Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bahşı, (Farsça: بخشی; Türkmence: bagşy (bağşı), bašxi) Türkmenlerde destan anlatıcısı, Özbeklerde destancı ve falcı, Kazak ve Kırgızlarda ise büyücü ve duahan manalarında kullanılmaktadır. Türkçe Kişi Adları Sözlüğünde; 1. Bilgin, öğretmen. 2. Saz şairi, âşık. 3. Hekim. olarak tanımlanır.
Anlam ve İçerik
Folklor araştırmacısı Hadi Zarif'in ifadesine göre, Özbek halk destanlarının nesilden nesile intikal ettirilmesinde en önemli rolü bahşılar üstlenmiştir.
Baksı sözcüğü Türk, Altay ve Moğol mitolojisinde ve halk kültüründe genel olarak şaman anlamına gelir. Bahşı, Bağşı, Bahçı, Bakşı olarak da söylenir. Moğollar Böğe veya Büge derler. Aslında Kam (şaman) kavramından daha geniş kapsamlıdır. Halk ozanı, aşık, müzisyen yönü de kimi zaman ön plana çıkabilir. Geleneksel yöntemlere dayalı halk hekimliği yapabilir. Koşuklar okuyan bir halk şairidir. Büyülü sözlerle kötü ruhları kovar. Eren, kam, koca, bilge, ozan, aksakallı (veya aksaçlı), falcı, kahin, efsuncu gibi tüm unsurları tek başına bünyesinde barındırır. Bunlar ilerleyen çağlar içerisinde ayrışmıştır. Arkıl Ata ilk bahşıdır. Budizm ve Lamaizm ile birlikte Budist Rahip ve Lamaist Rahip anlamlarına da genişlemiştir. Ruh kovarken kızıl elbise giyerler. Moğolca Böge ile de köken olarak bağlıdır. Moğolca Böge sözcüğünün Türkçedeki Büke (Ejderha) sözcüğü ile de ilgili olduğu kesindir. Asya'daki komşu kavimlerin pek çoğunun dillerinde BağBag/Bög/Bök/Bug/Buk kökenli sözcükler yer alır ve bunların bir kısmı doğaüstü güçlere dair anlamlar taşır. Bahıcı olarak da bilinir. Çinceye Bokşi/Boşi olarak geçmiştir.
Köken
Erken 8. yüzyılda Bilge Kağan'ın kardeşi Kül Tigin adına 732'de dikilen Kül Tigin Yazıtında;
"Bu sabimin adguti asid, qatigdi tinla"
Birkaç üç yüzyıl sonra, Kâşgarlı Mahmud'un kitabı Divân-ı Lügati't-Türk'te Atasözlerini göstermek için kullandığı saw (sab, sav) kelimesi, bilge insanların bildirilerini ve verilen uyarıları içerir.
Bahşı, Türkistan'ın bazı yerlerinde şaman, falcı, duahan, kinneçi bazı yerlerde semen, falçı, bazen de caylerde duahan, büyücü gibi farklı manalarda kullanılmaktadır. Baksılar, halk destanlarını bazı yerlerde dombra (Farsça: دوتار) eşliğinde, bazı yerlerde kobız (Kazakca: қобыз, kobyz; Özbekce: qo'biz; Kırgızca: комуз; Tuvaca ve Yakutça: xomus) veya dutar (Farsça: دو تار ; Özbekce: dutor) ile, Harezm bölgesinde tar (Farsça: تار) ve rubab (Farsça: رُباب Rūbāb; Hintçe: रुबाब) eşliğinde anlatmaktadırlar. , bir kasaba'da yerel şifa veren Özbek kimseye de kučirmači denilir.
Özbek folklor araştırmacıları, Özbekistan'da yaşayan iki yüzden fazla şair ve bahşı tespit ederek bunlann eserlerini incelemişlerdir. Bu sanatkârlardan en meşhur olanları şunlardır:
Cuman bülbül, Cassan, Boran Şair, Çalman Bahsi, Sultan Kempir, Güle Kempir, Yoldaş bülbül, Ergeş Cuman bülbül oğlu, Fazıl Yoldaş oğlu, Polkan Şair, İslâm Nazar oğlu ve diğerleri. Bugün Özbek destancılığı özelliklerine göre farklı okullar halinde devam etmektedir.
Bu okullar Özbekistan'da: , , , , ve Harezm'de öğretim vermektedir.
Cengiz Han ve Altın Orda, sarayında, daha sonra Hive ve Buhara saraylarında destan anlatan baksılar daima mevcut olmuştur. Her boyun meşhur olmuş bahşıları, halk destanlarını ağızdan ağza nakletmek suretiyle yaşatmışlardır. Özbeklerde güz mevsiminden itibaren bahar aylarına kadar her akşam destan okunması, halk eğitimi açısından önemli bir kültür faaliyeti olarak değerlendirilmektedir. Bahşı, dombrasını alır ve bütün gece destan okur.
Bahşılar bu şekilde Goroğlu, Alpamış, Kuntuğmış, Tomaris, Karahan gibi kahramanlık destanlarını yüzyıllarca güzel ve alçak sesle şarkı söyleyerek anlatmışlardır. Bu gelenek, esir Türkistan halkının gönlündeki hürriyet arzusunu ve mücadele şevkini daima yaşatmıştır. Romantik aşk ve macera destanlan ise, halkın millî ahlâkının ve millî hayat tarzının devam ettirilmesinde, millî dil ve edebiyatın muhafaza edilmesinde çok önemli bir hizmeti yerine getirmiştir.
Aşık geleneği Türk kültürlerinde Anadolu, Azerbaycan ve Orta Asya'da var olan, Şamanizm inançlı antik Türk halkları kökenlidir. Günümüzdeki Aşık, Azerice: aşıq, عاشیق, Ermenice: Աշուղ, ashugh, Gürcüce: აშუღი, ashughi) sözü eskiden, Bahşı (Baxşı), dede (dədə) ve Uzan veya Ozan gibi değişik isimler verilmiştir.
Türk milletinin mûsikî kültürünün temelini oluşturan, âşıklık geleneği 1946'da Azerbaycan Milli Hükûmeti'nin yıkılmasından sonra Şah rejimi tarafından devamlı kösteklenmeye çalışılmıştır. Tarihin seyri içerisinde "kam, bahşı, dede, ozan, varsak, yansak, âşık" adlarıyla anılan Oğuz Ata neslinin sanatkâr evlatları âşıklar, halktan uzak tutulmaya çalışılmış, dügün dernek tertiplemelerine izin verilmemiş, sürekli takibe alınmışlardır. Dede Korkut yadigârı “saz”, "şeytan işidir" diye yasaklanmıştır.
Bağı
Bağı, Türk ve Altay mitolojisinde sihir, büyü, efsun demektir. Bayı olarak da söylenir. Bağıçı, Bağışı kelimeleri sihirbaz anlamına gelir. Bahşı sözcüğü ile bağlantılıdır. Bağlamak sözü ile de ilgilidir. Örneğin "ağzını dilini bağlamak"… Bağ sözcüğünün düğüm anlamı da vardır ki, eskiden büyüler düğümler ile yapılmaktadır. “Düğümlere üfleyenlerin kötülüğünden…” (Kur'an, Felak 4.) Bakmak (fal bakmak) kelimesiyle de bağlantılıdır. Bağnaz sözcüğü de bir şeye bağlanmış anlamına gelir ve “bağlanmışçasına, bağılanmış (büyülenmiş) gibi” demek olabilir. Bag kökü Tunguzcada beyazlık ifade eder. Bağ/Mağ kökü pek çok dilde sihirle bağlantılı anlamları olan kelimeleri türetir. Bakı/Bahı ise fal demektir.
Toyun ve Hatun
Erkek baksılara "Toyun" veya "Toyon" (efendi), kadın baksılara ise "Hatun" veya "Hoton" (hanım) sözcükleri bir sıfat olarak kullanılır. Bu kelimeler sahip, şaman anlamında kullanılır. (Bazen de tanrıların ve tanrıçaların sıfatı olarak geçer). Böylece Toyon ve Hoton (Toyun/Hatun) bir ikili oluşturur. Toyun sözcüğü saygınlık ifade eder. Toy (kutsal şölen) ile aynı kökten gelir. Toy kelimesi Anadolu Türkçesinde Düğün şekline dönüşmüştür ki Toyun ile de benzerlik gösterir, geçmişte düğünleri şamanların yönetmesiyle bağlantılıdır.
Etimoloji
Çince 博士 sözcüğünün Türkçeye geçmiş şeklidir.
(Bağ/Bak/Bah) kökünden türemiştir. Büyü anlamını içerir. Bağı kelimesiyle ilişkilidir. Bağ kökü bağırmak, bağlamak, bakmak filleriyle aynı kökten türemiştir. Moğolca Bagşı öğretmen, Bah/Baka ise mutluluk demektir. Eski Moğolca Bagal/Baga sözcükleri gırtlak ve gırtlaktan ses çıkarmak anlamları içerir (Moğolca Bagalzur/Bagalahur yani gırtlak Türkçede Boğaz sözcüğü ile akrabadır). Tunguzcanın bir kolu olan Evenk (Event) dilinde Buga sözcüğü evreni ve cenneti kapsayan bir içeriğe sahiptir ve yaratıcı Tanrı demektir.
Notlar
- ^ K. Menges, 1968. The Turkic Languages and Peoples. Wiesbaden.
- ^ TDK Büyük Türkçe Sözlük[]
- ^ Dombra, iki telli, parmakla çalınan Kazakların milli çalgısıdır.
- ^ Kazaklarda önemli olan bir başka çalgı ise kobızdır. Kobız, yayla çalınan telli çalgılardandır. Kobızın büyülü sesini asırlarca Şamanlar, törenlerinde hasta tedavi etmek, kötü ruhları kovmak gibi amaçlar için kullanmışlardır.
- ^ "ashik,shaman" 26 Mayıs 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde . - European University Institute, Florence, Italy (retrieved 10 August 2006).
- ^ "Çuvalduz" dergisi, Esfend 1370 (1991), Tebriz, sayı: 2.
Kaynakça
- Kültür ve Turizm Bakanlığı, Destanlar13 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011 (OTRS: CC BY-SA 3.0)27 Aralık 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Dış bağlantılar
- The Bakhshi3 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bahsi Farsca بخشی Turkmence bagsy bagsi basxi Turkmenlerde destan anlaticisi Ozbeklerde destanci ve falci Kazak ve Kirgizlarda ise buyucu ve duahan manalarinda kullanilmaktadir Turkce Kisi Adlari Sozlugunde 1 Bilgin ogretmen 2 Saz sairi asik 3 Hekim olarak tanimlanir Anlam ve IcerikFolklor arastirmacisi Hadi Zarif in ifadesine gore Ozbek halk destanlarinin nesilden nesile intikal ettirilmesinde en onemli rolu bahsilar ustlenmistir Baksi sozcugu Turk Altay ve Mogol mitolojisinde ve halk kulturunde genel olarak saman anlamina gelir Bahsi Bagsi Bahci Baksi olarak da soylenir Mogollar Boge veya Buge derler Aslinda Kam saman kavramindan daha genis kapsamlidir Halk ozani asik muzisyen yonu de kimi zaman on plana cikabilir Geleneksel yontemlere dayali halk hekimligi yapabilir Kosuklar okuyan bir halk sairidir Buyulu sozlerle kotu ruhlari kovar Eren kam koca bilge ozan aksakalli veya aksacli falci kahin efsuncu gibi tum unsurlari tek basina bunyesinde barindirir Bunlar ilerleyen caglar icerisinde ayrismistir Arkil Ata ilk bahsidir Budizm ve Lamaizm ile birlikte Budist Rahip ve Lamaist Rahip anlamlarina da genislemistir Ruh kovarken kizil elbise giyerler Mogolca Boge ile de koken olarak baglidir Mogolca Boge sozcugunun Turkcedeki Buke Ejderha sozcugu ile de ilgili oldugu kesindir Asya daki komsu kavimlerin pek cogunun dillerinde BagBag Bog Bok Bug Buk kokenli sozcukler yer alir ve bunlarin bir kismi dogaustu guclere dair anlamlar tasir Bahici olarak da bilinir Cinceye Boksi Bosi olarak gecmistir KokenErken 8 yuzyilda Bilge Kagan in kardesi Kul Tigin adina 732 de dikilen Kul Tigin Yazitinda Bu sabimin adguti asid qatigdi tinla Birkac uc yuzyil sonra Kasgarli Mahmud un kitabi Divan i Lugati t Turk te Atasozlerini gostermek icin kullandigi saw sab sav kelimesi bilge insanlarin bildirilerini ve verilen uyarilari icerir Bahsi Turkistan in bazi yerlerinde saman falci duahan kinneci bazi yerlerde semen falci bazen de caylerde duahan buyucu gibi farkli manalarda kullanilmaktadir Baksilar halk destanlarini bazi yerlerde dombra Farsca دوتار esliginde bazi yerlerde kobiz Kazakca kobyz kobyz Ozbekce qo biz Kirgizca komuz Tuvaca ve Yakutca xomus veya dutar Farsca دو تار Ozbekce dutor ile Harezm bolgesinde tar Farsca تار ve rubab Farsca ر باب Rubab Hintce र ब ब esliginde anlatmaktadirlar bir kasaba da yerel sifa veren Ozbek kimseye de kucirmaci denilir Ozbek folklor arastirmacilari Ozbekistan da yasayan iki yuzden fazla sair ve bahsi tespit ederek bunlann eserlerini incelemislerdir Bu sanatkarlardan en meshur olanlari sunlardir Cuman bulbul Cassan Boran Sair Calman Bahsi Sultan Kempir Gule Kempir Yoldas bulbul Erges Cuman bulbul oglu Fazil Yoldas oglu Polkan Sair Islam Nazar oglu ve digerleri Bugun Ozbek destanciligi ozelliklerine gore farkli okullar halinde devam etmektedir Bu okullar Ozbekistan da ve Harezm de ogretim vermektedir Cengiz Han ve Altin Orda sarayinda daha sonra Hive ve Buhara saraylarinda destan anlatan baksilar daima mevcut olmustur Her boyun meshur olmus bahsilari halk destanlarini agizdan agza nakletmek suretiyle yasatmislardir Ozbeklerde guz mevsiminden itibaren bahar aylarina kadar her aksam destan okunmasi halk egitimi acisindan onemli bir kultur faaliyeti olarak degerlendirilmektedir Bahsi dombrasini alir ve butun gece destan okur Bahsilar bu sekilde Goroglu Alpamis Kuntugmis Tomaris Karahan gibi kahramanlik destanlarini yuzyillarca guzel ve alcak sesle sarki soyleyerek anlatmislardir Bu gelenek esir Turkistan halkinin gonlundeki hurriyet arzusunu ve mucadele sevkini daima yasatmistir Romantik ask ve macera destanlan ise halkin milli ahlakinin ve milli hayat tarzinin devam ettirilmesinde milli dil ve edebiyatin muhafaza edilmesinde cok onemli bir hizmeti yerine getirmistir Asik gelenegi Turk kulturlerinde Anadolu Azerbaycan ve Orta Asya da var olan Samanizm inancli antik Turk halklari kokenlidir Gunumuzdeki Asik Azerice asiq عاشیق Ermenice Աշուղ ashugh Gurcuce აშუღი ashughi sozu eskiden Bahsi Baxsi dede dede ve Uzan veya Ozan gibi degisik isimler verilmistir Turk milletinin musiki kulturunun temelini olusturan asiklik gelenegi 1946 da Azerbaycan Milli Hukumeti nin yikilmasindan sonra Sah rejimi tarafindan devamli kosteklenmeye calisilmistir Tarihin seyri icerisinde kam bahsi dede ozan varsak yansak asik adlariyla anilan Oguz Ata neslinin sanatkar evlatlari asiklar halktan uzak tutulmaya calisilmis dugun dernek tertiplemelerine izin verilmemis surekli takibe alinmislardir Dede Korkut yadigari saz seytan isidir diye yasaklanmistir BagiBagi Turk ve Altay mitolojisinde sihir buyu efsun demektir Bayi olarak da soylenir Bagici Bagisi kelimeleri sihirbaz anlamina gelir Bahsi sozcugu ile baglantilidir Baglamak sozu ile de ilgilidir Ornegin agzini dilini baglamak Bag sozcugunun dugum anlami da vardir ki eskiden buyuler dugumler ile yapilmaktadir Dugumlere ufleyenlerin kotulugunden Kur an Felak 4 Bakmak fal bakmak kelimesiyle de baglantilidir Bagnaz sozcugu de bir seye baglanmis anlamina gelir ve baglanmiscasina bagilanmis buyulenmis gibi demek olabilir Bag koku Tunguzcada beyazlik ifade eder Bag Mag koku pek cok dilde sihirle baglantili anlamlari olan kelimeleri turetir Baki Bahi ise fal demektir Toyun ve HatunErkek baksilara Toyun veya Toyon efendi kadin baksilara ise Hatun veya Hoton hanim sozcukleri bir sifat olarak kullanilir Bu kelimeler sahip saman anlaminda kullanilir Bazen de tanrilarin ve tanricalarin sifati olarak gecer Boylece Toyon ve Hoton Toyun Hatun bir ikili olusturur Toyun sozcugu sayginlik ifade eder Toy kutsal solen ile ayni kokten gelir Toy kelimesi Anadolu Turkcesinde Dugun sekline donusmustur ki Toyun ile de benzerlik gosterir gecmiste dugunleri samanlarin yonetmesiyle baglantilidir EtimolojiCince 博士 sozcugunun Turkceye gecmis seklidir Bag Bak Bah kokunden turemistir Buyu anlamini icerir Bagi kelimesiyle iliskilidir Bag koku bagirmak baglamak bakmak filleriyle ayni kokten turemistir Mogolca Bagsi ogretmen Bah Baka ise mutluluk demektir Eski Mogolca Bagal Baga sozcukleri girtlak ve girtlaktan ses cikarmak anlamlari icerir Mogolca Bagalzur Bagalahur yani girtlak Turkcede Bogaz sozcugu ile akrabadir Tunguzcanin bir kolu olan Evenk Event dilinde Buga sozcugu evreni ve cenneti kapsayan bir icerige sahiptir ve yaratici Tanri demektir Notlar K Menges 1968 The Turkic Languages and Peoples Wiesbaden TDK Buyuk Turkce Sozluk olu kirik baglanti Dombra iki telli parmakla calinan Kazaklarin milli calgisidir Kazaklarda onemli olan bir baska calgi ise kobizdir Kobiz yayla calinan telli calgilardandir Kobizin buyulu sesini asirlarca Samanlar torenlerinde hasta tedavi etmek kotu ruhlari kovmak gibi amaclar icin kullanmislardir ashik shaman 26 Mayis 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde European University Institute Florence Italy retrieved 10 August 2006 Cuvalduz dergisi Esfend 1370 1991 Tebriz sayi 2 KaynakcaKultur ve Turizm Bakanligi Destanlar13 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Turk Soylence Sozlugu Deniz Karakurt Turkiye 2011 OTRS CC BY SA 3 0 27 Aralik 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Dis baglantilarThe Bakhshi3 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce