Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bardiya veya Smerdis (Eski Farsça: 𐎲𐎼𐎮𐎡𐎹Bardiya;Grekçe: Σμέρδις Smérdis; muhtemelen MÖ 522'de öldü), ayrıca Tanyoxarces, Büyük Kiros'un oğlu ve her ikisi de Pers kralı olan II. Kambises'in küçük kardeşiydi. Hayatı hakkında keskin görüş ayrılıkları vardır. Bardiya, Büyük Darius tarafından devrilene kadar, MÖ 522'de Ahameniş İmparatorluğu'nu birkaç ay yönetti veya ismini Ktesias'ın Sphendadates (Eski Farsça: *Spantadātah; Grekçe: Σφενδαδάτης Sphendadátēs) olarak verdiği Gaumata (Eski Farsça: 𐎥𐎢𐎶𐎠𐎫 Gaumāta) adlı bir büyücü tarafından canlandırıldı.
| Bardiya 𐎲𐎼𐎮𐎡𐎹 | |
|---|---|
 Darius tarafından devrilen Ahameniş hükümdarının portresi, Behistun Yazıtı'nda görüldüğü gibi: ya meşru Bardiya'ydı ya da Darius'un iddia ettiği gibi Gaumāta adında bir sahtekârdı. | |
| Ahameniş İmparatorluğu Kralların kralı, Mısır Firavunu | |
| Hüküm süresi | 522 BC |
| Önce gelen | II. Kambises |
| Sonra gelen | Büyük Darius |
| Defin | MÖ 522 |
| Eş(ler)i | |
| Çocuk(lar)ı | |
| Hanedan | Ahameniş |
| Babası | Büyük Kiros |
| Annesi | |
| Dini | Zerdüştçülük |
İsim ve kaynaklar
Prensin adı tarihî kaynaklarda değişik şekillerde geçmektedir. Büyük Darius'un Behistun Yazıtı'nda Farsça adı Bardiya veya Bardia olarak geçmektedir. Herodot, isminin yaygın Yunanca biçimi olan Smerdis kullanmıştır; Farsça isim ise Yunanca (Asya) ismi Smerdis veya Smerdies'e benzetilmiştir; bu isim aynı zamanda Alkaeus ve Anakreon'un şiirlerinde de geçer. Bardiya, Gaumāta'yı Sphendadates olarak adlandıran Ktesias tarafından Tanyoxarces olarak adlandırılır; ismini Ktesias'tan alan Ksenofon tarafından Tanooxares olarak adlandırılır ve Justinus tarafından Mergis ve Merdis ve Eshilos tarafından Merdis olarak adlandırılır.
İngilizce tarih kaynaklarında, Herodot'un örneğini izleyerek, geleneksel olarak Smerdis olarak anılmıştır; ancak yakın tarihli tarih kaynaklarında Bardiya ismi kullanılmaktadır.
Geleneksel görüş
Geleneksel görüş, Behistun Yazıtı ve Herodot, Ktesias ve Justinus'un de aralarında bulunduğu çeşitli antik kaynaklara dayanmaktadır, ancak bunlar arasında küçük farklılıklar vardır. Günümüze ulaşan en eski üç kaynak, Gaumata/Pseudo-Smerdis/Sphendadates'in Darius ve diğerleri tarafından bir darbeyle devrildiği ve ardından Darius'un tahta çıktığı konusunda birleşmektedir. Çoğu kaynak (Darius'un kendisi, Herodot ve Ktesias dahil) Darius'un yedi kişilik bir komplocu grubunun parçası olduğunu söyler. Yunan ve Latin kaynaklarında Darius'un daha sonra bir yarışmada hile yaparak krallığa geldiği anlatılmaktadır.
Bardiya, Büyük Kiros'un küçük oğlu ve II. Kambises'in tam veya üvey kardeşiydi. Ktesias'a göre, Kiros ölüm döşeğindeyken Bardiya'yı bazı Uzak Doğu eyaletlerinin satrapı (valisi) olarak atamıştır. Büyük Darius'a göre, II. Kambises, Pers kralı olduktan sonra Mısır'a doğru yola çıkmadan önce Bardiya'yı öldürtmüş ve bu sırrı saklamıştır. Ancak Herodot'a (iki ayrıntılı hikaye veren) göre, Bardiya, Kambises ile birlikte Mısır'a gitti ve orada bir süre kaldı ancak daha sonra Kambises onu kıskançlıktan Susa'ya geri gönderdi, çünkü "Etiyopya kralından getirilen yayı yalnızca Bardiya çekebiliyordu." Herodot daha sonra "Kambises, kardeşinin kraliyet tahtında oturduğunu gördüğü bir rüya gördü. Bu rüyanın sonucunda Kambises, güvendiği danışmanı Prexaspes'i Mısır'dan Susa'ya Smerdis'i (yani Bardiya'yı) öldürme emriyle gönderdi" demektedir.
Bardiya'nın ölümü halk tarafından bilinmediğinden, MÖ 522 yılının baharında bir gaspçı onun gibi davranarak Pers kenti Paishiyauvada yakınlarındaki bir dağda kendini kral ilan etmiştir. Darius, gaspçının gerçek adının Medyalı bir Magi rahibi olan Gaumata olduğunu iddia etmiştir; bu isim Justinus tarafından korundu ancak entrikanın gerçek destekçisi olduğu söylenen kardeşine (Herodotus tarafından Patizeithes olarak adlandırılır) verilmiştir. Herodot'a göre Magi gaspçısının adı Oropastes'tir, Ktesias'a göre ise Sphendadates'tir .
Kambises'in despot yönetimi, Mısır'daki uzun süreli yokluğuyla birleşince, "tüm halkın, Perslerin, Medlerin ve diğer tüm ulusların" gaspçıyı tanımasına, özellikle de gaspçının üç yıl boyunca vergi indirimi sağlama sözü buna katkıda bulunmuştur. Kambises ona karşı harekete geçmiş ancak MÖ 522 yılının baharında tartışmalı bir şekilde ölmüştür. Ölmeden önce kardeşinin cinayetini itiraf etmiş ve tüm bu sahtekarlığı kamuoyuna açıklamış, ancak buna genel olarak inanılmamıştır. Yedi ay boyunca tüm imparatorluğu yöneten yeni krala karşı koymaya kimse cesaret edemiyordu. Yeni kral, hükümet merkezini Medya'ya taşımıştır. Bir grup Pers soylusu, yeni hükümdarlarının bir sahtekâr olduğunu anlayınca, yedi kişilik bir grup onu öldürmek için bir plan kurmuştur. MÖ 522 yılının Eylül ayında Nisa'daki Nisa atlarının yurdu olan bir şatoda onu baskınla bıçaklayarak öldürdüler. Yedi kişiden biri olan Darius, kısa bir süre sonra hükümdar ilan edilmiştir.
Birincil kaynaklar isimler ve diğer pek çok ayrıntı konusunda fikir birliğine varmamış olsa da, günümüze ulaşan en eski üç kaynak (Darius'un kendisi, Herodot ve Ktesias) Gaumata/Pseudo-Smerdis/Sphendadates'i, Büyük Kiros'un oğullarından biri, yani II. Kambises'in kardeşlerinden biri gibi davranarak tahtı gasp eden bir sahtekâr olarak tasvir etmektedir. Darius'un üç dilli Behistun Yazıtı'nda, canlandırılan prensin adı Elamca "Pirtiya", Eski Farsça "Bardiya" ve Akadca "Barziya" olarak geçmektedir. Herodot'un Tarihlerinde prensin ve sahtekarının adı aynıdır (Smerdis). Ktesias için Sphendadates 'Tanyoxarces' kılığına girmiştir. Diğer Yunan kaynaklarında taklit edilen figür için 'Tanoxares', 'Mergis' ve 'Mardos' gibi çeşitli isimler yer almaktadır.:98
Herodot'un Tarihlerinde
Hikayenin daha uzun versiyonu, MÖ 450 civarında yazılan Herodot'un Tarihler kitabının 3. cildinde yer almaktadır. Orada yazan hikaye (3.1–38, 3.61–88) kabaca şu şekilde özetlenebilir:
Mısır'da iken Kambises, Apis tanrısı olarak tapınılan kutsal boğanın uyluğunu yaralar ve kutsal boğa yaradan öldüğünde, Kambises zaten zayıf olan akıl sağlığını kaybeder (3.27–3.30). Kardeşi Smerdis'in Etiyopya kralından getirilen özel bir yay üzerindeki becerisini kıskanan Kambises, Smerdis'i Persis'e geri gönderir. Kambises daha sonra Smerdis'in kendisini tahtından indireceği bir rüya görür, bunun üzerine gizlice onu öldürmesi için bir adam gönderir (3.30). Suikast başarılı olur ve gizli tutulması gerekir.
Smerdis'in ölümünü bilen az sayıdaki kişiden biri de Susa'daki Kambises sarayının kâhyası Patizeithes'tir. Bu kâhyanın, görünüşte Smerdis'e çok benzeyen ve adı da Smerdis olan (3.61.1) bir kardeşi vardır. Bunun üzerine kâhya kardeşini tahta çıkarır ve onun Kambises'in kardeşi olduğunu iddia etmesini ister. Sahte Smerdis, gerçek Smerdis'i tanıyan hiç kimseyi huzuruna almayarak aldatmayı başarır (3.61).
Hala Mısır'da bulunan Kambises, sahte Smerdis'i öğrenir ve gerçek Smerdis'in öldüğünü bildiğinden aldatmacayı anlar. Kambises ordusunu Susa'ya dönmeye hazırlar, ancak atına binerken kılıcının ucuyla uyluğunu yaralar. Kambises birkaç gün sonra yarasından ölür (3.63–3.66). Kambises ölüm döşeğindeyken Smerdis'in Med egemenliğine geri dönmeyi desteklediğini düşünür (3.65). Sahte Smerdis daha sonra bir süre Susa'da hüküm sürmeye devam eder ve imparatorluğun çeşitli halklarına üç yıllık askerlik hizmeti ve vergi muafiyeti tanıdığında Persler hariç herkesin desteğini kazanır (3.67).
Bu arada Persisli bir soylu olan Otanis, kralın Kambises'in kardeşi değil, Kiros'un kulaklarının "ciddi bir sebepten dolayı" kesilmesini emrettiği Smerdis olduğundan şüphelenir (3.69.6). Otanis şüphesini doğrulamak için harem üyesi olan ve dolayısıyla krala ulaşabilen kızı Phaidyme'den adamın kulakları olup olmadığını kontrol etmesini ister. Phaidyme söyleneni yapar ve bir gece kral uyurken kralın aslında kulaklarının olmadığını doğrular. Şüpheleri doğrulanan Otanis, altı soyluyu yanına alarak sahte Smerdis'ten kurtulmak için plan yapar. Kısa bir süre sonra başkente yedinci bir soylu olan Darius gelir ve o da gruba dahil edilir. Yedi komplocu kralın odasına girer, beşi muhafızlarla ilgilenirken Darius ve Megabyzus sahte Smerdis'i ve bir arkadaşını öldürür.
Beş gün sonra, kargaşa yatıştıktan sonra, yedili uygun bir yönetim biçimini tartışmak üzere tekrar bir araya gelir (3.80–82). Demokrasinin (Otanis tarafından önerildi), oligarşinin (Megabyzus tarafından önerildi) ve monarşinin (Darius tarafından önerildi) erdemleri üzerine yapılan bazı tartışmaların ardından yedi kişiden dördü monarşi lehinde oy kullandı. Bunun üzerine aralarında bir yarışma yapmaya karar verirler. Bu yarışma sonucunda güneş doğduktan sonra atını ilk kişneten kral olacaktır. Darius hile yaparak tahta çıkar (3.84–3.87).
Ktesias'ın Persika'sında
Ktesias'ın versiyonu (MÖ 400 civarı) şu şekildedir (XI/F9.8 ve XII/F13.11-17, Photius Bibl . 72 aracılığıyla):
Kral Kiros ölüm döşeğindeyken büyük oğlu Kambises'i tahta çıkardı ve küçük oğlu Tanyoxarces'i de Baktriya, Harezm, Part ve Karmanya eyaletlerinin valisi olarak atadı. Kambises tahta çıktıktan kısa bir süre sonra, Tanyoxarces tarafından bir suçtan dolayı kırbaçlanan Sphendadates adlı biri, kardeşinin kendisine komplo kurduğunu Kambises'e söyler. Bunun kanıtı olarak Tanyoxarces'in çağrıldığı takdirde gelmeyi reddedeceğini beyan eder.
Tanyoxarces çağrıya hemen uymayınca, Kambises Sphendadates'e inanmaya başlar ve Sphendadates de Tanyoxarces'e daha da açıkça iftira atmaya başlar. Tanyoxarces nihayet geldiğinde, Kambises onu öldürmeye kararlıdır, ancak tereddüt eder. Sphendadates, kendisinin (Sphendadates'in) Tanyoxarces'e çok benzediği için prensin yerini alabileceğini ileri sürmektedir. Kambises kabul eder ve Tanyoxarces boğa kanı içmeye zorlanarak öldürülür. Daha sonra Sphendadates doğu eyaletlerinin valisi olarak göreve başlar.
Beş yıl sonra, Babil'deyken Kambises kazayla uyluğundan yaralanır ve on bir gün sonra ölür. Kambises'in ölüm haberini alan Sphendadates (diğer adıyla Tanyoxarces) başkente döner ve Kambises'in yerine geçer. Bu arada, Tanyoxarces'in öldürüldüğünü bilen Kambises'in sırdaşı İzabates, Kambises'in cesediyle birlikte yoldadır. Başkente vardığında tahtta Sphendadates'i bulan Izabates, sahtekarlığı ortaya çıkarır. Daha sonra yedi soylu (aralarında Darius da vardır) Sphendadates'e karşı komplo kurarlar. Yedili, bir suç ortağı tarafından saraya alınır ve Sphendadates burada öldürülür. Yedisi bir yarışma yapmaya karar verirler ve aralarından hangisi gün doğduktan sonra atını ilk kişnetirse kral olacaktır. Darius atının ilk kişneyen olmasını sağlar (F13.17: "kurnazca bir stratejinin sonucu") ve tahta çıkar.
Modern görüş
Çoğu modern tarihçi Darius'un olaylara ilişkin versiyonunu ikna edici bulmuyor ve birkaç ay boyunca hüküm süren kişinin Kiros'un gerçek oğlu olduğunu ve bir büyücü tarafından taklit edilmesi hikayesinin Darius'un tahtı ele geçirmesini meşrulaştırmak için uydurduğu bir şey olduğunu varsaymaktadırlar.
Bir uydurmaya karşı temel argüman, bunun için hiçbir kanıtın olmaması ve daha fazla keşif yapılmamış olması nedeniyle bu görüşün "varsayımsal kalması gerektiğidir". Ancak Gaumata'nın bir uydurma olduğu fikri yine de çekicidir çünkü "taht üzerinde özel bir hakkı olmayan Darius gibi bir adamın, tanrılara ve insanlara karşı yaptıklarından dolayı kınanacak bir karakter (Gaumata) uydurması hayati önem taşıyordu." Resmi hikayede bazı mantık dışılıklar vardır, örneğin sahtekar gerçek Bardiya'ya o kadar benziyordu ki, kraliçe Phaidyme hariç, eşlerinin çoğu bu farkı göremediler. Darius, isyancıları ve muhalifleri sık sık sahtekâr olmakla suçladı (örneğin III. Nebukadnezar) ve hepsinin sahtekâr olduğunu söylemek inandırıcılığı zorlayabilirdi.
Sonrası
Ertesi yıl, Bardiya olduğunu iddia eden Vahyazdāta (Eski Farsça: 𐎺𐏃𐎹𐏀𐎭𐎠𐎫) adında başka bir kişi, doğu Pers'te Darius'a karşı ayaklandı ve büyük bir başarı elde etti, ancak sonunda yenildi, esir alındı ve idam edildi. Belki de Aiskhylos tarafından verilen Pers kralları listesinde halef olarak geçen bir Pers kabilesinin adı olan "Maraphian" Kral Maraphis ile aynıdır.
Gerçek Bardiya'nın sadece Parmys adında bir kızı vardı ve o da daha sonra Büyük Darius ile evlenmiştir.
Hükümdarlığına ait bazı sözleşmeler Babil'de bulunmuştur; burada adı Barziya veya Bardiya olarak yazılmıştır. Darius, Bardiya'nın bazı tapınakları yıktığını, daha sonra bunları restore ettiğini söyler. Bardiya ayrıca halkın sürülerini ve evlerini de almış ve Darius tahta geçtikten sonra bunları düzeltmiştir.
Sahte Bardiya'nın ölümü, İran'da her yıl "Magiyan'ın öldürülmesi" (Magiophani) adı verilen bir şölenle kutlanırdı; bu şölende hiçbir magian'ın kendisini göstermesine izin verilmezdi.
Kurguda Bardiya
Bu olay Gore Vidal'ın Yaratılış adlı romanında yer almıştır. Birkaç ay iktidarda kalan kişinin gerçek Bardiya olduğu görüşünü savunmaktadır.
Jorge Luis Borges, Tlön, Uqbar, Orbis Tertius kısa öyküsünde "sahtekar Magian Smerdis"ten bahsederler. Kahramanın, Uqbar adlı kurgusal bir ulus hakkındaki makaleyi keşfettiğinde tanıyabildiği tek tarihi karakterdir ve isminin esas olarak bir metafor olarak anıldığı belirtilir.
Kaynakça
- ^ Akbarzadeh, D.; A. Yahyanezhad (2006). The Behistun Inscriptions (Old Persian Texts) (Farsça). Khaneye-Farhikhtagan-e Honarhaye Sonati. s. 59. ISBN .
- ^ a b Kent, Roland G. (1950). Old Persian: Grammar, Texts, Lexicon.
- ^ "Bardiya | king of Persia". Encyclopedia Britannica (İngilizce). Erişim tarihi: 14 Ağustos 2020.
- ^ Akbarzadeh, D.; A. Yahyanezhad (2006). The Behistun Inscriptions (Old Persian Texts) (Farsça). Khaneye-Farhikhtagan-e Honarhaye Sonati. s. 60. ISBN .
- ^ Ctesias Persica 8
- ^ Xenophon Cyrop. Vin. 7.ii
- ^ Justin i.9
- ^ Aeschylus The Persians 774
- ^ Leick, Gwendolyn Who's Who in the Ancient Near East
- ^ a b A History of the Ancient Near East, ca. 3000–323 B.C. 2nd edition (Oxford 2007) pp. 290–291
- ^ livius.org/articles/place/behistun
- ^ a b A. D. Godley Herodotus : The Persian Wars : Books 3–4 (Cambridge, MA 1921) pp. 38–41, 76–117 Commons:File:Smerdis(Herodotus).pdf
- ^ a b Ctesias; Stronk, Jan P., tr. (2010), Ctesias' Persian History: Introduction, text, and translation, Wellem, ss. 323-325.
- ^ Ctesias, Persica: Book 11, Fragment 9, taken from Photius' excerpt https://www.livius.org/ct-cz/ctesias/photius_persica.html#%A78 23 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. cf. Xenophon Cyrop. vin. 7, if
- ^ Dandamaev, M. (2001). "Bardia". Encyclopaedia Iranica. 3. New York.
- ^ Herodotus III.68
- ^ Briant, Pierre (2002), From Cyrus to Alexander: A History of the Persian Empire, Eisenbrauns.
- ^ Herodotus; Godley, A. D., tr. (1931), Herodotus, with an English translation by A. D. Godley, Londra: Heinemann.
- ^ Ctesias; Nicols, Andrew, ed., tr. (2008), The Complete Fragments of Ctesias of Cnidus, University of Florida (PhD thesis), ss. 25, 90, 92-93.
- ^ Olmstead, A. T. (1959), History of the Persian Empire, University of Chicago Press.
- ^ (2008), Iran: Empire of the Mind, New York: Basic Books.
- ^ Van De Mieroop, Marc (2006), A History of the Ancient Near East, 2nd, Blackwell.
- ^ a b Holland, Tom Persian Fire
- ^ Allen, Lindsay (2005), The Persian Empire, Londra: The British Museum press, s. 42.
- ^ Llewellyn-Jones, Lloyd Persians: The Age of the Great Kings pp 97-106
- ^ Dandamayev, M. A. (1988), "Bardiya", Encyclopedia Iranica, vol. 3, fasc. 8, Costa Mesa: Mazda, ss. 785-786.
- ^ Briant, Pierre (2000), "Gaumāta", Encyclopedia Iranica, vol. X, fasc. 3, New York: Routledge, Kegan Paul, ss. 333-335.
- ^ "Historical Persian Queens, Empresses, Warriors, Generals of Persia". January 2023.
- ^ Bourke, Dr. Stephen (chief consultant) The Middle East: Cradle of Civilisation Revealed p. 225,
- ^ Behistun Inscription 4.1 (52)
- ^ Akbarzadeh, D.; A. Yahyanezhad (2006). The Behistun Inscriptions (Old Persian Texts) (Farsça). Khaneye-Farhikhtagan-e Honarhaye Sonati. s. 115. ISBN .
- ^ Behistun Inscription ~ 40 if.
- ^ Aeschylus Pers. 778
- ^ For the chronology, see Parker & Dubberstein, Babylonian Chronology.
- ^ Behistun Inscription i.14
- ^ Herodotus III.79
- ^ Ctesias Pers. 15
- Bu madde artık kamu malı olan bir yayından alınan metni içeriyor: Chisholm, Hugh, (Ed.) (1911). "Smerdis". Encyclopædia Britannica (11. bas.). Cambridge University Press.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bardiya veya Smerdis Eski Farsca 𐎲𐎼𐎮𐎡𐎹 Bardiya Grekce Smerdis Smerdis muhtemelen MO 522 de oldu ayrica Tanyoxarces Buyuk Kiros un oglu ve her ikisi de Pers krali olan II Kambises in kucuk kardesiydi Hayati hakkinda keskin gorus ayriliklari vardir Bardiya Buyuk Darius tarafindan devrilene kadar MO 522 de Ahamenis Imparatorlugu nu birkac ay yonetti veya ismini Ktesias in Sphendadates Eski Farsca Spantadatah Grekce Sfendadaths Sphendadates olarak verdigi Gaumata Eski Farsca 𐎥𐎢𐎶𐎠𐎫 Gaumata adli bir buyucu tarafindan canlandirildi Bardiya 𐎲𐎼𐎮𐎡𐎹Darius tarafindan devrilen Ahamenis hukumdarinin portresi Behistun Yaziti nda goruldugu gibi ya mesru Bardiya ydi ya da Darius un iddia ettigi gibi Gaumata adinda bir sahtekardi Ahamenis Imparatorlugu Krallarin krali Misir FiravunuHukum suresi522 BCOnce gelenII KambisesSonra gelenBuyuk DariusDefinMO 522Es ler iCocuk lar iHanedanAhamenisBabasiBuyuk KirosAnnesiDiniZerdustculukIsim ve kaynaklarPrensin adi tarihi kaynaklarda degisik sekillerde gecmektedir Buyuk Darius un Behistun Yaziti nda Farsca adi Bardiya veya Bardia olarak gecmektedir Herodot isminin yaygin Yunanca bicimi olan Smerdis kullanmistir Farsca isim ise Yunanca Asya ismi Smerdis veya Smerdies e benzetilmistir bu isim ayni zamanda Alkaeus ve Anakreon un siirlerinde de gecer Bardiya Gaumata yi Sphendadates olarak adlandiran Ktesias tarafindan Tanyoxarces olarak adlandirilir ismini Ktesias tan alan Ksenofon tarafindan Tanooxares olarak adlandirilir ve Justinus tarafindan Mergis ve Merdis ve Eshilos tarafindan Merdis olarak adlandirilir Ingilizce tarih kaynaklarinda Herodot un ornegini izleyerek geleneksel olarak Smerdis olarak anilmistir ancak yakin tarihli tarih kaynaklarinda Bardiya ismi kullanilmaktadir Geleneksel gorusKirmansah taki Behistun Yaziti nda Darius un cizmesi altindaki Gaumata nin tasviri Geleneksel gorus Behistun Yaziti ve Herodot Ktesias ve Justinus un de aralarinda bulundugu cesitli antik kaynaklara dayanmaktadir ancak bunlar arasinda kucuk farkliliklar vardir Gunumuze ulasan en eski uc kaynak Gaumata Pseudo Smerdis Sphendadates in Darius ve digerleri tarafindan bir darbeyle devrildigi ve ardindan Darius un tahta ciktigi konusunda birlesmektedir Cogu kaynak Darius un kendisi Herodot ve Ktesias dahil Darius un yedi kisilik bir komplocu grubunun parcasi oldugunu soyler Yunan ve Latin kaynaklarinda Darius un daha sonra bir yarismada hile yaparak kralliga geldigi anlatilmaktadir Bardiya Buyuk Kiros un kucuk oglu ve II Kambises in tam veya uvey kardesiydi Ktesias a gore Kiros olum dosegindeyken Bardiya yi bazi Uzak Dogu eyaletlerinin satrapi valisi olarak atamistir Buyuk Darius a gore II Kambises Pers krali olduktan sonra Misir a dogru yola cikmadan once Bardiya yi oldurtmus ve bu sirri saklamistir Ancak Herodot a iki ayrintili hikaye veren gore Bardiya Kambises ile birlikte Misir a gitti ve orada bir sure kaldi ancak daha sonra Kambises onu kiskancliktan Susa ya geri gonderdi cunku Etiyopya kralindan getirilen yayi yalnizca Bardiya cekebiliyordu Herodot daha sonra Kambises kardesinin kraliyet tahtinda oturdugunu gordugu bir ruya gordu Bu ruyanin sonucunda Kambises guvendigi danismani Prexaspes i Misir dan Susa ya Smerdis i yani Bardiya yi oldurme emriyle gonderdi demektedir Bardiya nin olumu halk tarafindan bilinmediginden MO 522 yilinin baharinda bir gaspci onun gibi davranarak Pers kenti Paishiyauvada yakinlarindaki bir dagda kendini kral ilan etmistir Darius gaspcinin gercek adinin Medyali bir Magi rahibi olan Gaumata oldugunu iddia etmistir bu isim Justinus tarafindan korundu ancak entrikanin gercek destekcisi oldugu soylenen kardesine Herodotus tarafindan Patizeithes olarak adlandirilir verilmistir Herodot a gore Magi gaspcisinin adi Oropastes tir Ktesias a gore ise Sphendadates tir Kambises in despot yonetimi Misir daki uzun sureli yokluguyla birlesince tum halkin Perslerin Medlerin ve diger tum uluslarin gaspciyi tanimasina ozellikle de gaspcinin uc yil boyunca vergi indirimi saglama sozu buna katkida bulunmustur Kambises ona karsi harekete gecmis ancak MO 522 yilinin baharinda tartismali bir sekilde olmustur Olmeden once kardesinin cinayetini itiraf etmis ve tum bu sahtekarligi kamuoyuna aciklamis ancak buna genel olarak inanilmamistir Yedi ay boyunca tum imparatorlugu yoneten yeni krala karsi koymaya kimse cesaret edemiyordu Yeni kral hukumet merkezini Medya ya tasimistir Bir grup Pers soylusu yeni hukumdarlarinin bir sahtekar oldugunu anlayinca yedi kisilik bir grup onu oldurmek icin bir plan kurmustur MO 522 yilinin Eylul ayinda Nisa daki Nisa atlarinin yurdu olan bir satoda onu baskinla bicaklayarak oldurduler Yedi kisiden biri olan Darius kisa bir sure sonra hukumdar ilan edilmistir Birincil kaynaklar isimler ve diger pek cok ayrinti konusunda fikir birligine varmamis olsa da gunumuze ulasan en eski uc kaynak Darius un kendisi Herodot ve Ktesias Gaumata Pseudo Smerdis Sphendadates i Buyuk Kiros un ogullarindan biri yani II Kambises in kardeslerinden biri gibi davranarak tahti gasp eden bir sahtekar olarak tasvir etmektedir Darius un uc dilli Behistun Yaziti nda canlandirilan prensin adi Elamca Pirtiya Eski Farsca Bardiya ve Akadca Barziya olarak gecmektedir Herodot un Tarihlerinde prensin ve sahtekarinin adi aynidir Smerdis Ktesias icin Sphendadates Tanyoxarces kiligina girmistir Diger Yunan kaynaklarinda taklit edilen figur icin Tanoxares Mergis ve Mardos gibi cesitli isimler yer almaktadir 98 Herodot un Tarihlerinde Phaedyme babasi Otanis tarafindan Kral Smerdis in sariginin altinda kulaklari olup olmadigini kontrol etmesi icin gonderilir cunku supheli sahtekarin bir suctan dolayi ceza olarak kulaklarini kestirdigi bilinmektedir Kralin gercekten de kulaklarinin olmadigini bunun da onun bir sahtekar oldugunu kanitladigini ve I Darius lehine darbeyi hakli cikardigini gordu Gobryas ile Sahte Smerdis arasindaki mucadele 19 yuzyil baskisi Bardiya Smerdis in Ahamenis soyundan gelen halefi Buyuk Darius la iliskisi Hikayenin daha uzun versiyonu MO 450 civarinda yazilan Herodot un Tarihler kitabinin 3 cildinde yer almaktadir Orada yazan hikaye 3 1 38 3 61 88 kabaca su sekilde ozetlenebilir Misir da iken Kambises Apis tanrisi olarak tapinilan kutsal boganin uylugunu yaralar ve kutsal boga yaradan oldugunde Kambises zaten zayif olan akil sagligini kaybeder 3 27 3 30 Kardesi Smerdis in Etiyopya kralindan getirilen ozel bir yay uzerindeki becerisini kiskanan Kambises Smerdis i Persis e geri gonderir Kambises daha sonra Smerdis in kendisini tahtindan indirecegi bir ruya gorur bunun uzerine gizlice onu oldurmesi icin bir adam gonderir 3 30 Suikast basarili olur ve gizli tutulmasi gerekir Smerdis in olumunu bilen az sayidaki kisiden biri de Susa daki Kambises sarayinin kahyasi Patizeithes tir Bu kahyanin gorunuste Smerdis e cok benzeyen ve adi da Smerdis olan 3 61 1 bir kardesi vardir Bunun uzerine kahya kardesini tahta cikarir ve onun Kambises in kardesi oldugunu iddia etmesini ister Sahte Smerdis gercek Smerdis i taniyan hic kimseyi huzuruna almayarak aldatmayi basarir 3 61 Hala Misir da bulunan Kambises sahte Smerdis i ogrenir ve gercek Smerdis in oldugunu bildiginden aldatmacayi anlar Kambises ordusunu Susa ya donmeye hazirlar ancak atina binerken kilicinin ucuyla uylugunu yaralar Kambises birkac gun sonra yarasindan olur 3 63 3 66 Kambises olum dosegindeyken Smerdis in Med egemenligine geri donmeyi destekledigini dusunur 3 65 Sahte Smerdis daha sonra bir sure Susa da hukum surmeye devam eder ve imparatorlugun cesitli halklarina uc yillik askerlik hizmeti ve vergi muafiyeti tanidiginda Persler haric herkesin destegini kazanir 3 67 Bu arada Persisli bir soylu olan Otanis kralin Kambises in kardesi degil Kiros un kulaklarinin ciddi bir sebepten dolayi kesilmesini emrettigi Smerdis oldugundan suphelenir 3 69 6 Otanis suphesini dogrulamak icin harem uyesi olan ve dolayisiyla krala ulasabilen kizi Phaidyme den adamin kulaklari olup olmadigini kontrol etmesini ister Phaidyme soyleneni yapar ve bir gece kral uyurken kralin aslinda kulaklarinin olmadigini dogrular Supheleri dogrulanan Otanis alti soyluyu yanina alarak sahte Smerdis ten kurtulmak icin plan yapar Kisa bir sure sonra baskente yedinci bir soylu olan Darius gelir ve o da gruba dahil edilir Yedi komplocu kralin odasina girer besi muhafizlarla ilgilenirken Darius ve Megabyzus sahte Smerdis i ve bir arkadasini oldurur Bes gun sonra kargasa yatistiktan sonra yedili uygun bir yonetim bicimini tartismak uzere tekrar bir araya gelir 3 80 82 Demokrasinin Otanis tarafindan onerildi oligarsinin Megabyzus tarafindan onerildi ve monarsinin Darius tarafindan onerildi erdemleri uzerine yapilan bazi tartismalarin ardindan yedi kisiden dordu monarsi lehinde oy kullandi Bunun uzerine aralarinda bir yarisma yapmaya karar verirler Bu yarisma sonucunda gunes dogduktan sonra atini ilk kisneten kral olacaktir Darius hile yaparak tahta cikar 3 84 3 87 Ktesias in Persika sinda Ktesias in versiyonu MO 400 civari su sekildedir XI F9 8 ve XII F13 11 17 Photius Bibl 72 araciligiyla Kral Kiros olum dosegindeyken buyuk oglu Kambises i tahta cikardi ve kucuk oglu Tanyoxarces i de Baktriya Harezm Part ve Karmanya eyaletlerinin valisi olarak atadi Kambises tahta ciktiktan kisa bir sure sonra Tanyoxarces tarafindan bir suctan dolayi kirbaclanan Sphendadates adli biri kardesinin kendisine komplo kurdugunu Kambises e soyler Bunun kaniti olarak Tanyoxarces in cagrildigi takdirde gelmeyi reddedecegini beyan eder Tanyoxarces cagriya hemen uymayinca Kambises Sphendadates e inanmaya baslar ve Sphendadates de Tanyoxarces e daha da acikca iftira atmaya baslar Tanyoxarces nihayet geldiginde Kambises onu oldurmeye kararlidir ancak tereddut eder Sphendadates kendisinin Sphendadates in Tanyoxarces e cok benzedigi icin prensin yerini alabilecegini ileri surmektedir Kambises kabul eder ve Tanyoxarces boga kani icmeye zorlanarak oldurulur Daha sonra Sphendadates dogu eyaletlerinin valisi olarak goreve baslar Bes yil sonra Babil deyken Kambises kazayla uylugundan yaralanir ve on bir gun sonra olur Kambises in olum haberini alan Sphendadates diger adiyla Tanyoxarces baskente doner ve Kambises in yerine gecer Bu arada Tanyoxarces in olduruldugunu bilen Kambises in sirdasi Izabates Kambises in cesediyle birlikte yoldadir Baskente vardiginda tahtta Sphendadates i bulan Izabates sahtekarligi ortaya cikarir Daha sonra yedi soylu aralarinda Darius da vardir Sphendadates e karsi komplo kurarlar Yedili bir suc ortagi tarafindan saraya alinir ve Sphendadates burada oldurulur Yedisi bir yarisma yapmaya karar verirler ve aralarindan hangisi gun dogduktan sonra atini ilk kisnetirse kral olacaktir Darius atinin ilk kisneyen olmasini saglar F13 17 kurnazca bir stratejinin sonucu ve tahta cikar Modern gorusBardiya nin ortacag goruntusu Cogu modern tarihci Darius un olaylara iliskin versiyonunu ikna edici bulmuyor ve birkac ay boyunca hukum suren kisinin Kiros un gercek oglu oldugunu ve bir buyucu tarafindan taklit edilmesi hikayesinin Darius un tahti ele gecirmesini mesrulastirmak icin uydurdugu bir sey oldugunu varsaymaktadirlar Bir uydurmaya karsi temel arguman bunun icin hicbir kanitin olmamasi ve daha fazla kesif yapilmamis olmasi nedeniyle bu gorusun varsayimsal kalmasi gerektigidir Ancak Gaumata nin bir uydurma oldugu fikri yine de cekicidir cunku taht uzerinde ozel bir hakki olmayan Darius gibi bir adamin tanrilara ve insanlara karsi yaptiklarindan dolayi kinanacak bir karakter Gaumata uydurmasi hayati onem tasiyordu Resmi hikayede bazi mantik disiliklar vardir ornegin sahtekar gercek Bardiya ya o kadar benziyordu ki kralice Phaidyme haric eslerinin cogu bu farki goremediler Darius isyancilari ve muhalifleri sik sik sahtekar olmakla sucladi ornegin III Nebukadnezar ve hepsinin sahtekar oldugunu soylemek inandiriciligi zorlayabilirdi SonrasiErtesi yil Bardiya oldugunu iddia eden Vahyazdata Eski Farsca 𐎺𐏃𐎹𐏀𐎭𐎠𐎫 adinda baska bir kisi dogu Pers te Darius a karsi ayaklandi ve buyuk bir basari elde etti ancak sonunda yenildi esir alindi ve idam edildi Belki de Aiskhylos tarafindan verilen Pers krallari listesinde halef olarak gecen bir Pers kabilesinin adi olan Maraphian Kral Maraphis ile aynidir Gercek Bardiya nin sadece Parmys adinda bir kizi vardi ve o da daha sonra Buyuk Darius ile evlenmistir Hukumdarligina ait bazi sozlesmeler Babil de bulunmustur burada adi Barziya veya Bardiya olarak yazilmistir Darius Bardiya nin bazi tapinaklari yiktigini daha sonra bunlari restore ettigini soyler Bardiya ayrica halkin surulerini ve evlerini de almis ve Darius tahta gectikten sonra bunlari duzeltmistir Sahte Bardiya nin olumu Iran da her yil Magiyan in oldurulmesi Magiophani adi verilen bir solenle kutlanirdi bu solende hicbir magian in kendisini gostermesine izin verilmezdi Kurguda BardiyaBu olay Gore Vidal in Yaratilis adli romaninda yer almistir Birkac ay iktidarda kalan kisinin gercek Bardiya oldugu gorusunu savunmaktadir Jorge Luis Borges Tlon Uqbar Orbis Tertius kisa oykusunde sahtekar Magian Smerdis ten bahsederler Kahramanin Uqbar adli kurgusal bir ulus hakkindaki makaleyi kesfettiginde taniyabildigi tek tarihi karakterdir ve isminin esas olarak bir metafor olarak anildigi belirtilir Kaynakca Akbarzadeh D A Yahyanezhad 2006 The Behistun Inscriptions Old Persian Texts Farsca Khaneye Farhikhtagan e Honarhaye Sonati s 59 ISBN 964 8499 05 5 a b Kent Roland G 1950 Old Persian Grammar Texts Lexicon Bardiya king of Persia Encyclopedia Britannica Ingilizce Erisim tarihi 14 Agustos 2020 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link Akbarzadeh D A Yahyanezhad 2006 The Behistun Inscriptions Old Persian Texts Farsca Khaneye Farhikhtagan e Honarhaye Sonati s 60 ISBN 964 8499 05 5 Ctesias Persica 8 Xenophon Cyrop Vin 7 ii Justin i 9 Aeschylus The Persians 774 Leick Gwendolyn Who s Who in the Ancient Near East a b A History of the Ancient Near East ca 3000 323 B C 2nd edition Oxford 2007 pp 290 291 livius org articles place behistun a b A D Godley Herodotus The Persian Wars Books 3 4 Cambridge MA 1921 pp 38 41 76 117 Commons File Smerdis Herodotus pdf a b Ctesias Stronk Jan P tr 2010 Ctesias Persian History Introduction text and translation Wellem ss 323 325 Ctesias Persica Book 11 Fragment 9 taken from Photius excerpt https www livius org ct cz ctesias photius persica html A78 23 Kasim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi cf Xenophon Cyrop vin 7 if Dandamaev M 2001 Bardia Encyclopaedia Iranica 3 New York Herodotus III 68 Briant Pierre 2002 From Cyrus to Alexander A History of the Persian Empire Eisenbrauns Herodotus Godley A D tr 1931 Herodotus with an English translation by A D Godley Londra Heinemann Ctesias Nicols Andrew ed tr 2008 The Complete Fragments of Ctesias of Cnidus University of Florida PhD thesis ss 25 90 92 93 Olmstead A T 1959 History of the Persian Empire University of Chicago Press 2008 Iran Empire of the Mind New York Basic Books Van De Mieroop Marc 2006 A History of the Ancient Near East 2nd Blackwell a b Holland Tom Persian Fire Allen Lindsay 2005 The Persian Empire Londra The British Museum press s 42 Llewellyn Jones Lloyd Persians The Age of the Great Kings pp 97 106 Dandamayev M A 1988 Bardiya Encyclopedia Iranica vol 3 fasc 8 Costa Mesa Mazda ss 785 786 Briant Pierre 2000 Gaumata Encyclopedia Iranica vol X fasc 3 New York Routledge Kegan Paul ss 333 335 Historical Persian Queens Empresses Warriors Generals of Persia January 2023 Arsivlenmesi gereken baglantiya sahip kaynak sablonu iceren maddeler link Bourke Dr Stephen chief consultant The Middle East Cradle of Civilisation Revealed p 225 978 0 500 25147 8 Behistun Inscription 4 1 52 Akbarzadeh D A Yahyanezhad 2006 The Behistun Inscriptions Old Persian Texts Farsca Khaneye Farhikhtagan e Honarhaye Sonati s 115 ISBN 964 8499 05 5 Behistun Inscription 40 if Aeschylus Pers 778 For the chronology see Parker amp Dubberstein Babylonian Chronology Behistun Inscription i 14 Herodotus III 79 Ctesias Pers 15 Bu madde artik kamu mali olan bir yayindan alinan metni iceriyor Chisholm Hugh Ed 1911 Smerdis Encyclopaedia Britannica 11 bas Cambridge University Press Wikimedia Commons ta Bardiya ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir