgunlaşır ve aynı kalitede ürün verirler. Piyasada değişik firmalara ait birçok yağlık hibrit ayçiçeği çeşidi bulunmaktadır. Tohum iriliği arttıkça dekara atılacak tohum miktarı da artar. Aslında iri tohumun, özellikle uygun olmayan iklim ve toprak koşullarında, çimlenme gücünün biraz daha fazla olmasından başka bir avantaja sahip değildir. Dekara atılan tohum miktarı tohum iriliğine bağlı olarak 400 gr/da civarındadır.
Ayçiçeği topraktan fazla miktarda besin maddesi kaldırır. Bu nedenle üst üste ayçiçeği ekiminden kaçınılmalıdır. Bundan dolayı, genelde Buğday-Ayçiçeği ekim nöbeti uygulanır.
Tablanın biraz eğik olması, yani yere doğru bakması, kuş zararını ve güneşten kaynaklanan tabla yanıklığını azaltır. Bu nedenle, bu tip hibrit çeşitler kuş zararının yoğun olarak hissedildiği yerlerde tercih edilmelidir.
Sulama
Ayçiçeği bitkisinin su ihtiyacı, yetişme periyodu boyunca yaklaşık 700–800 mm. civarındadır. Bu nedenle yüksek ve arzulanan verimi alabilmek için yağışın az olduğu yıllarda aradaki farkın, sulamaya uygun yerlerde, mutlaka sulama suyuyla verilmesi gerekir. Toprakta bitkilerin su ihtiyaçları toprak tansiyonemetresiyle ölçülür. Ayçiçeğinde en hassas devre, çiçeklenme öncesi tablaların oluşmaya başladığı devre ile süt olum devresi arasıdır. Bu devrede oluşan, suya olan stres, verimde geri gelmeyecek kayıplar ortaya çıkarır. Özellikle suya duyulan bu ihtiyaç çiçeklenme zamanında en üst seviyeye çıkar. Bundan dolayı bu devrelerde yağış yoksa, yüksek verim için ayçiçeği mutlaka sulanmadır. Yirmişer gün arayla yapılan sulamaların verimi arttırdığı Denizli Baklan Ovası'ndaki Dağallı çiftçiler tarafından denenmiş ve görülmüştür. 40 cm olduktan sonra her 20 günde bir sulama yapılmalıdır.
Eğer sulama yapılacaksa, bitkiler 45–50 cm. boyunda bir sulama, tabla teşekkül ettiği devrede süt ve olum devresinde yapılacak olan birer sulama ile toplam üç defa su verilmesi verimi %100 oranında arttırır. Özellikle sulanan alanlarda dekara atılan bitki sayısını ve verilecek gübre miktarını bir miktarı arttırmak verim artışı için gerekli diğer faktörlerdir.
Hastalık ve zararlıları
Ayçiçeğinin en önemli zararlısı parazitidir. Ancak bu parazite dayanıklı hibritler piyasada mevcuttur. Bunun yanında diğer hastalıklar ayçiçeği mildiyösü, sap, kök ve tabla çürüklükleridir. Ayçiçeği mildiyösüne karşı hibrit tohumlar ilaçlı olup, ancak özellikle sulu alanlarda ortaya çıkan 'ya karşı dayanıklı çeşit olmayıp, ilaçlı mücadelesi de yoktur.
Ayçiçeği tablasının arkası ve brakte yapraklarının % 50'si kahverengi renge dönüştüğünde ayçiçeği olgunluğa erişmiş olur. Ancak hasadın yapılabilmesi için tablanın, gövdenin ve yaprakların tamamen kahverengi renge dönüşmüş olması ve tanedeki nem oranının % 9-10'a düşmesi gereklidir. Çünkü ayçiçeği yağlı tohuma sahip olduğu için yüksek nemde depolandığında, taneler kısa zamanda kızışır ve bozulur. Bu nedenle hasatta tane neminin % 10'un altında olması son derece önemlidir. Zamanında yapılmayan hasat özellikle bazı çeşitlerde tane dökmeye sebep olacağından, ayçiçeği hasadı fazla geciktirilmemelidir.
Ayçiçeğinden kuru şartlarda 100-150 Kg/da, sulu şartlarda 250-400 Kg/da. ürün elde edilebilir. Ayçiçeği hasadı buğday biçer döverlerinde yapılan ufak değişiklik ve uygun ayarlama ile kolayca yapılır.
Çiçekçik dizilişinin matematiksel modeli
Ayçiçeğinin kafasında bulunan çiçekçiklerin modeli 1979'da tarafından öne sürülmüştür. Bu modelin kutupsal koordinat sistemi ile olan ifadesi aşağıdaki gibidir.
Denklemde θ açı, r yarıçap ya da merkeze olan uzaklık ve n ise çiçekçiğin indeks numarasıdır. İfadedeki c ise sabit bir ölçekleme katsayısıdır. İfade formunu vermektedir. 137.5°'lik açı ise altın oran ile ilişkilidir. Bu matematiksel model, ayçiçeklerinin bilgisayar grafiği temsillerini üretmek için kullanılmıştır.
Kaynakça
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Aycicegi haber gazete kitap akademik JSTOR Mart 2020 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Aycicegi Helianthus annuus Gunebakan Gundogdu veya Guncicegi papatyagiller Asteraceae familyasindan cekirdekleri ve yagi icin yetistirilen sari cicekli bir tarim bitkisidir AycicegiMavi gokyuzu onunde bir aycicegi Capi yaklasik 15 cm dir Biyolojik siniflandirmaAlem PlantaeBolum Magnoliophyta Kapali tohumlular Sinif Magnoliopsida Iki cenekliler Takim AsteralesFamilya Asteraceae Papatyagiller Alt familya AsteroideaeOymak HeliantheaeCins HelianthusTur H annuusIkili adlandirmaHelianthus annuus L AycicegiAycicegi tarimiAycicegi dunyada ve Turkiye de en onemli yag bitkilerinden biridir Marmara Bolgesi nde daha cok yetistirilir Trakya Bolgesi nde yogunluk gosterir Ayciceginin ustundeki cekirdekler fabrikalarda islenerek satilir Aycicegi dunyada ve Turkiye de en onemli yag bitkilerinden biri olup Turkiye de genelde yaglik olarak yetistirilir Yaglik olarak ekiminin 70 inden fazlasi Trakya ve Marmara bolgesindedir Iklim ve toprak istekleriAycicegi yetisme periyodu boyunca 100 150 gun 2600 2850 C civarinda toplam sicaklik ister Derin ve kazik kok sistemine sahip olmasi nedeniyle kurakliga dayanimi fazladir Her turlu toprakta yetismesine ragmen iyi drenajli notr PH 6 5 7 5 a sahip ve su tutmasi yuksek topraklari daha fazla sever Taban suyu yuksek asitli topraklardan hoslanmaz Tuzluluga dayanmasi ortadir Ayciceginin cimlenmesi icin en az toprak sicakligi 8 10 C olmalidir Bu nedenle genelde Nisan ayi basi Mayis ortasi arasinda ekimi yapilir Erken ekim verimi onemli olcude arttirir Aycicegi soguga dayanikli olup genelde ilk donlardan 4 6 yaprakli devreye kadar zarar gormez Ancak isinin 4 C nin altina dusmesiyle olusan dondan oldukca fazla etkilenir GubrelemeOptimum verim icin bolge kosullarinda yapilan arastirmalarda 7 8 kg saf azot N ve ayni miktarda fosfor yeterli olur Ancak sulu kosullarda bu miktarlari arttirmak gerekir yapilip tarlanin besin maddesi icerigi belirtildikten sonra gubre uygulamak son derece onemlidir Eger toprakta yeterli miktarda fosfor varsa 7 8 kg saf azotu iceren 15 16 kg ure 46 N veya 25 30 kg Amonyum nitrat 26 N gubresi serpilerek karistirilir ve ardindan ekim yapilir Eger toprakta genelde potasyumca zengin olmasi nedeniyle bu besin maddesine iceren gubre tavsiye edilmez Ancak toprak tahlil sonucu bu besin maddesinin eksikligi belirtiliyorsa topraktaki mevcut duruma da bagli olarak yeterli miktarda 15 15 15 gubresi uygulamak gerekir Cunku kompoze gubrelerin uzerindeki uc rakam sirasiyla N P K yani Azot Fosfor Potasyum besin madde oranina gore ucuz olan gubre tercih edilmelidir Ekim ve tohumlukIyi bir tohum yatagi hazirladiktan sonra ayciceginde pnomatik mibzerlerle ekim yapilir Yapilan arastirmalar sonucunda sonbaharda soklu pulluk ile surum ilkbaharda kazayagi ve ardindan tirmik ile yapilan tohum yatagi hazirligi en ekonomik toprak isleme yontemi olarak belirlenmistir Yabanci ot ilaci icin genelde terkipli ilaclar ekim oncesi uygulanir Ancak ilac uygulandiktan sonra mutlaka tirmik veya benzeri bir ikinci sinif toprak isleme aletiyle karistirilmalidir Ayrica yabanci ot mucadelesi icin bitkiler 25 30 cm oldugu zaman capa makinesi ile ara capasi yapilir Yapilan arastirmalar sira arasi 70 cm ve sira uzerinin 30 35 cm oldugu bir ekim sikligiyla saglanan 4500 5000 da civarinda bir bitki populasyonunun en yuksek verimi verdigini ortaya kosmustur Hibrit tohumluklar yuksek verim potansiyeline sahip ayni gunlerde ciceklenip olgunlasir ve ayni kalitede urun verirler Piyasada degisik firmalara ait bircok yaglik hibrit aycicegi cesidi bulunmaktadir Tohum iriligi arttikca dekara atilacak tohum miktari da artar Aslinda iri tohumun ozellikle uygun olmayan iklim ve toprak kosullarinda cimlenme gucunun biraz daha fazla olmasindan baska bir avantaja sahip degildir Dekara atilan tohum miktari tohum iriligine bagli olarak 400 gr da civarindadir Aycicegi topraktan fazla miktarda besin maddesi kaldirir Bu nedenle ust uste aycicegi ekiminden kacinilmalidir Bundan dolayi genelde Bugday Aycicegi ekim nobeti uygulanir Tablanin biraz egik olmasi yani yere dogru bakmasi kus zararini ve gunesten kaynaklanan tabla yanikligini azaltir Bu nedenle bu tip hibrit cesitler kus zararinin yogun olarak hissedildigi yerlerde tercih edilmelidir SulamaAycicegi cekirdegi Aycicegi bitkisinin su ihtiyaci yetisme periyodu boyunca yaklasik 700 800 mm civarindadir Bu nedenle yuksek ve arzulanan verimi alabilmek icin yagisin az oldugu yillarda aradaki farkin sulamaya uygun yerlerde mutlaka sulama suyuyla verilmesi gerekir Toprakta bitkilerin su ihtiyaclari toprak tansiyonemetresiyle olculur Ayciceginde en hassas devre ciceklenme oncesi tablalarin olusmaya basladigi devre ile sut olum devresi arasidir Bu devrede olusan suya olan stres verimde geri gelmeyecek kayiplar ortaya cikarir Ozellikle suya duyulan bu ihtiyac ciceklenme zamaninda en ust seviyeye cikar Bundan dolayi bu devrelerde yagis yoksa yuksek verim icin aycicegi mutlaka sulanmadir Yirmiser gun arayla yapilan sulamalarin verimi arttirdigi Denizli Baklan Ovasi ndaki Dagalli ciftciler tarafindan denenmis ve gorulmustur 40 cm olduktan sonra her 20 gunde bir sulama yapilmalidir Aycicegi cekirdegi kabuksuz sol ve kabuklu sag Eger sulama yapilacaksa bitkiler 45 50 cm boyunda bir sulama tabla tesekkul ettigi devrede sut ve olum devresinde yapilacak olan birer sulama ile toplam uc defa su verilmesi verimi 100 oraninda arttirir Ozellikle sulanan alanlarda dekara atilan bitki sayisini ve verilecek gubre miktarini bir miktari arttirmak verim artisi icin gerekli diger faktorlerdir Hastalik ve zararlilariAyciceginin en onemli zararlisi parazitidir Ancak bu parazite dayanikli hibritler piyasada mevcuttur Bunun yaninda diger hastaliklar aycicegi mildiyosu sap kok ve tabla curuklukleridir Aycicegi mildiyosune karsi hibrit tohumlar ilacli olup ancak ozellikle sulu alanlarda ortaya cikan ya karsi dayanikli cesit olmayip ilacli mucadelesi de yoktur Aycicegi tablasinin arkasi ve brakte yapraklarinin 50 si kahverengi renge donustugunde aycicegi olgunluga erismis olur Ancak hasadin yapilabilmesi icin tablanin govdenin ve yapraklarin tamamen kahverengi renge donusmus olmasi ve tanedeki nem oraninin 9 10 a dusmesi gereklidir Cunku aycicegi yagli tohuma sahip oldugu icin yuksek nemde depolandiginda taneler kisa zamanda kizisir ve bozulur Bu nedenle hasatta tane neminin 10 un altinda olmasi son derece onemlidir Zamaninda yapilmayan hasat ozellikle bazi cesitlerde tane dokmeye sebep olacagindan aycicegi hasadi fazla geciktirilmemelidir Ayciceginden kuru sartlarda 100 150 Kg da sulu sartlarda 250 400 Kg da urun elde edilebilir Aycicegi hasadi bugday bicer doverlerinde yapilan ufak degisiklik ve uygun ayarlama ile kolayca yapilir Cicekcik dizilisinin matematiksel modelin 1 500 icin Vogel illustrasyon modeli Ayciceginin kafasinda bulunan cicekciklerin modeli 1979 da tarafindan one surulmustur Bu modelin kutupsal koordinat sistemi ile olan ifadesi asagidaki gibidir r cn displaystyle r c sqrt n 8 n 137 5 displaystyle theta n times 137 5 circ Denklemde 8 aci r yaricap ya da merkeze olan uzaklik ve n ise cicekcigin indeks numarasidir Ifadedeki c ise sabit bir olcekleme katsayisidir Ifade formunu vermektedir 137 5 lik aci ise altin oran ile iliskilidir Bu matematiksel model ayciceklerinin bilgisayar grafigi temsillerini uretmek icin kullanilmistir Kaynakca Vogel H 1979 A better way to construct the sunflower head Mathematical Biosciences 44 44 ss 179 189 doi 10 1016 0025 5564 79 90080 4 1990 Springer Verlag ss 101 107 ISBN 978 0387972978 19 Mayis 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 9 Eylul 2009