Amonyum nitrat, amonyum ve nitrat iyonlarından oluşan, NH4NO3 formülüne sahip yüksek patlayıcı bir kimyasal bileşiktir. Higroskopik özellikte ve beyaz kristal bir katı olarak oluşturmasa da suda çok çözünür. Ağırlıklı olarak, tarımda yüksek azotlu gübre olarak kullanılmaktadır. 2017 yılında küresel üretimi 21.6 milyon ton olarak tahmin edildi.
Adlandırmalar | |
---|---|
Amonyum nitrat | |
Tanımlayıcılar | |
| |
3D model (JSmol) |
|
ChEBI |
|
ChEMBL |
|
ChemSpider |
|
ECHA InfoCard | 100.026.680 |
EC Numarası |
|
PubChem CID |
|
RTECS numarası |
|
UNII |
|
UN numarası | 0222 – > %0.2 yanıcı maddelerle 1942 – ≤ %0.2 yanıcı maddelerle 2067 – gübreler 2426 – sıvı |
CompTox Bilgi Panosu (EPA) |
|
| |
| |
Özellikler | |
Molekül formülü | NH4NO3 |
Molekül kütlesi | 80,043 g/mol |
Görünüm | renksiz |
Yoğunluk | 1,725 g/cm3 (20 °C) |
Erime noktası | 169,6 °C (337,3 °F; 442,8 K) |
Kaynama noktası | 210 °C (410 °F; 483 K) bozunur |
Çözünürlük (su içinde) | Endotermik 118 g/100 ml (0 °C) 150 g/100 ml (20 °C) 297 g/100 ml (40 °C) 410 g/100 ml (60 °C) 576 g/100 ml (80 °C) 1024 g/100 ml (100 °C) |
-33,6•10−6 cm3/mol | |
Yapı | |
Patlayıcı verileri | |
çok düşük | |
çok düşük | |
Patlama hızı | 2500 m/s |
Tehlikeler | |
İş sağlığı ve güvenliği (OHS/OSH): | |
Ana tehlikeler | Patlayıcı, Oksitleyici |
GHS etiketleme sistemi: | |
Piktogramlar | |
İşaret sözcüğü | Tehlike |
Tehlike ifadeleri | H201, H271, H319 |
Önlem ifadeleri | P220, P221, P264, P271, P280, P372 |
NFPA 704 (yangın karosu) | |
Öldürücü doz veya konsantrasyon (LD, LC): | |
LD50 ((medyan doz)) | 2085–5300 mg/kg (oral, sıçan ve fareler) |
Benzeyen bileşikler | |
Diğer anyonlar | |
Diğer katyonlar | Sodyum nitrat Potasyum nitrat |
Benzeyen bileşikler | Amonyum perklorat |
Aksi belirtilmediği sürece madde verileri, Standart sıcaklık ve basınç koşullarında belirtilir (25 °C [77 °F], 100 kPa). | |
Diğer önemli kullanımı, madencilik, taş ocakçılığı ve inşaat yapımında kullanılan patlayıcı madde karışımlarının bir bileşenidir. Kuzey Amerika'da kullanılan patlayıcıların % 80'ini oluşturan popüler bir endüstriyel patlayıcı olan ANFO'nun ana bileşenidir; benzer formülasyonlar, el yapımı patlayıcılarda kullanılmıştır.
Birçok ülke, kötüye kullanım potansiyeline ilişkin endişeler nedeniyle tüketici başvurularında kullanımını aşamalı olarak durdurmaktadır. 20. yüzyılın başından beri binlerce insanın ölümüne sebep olmuştur.
Oluşumu
Amonyum nitrat, Şili’deki Atacama Çölünün en kurak bölgelerinde doğal mineral – güherçilenin amonyum benzeri – olarak, genellikle yerdeki bir kabuk olarak veya diğer nitrat, iyodat ve ile birlikte bulunur. Amonyum nitrat geçmişte oradan çıkarıldıysa da günümüzde kullanılan amonyum nitratın neredeyse %100’ü sentetiktir.
Üretimi, reaksiyonları ve kristal fazları
Amonyum nitratın endüstriyel üretimi amonyakın nitrik asitle asit-baz reaksiyonunu gerektirir:
- HNO3 + NH3 → NH4NO3
Amonyak susuz haliyle (gaz) ve nitrik asit derişik olarak kullanılır. Reaksiyon şiddetli gerçekleştiği için son derece ekzotermiktir. Tipik olarak, yaklaşık %83’lük derişimde çözelti oluşturulduktan sonra, dereceye göre % 95 - 99.9 konsantrasyonunda (erimiş AN), amonyum nitrat (AN) bırakmak için fazla su buharlaştırılır. Erimiş AN daha sonra bir "pril" veya küçük taneler veyahutta döner bir tambur içinde püskürtme ve yuvarlama yoluyla granüller haline getirilir. Priller veya granüller ayrıca kurutulabilir, soğutulabilir ve daha sonra kekleşmeyi önlemek için kaplanabilir. Bu priller veya granüller, ticarette tipik AN ürünleridir.
Bu işlem için gerekli amonyak, azot ve hidrojenden Haber işlemi ile elde edilir. Haber işlemi ile üretilen amonyak, Ostwald işlemi ile nitrik aside oksitlenebilir. Başka bir üretim yöntemi, nitrofosfat işleminin bir çeşididir:
Kalsiyum karbonat ve amonyum nitrat ürünleri, ayrı ayrı saflaştırılabilir veya karma gübre olarak adıyla satılabilir.
Amonyum nitrat yer değiştirme reaksiyonları yoluyla da yapılabilir:
Reaksiyonları
Amonyum nitrat bir tuz olduğu için, hem NH4+ katyonu hem de NO3− anyonu kimyasal reaksiyonlarda yer alabilir.
Katı amonyum nitrat ısındığında ayrışır. Yaklaşık 300 °C'nin altındaki sıcaklıklarda, bozunma esas olarak nitröz oksit ve su üretir:
- NH4NO3 → N2O + 2H2O
Daha yüksek sıcaklıklarda, aşağıdaki reaksiyon baskındır.
- 2NH4NO3 → 2N2 + O2 + 4H2O
Her iki ayrışma reaksiyonu da ekzotermiktir ve ürünleri gazdır. Belirli koşullar altında, bu ayrışma sürecinin patlayıcı hale gelmesiyle bir yol açabilir. Bu denetimsiz tepkimenin sonucu olarak, can kaybıyla birlikte birçok meydana gelmiştir.
Bir patlama bulutundaki kırmızı-turuncu renk, ikincil bir reaksiyon ürünü olan azot dioksitten kaynaklanır.
Kristal fazları
Birkaç kristalli amonyum nitrat fazı gözlemlenmiştir. Atmosferik basınç altında aşağıdakiler meydana gelir.
Faz Sıcaklık (°C) Simetri (sıvı) (169.6’nin üstü) I 169.6 - 125.2 kübik II 125.2 - 84.2 tetragonal III 84.2 - 32.3 α-rombik IV 32.3 - −16.8 β-rombik V −16.8’nın altında tetragonal
Hem β-rombik hem de α-rombik formlar potansiyel olarak dünyanın birçok yerinde ortam sıcaklığında bulunur, ancak yoğunlukta % 3.6 fark vardır. Sonuç olarak, amonyum nitratın bu faz geçişi ve hacim değişikliği katılması oluşumu katı yakıtlı roket motoru itici yakıtında çatlakları geliştirir. Bu nedenle, stabilizatör olarak metal halojenürleri içeren faz stabilize amonyum nitrat (PSAN) araştırılmıştır.
Kullanım alanları
Gübre
Amonyum nitrat NPK oranı 34-0-0 (%34 azot) olan önemli bir gübredir.Üre’den (46-0-0) daha az konsantredir ve amonyum nitrata hafif bir taşıma dezavantajı verir. Amonyum nitratın üreye göre avantajı, daha kararlı olması ve azotu atmosfere hızla kaybetmemesidir.
Patlayıcı madde
Amonyum nitrat, bazı patlayıcılarda bulunan bir bileşendir. Amonyum nitrat içeren patlayıcı örnekleri şunları içerir:
- (amonyum nitrat ve hidrazin roket yakıtı)
- (amonyum nitrat ve TNT)
- (amonyum nitrat ve alüminyum tozu)
- (amonyum nitrat, TNT ve RDX)
- ANFO (amonyum nitrat ve fuel oil)
- DBX (amonyum nitrat, RDX, TNT ve alüminyum tozu)
- (amonyum nitrat ve )
- (amonyum nitrat, TNT ve alüminyum tozu)
- (amonyum nitrat, , Nitroselüloz, Dibütil ftalat ve yakıt)
Fuel oil ile karışımı
ANFO, yaygın endüstriyel patlayıcı olarak kullanılan % 94 amonyum nitrat ("AN") ve % 6 fuel oil ("FO") karışımıdır.:1, taş ocakçılığı, metal madenciliği ve inşaat yapımında ANFO'nun düşük maliyeti ve kullanım kolaylığının avantajlarının, suya dayanıklılık, oksijen dengesi, yüksek patlama hızı ve küçük çaplarda performans gibi geleneksel endüstriyel patlayıcıların sunduğu faydalardan daha önemli olduğu basit uygulamalarda kullanılır.:2
Terörizm
1970 yılında Madison, Wisconsin’deki , 1995 yılında , 2003 İstanbul saldırılarında, , 2011 Oslo bombalamasında ve amonyum nitrat bazlı patlayıcılar kullanıldı.
Kasım 2009’da, Pakistan’ın Hayber Pahtunhva (NWFP) eyaleti, , , , Çitral ve NWFP’nin bölgelerini içeren eski amonyum sülfat, amonyum nitrat ve gübrelerinin militanlar tarafından patlayıcı yapmak için kullanıldığına dair raporların ardından bu gübrelere yasak getirdi. Bu yasaklar nedeniyle, isyancılar patlayıcı madde yapımında gübreden daha çok potasyum klorat kullanmaya başladılar.
Özelleşmiş kullanımlar
Amonyum nitrat, suda çözünmesi oldukça endotermik olduğundan bazı kullanılır. Ayrıca guanidin nitrat gibi bağımsız patlayıcı "yakıtlar" ile kombinasyon halinde, tarafından üretilen hava yastığının şişiricilerinde daha ucuz (ancak daha az kararlı) bir alternatif olarak kullanıldı ve 14 kişiyi öldürdükten sonra güvensiz olduğundan dolayı bu ürünler geri çağrılmıştır.
adı verilen nitrik asitli bir amonyum nitrat çözeltisi, yaygın tek bazlı itici yakıt olan hidrazine daha enerjik bir alternatif olarak uzay araçlarında kullanım için umut verdi. 1960'larda bir dizi deneme yapıldı, ancak madde NASA tarafından kabul edilmedi.
Güvenlik, kullanma ve depolama
Amonyum nitratın depolanması ve kullanılması için çok sayıda güvenlik yönergesi mevcuttur. Sağlık ve güvenlik verileri, tedarikçilerden ve çeşitli yönetimlerden temin edilebilen güvenlik bilgi formunda gösterilir.
Saf amonyum nitrat nitrat yanmaz, ancak güçlü bir oksitleyici olarak organik (ve bazı inorganik) maddelerin yanmasını destekler ve hızlandırır. Yanıcı maddelerin yakınında depolanmamalıdır.
Amonyum nitrat, ortam sıcaklığında ve basıncında birçok koşulda kararlı iken, güçlü bir ateşleyici başlangıç yüküyle patlayabilir. Yüksek patlayıcıların veya patlatma maddelerinin yakınında depolanmamalıdır.
Erimiş amonyum nitrat, özellikle yanıcı maddeler, yanıcı sıvılar, asitler, kloratlar, klorürler, kükürt, metaller, odun kömürü ve talaş gibi uyumsuz maddelerle bulaştığında şok ve patlamaya karşı çok hassastır.
Kloratlar, ve metal sülfürler gibi belirli maddelerle teması, yakındaki yanıcı maddeleri tutuşturabilecek veya patlayabilecek kuvvetli ve hatta şiddetli ayrışmaya neden olabilir.
Amonyum nitrat eridikten sonra ayrışmaya başlar ve , HNO3, NH3 ve H2O oluşur. Kapalı bir alanda ısıtılmamalıdır. Ayrışmadan kaynaklanan ısı ve basınç, patlamaya duyarlılığı artırır ve ayrışma hızını artırır. 80 atmosferde patlama meydana gelebilir. Bulaşma bunu 20 atmosfere indirebilir.
Amonyum nitrat %59.4 sahiptir ve bunun üzerinde atmosferdeki nemi emer. Bu nedenle, amonyum nitratın sıkıca kapatılmış bir kapta saklanması önemlidir. Aksi takdirde, büyük, katı bir kütle halinde taşlaşabilir. Amonyum nitrat sıvılaşmak için yeterli nemi emebilir. Amonyum nitratın diğer bazı gübrelerle karıştırılması kritik bağıl nemi düşürebilir.
Maddenin patlayıcı olarak kullanılma potansiyeli, yasal önlemlere yol açmıştır. Örneğin, Avustralya'da, Tehlikeli Maddeler Yönetmeliği, bu tür maddelerle ilgili lisanslamayı uygulamak için Ağustos 2005'te yürürlüğe girdi. Lisanslar, herhangi bir kötüye kullanımı önlemek için uygun güvenlik önlemleri alınarak yalnızca başvuru sahiplerine (endüstri) verilir. Bireysel kullanım olmayacak şekilde eğitim ve araştırma amaçlı gibi ek kullanımlar da düşünülebilir. Maddeyle ilgilenme ruhsatına sahip çalışanların yine de yetkili personel tarafından denetlenmesi ve bir ruhsat verilmeden önce güvenlik ve ulusal polis kontrolünden geçmeleri gerekmektedir.
Sağlık tehlikeleri
Sağlık ve güvenlik verileri, tedarikçilerden temin edilebilen ve internette bulunabilen malzeme güvenlik bilgi formunda gösterilir.
Amonyum nitrat sağlığa zararlı değildir ve genellikle gübre ürünlerinde kullanılır.
Amonyum nitratın LD50’si 2217 mg/kg’dır. Bu değeri karşılaştırmak gerekirse, sofra tuzunun yaklaşık üçte ikisi kadardır.
Felaketler
Amonyum nitrat ısıtıldığında, patlamadan, nitröz oksit gazlarına ve su buharına ayrışır. Bununla birlikte, patlama ile patlayarak ayrışması sağlanabilir. Maddenin büyük miktarda stoklanması, destekleyici oksitlenmeleri nedeniyle de büyük bir yangın riski oluşturabilir, bu durum kolayca patlamaya neden olabilir. Patlamalar nadir değildir: çoğu yıl nispeten küçük olaylar meydana gelir ve birkaç büyük ve yıkıcı patlama da meydana gelir. Örnekler arasında, 1921 yılı ( biri), 1947 yılı , Çin’deki ve 2020 Beyrut patlamaları sayılabilir.
Amonyum nitrat iki mekanizma yoluyla patlayabilir:
- Şoktan patlamaya geçiş. Bir amonyum nitrat kütlesi içinde veya bu kütleyle temas halinde olan patlayıcı bir yük, amonyum nitratın patlamasına neden olur. Bu tür felaketlerin örnekleri , (bugünkü Sayreville, New Jersey), ve patlamalarıdır.
- . Amonyum nitrat patlaması, amonyum nitrata sıçrayan bir yangından (; Brest; ; ; Beyrut) veya yangın sırasında yanıcı bir maddeyle karışan amonyum nitrattan (, Cherokee, ) kaynaklanır. Yangından patlamaya başarılı bir şekilde geçiş için yangının en azından bir dereceye kadar sınırlanmış olması gerekir.
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ Pradyot Patnaik. Handbook of Inorganic Chemicals. McGraw-Hill, 2002,
- ^ Martel, B.; Cassidy, K. (2004). Chemical Risk Analysis: A Practical Handbook. Butterworth–Heinemann. s. 362. ISBN .
- ^ Karl-Heinz Zapp "Ammonium Compounds" in Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry 2012, Wiley-VCH, Weinheim. DOI:10.1002/14356007.a02_243
- ^ Ammonium nitrate sold by ton as U.S. regulation is stymied. 28 Şubat 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde . – The Dallas Morning News
- ^ "Archived copy" (PDF). 23 Ocak 2012 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 11 Kasım 2008.
- ^ Greenwood, Norman N.; Earnshaw, Alan (1997). Chemistry of the Elements (2. bas.). Butterworth-Heinemann. s. 469. ISBN .
- ^ a b "The chemistry behind the Beirut explosion". 14 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 12 Ağustos 2020.
- ^ Choi, C. S.; Prask, H. J. (1983). "The structure of ND4NO3 phase V by neutron powder diffraction". Acta Crystallographica B. 39 (4): 414-420. doi:10.1107/S0108768183002669 .
- ^ Kumar, Pratim (Aralık 2019). "Advances in phase stabilization techniques of AN using KDN and other chemical compounds for preparing green oxidizers". Defence Technology. 15 (6): 949-957. doi:10.1016/j.dt.2019.03.002.
- ^ (PDF). 24 Aralık 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2012.
- ^ a b Cook, Melvin A. (1974). The Science of Industrial Explosives. IRECO Chemicals. s. 1. ASIN B0000EGDJT.
- ^ Brook, Tom Vanden. "Afghan bomb makers shifting to new explosives for IEDs". USA TODAY. 26 Haziran 2013 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Ağustos 2020.
- ^ US 5531941
- ^ Airbag Compound Has Vexed Takata for Years 26 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde . – The New York Times
- ^ A Cheaper Airbag, and Takata's Road to a Deadly Crisis. 10 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde . – The New York Times
- ^ a b c d Chemical Advisory: Safe Storage, Handling, and Management of Ammonium Nitrate 26 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde . United States Environmental Protection Agency
- ^ "Storing and handling ammonium nitrate" (PDF). 4 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 22 Mart 2006.
- ^ "Ammonium nitrate MSDS". 18 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Ağustos 2020.
- ^ Pradyot Patnaik (2002). Handbook of Inorganic Chemicals. McGraw-Hill. ISBN .
- ^ "Ammonium nitrate". PubChem. 13 Aralık 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ağustos 2020.
- ^ a b . Orica Mining Services. 1 Nisan 2012. 12 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2020.
- ^ (PDF). 14 Nisan 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2020.
- ^ "Ammonium Nitrate". webwiser.nlm.nih.gov (İngilizce). 22 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 6 Ağustos 2020.
- ^ Fertilizers Europe (2006). (PDF). 8 Haziran 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "Dangerous Goods (HCDG) Regulations" (PDF). 23 Mart 2012 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 19 Ağustos 2020.
- ^ Ammonium Nitrate-Regulating its use, Balancing Access & Protection from . 11 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2020.
- ^ a b CF Industries. (PDF). 27 Mart 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2020.
- ^ . 10 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2020.
- ^ "Amonyum Nitrat". Paton Fertilizers Pty Ltd. 2005.
- ^ "Malzeme Güvenlik Bilgi Formu, Amonyum nitrat MSDS". 18 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Ağustos 2020.
- ^ Chaturvedi, Shalini; Dave, Pragnesh N. (Ocak 2013). "Review on Thermal Decomposition of Ammonium Nitrate". Journal of Energetic Materials. 31 (1). ss. 1-26. doi:10.1080/07370652.2011.573523.
- ^ "Lübnan Cumhurbaşkanı, patlamadan sonra Beyrut'ta iki haftalık olağanüstü hal çağrısında bulundu" (İngilizce). Beyrut. Reuters. 4 Ağustos 2020. 5 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Ağustos 2020.
Aoun, Cumhurbaşkanlığı Twitter hesabından yaptığı açıklamada, 2.750 ton amonyum nitratın altı yıl boyunca güvenlik önlemleri alınmadan bir depoda saklanmasının "kabul edilemez" olduğunu belirterek, sorumluların "en ağır cezalarla karşılaşacaklarına" söz verdi.
Kaynaklar
- Özellikler: UNIDO ve Uluslararası Gübre Geliştirme Merkezi (1998), Gübre El Kitabı, Kluwer Academic Publishers, .
Dış bağlantılar
- Uluslararası Kimyasal Güvenlik Kartı 0216
- "Amonyum Nitratın Depolanması ve Kullanılması"4 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., Birleşik Krallık yayını INDG230 (1986)
- Kimyasal Danışmanlık: Amonyum Nitrat'ın Güvenli Depolanması, Kullanımı ve Yönetimi26 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde . Amerika Birleşik Devletleri Çevre Koruma Ajansı
- Hesaplayıcılar: amonyum nitrat sulu çözeltisinin yüzey gerilimleri22 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde . ile yoğunlukları, molarite ve molaliteleri22 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Amonyum nitrat amonyum ve nitrat iyonlarindan olusan NH4NO3 formulune sahip yuksek patlayici bir kimyasal bilesiktir Higroskopik ozellikte ve beyaz kristal bir kati olarak olusturmasa da suda cok cozunur Agirlikli olarak tarimda yuksek azotlu gubre olarak kullanilmaktadir 2017 yilinda kuresel uretimi 21 6 milyon ton olarak tahmin edildi Amonyum nitrat AdlandirmalarIUPAC adiAmonyum nitratTanimlayicilarCAS numarasi 6484 52 2 3D model JSmol Etkilesimli goruntuChEBI CHEBI 63038ChEMBL ChEMBL1500032ChemSpider 21511 ECHA InfoCard 100 026 680EC Numarasi 229 347 8PubChem CID 22985RTECS numarasi BR9050000UNII T8YA51M7Y6 UN numarasi 0222 gt 0 2 yanici maddelerle 1942 0 2 yanici maddelerle 2067 gubreler 2426 siviCompTox Bilgi Panosu EPA DTXSID2029668InChI InChI 1S NO3 H3N c2 1 3 4 h 1H3 q 1 p 1 Key DVARTQFDIMZBAA UHFFFAOYSA O InChI 1 NO3 H3N c2 1 3 4 h 1H3 q 1 p 1Key DVARTQFDIMZBAA IKLDFBCSAHSMILES O N O O NH4 OzelliklerMolekul formulu NH4NO3Molekul kutlesi 80 043 g molGorunum renksizYogunluk 1 725 g cm3 20 C Erime noktasi 169 6 C 337 3 F 442 8 K Kaynama noktasi 210 C 410 F 483 K bozunurCozunurluk su icinde Endotermik 118 g 100 ml 0 C 150 g 100 ml 20 C 297 g 100 ml 40 C 410 g 100 ml 60 C 576 g 100 ml 80 C 1024 g 100 ml 100 C Manyetik alinganlik x 33 6 10 6 cm3 molYapiKristal yapiPatlayici verilericok dusukcok dusukPatlama hizi 2500 m sTehlikelerIs sagligi ve guvenligi OHS OSH Ana tehlikeler Patlayici OksitleyiciGHS etiketleme sistemi PiktogramlarIsaret sozcugu TehlikeTehlike ifadeleri H201 H271 H319Onlem ifadeleri P220 P221 P264 P271 P280 P372NFPA 704 yangin karosu 103OXOldurucu doz veya konsantrasyon LD LC LD50 medyan doz 2085 5300 mg kg oral sican ve fareler Benzeyen bilesiklerDiger anyonlarDiger katyonlar Sodyum nitrat Potasyum nitratBenzeyen bilesikler Amonyum perkloratAksi belirtilmedigi surece madde verileri Standart sicaklik ve basinc kosullarinda belirtilir 25 C 77 F 100 kPa Bilgi kutusu kaynaklari Diger onemli kullanimi madencilik tas ocakciligi ve insaat yapiminda kullanilan patlayici madde karisimlarinin bir bilesenidir Kuzey Amerika da kullanilan patlayicilarin 80 ini olusturan populer bir endustriyel patlayici olan ANFO nun ana bilesenidir benzer formulasyonlar el yapimi patlayicilarda kullanilmistir Bircok ulke kotuye kullanim potansiyeline iliskin endiseler nedeniyle tuketici basvurularinda kullanimini asamali olarak durdurmaktadir 20 yuzyilin basindan beri binlerce insanin olumune sebep olmustur OlusumuAmonyum nitrat Sili deki Atacama Colunun en kurak bolgelerinde dogal mineral guhercilenin amonyum benzeri olarak genellikle yerdeki bir kabuk olarak veya diger nitrat iyodat ve ile birlikte bulunur Amonyum nitrat gecmiste oradan cikarildiysa da gunumuzde kullanilan amonyum nitratin neredeyse 100 u sentetiktir Uretimi reaksiyonlari ve kristal fazlariAmonyum nitratin endustriyel uretimi amonyakin nitrik asitle asit baz reaksiyonunu gerektirir HNO3 NH3 NH4NO3 Amonyak susuz haliyle gaz ve nitrik asit derisik olarak kullanilir Reaksiyon siddetli gerceklestigi icin son derece ekzotermiktir Tipik olarak yaklasik 83 luk derisimde cozelti olusturulduktan sonra dereceye gore 95 99 9 konsantrasyonunda erimis AN amonyum nitrat AN birakmak icin fazla su buharlastirilir Erimis AN daha sonra bir pril veya kucuk taneler veyahutta doner bir tambur icinde puskurtme ve yuvarlama yoluyla granuller haline getirilir Priller veya granuller ayrica kurutulabilir sogutulabilir ve daha sonra keklesmeyi onlemek icin kaplanabilir Bu priller veya granuller ticarette tipik AN urunleridir Bu islem icin gerekli amonyak azot ve hidrojenden Haber islemi ile elde edilir Haber islemi ile uretilen amonyak Ostwald islemi ile nitrik aside oksitlenebilir Baska bir uretim yontemi nitrofosfat isleminin bir cesididir Ca NO3 2 2 NH3 CO2 H2O 2 NH4NO3 CaCO3 Kalsiyum karbonat ve amonyum nitrat urunleri ayri ayri saflastirilabilir veya karma gubre olarak adiyla satilabilir Amonyum nitrat yer degistirme reaksiyonlari yoluyla da yapilabilir NH4 2SO4 Ba NO3 2 2 NH4NO3 BaSO4 NH4Cl AgNO3 NH4NO3 AgClReaksiyonlari Amonyum nitrat bir tuz oldugu icin hem NH4 katyonu hem de NO3 anyonu kimyasal reaksiyonlarda yer alabilir Kati amonyum nitrat isindiginda ayrisir Yaklasik 300 C nin altindaki sicakliklarda bozunma esas olarak nitroz oksit ve su uretir NH4NO3 N2O 2H2O Daha yuksek sicakliklarda asagidaki reaksiyon baskindir 2NH4NO3 2N2 O2 4H2O Her iki ayrisma reaksiyonu da ekzotermiktir ve urunleri gazdir Belirli kosullar altinda bu ayrisma surecinin patlayici hale gelmesiyle bir yol acabilir Bu denetimsiz tepkimenin sonucu olarak can kaybiyla birlikte bircok meydana gelmistir Bir patlama bulutundaki kirmizi turuncu renk ikincil bir reaksiyon urunu olan azot dioksitten kaynaklanir Kristal fazlari Birkac kristalli amonyum nitrat fazi gozlemlenmistir Atmosferik basinc altinda asagidakiler meydana gelir Faz Sicaklik C Simetri sivi 169 6 nin ustu I 169 6 125 2 kubikII 125 2 84 2 tetragonalIII 84 2 32 3 a rombikIV 32 3 16 8 b rombikV 16 8 nin altinda tetragonal Hem b rombik hem de a rombik formlar potansiyel olarak dunyanin bircok yerinde ortam sicakliginda bulunur ancak yogunlukta 3 6 fark vardir Sonuc olarak amonyum nitratin bu faz gecisi ve hacim degisikligi katilmasi olusumu kati yakitli roket motoru itici yakitinda catlaklari gelistirir Bu nedenle stabilizator olarak metal halojenurleri iceren faz stabilize amonyum nitrat PSAN arastirilmistir Kullanim alanlariGubre Amonyum nitrat NPK orani 34 0 0 34 azot olan onemli bir gubredir Ure den 46 0 0 daha az konsantredir ve amonyum nitrata hafif bir tasima dezavantaji verir Amonyum nitratin ureye gore avantaji daha kararli olmasi ve azotu atmosfere hizla kaybetmemesidir Patlayici madde Amonyum nitrat bazi patlayicilarda bulunan bir bilesendir Amonyum nitrat iceren patlayici ornekleri sunlari icerir amonyum nitrat ve hidrazin roket yakiti amonyum nitrat ve TNT amonyum nitrat ve aluminyum tozu amonyum nitrat TNT ve RDX ANFO amonyum nitrat ve fuel oil DBX amonyum nitrat RDX TNT ve aluminyum tozu amonyum nitrat ve amonyum nitrat TNT ve aluminyum tozu amonyum nitrat Nitroseluloz Dibutil ftalat ve yakit Fuel oil ile karisimi ANFO yaygin endustriyel patlayici olarak kullanilan 94 amonyum nitrat AN ve 6 fuel oil FO karisimidir 1 tas ocakciligi metal madenciligi ve insaat yapiminda ANFO nun dusuk maliyeti ve kullanim kolayliginin avantajlarinin suya dayaniklilik oksijen dengesi yuksek patlama hizi ve kucuk caplarda performans gibi geleneksel endustriyel patlayicilarin sundugu faydalardan daha onemli oldugu basit uygulamalarda kullanilir 2 Terorizm 1970 yilinda Madison Wisconsin deki 1995 yilinda 2003 Istanbul saldirilarinda 2011 Oslo bombalamasinda ve amonyum nitrat bazli patlayicilar kullanildi Kasim 2009 da Pakistan in Hayber Pahtunhva NWFP eyaleti Citral ve NWFP nin bolgelerini iceren eski amonyum sulfat amonyum nitrat ve gubrelerinin militanlar tarafindan patlayici yapmak icin kullanildigina dair raporlarin ardindan bu gubrelere yasak getirdi Bu yasaklar nedeniyle isyancilar patlayici madde yapiminda gubreden daha cok potasyum klorat kullanmaya basladilar Ozellesmis kullanimlar Amonyum nitrat suda cozunmesi oldukca endotermik oldugundan bazi kullanilir Ayrica guanidin nitrat gibi bagimsiz patlayici yakitlar ile kombinasyon halinde tarafindan uretilen hava yastiginin sisiricilerinde daha ucuz ancak daha az kararli bir alternatif olarak kullanildi ve 14 kisiyi oldurdukten sonra guvensiz oldugundan dolayi bu urunler geri cagrilmistir adi verilen nitrik asitli bir amonyum nitrat cozeltisi yaygin tek bazli itici yakit olan hidrazine daha enerjik bir alternatif olarak uzay araclarinda kullanim icin umut verdi 1960 larda bir dizi deneme yapildi ancak madde NASA tarafindan kabul edilmedi Guvenlik kullanma ve depolamaAmonyum nitratin depolanmasi ve kullanilmasi icin cok sayida guvenlik yonergesi mevcuttur Saglik ve guvenlik verileri tedarikcilerden ve cesitli yonetimlerden temin edilebilen guvenlik bilgi formunda gosterilir Saf amonyum nitrat nitrat yanmaz ancak guclu bir oksitleyici olarak organik ve bazi inorganik maddelerin yanmasini destekler ve hizlandirir Yanici maddelerin yakininda depolanmamalidir Amonyum nitrat ortam sicakliginda ve basincinda bircok kosulda kararli iken guclu bir atesleyici baslangic yukuyle patlayabilir Yuksek patlayicilarin veya patlatma maddelerinin yakininda depolanmamalidir Erimis amonyum nitrat ozellikle yanici maddeler yanici sivilar asitler kloratlar klorurler kukurt metaller odun komuru ve talas gibi uyumsuz maddelerle bulastiginda sok ve patlamaya karsi cok hassastir Kloratlar ve metal sulfurler gibi belirli maddelerle temasi yakindaki yanici maddeleri tutusturabilecek veya patlayabilecek kuvvetli ve hatta siddetli ayrismaya neden olabilir Amonyum nitrat eridikten sonra ayrismaya baslar ve HNO3 NH3 ve H2O olusur Kapali bir alanda isitilmamalidir Ayrismadan kaynaklanan isi ve basinc patlamaya duyarliligi artirir ve ayrisma hizini artirir 80 atmosferde patlama meydana gelebilir Bulasma bunu 20 atmosfere indirebilir Amonyum nitrat 59 4 sahiptir ve bunun uzerinde atmosferdeki nemi emer Bu nedenle amonyum nitratin sikica kapatilmis bir kapta saklanmasi onemlidir Aksi takdirde buyuk kati bir kutle halinde taslasabilir Amonyum nitrat sivilasmak icin yeterli nemi emebilir Amonyum nitratin diger bazi gubrelerle karistirilmasi kritik bagil nemi dusurebilir Maddenin patlayici olarak kullanilma potansiyeli yasal onlemlere yol acmistir Ornegin Avustralya da Tehlikeli Maddeler Yonetmeligi bu tur maddelerle ilgili lisanslamayi uygulamak icin Agustos 2005 te yururluge girdi Lisanslar herhangi bir kotuye kullanimi onlemek icin uygun guvenlik onlemleri alinarak yalnizca basvuru sahiplerine endustri verilir Bireysel kullanim olmayacak sekilde egitim ve arastirma amacli gibi ek kullanimlar da dusunulebilir Maddeyle ilgilenme ruhsatina sahip calisanlarin yine de yetkili personel tarafindan denetlenmesi ve bir ruhsat verilmeden once guvenlik ve ulusal polis kontrolunden gecmeleri gerekmektedir Saglik tehlikeleriSaglik ve guvenlik verileri tedarikcilerden temin edilebilen ve internette bulunabilen malzeme guvenlik bilgi formunda gosterilir Amonyum nitrat sagliga zararli degildir ve genellikle gubre urunlerinde kullanilir Amonyum nitratin LD50 si 2217 mg kg dir Bu degeri karsilastirmak gerekirse sofra tuzunun yaklasik ucte ikisi kadardir FelaketlerAmonyum nitrat isitildiginda patlamadan nitroz oksit gazlarina ve su buharina ayrisir Bununla birlikte patlama ile patlayarak ayrismasi saglanabilir Maddenin buyuk miktarda stoklanmasi destekleyici oksitlenmeleri nedeniyle de buyuk bir yangin riski olusturabilir bu durum kolayca patlamaya neden olabilir Patlamalar nadir degildir cogu yil nispeten kucuk olaylar meydana gelir ve birkac buyuk ve yikici patlama da meydana gelir Ornekler arasinda 1921 yili biri 1947 yili Cin deki ve 2020 Beyrut patlamalari sayilabilir Amonyum nitrat iki mekanizma yoluyla patlayabilir Soktan patlamaya gecis Bir amonyum nitrat kutlesi icinde veya bu kutleyle temas halinde olan patlayici bir yuk amonyum nitratin patlamasina neden olur Bu tur felaketlerin ornekleri bugunku Sayreville New Jersey ve patlamalaridir Amonyum nitrat patlamasi amonyum nitrata sicrayan bir yangindan Brest Beyrut veya yangin sirasinda yanici bir maddeyle karisan amonyum nitrattan Cherokee kaynaklanir Yangindan patlamaya basarili bir sekilde gecis icin yanginin en azindan bir dereceye kadar sinirlanmis olmasi gerekir Ayrica bakinizPatlayicilarin patlama hizlarinin listesiKaynakca Pradyot Patnaik Handbook of Inorganic Chemicals McGraw Hill 2002 0 07 049439 8 Martel B Cassidy K 2004 Chemical Risk Analysis A Practical Handbook Butterworth Heinemann s 362 ISBN 1 903996 65 1 Karl Heinz Zapp Ammonium Compounds in Ullmann s Encyclopedia of Industrial Chemistry 2012 Wiley VCH Weinheim DOI 10 1002 14356007 a02 243 Ammonium nitrate sold by ton as U S regulation is stymied 28 Subat 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde The Dallas Morning News Archived copy PDF 23 Ocak 2012 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 11 Kasim 2008 Greenwood Norman N Earnshaw Alan 1997 Chemistry of the Elements 2 bas Butterworth Heinemann s 469 ISBN 0080379419 a b The chemistry behind the Beirut explosion 14 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 12 Agustos 2020 Choi C S Prask H J 1983 The structure of ND4NO3 phase V by neutron powder diffraction Acta Crystallographica B 39 4 414 420 doi 10 1107 S0108768183002669 Kumar Pratim Aralik 2019 Advances in phase stabilization techniques of AN using KDN and other chemical compounds for preparing green oxidizers Defence Technology 15 6 949 957 doi 10 1016 j dt 2019 03 002 PDF 24 Aralik 2012 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 27 Haziran 2012 a b Cook Melvin A 1974 The Science of Industrial Explosives IRECO Chemicals s 1 ASIN B0000EGDJT Brook Tom Vanden Afghan bomb makers shifting to new explosives for IEDs USA TODAY 26 Haziran 2013 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Agustos 2020 US 5531941 Airbag Compound Has Vexed Takata for Years 26 Mayis 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde The New York Times A Cheaper Airbag and Takata s Road to a Deadly Crisis 10 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde The New York Times a b c d Chemical Advisory Safe Storage Handling and Management of Ammonium Nitrate 26 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde United States Environmental Protection Agency Storing and handling ammonium nitrate PDF 4 Temmuz 2011 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 22 Mart 2006 Ammonium nitrate MSDS 18 Agustos 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Agustos 2020 Pradyot Patnaik 2002 Handbook of Inorganic Chemicals McGraw Hill ISBN 0 07 049439 8 Ammonium nitrate PubChem 13 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Agustos 2020 a b Orica Mining Services 1 Nisan 2012 12 Agustos 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 6 Agustos 2020 PDF 14 Nisan 2016 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 19 Agustos 2020 Ammonium Nitrate webwiser nlm nih gov Ingilizce 22 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 6 Agustos 2020 Fertilizers Europe 2006 PDF 8 Haziran 2015 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Dangerous Goods HCDG Regulations PDF 23 Mart 2012 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 19 Agustos 2020 Ammonium Nitrate Regulating its use Balancing Access amp Protection from 11 Mart 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Agustos 2020 a b CF Industries PDF 27 Mart 2014 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 19 Agustos 2020 10 Ocak 2012 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 19 Agustos 2020 Amonyum Nitrat Paton Fertilizers Pty Ltd 2005 Malzeme Guvenlik Bilgi Formu Amonyum nitrat MSDS 18 Agustos 2011 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Agustos 2020 Chaturvedi Shalini Dave Pragnesh N Ocak 2013 Review on Thermal Decomposition of Ammonium Nitrate Journal of Energetic Materials 31 1 ss 1 26 doi 10 1080 07370652 2011 573523 Lubnan Cumhurbaskani patlamadan sonra Beyrut ta iki haftalik olaganustu hal cagrisinda bulundu Ingilizce Beyrut Reuters 4 Agustos 2020 5 Agustos 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Agustos 2020 Aoun Cumhurbaskanligi Twitter hesabindan yaptigi aciklamada 2 750 ton amonyum nitratin alti yil boyunca guvenlik onlemleri alinmadan bir depoda saklanmasinin kabul edilemez oldugunu belirterek sorumlularin en agir cezalarla karsilasacaklarina soz verdi Kaynaklar Ozellikler UNIDO ve Uluslararasi Gubre Gelistirme Merkezi 1998 Gubre El Kitabi Kluwer Academic Publishers 0 7923 5032 4 Dis baglantilarUluslararasi Kimyasal Guvenlik Karti 0216 Amonyum Nitratin Depolanmasi ve Kullanilmasi 4 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Birlesik Krallik yayini INDG230 1986 Kimyasal Danismanlik Amonyum Nitrat in Guvenli Depolanmasi Kullanimi ve Yonetimi26 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Amerika Birlesik Devletleri Cevre Koruma Ajansi Hesaplayicilar amonyum nitrat sulu cozeltisinin yuzey gerilimleri22 Subat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ile yogunluklari molarite ve molaliteleri22 Subat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde gtdNitrat iyonunun tuzlari ve kovalent turevleriHNO3 HeLiNO3 NO 3 NH4NO3 NeNaNO3 Mg NO3 2 Si P S ArKNO3 Ca NO3 2 Mn NO3 2 Cu NO3 2 Zn NO3 2 Ge As Se KrSr NO3 2 Nb Mo Tc AgNO3 TeBa NO3 2 Ta W Re Os Ir Bi NO3 3 At Rn Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh Fl Mc Lv Ts Og Cf Es Fm Md No Lr