Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bolçu Muharebesi, 711'de Göktürk Kağanlığı ile Türgişler öncülüğündeki ittifak kuvvetleri arasında gerçekleşen muharebedir. Muharebe, kesin Göktürk zaferiyle sonuçlanmıştır.
| Bolçu Muharebesi | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
| Türgişler Kırgızlar Çikler Tang Hanedanlığı (Destek) |  İkinci Göktürk Kağanlığı | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
Üç Elik Kağan  Sakal (ölü) Küçlüg Kağan (ölü) Bars Bey (ölü) | Tonyukuk İnel (Küçük Kağan) Kül Tigin Bilge Şad Küli Çor | ||||||||
| Güçler | |||||||||
| 100.000 piyade | 20.000 | ||||||||
Muharebenin nedeni
Kapgan Kağan'ın saldırıları ile bunalan Tang Hanedanlığı kendisine yöneltilen bu ağır baskıyı savuşturmak için müttefik aramak zorunda kaldı. Bu amaçla Kırgızları ve Türgişleri ittifaka davet etti. Türgişler, Kırgızlar ve Tang Hanedanlığı, Göktürklere karşı ittifak hazırlığına geçti. Bu durumu, casuslar aracılığıyla öğrenen Tonyukuk, ittifak kuvvetleri saldırmadan önce savaş hazırlıklarına başladı.
Muharebe
Kırgızların saf dışı bırakılması
Tonyukuk önce kuzeydeki komşuları ortadan kaldırmaya karar verdi. Kırgızlar o dönemde Kögmen Ormanı denilen yerde yaşamaktaydılar. Bu ormana giden tek yol Az adlı kavmin ülkesinden geçmekte olan ve Anı Irmağı boyunca uzanan bir at yolu idi. Tonyukuk, Göktürk ordusunu bu yolda ilerletebileceğini düşünüp durumu Kapgan Kağan'a bildirdi. Kapgan Kağan bu öneriyi kabul etti. Daha sonra Tonyukuk, yolu göstermesi için Az kavminden bir kılavuz buldu. Ardından Tonyukuk komutasındaki Göktürk ordusu atlarından inip yaya olarak bu yolu geçmeye başladı. Bu şekilde devam ederek Ak Termil adlı ırmağa ulaştılar. Askerler atlarını sırtlayarak ırmağı geçti. Daha sonra da askerler yeniden atlarına binip ilerlediler ve bir süre sonra ordunun ilerlemesine engel olan karları at üstünde kürediler. Ardından Göktürk ordusu ağaçlık tepe olan bir yeri atlarını yedeğe almak suretiyle yaya olarak ve ağaçlara tutunarak geçti. Askerler tepeyi tırmandıktan sonra yuvarlanıp, kayarak aşağıya indiler. Bir süre sonra da Göktürk ordusu karşısına çıkan bir dağı, çevresinden dolanarak on günde geçti. Bu arada Az kavminden olan kılavuz yolu şaşırdığı gerekçesiyle öldürüldü.Göktürk ordusu ilerleyişini sürdürerek Anı Irmağı'na ulaştı ve bu ırmağın aşağı tarafına doğru ilerleyişini sürdürdü. Tonyukuk'un emriyle burada ordu mola verdi. Askerler atlarını ağaçlara bağlayıp yemek yediler.Göktürk ordusu hızlıca ilerleyişini sürdürdü ve bir gece vakti Kırgızlara saldırdı. Tonyukuk Yazıtı'nda bu saldırı şöyle anlatılır: Kırgız'ı uykuda bastık, uykusunu mızrak ile açtık. İlk başta Kırgızlar bozguna uğradıysa da Kırgız kağanı askerlerini yeniden toplayıp karşı saldırıya geçti. Ancak Kırgız ordusu yeniden yenildi ve Kırgız kağanı da öldürüldü. Bundan sonra Kırgızlar, Göktürk Kağanlığı'na baş eğip bağlandılar. Göktürk ordusu ise Kögmen Ormanı'nı dolanarak geri döndü.
Bolçu Muharebesi
Bir Göktürk casusu Türgişlerden geldi ve Türgiş kağanının şöyle söylediğini bildirdi:
Doğuda Türk milleti kargaşa içindedir. Türk kağanı kahraman, sözcüsü (müşaviri) bilici imiş. Eğer biz ona ordu yürütmez isek ne zaman bir şey olsa o gelip bizi öldürecektir.
Bu haber üzerine Kapgan Kağan, Türgişler üzerine sefere çıkmayı kararlaştırdı. Ancak bu sırada beklenmeyen bir gelişme yaşandı ve Kapgan Kağan'ın eşi öldü. Bunun üzerine Kapgan Kağan, Göktürk ordusunun başına Tonyukuk'u getirtti. Oğlu İnel Kağan'ın ve yeğeni Bilge Kağan'ın da sefere katılmasını ve ordunun Altun Ormanı'nda kendisini beklemesini emretti. Kendisi de eşinin yuğ törenini yapmaya gitti. Bilge Kağan ile İnel Kağan'ın da bulunduğu, ancak gerçek komuta yetkisinin Tonyukuk'un elinde bulunduğu Göktürk ordusu, Altay dağları'nı aştı ve Altun Ormanı'na gelerek burada Kapgan Kağan'ı beklemeye koyuldu. Bundan sonra üç Göktürk casusu Türgişlerden geldi ve şunu söylediler:
Türgiş kağanı ordu çıkardı, On-ok milleti eksiksiz dışarı çıktı. Türgiş kağanı Yarış Ovası'nda toplanalım demiş.
Tonyukuk durumu Kapgan Kağan'a bildirdi. Kapgan Kağan, Tonyukuk'a haber göndererek kendisini beklemesini söyledi. Ayrıca Kapgan Kağan, Tonyukuk'a keşif kolunu, nöbet işini çok iyi tertip etmesini ve orduya baskın yaptırtmamasını bildirdi. Ancak durumun tehlikeli olabileceğini sezen Tonyukuk, Kapgan Kağan'ın bekleme emrini dinlemedi ve harekete geçti. Altun Ormanı'nı aşan Göktürk ordusu, İrtiş Nehri'ni geçip Çungarya'ya (Yarış Ovası) vardıktan sonra şafak sökümünde Bolçu'nun (Ulungur Gölü'nün) güneybatı kıyılarına geldi. Göktürk savaş meclisi toplandıktan sonra Türgişlerden haber geldi. Yarış Ovası'nda 100.000 düşman askerinin toplandığı öğrenildi. Bunu öğrenen Göktürk komutanları savaş yapılmaksızın geri çekilmeyi teklif ettiler ise de Tonyukuk onlara şöyle dedi:
Ben Bilge Tonyukuk, Altun Ormanı'nı aşarak geldik. İrtiş Nehri'ni geçerek geldik. Niye kaçıyoruz? Çok diye niye korkuyoruz? Az diye niye kendimizi hor görelim? Hücum edelim!
Ardından Göktürk ordusu 100.000 piyadeden oluşan Çin destekli Türgiş ordusunun karşısına çıktı. Başta bozguna uğrayan Türgişler kısa zamanda toparlandı, bu kez Göktürk ordusunun düzeni bozuldu ve yenilgi belirtileri baş gösterdi ise de Tonyukuk'un savaş deneyimiyle sayıca üstün Türgiş ordusu bozguna uğratıldı ve Tonyukuk Yazıtı'na göre Tanrı yardım ettiği için savaş, Göktürklerin kesin galibiyetiyle sonuçlandı. Savaş sonunda Türgiş kağanı Üç Elik Kağan ile 50 Türgiş ileri geleni tutsak edilmiş, bir Türgiş şadı ile yabgusu öldürülmüştü. Türgiş ordusu, Tonyukuk komutasındaki orduya bağlılığını bildirdi. Bunun üzerine, Üç Elik Kağan öldürülmedi. Türgiş ordusundan elli asker tutuldu ve halkına haber vermeleri için gönderildi. Bundan sonra bütün On-ok beyleri, halkı gelip Göktürk Kağanlığı'na baş eğip bağlandılar. Türgiş ordusunun da katılımıyla Seyhun'u geçen birleşik Türk ordusu Göktürkler tarafından mukaddes kabul edilen Ak Dağ'a ulaştı ve burada önemli ölçüde ganimet elde etti. Ordu daha sonra geri döndü. Göktürkler, Bolçu Savaşı'nı kazandıktan sonra Türgişlerin bütün Nu-shih-pi ve To-lu kabileleri yani Balkaş, İli, Isık Göl ve Talas bölgelerindeki Türkler, Kapgan Kağan'ın hakimiyetini yeniden tanıdılar.On-okların idaresi yeniden Göktürklerin eline geçti. Kapgan Kağan bölgeyi Bars Bey'in yönetimine verdi. Daha sonra Göktürk akınları Maveraünnehir (Kengü Tarban), Otrar ve Arıs Irmağı dolaylarına ulaştı.
Sonuç
600 – 603 arasındaki kısa dönem hariç, bu savaşta ilk kez Batı Göktürk Kağanlığı ile Doğu Göktürk Kağanlığı birleşmiştir. Savaştan sonra On-ok bölgesinde Göktürk hakimiyeti kurulmuş, Üç Elik Kağan öldürülmemesine rağmen gücünü tümüyle yitirmiştir. 706'da Üç Elik Kağan'ın ölümü üzerine On-okların başına geçip Tang destekli bir ayaklanmaya kalkışan Üç Elik Kağan'ın oğlu Sakal da, Bilge Kağan tarafından öldürülmüştür.
Kaynakça
- Aydın, Erhan (2017). Orhon Yazıtları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınevi. ISBN .
- ^ a b Bilge Kağan Yazıtı, doğu yüzü, 26. satır.
- ^ Kül Tigin Yazıtı, doğu yüzü, 35. satır.
- ^ Tonyukuk Yazıtı, doğu yüzü, 3. satır.
- ^ Kül Tigin Yazıtı, doğu yüzü, 20. satır.
- ^ Bilge Kağan Yazıtı, doğu yüzü, 16. satır.
- ^ a b Tonyukuk Yazıtı, kuzey yüzü, 7. satır.
- ^ Küli Çor Yazıtı, doğu yüzü, 3. satır.
- ^ Tonyukuk Yazıtı, batı yüzü, 1. satır.
- ^ Ahmet Bican Ercilasun, Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Akçağ, s. 99.
- ^ Gumilëv, Lev Nikolayeviç, (2002). Eski Türkler, (çev. Ahsen Batur). İstanbul: Selenge Yayınları, s. 371.
- ^ Salman, Hüseyin. . 7 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2016.
- ^ Tonyukuk Yazıtı, kuzey yüzü, 1. satır.
- ^ Tonyukuk Yazıtı, kuzey yüzü, 2. satır.
- ^ Tonyukuk Yazıtı, kuzey yüzü, 3. satır.
- ^ Tonyukuk Yazıtı, kuzey yüzü, 3. ve 4. satırlar.
- ^ Tonyukuk Yazıtı, kuzey yüzü, 5. ve 6. satırlar.
- ^ Tonyukuk Yazıtı, kuzey yüzü, 9. satır.
- ^ Tonyukuk Yazıtı, batı yüzü, 2., 3. ve 4. satırlar.
- ^ Tonyukuk Yazıtı, batı yüzü, 5. satır.
- ^ Kül Tigin Yazıtı, doğu yüzü, 18. ve 19. satırlar; Bilge Kağan Yazıtı, doğu yüzü, 16. satır; Tonyukuk Yazıtı, batı yüzü, 3. satır.
- ^ Kül Tigin Yazıtı, doğu yüzü, 21. satır; Bilge Kağan Yazıtı, doğu yüzü, 18. satır; Ayrıca bkz. E. Chavannes, Documents sur les Tuokioue Occidentaux, Paris 1941, 283 vd.
- ^ Ekber, Necef (2005), Karahanlılar, s. 111.
- ^ Kafesoğlu, Türk Millî Kültürü, s. 111.
- ^ Kafesoğlu, İbrahim (2015), Türk Millî Kültürü, Ötüken Neşriyat.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bolcu Muharebesi 711 de Gokturk Kaganligi ile Turgisler onculugundeki ittifak kuvvetleri arasinda gerceklesen muharebedir Muharebe kesin Gokturk zaferiyle sonuclanmistir Bolcu MuharebesiTarih710 711BolgeOrpen Minusinsk havzasinin guney ya da guneybatisinda bir bolge Songa Yis ve Bolcu Ulungur Golu nun guneybati kiyilari SebepTang Turgis Kirgiz ittifakinin Gokturklerin aleyhine harekete gecmesiSonucKesin Gokturk zaferi Ittifak dagitildi TaraflarTurgisler Kirgizlar Cikler Tang Hanedanligi Destek Ikinci Gokturk KaganligiKomutanlar ve liderlerUc Elik Kagan Sakal olu Kuclug Kagan olu Bars Bey olu Tonyukuk Inel Kucuk Kagan Kul Tigin Bilge Sad Kuli CorGucler100 000 piyade20 000Muharebenin nedeniKapgan Kagan in saldirilari ile bunalan Tang Hanedanligi kendisine yoneltilen bu agir baskiyi savusturmak icin muttefik aramak zorunda kaldi Bu amacla Kirgizlari ve Turgisleri ittifaka davet etti Turgisler Kirgizlar ve Tang Hanedanligi Gokturklere karsi ittifak hazirligina gecti Bu durumu casuslar araciligiyla ogrenen Tonyukuk ittifak kuvvetleri saldirmadan once savas hazirliklarina basladi MuharebeKirgizlarin saf disi birakilmasi Tonyukuk once kuzeydeki komsulari ortadan kaldirmaya karar verdi Kirgizlar o donemde Kogmen Ormani denilen yerde yasamaktaydilar Bu ormana giden tek yol Az adli kavmin ulkesinden gecmekte olan ve Ani Irmagi boyunca uzanan bir at yolu idi Tonyukuk Gokturk ordusunu bu yolda ilerletebilecegini dusunup durumu Kapgan Kagan a bildirdi Kapgan Kagan bu oneriyi kabul etti Daha sonra Tonyukuk yolu gostermesi icin Az kavminden bir kilavuz buldu Ardindan Tonyukuk komutasindaki Gokturk ordusu atlarindan inip yaya olarak bu yolu gecmeye basladi Bu sekilde devam ederek Ak Termil adli irmaga ulastilar Askerler atlarini sirtlayarak irmagi gecti Daha sonra da askerler yeniden atlarina binip ilerlediler ve bir sure sonra ordunun ilerlemesine engel olan karlari at ustunde kurediler Ardindan Gokturk ordusu agaclik tepe olan bir yeri atlarini yedege almak suretiyle yaya olarak ve agaclara tutunarak gecti Askerler tepeyi tirmandiktan sonra yuvarlanip kayarak asagiya indiler Bir sure sonra da Gokturk ordusu karsisina cikan bir dagi cevresinden dolanarak on gunde gecti Bu arada Az kavminden olan kilavuz yolu sasirdigi gerekcesiyle olduruldu Gokturk ordusu ilerleyisini surdurerek Ani Irmagi na ulasti ve bu irmagin asagi tarafina dogru ilerleyisini surdurdu Tonyukuk un emriyle burada ordu mola verdi Askerler atlarini agaclara baglayip yemek yediler Gokturk ordusu hizlica ilerleyisini surdurdu ve bir gece vakti Kirgizlara saldirdi Tonyukuk Yaziti nda bu saldiri soyle anlatilir Kirgiz i uykuda bastik uykusunu mizrak ile actik Ilk basta Kirgizlar bozguna ugradiysa da Kirgiz kagani askerlerini yeniden toplayip karsi saldiriya gecti Ancak Kirgiz ordusu yeniden yenildi ve Kirgiz kagani da olduruldu Bundan sonra Kirgizlar Gokturk Kaganligi na bas egip baglandilar Gokturk ordusu ise Kogmen Ormani ni dolanarak geri dondu Bolcu Muharebesi Bir Gokturk casusu Turgislerden geldi ve Turgis kaganinin soyle soyledigini bildirdi Doguda Turk milleti kargasa icindedir Turk kagani kahraman sozcusu musaviri bilici imis Eger biz ona ordu yurutmez isek ne zaman bir sey olsa o gelip bizi oldurecektir Bu haber uzerine Kapgan Kagan Turgisler uzerine sefere cikmayi kararlastirdi Ancak bu sirada beklenmeyen bir gelisme yasandi ve Kapgan Kagan in esi oldu Bunun uzerine Kapgan Kagan Gokturk ordusunun basina Tonyukuk u getirtti Oglu Inel Kagan in ve yegeni Bilge Kagan in da sefere katilmasini ve ordunun Altun Ormani nda kendisini beklemesini emretti Kendisi de esinin yug torenini yapmaya gitti Bilge Kagan ile Inel Kagan in da bulundugu ancak gercek komuta yetkisinin Tonyukuk un elinde bulundugu Gokturk ordusu Altay daglari ni asti ve Altun Ormani na gelerek burada Kapgan Kagan i beklemeye koyuldu Bundan sonra uc Gokturk casusu Turgislerden geldi ve sunu soylediler Turgis kagani ordu cikardi On ok milleti eksiksiz disari cikti Turgis kagani Yaris Ovasi nda toplanalim demis Tonyukuk durumu Kapgan Kagan a bildirdi Kapgan Kagan Tonyukuk a haber gondererek kendisini beklemesini soyledi Ayrica Kapgan Kagan Tonyukuk a kesif kolunu nobet isini cok iyi tertip etmesini ve orduya baskin yaptirtmamasini bildirdi Ancak durumun tehlikeli olabilecegini sezen Tonyukuk Kapgan Kagan in bekleme emrini dinlemedi ve harekete gecti Altun Ormani ni asan Gokturk ordusu Irtis Nehri ni gecip Cungarya ya Yaris Ovasi vardiktan sonra safak sokumunde Bolcu nun Ulungur Golu nun guneybati kiyilarina geldi Gokturk savas meclisi toplandiktan sonra Turgislerden haber geldi Yaris Ovasi nda 100 000 dusman askerinin toplandigi ogrenildi Bunu ogrenen Gokturk komutanlari savas yapilmaksizin geri cekilmeyi teklif ettiler ise de Tonyukuk onlara soyle dedi Ben Bilge Tonyukuk Altun Ormani ni asarak geldik Irtis Nehri ni gecerek geldik Niye kaciyoruz Cok diye niye korkuyoruz Az diye niye kendimizi hor gorelim Hucum edelim Ardindan Gokturk ordusu 100 000 piyadeden olusan Cin destekli Turgis ordusunun karsisina cikti Basta bozguna ugrayan Turgisler kisa zamanda toparlandi bu kez Gokturk ordusunun duzeni bozuldu ve yenilgi belirtileri bas gosterdi ise de Tonyukuk un savas deneyimiyle sayica ustun Turgis ordusu bozguna ugratildi ve Tonyukuk Yaziti na gore Tanri yardim ettigi icin savas Gokturklerin kesin galibiyetiyle sonuclandi Savas sonunda Turgis kagani Uc Elik Kagan ile 50 Turgis ileri geleni tutsak edilmis bir Turgis sadi ile yabgusu oldurulmustu Turgis ordusu Tonyukuk komutasindaki orduya bagliligini bildirdi Bunun uzerine Uc Elik Kagan oldurulmedi Turgis ordusundan elli asker tutuldu ve halkina haber vermeleri icin gonderildi Bundan sonra butun On ok beyleri halki gelip Gokturk Kaganligi na bas egip baglandilar Turgis ordusunun da katilimiyla Seyhun u gecen birlesik Turk ordusu Gokturkler tarafindan mukaddes kabul edilen Ak Dag a ulasti ve burada onemli olcude ganimet elde etti Ordu daha sonra geri dondu Gokturkler Bolcu Savasi ni kazandiktan sonra Turgislerin butun Nu shih pi ve To lu kabileleri yani Balkas Ili Isik Gol ve Talas bolgelerindeki Turkler Kapgan Kagan in hakimiyetini yeniden tanidilar On oklarin idaresi yeniden Gokturklerin eline gecti Kapgan Kagan bolgeyi Bars Bey in yonetimine verdi Daha sonra Gokturk akinlari Maveraunnehir Kengu Tarban Otrar ve Aris Irmagi dolaylarina ulasti Sonuc600 603 arasindaki kisa donem haric bu savasta ilk kez Bati Gokturk Kaganligi ile Dogu Gokturk Kaganligi birlesmistir Savastan sonra On ok bolgesinde Gokturk hakimiyeti kurulmus Uc Elik Kagan oldurulmemesine ragmen gucunu tumuyle yitirmistir 706 da Uc Elik Kagan in olumu uzerine On oklarin basina gecip Tang destekli bir ayaklanmaya kalkisan Uc Elik Kagan in oglu Sakal da Bilge Kagan tarafindan oldurulmustur KaynakcaAydin Erhan 2017 Orhon Yazitlari Istanbul Bilge Kultur Sanat Yayinevi ISBN 978 605 9521 43 7 erisim tarihi kullanmak icin url gerekiyor yardim a b Bilge Kagan Yaziti dogu yuzu 26 satir Kul Tigin Yaziti dogu yuzu 35 satir Tonyukuk Yaziti dogu yuzu 3 satir Kul Tigin Yaziti dogu yuzu 20 satir Bilge Kagan Yaziti dogu yuzu 16 satir a b Tonyukuk Yaziti kuzey yuzu 7 satir Kuli Cor Yaziti dogu yuzu 3 satir Tonyukuk Yaziti bati yuzu 1 satir Ahmet Bican Ercilasun Baslangictan Yirminci Yuzyila Turk Dili Tarihi Akcag s 99 Gumilev Lev Nikolayevic 2002 Eski Turkler cev Ahsen Batur Istanbul Selenge Yayinlari s 371 Salman Huseyin 7 Mart 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 2 Mart 2016 Tonyukuk Yaziti kuzey yuzu 1 satir Tonyukuk Yaziti kuzey yuzu 2 satir Tonyukuk Yaziti kuzey yuzu 3 satir Tonyukuk Yaziti kuzey yuzu 3 ve 4 satirlar Tonyukuk Yaziti kuzey yuzu 5 ve 6 satirlar Tonyukuk Yaziti kuzey yuzu 9 satir Tonyukuk Yaziti bati yuzu 2 3 ve 4 satirlar Tonyukuk Yaziti bati yuzu 5 satir Kul Tigin Yaziti dogu yuzu 18 ve 19 satirlar Bilge Kagan Yaziti dogu yuzu 16 satir Tonyukuk Yaziti bati yuzu 3 satir Kul Tigin Yaziti dogu yuzu 21 satir Bilge Kagan Yaziti dogu yuzu 18 satir Ayrica bkz E Chavannes Documents sur les Tuokioue Occidentaux Paris 1941 283 vd Ekber Necef 2005 Karahanlilar s 111 Kafesoglu Turk Milli Kulturu s 111 Kafesoglu Ibrahim 2015 Turk Milli Kulturu Otuken Nesriyat