Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bender (Rumence: Tisno, Rusça: Бендеры/Benderı) 1992 yılından bu yana tanınmayan Transdinyester Cumhuriyetinin fiili kontrolü altında ancak uluslararası alanda Moldova'ya bağlı bir şehir.
| Bender | |
|---|---|
 | |
 Bayrak  Arma | |
 Bender'in konumu | |
| Ülke |  Moldova(De jure) Transdinyester (De facto) |
| Kuruluş tarihi | 1408 |
| İdare | |
| • Belediye Başkanı | Vyacheslav Kogut |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 97.29 km² |
| Nüfus (2010) | |
| • Toplam | 93 751 |
| Zaman dilimi | (DAS) |
Resmî site http://www.bendery.md/ | |
Şehir Dinyester nehrinin batısında, Transdinyester bölgesinde yer almaktadır. Moldova yasalarınca şehir, çevresindeki köyler ile Transdinyester bölgesinden ayrı bir belediyeyi oluşturmaktadır. Bender şehri Transdinyester Savaşı'nın sonunda kurulan tampon bölgede yer almıştır. Ortak Kontrol Komisyonu'nun ağır basan kuvvetleri varken, Transdinyester şehirde de facto idari yönetimine sahiptir. Bender, Transdinyester Savaşı sonunda kurulan tampon bölgede yer almaktadır.
Köken
Bender, Farsça liman demektir.
Adı
Orta Çağ'da Rumence/Moldova kaynaklarında "Tighina", Osmanlı kaynaklarında Bender olarak geçmektedir. İlk olarak 1408 tarihli eski slav dilinde yazılmış bir kaynakta "Тягянакача" (Tyagyanakacha) ismi ile zikredilmiştir.
1538'de Kanuni Sultan Süleyman döneminde Osmanlı topraklarına katılmadan önce Boğdan Prensliği altında "Tighina" olarak, 1538-1812 Osmanlı döneminde "kapı" manasında "Bender" olarak adlandırılmış ve 1812-1917 Rus İmparatorluğu döneminde de bu isimle anılmış, daha sonra 1918-1940 Romanya döneminde tekrar "Tighina" olarak adlandırılmıştır.
II. Dünya Savaşı sonrasında Sovyetler Birliği kontrolüne geçerek Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti bölgesinde kalmış ve kiril alfabesiyle yazılıdığı gibi "Бендер" olarak tekrar "Bender" ismine dönmüştür. 1991'de Sovyetler Birliğinin dağılmasından sonra da Moldova Cumhuriyetinde bu isimle kullanılmaktadır. Aynı zamanda "Tighina" adı da kullanılmaktadır.
Nüfus
| Yıl | Nüfus | Moldovalılar | Ruslar | Ukraynalılar | Diğer |
| 1979 | 101.000 | - | - | - | - |
| 1989 | 130.000 | - | - | - | - |
| 2004 | 97.027 | 24.500 (%25,5) | 41.500 (%42,8) | 17.000 (%17,4) | 14.000 (%14,6) |
İdare
Vyacheslav Kogut, şehrin güncel belediye başkanıdır.
Tarih
13. yüzyılda Tatarlar buraya hakim olmuşlar, fakat Alexandru cel Bun ve Ştefan cel Mare Tatarlar’ı ırmağın karşı kıyısına sürdükten sonra burada sınırı korumak üzere küçük bir kale yaptırmışlardır. Petru Rareș' in 1538’de Kanuni Sultan Süleyman’a yenilmesi üzerine kale Osmanlı idaresine geçmiş ve çok kuvvetli bir biçimde yeniden inşa edilmiştir.
Bender, Osmanlı topraklarına katıldıktan sonra askeri açıdan önemli bir lojistik üs görevi görmüştür. Bender, Osmanlının Avusturya ve Rusya üzerine düzenlediği seferlerde kullanılan güzergâhlardan Rumeli Sağ Kolu üzerinde bulunması ve ordunun önemli toplanma merkezlerinden biri ve özellikle Kırım Tatarlarının Osmanlı ordusuna katılım noktası olması bakımından önem arz eder. Belki de bu sebeple Dar-ül Harb'e açılan noktalardan biri olması sebebi ile kapı manasında Bender olarak adlandırılmıştır. Osmanlı tarihinde Bender'de geçen önemli olaylardan biri de İsveç kralı XII. Karl ya da Demirbaş Şarl'ın Poltava Savaşı'nda (1709) Rus çarı I. Petro'ya yenildikten sonra ordusundan artakalan 1500 kadar Karoliner ve Kazak'tan oluşan kuvvetle güneye çekilerek Osmanlı sınırını geçip iltica ederek Bender'de sürgünde yaşamış olmasıdır. Demirbaş Şarl, Bender'de dört sene (1709-1713)oturmuş, bu süre içerisinde, Osmanlı Devletini Ruslara karşı sürekli kışkırtmıştır. Diğer bir deyişle Sultan III. Ahmed devrinde Baltacı Mehmed Paşa'nın Rus Çarı I.Petro'yu yenmesiyle sonuçlanan Prut savaşı, onun teşvikiyle çıkmıştı. Prut Savaşı (1711), Bender'in lojistik üs olarak kullanıldığı son büyük Osmanlı seferi olmuştur. Prut Savaşı sonunda Ruslarla barış antlaşması yapıldığı halde Osmanlı devletini savaşması için kışkırtmaya devam eden Demirbaş Şarl, Bender'den çıkarılmak istenmiş, direnen Şarl ve ordusu 1 şubat 1713'te sonunda ele geçirilerek Dimetoka'da hapsedilmiştir. Demirbaş Şarl'ın yeniçerilerce ele geçirilme olayı İsveççe "Kalabaliken i Bender" olarak bilinir (kalabalık sözcüğünden, karmaşa anlamında kullanılarak İsveççeye geçmiştir).
Ruslar, 1770'te iki ay devam eden bir kuşatmadan sonra Bender’i almışlar, ancak bu olay kanlı bir facia halinde cereyan etmiş, kaledeki Türkler düşman eline geçmemesi için kendi elleriyle aile fertlerini öldürmek zorunda kalmışlardır. Bender Kalesi 1774’ te imzalanan Küçük Kaynarca Antlaşması ile tekrar Osmanlı Devleti’ne iade edilmişse de 1788-1789’ da Ruslar tarafından tekrar ele geçirilmiştir. 1792’ de Yaş Antlaşması ile bir kere daha Osmanlı Devleti’ne iade edilen Bender Kalesi 1812’de Bükreş Antlaşması ile kesin olarak kaybedilmiştir.
Bender'den yetişen iki Osmanlı Sadrazamı Benderli Ali Paşa (sadareti 1821) ve Benderli Mehmed Selim Sırrı Paşa (sadareti 1824-1828)dir.
Bender I. Dünya Savaşı’ndan sonra Romanya toprakları içinde Besarabya eyaletinin bir şehri olarak kalmış, fakat 1944’ te Romanya’nın yenilmesi üzerine Sovyetler Birliği topraklarına katılmıştır. 1991 yılından bu yana, şehir Moldova ve Transdinyester Cumhuriyeti arasında tartışmalıdır. Dinyester nehrinin sağ kıyısında kentin önemli stratejik konumu nedeniyle, 1992 yılındaki Transdinyester Savaşı'nda önemli çatışmalar yaşandı. O tarihten bu yana bu yana Transdinyester Cumhuriyeti kontrolü altındadır.
Kaynakça
- ^ a b Law 764-XV from December 27, 2001 on administrative-territorial organisation of the Republic of Moldova 14 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Rumence)
- ^ a b c Bendery 25 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce). English Wikipedia (İngilizce Vikipedi)
- ^ Cetatea Tighina 15 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Rumence)
- ^ a b Moldova 8 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- ^ 2004 Census: PMR urban, multilingual, multicultural 18 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (İngilizce)
- ^ a b "İslam Ansiklopedisi, Semavi Eyice". 21 Ocak 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 21 Ocak 2015.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bender Rumence Tisno Rusca Bendery Benderi 1992 yilindan bu yana taninmayan Transdinyester Cumhuriyetinin fiili kontrolu altinda ancak uluslararasi alanda Moldova ya bagli bir sehir BenderBayrakArmaBender in konumuUlkeMoldova De jure Transdinyester De facto Kurulus tarihi1408Idare Belediye BaskaniVyacheslav KogutYuzolcumu Toplam97 29 km Nufus 2010 Toplam93 751Zaman dilimiUTC 02 00 DAS Resmi site http www bendery md Sehir Dinyester nehrinin batisinda Transdinyester bolgesinde yer almaktadir Moldova yasalarinca sehir cevresindeki koyler ile Transdinyester bolgesinden ayri bir belediyeyi olusturmaktadir Bender sehri Transdinyester Savasi nin sonunda kurulan tampon bolgede yer almistir Ortak Kontrol Komisyonu nun agir basan kuvvetleri varken Transdinyester sehirde de facto idari yonetimine sahiptir Bender Transdinyester Savasi sonunda kurulan tampon bolgede yer almaktadir KokenBender Farsca liman demektir AdiOrta Cag da Rumence Moldova kaynaklarinda Tighina Osmanli kaynaklarinda Bender olarak gecmektedir Ilk olarak 1408 tarihli eski slav dilinde yazilmis bir kaynakta Tyagyanakacha Tyagyanakacha ismi ile zikredilmistir Moldova pulu 1538 de Kanuni Sultan Suleyman doneminde Osmanli topraklarina katilmadan once Bogdan Prensligi altinda Tighina olarak 1538 1812 Osmanli doneminde kapi manasinda Bender olarak adlandirilmis ve 1812 1917 Rus Imparatorlugu doneminde de bu isimle anilmis daha sonra 1918 1940 Romanya doneminde tekrar Tighina olarak adlandirilmistir II Dunya Savasi sonrasinda Sovyetler Birligi kontrolune gecerek Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti bolgesinde kalmis ve kiril alfabesiyle yazilidigi gibi Bender olarak tekrar Bender ismine donmustur 1991 de Sovyetler Birliginin dagilmasindan sonra da Moldova Cumhuriyetinde bu isimle kullanilmaktadir Ayni zamanda Tighina adi da kullanilmaktadir NufusYil Nufus Moldovalilar Ruslar Ukraynalilar Diger1979 101 000 1989 130 000 2004 97 027 24 500 25 5 41 500 42 8 17 000 17 4 14 000 14 6 IdareVyacheslav Kogut sehrin guncel belediye baskanidir TarihBender Kalesi 13 yuzyilda Tatarlar buraya hakim olmuslar fakat Alexandru cel Bun ve Stefan cel Mare Tatarlar i irmagin karsi kiyisina surdukten sonra burada siniri korumak uzere kucuk bir kale yaptirmislardir Petru Rareș in 1538 de Kanuni Sultan Suleyman a yenilmesi uzerine kale Osmanli idaresine gecmis ve cok kuvvetli bir bicimde yeniden insa edilmistir Bender Osmanli topraklarina katildiktan sonra askeri acidan onemli bir lojistik us gorevi gormustur Bender Osmanlinin Avusturya ve Rusya uzerine duzenledigi seferlerde kullanilan guzergahlardan Rumeli Sag Kolu uzerinde bulunmasi ve ordunun onemli toplanma merkezlerinden biri ve ozellikle Kirim Tatarlarinin Osmanli ordusuna katilim noktasi olmasi bakimindan onem arz eder Belki de bu sebeple Dar ul Harb e acilan noktalardan biri olmasi sebebi ile kapi manasinda Bender olarak adlandirilmistir Osmanli tarihinde Bender de gecen onemli olaylardan biri de Isvec krali XII Karl ya da Demirbas Sarl in Poltava Savasi nda 1709 Rus cari I Petro ya yenildikten sonra ordusundan artakalan 1500 kadar Karoliner ve Kazak tan olusan kuvvetle guneye cekilerek Osmanli sinirini gecip iltica ederek Bender de surgunde yasamis olmasidir Demirbas Sarl Bender de dort sene 1709 1713 oturmus bu sure icerisinde Osmanli Devletini Ruslara karsi surekli kiskirtmistir Diger bir deyisle Sultan III Ahmed devrinde Baltaci Mehmed Pasa nin Rus Cari I Petro yu yenmesiyle sonuclanan Prut savasi onun tesvikiyle cikmisti Prut Savasi 1711 Bender in lojistik us olarak kullanildigi son buyuk Osmanli seferi olmustur Prut Savasi sonunda Ruslarla baris antlasmasi yapildigi halde Osmanli devletini savasmasi icin kiskirtmaya devam eden Demirbas Sarl Bender den cikarilmak istenmis direnen Sarl ve ordusu 1 subat 1713 te sonunda ele gecirilerek Dimetoka da hapsedilmistir Demirbas Sarl in yenicerilerce ele gecirilme olayi Isvecce Kalabaliken i Bender olarak bilinir kalabalik sozcugunden karmasa anlaminda kullanilarak Isvecceye gecmistir Ruslar 1770 te iki ay devam eden bir kusatmadan sonra Bender i almislar ancak bu olay kanli bir facia halinde cereyan etmis kaledeki Turkler dusman eline gecmemesi icin kendi elleriyle aile fertlerini oldurmek zorunda kalmislardir Bender Kalesi 1774 te imzalanan Kucuk Kaynarca Antlasmasi ile tekrar Osmanli Devleti ne iade edilmisse de 1788 1789 da Ruslar tarafindan tekrar ele gecirilmistir 1792 de Yas Antlasmasi ile bir kere daha Osmanli Devleti ne iade edilen Bender Kalesi 1812 de Bukres Antlasmasi ile kesin olarak kaybedilmistir Bender den yetisen iki Osmanli Sadrazami Benderli Ali Pasa sadareti 1821 ve Benderli Mehmed Selim Sirri Pasa sadareti 1824 1828 dir Bender I Dunya Savasi ndan sonra Romanya topraklari icinde Besarabya eyaletinin bir sehri olarak kalmis fakat 1944 te Romanya nin yenilmesi uzerine Sovyetler Birligi topraklarina katilmistir 1991 yilindan bu yana sehir Moldova ve Transdinyester Cumhuriyeti arasinda tartismalidir Dinyester nehrinin sag kiyisinda kentin onemli stratejik konumu nedeniyle 1992 yilindaki Transdinyester Savasi nda onemli catismalar yasandi O tarihten bu yana bu yana Transdinyester Cumhuriyeti kontrolu altindadir Kaynakca a b Law 764 XV from December 27 2001 on administrative territorial organisation of the Republic of Moldova 14 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Rumence a b c Bendery 25 Agustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi Ingilizce English Wikipedia Ingilizce Vikipedi Cetatea Tighina 15 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Rumence a b Moldova 8 Agustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce 2004 Census PMR urban multilingual multicultural 18 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde Ingilizce a b Islam Ansiklopedisi Semavi Eyice 21 Ocak 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 21 Ocak 2015