Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi (Tacikçe: Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон/Viloyati Muhtori Kuhistoni Badahşon) Pamir Dağları'nda bulunan ve Tacikistan'ın doğusunda yer alan özerk bir bölgedir. Yüzölçümü Tacikistan'ın %45'ini kaplasa da nüfus olarak ülkenin sadece %3'ünü oluşturmaktadır. Başkenti Horog şehridir.
Dağlık Badahşan Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон Gorno-Badakhshan Autonomous Region
| |
|---|---|
 | |
| Başkent | Horog |
| En büyük | Başkent |
| Hükûmet | Özerk Bölge |
• Su (%) | n/a |
| Nüfus | |
• 2010 sayımı | 206,000 |
Tarihçe
Nâsır-ı Hüsrev'in mezarının da bulunduğu yer olan Afganistan'nın Kuzey-Doğu'sundaki Badahşan İli ile Tacikistan'ın bu özerk "Dağlık Badahşan" yöresinde diniçoğunluk İsmailî kökenli Pamir Alevîliği ile Nizârîler'den meydana gelmektedir.
1895 öncesinde Bugünkü Dağlık badahşan bölgesi Darvaz, Shugnon ve Vahan bölgelerini kapsayan birkaç yarı özerk devletçikten oluşmaktaydı. Bu bölgeler şu anda Dağlık Badahşan ve Afganistan’ın Badahşan vilayetine bağlıdır. Badahşan bölgesi günümüzde Tacikistana bağlı Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi, Afganistana bağlı Badahşan Vilayeti ve Çin’in Taşkurgan otonom bölgesine karşılık gelmektedir. Bölge Çin İmparatorluğu, Rus İmparatorluğu ve Afganistan Emirliği tarafından ele geçirilmiştir. Çing Hanedanı'nın yönetimdeki Çin İmparatorluğu Pamir Dağları'nın tamamını kontrol etmeyi amaçlasa da Çin askeri bölükleri sadece Taşkurgan’ın doğusundaki geçitleri hakimiyeti altına alabilmiştir. 1890'larda Çin, Rusya ve Afgan hükûmetleri Badahşan'ı kendi aralarında bölen bir dizi anlaşma imzaladılar, ancak Çin, Tacikistan hükûmeti ile 2002 yılında bir anlaşma imzalayana kadar bu sınırlara itiraz etmeye devam etti.
Rafiz Abazov'a göre 19. yüzyılın ikinci yarısından sonra Orta Asya'da bulunan Hive, Hokand ve Buhara hanlıklarının Rusya egemenliğine girmesi ile Orta Asya Türkistan Valiliği ve Step Valiliği olarak ikiye bölündü. 1917 Bolşevik Devrimi sonrasında ise Orta Asya'da Sovyet Milliyetler Politikası çerçevesinde 1929 yılında Tacikistan'ın Birlik Cumhuriyeti olması ile bölge Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi olarak Tacikistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne bağlandı. 1955 yılında ise Gharm bölgesinin dağıtılmasıyla bu bölgenin toprakları da Dağlık Badahşan bölgesine dahil edildi. 1970'lerde, Sovyet yetkilileri büyük Pamir gruplarını doğu dağlarından güneybatı Tacikistan'ın daha düz tarım alanlarına taşımaya karar verdi. Politikanın aynı anda iki hedefi gerçekleştirdiği görüldü: Pamirlerin Tacik Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin nispeten gelişmiş bölgelerine daha fazla entegre edilmesi ve tarımda emeği arttırmak. 1992 yılındaki Tacikistan İç Savaşı'nda Dağlık Badahşan bölgesi Tacikistan’dan bağımsızlığını ilan etti. İç savaş esnasında ise bir süre önce batıya yerleştirilen Pamirler, rakip gruplar tarafından hedef alındılar.
Dağlık Badahşan iç savaş esnasında İslamcılar tarafından oluşturulan Birleşik Tacik Muhalefeti için bir kale oldu. Dağlık Badahşan'ın Duşanbe yolu boyunca batı kesimi, uzun süren savaşlara sahne oldu. Rus sınır muhafızları, genel olarak Afganistan sınırı boyunca bir dizi karakolda sınır güvenliğini sağladı. Horog, Rus birliklerinin yardımıyla hükûmet kontrolü altındaydı. Geri kalanı bölgeleri ise kimse tarafından kontrol edilmiyordu ve Haziran 1997 sonlarında Tacik barış anlaşması imzalandıktan ve barış yerleştikten sonra da öyle kaldı. İç savaşta Rusya'nın ve Özbekistan'ın desteğini alan hükûmetin karşısında Dağlık Badahşan Hükûmeti bağımsızlık kararından geri adım atmak zorunda kaldı. Dağlık Badahşan, günümüzde Tacikistan içerisindeki otonom bölge statüsünü korumaktadır. 2011 yılında Tacikistan, Pamir Dağları'ndaki 1.000 km²'lik arazinin Çin Halk Cumhuriyeti'ne devredilmesine yönelik 1999 tarihli bir anlaşmayı onaylayarak 130 yıllık bir anlaşmazlığı sona erdirdi ve böylece Çin, 28.000 km²'nin üzerindeki Tacikistan toprakları üzerindeki iddialarından vazgeçti.
2012 yılında bölgede Tacik ordusu ile eski bir savaşçı lider Talip Ayombekov'a sadık militanlar arasında bir Tacik generalin öldürülmesi suçlamasıyla bir dizi çatışma yaşandı.
Coğrafya ve Bölgeler
Ülkenin %40'ını kaplayan il oldukça dağlıktır. Dağlık Badahşan adı Rusça'dan (Gorno Badakshan) gelir. 64.000 kilometrekarelik yüzölçümü ile ülkenin en büyük alanını kapsasa da 206.000'lik nüfusu ile en az nüfuslu bölgesidir. Darvoz bölgesi, Badahşan Özerk Bölgesi'nin batı çıkıntısıdır. Orta-batı Dağlık Badahşan, çoğunlukla Ceyhun Nehri'nin bir kolu olan Panj Nehri'ne akan nehir vadileriyle ayrılmış bir dizi doğu-batı sıradağlar bölgesidir. Murgab Bölgesi, Dağlık Badahşan bölgesinin doğusunun yarısından fazlasını kaplar ve çoğunlukla batısında yer alan yüksek dağlara sahip ıssız bir yayladır.
- Darvoz Bölgesi (en kuzeybatı)
- Vanj Bölgesi (kuzey-batı)
- Ruşan Bölgesi (orta-batı)
- Şugnan Bölgesi (orta-batı)
- Roşkala Bölgesi (güney-batı)
- Işkaşim Bölgesi (en güneybatı)
- Murgab Bölgesi (doğunun üçte ikisi)
Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi, Tacikistan'ın tüm doğu bölümünü kapsar ve doğuda Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi, güneyde Afganistan'ın Badahşan Eyaleti ve kuzeyde Kırgızistan'ın Oş Bölgesi ile sınır komşusudur. Tacikistan içinde bölgenin batı sınırı, Karategin ile komşu iken ve güney batı sınır ucu (Darvoz Bölgesi) ise Hatlon Bölgesi ile komşudur. En yüksek dağlar, dünyanın çatısı olarak bilinen Pamir (eski Imeon Dağı) Dağlarıdır. Eski Sovyet Orta Asya'daki 7.000 metrelik beş zirvenin üçü Dağlık Badahşan bölgesinde bulunmaktadır. 7.495 metrelik İsmail Samanî Zirvesi (eski adıyla Komünizm Zirvesi ve ondan önce, Stalin Zirvesi), Kırgızistan sınırındaki 7.134 metrelik İbn Sina Zirvesi (eski adıyla Lenin Zirvesi ve Kırgız tarafında hala bu adla bilinmektedir) ve 7.105 metrelik Korzenevskaya Zirvesi (7,105 m).
Ekonomi
Hakan Güneş'e göre ekonomik açıdan Sovyetlerin dağılmasına hazırlıksız olan ve dağılmanın bir anda olmasını istemeyen Orta Asya Cumhuriyetleri yöneticilerinin Post-Sovyet dönemindeki ortak amaçları, hız ve yöntemlerinde farklılıklar olsa da gerek tedrici gerekse şok terapi şeklinde hayata geçirilen kapitalizasyon sürecinin ne pahasına olursa olsun geri dönülemez bir aşamaya getirilmesiydi. Bu cumhuriyetlerden Özbekistan özelleştirme sürecine Sovyet dönemindeki nispeten bağımsız olan tarım sektörünü koruyarak, üretim altyapısının tamamen yıkılmasına izin vermeyen aşamalı bir model ile devam ediyordu. Kazakistan ise büyük doğal kaynak rezervleri sayesinde refah açısından komşularına göre daha yüksek bir konumdaydı. Tacikistan ise bu bağımsızlık ve kapitalizasyon sürecine Orta Asya Cumhuriyetleri arasındaki en fakir ülke olarak girdi. Diğer Orta Asya cumhuriyetlerinden farklı olarak Tacikistan'da bağımsızlıkla birlikte bir iç savaş yaşandı ve savaş ekonomi üzerinde büyük bir yıkım getirdi. Rafiz Abazov'a göre Dünya Bankası verilerinde 1990-2000 yılları arasında Tacik ekonomisi yıllık %6,7 oranlarında daralmalarla karşılaşmıştır. 1997'de iç savaşın sona ermesiyle, Tacikistan hükûmeti, ekonominin ana sektörlerinin restorasyonuna ve gıda tedarikinde kendi kendine yeterliliğe ulaşmaya odaklanan bir savaş sonrası ekonomik yeniden yapılanma programını yürürlüğe koydu. Kapitalizasyon süreci ise savaşın bitmesiyle hızlandı, ticaret kademeli olarak serbestleştirdi, ulusal ekonomi uluslararası yatırıma açıldı ve Ekim 2000'de ulusal para birimi olan somoni tedavüle girdi.
Dağlık Badahşan bölgesinde ise toprağın tarıma elverişli olmaması nedeniyle SSCB'nin dağılması sonrasında merkezi olarak planlanan tarımsal faaliyet, hane halkı tarafından geçimlik olarak sürdürülmeye başlandı. SSCB'nin dağılması sonrasında Tacikistan'daki tüm sanayi ve altyapı iç savaş esnasında çökerken Dağlık Badahşan büyük bir tarımsal sorunla karşı karşıya kalmıştır. Pamir Dağları'nın %90'ı kaplayan bölgede toprakların %85'inden fazlasının tarımsal bir üretkenliği bulunmamaktadır. Bölgenin bütçesinin %93'ü merkezi Tacik hükûmeti transferlerinden karşılanırken sadece %7'si bölgedeki vergiler ve diğer ödemelerden sağlanmaktadır. Dağlık Badahşan'da yoksulluğun güçlü bir bölgesel boyutu bulunmaktadır. Başkent Duşanbe ile karşılaştırıldığında, Dağlık Badahşan'daki hanelerin yoksul olma olasılığı yedi kat, Hatlon'daki hanelerin yoksul olma olasılığı ise dört-beş kat daha fazladır. Bağımsızlık sonrası işsizlik, yüksek enflasyon, iç savaş sorunları nedeniyle bölge ve ülke düzeyinde sürekli olarak dışa göç yaşanmaktadır. Bu ekonomik dönüşüm ise sosyal olarak işlerini ilk kaybeden kadınları etkilemiştir. Cinsiyete dayalı eşitsizliklerin artmasıyla Tacikistan'da kadınların sosyo-politik alandaki rolleri günden güne azalmıştır. Rafiz Abazov'un belirttiği üzere 2007 Economist İntelligence Unıt verilerine göre Tacikistan'da aylık ücretler 18-30 dolar arasında değişmekte ve nüfusunun %64'ü yoksulluk sınırının altında yaşamaktadır. Ekonomik açıdan birçok sorunu olan ülkenin Avrupa ve Rusya'ya giden uyuşturucu rotasında yer alması nedeniyle Tacikistan GYSİH'nin %40'ını bu gölge ekonomi oluşturmaktadır.
Nüfus
Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi'nin nüfusu, 2000 ve 2010 sayımları arasında 206.004'ten 205.949'a hafif bir düşüş göstermiştir. 2019 itibarıyla nüfusun 226.900 olduğu tahmin ediliyor. Tacikistan Devlet İstatistik Komitesi'ne göre, Dağlık Badahşan'daki ana etnik grup Pamirlerdir. Pamirlerden sonra ise Kırgızlar ve diğer gruplar gelmektedir. Bölgedeki en büyük şehir 30.000 nüfusu ile Horog şehridir. İkinci en büyük yerleşim yeri ise 4000 sakiniyle Murghab şehridir. Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi Pamir dilinin pek çok farklı lehçesine ev sahipliği yapmaktadır. Orta Asya ülkeleri içinde Türkçe konuşulmayan tek ülke olan Tacikistan'da Tacikçe ve Pamir dilleri İran dil ailesi içinde yer almaktadır. Dağlık Badahşan'da konuşulan başlıca Pamir lehçeleri arasında Şugnanca, Ruşani, Vahanca, İşkaşim, Sarıkolca, Yazgulyam, Hufi, Bartangi gibi diller yer almaktadır. Vanj nehri vadisinde konuşulan bir dil olan Vanji ise 19. yüzyılda yok olmuştur. Bölgede bu dilleri konuşan insan sayılarının çok az olması nedeniyle bu diller tehlike altındadır. Örneğin Şugnan dilini konuşan kişi sayısı 84.000, Sarıkol dilini konuşanların sayısı 45.000, Yazgulyam dilini konuşanların sayısı ise 11.000'dir. Murghab bölgesinde hatırı sayılır sayıda Kırgızca konuşan kişi bulunmaktadır. Rusça ve Tacikçe dilleri de Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi'nde yaygın olarak konuşulmaktadır. Dağlık Badahşan Özerk bölgesinde dini çoğunluk Şii öğretisine bağlı İsmailî kolundandır ve Ağa Han'a bağlılık yaygındır.
Ulaşım
Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi'ni dünyaya bağlayan iki yol bulunmaktadır. Horog-Duşanbe yolu ve Horog Oş yolu. Bu iki yol da Pamir otoyolunun bölümleridir. Üçüncü bir yol olan Horog'u Karasu Geçidi ile Çin'deki Taşkurgan'a bağlayan yol ise oldukça zorlu bir güzergahtır. Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi, Hayber Pahtunhva ve Gilgit Baltistan'dan dar ama neredeyse geçilmez olan Vahan Koridoru ile ayrılmaktadır. Bir başka yol ise Horog'dan Vahan'a ve Afgan sınırına doğru ilerlemektedir. Horog Havaalan'ından Tacik Air 25 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde . ile 2014 yılından beri düzenli olarak Duşanbe'ye uçuşlar sağlanmaktadır.
Enerji
Rafiz Abazov'a göre Tacikistan ve Dağlık Badahşan Özerk Bölgesi'nin yüzde 90'ının dağlarla kaplı olması nedeniyle hidroelektrik enerji bölge için önemlidir. 1970 ve 1980'lerde Tacikistan, Orta Asya Cumhuriyetleri içerisinde en çok hidroelektrik enerjisi üreten ülkedir. 2019 yılında, Avrupa Birliği ve Almanya, Shokhdara nehri boyunca 11 MW'lık bir nehir tipi hidroelektrik santralinin inşasını finanse etmek için Tacikistan Hükûmeti ile koordineli olarak 37 milyon Euro taahhüt etmiştir. Projenin Afganistan'daki Badahşan Eyaletine de enerji sağlaması amaçlanmaktadır.
Spor
Horog şehri Bandy oynanan en yüksek rakımlı yerleşim yeridir.
Galeri
Ayrıca bakınız
Kaynakça
- ^ a b . www.stat.tj. 30 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2020.
- ^ a b S. Davlatshoev (2006). (PDF). School of Social Sciences of Middle East Technical University, Turkey (M.S. thesis). 5 Şubat 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2006.
- ^ . 20 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2014.
- ^ . www.fmprc.gov.cn. Çin Halk Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. 30 Haziran 2003. 27 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2020.
- ^ a b c d e f g Abazov, R. (2008). The Palgrave Concise Historical Atlas of Central Asia. Palgrave Macmillan: New York.
- ^ a b . RadioFreeEurope/RadioLiberty (İngilizce). 9 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2020.
- ^ . www.orexca.com. 28 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2020.
- ^ "Tajikistan cedes land to China". BBC News (İngilizce). 13 Ocak 2011. 6 Aralık 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Aralık 2020.
- ^ . 16 Ocak 2011. 14 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2020.
- ^ Refugees, United Nations High Commissioner for (31 Temmuz 2012). "Refworld | Tajikistan: Khorog Hard Hit by Gunbattles". Refworld (İngilizce). 28 Aralık 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 23 Aralık 2020.
- ^ Güneş, H. (2004).Sovyet Sonrası Orta Asya’da Kalkınma Modelleri: Yapısal Dönüşümün Karşılaştırmalı Analizi. S. Dedeoğlu ve T. Subaşat (yay. haz.). Kalkınma ve Küreselleşme içinde (315-354). Ankara: Bağlam Yayıncılık
- ^ a b Breu, T., Maselli, D., Hurni, H. (2005). "Knowledge for Sustainable Development in the Tajik Pamir Mountains". International Mountain Society, 25(2), 139-146. 28 Aralık 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Aralık 2020.
- ^ a b Falkingham, J. (2000) A Profile of Poverty in Tajikistan. ESRC Centre for the Analysis of Social Exclusion Discussion Paper 39. London, UK: London School of Economics. 30 Aralık 2020 tarihinde https://core.ac.uk/download/pdf/93913.pdf 9 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde . adresinden erişildi
- ^ . www.stat.tj. 30 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2020.
- ^ . www.demoscope.ru. 13 Mart 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2020.
- ^ . joshuaproject.net. 15 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2020.
- ^ . joshuaproject.net. 15 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2020.
- ^ . joshuaproject.net. 15 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2020.
- ^ . Novy Mir. 11 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2020.
- ^ . 6 Aralık 2019. 9 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2020.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Daglik Badahsan Ozerk Bolgesi Tacikce Viloyati Muhtori Kӯҳistoni Badahshon Viloyati Muhtori Kuhistoni Badahson Pamir Daglari nda bulunan ve Tacikistan in dogusunda yer alan ozerk bir bolgedir Yuzolcumu Tacikistan in 45 ini kaplasa da nufus olarak ulkenin sadece 3 unu olusturmaktadir Baskenti Horog sehridir Daglik BadahsanViloyati Muhtori Kӯҳistoni Badahshon Gorno Badakhshan Autonomous Region Daglik Badahsan Ozerk Bolgesi Viloyati Muxtori Kuhistoni BadaxsonBaskentHorogEn buyukBaskentHukumetOzerk Bolge Su n aNufus 2010 sayimi206 000Daglik Badahsan Ozerk Cumhuriyeti TarihceNasir i Husrev in mezarinin da bulundugu yer olan Afganistan nin Kuzey Dogu sundaki Badahsan Ili ile Tacikistan in bu ozerk Daglik Badahsan yoresinde dinicogunluk Ismaili kokenli Pamir Aleviligi ile Nizariler den meydana gelmektedir 1895 oncesinde Bugunku Daglik badahsan bolgesi Darvaz Shugnon ve Vahan bolgelerini kapsayan birkac yari ozerk devletcikten olusmaktaydi Bu bolgeler su anda Daglik Badahsan ve Afganistan in Badahsan vilayetine baglidir Badahsan bolgesi gunumuzde Tacikistana bagli Daglik Badahsan Ozerk Bolgesi Afganistana bagli Badahsan Vilayeti ve Cin in Taskurgan otonom bolgesine karsilik gelmektedir Bolge Cin Imparatorlugu Rus Imparatorlugu ve Afganistan Emirligi tarafindan ele gecirilmistir Cing Hanedani nin yonetimdeki Cin Imparatorlugu Pamir Daglari nin tamamini kontrol etmeyi amaclasa da Cin askeri bolukleri sadece Taskurgan in dogusundaki gecitleri hakimiyeti altina alabilmistir 1890 larda Cin Rusya ve Afgan hukumetleri Badahsan i kendi aralarinda bolen bir dizi anlasma imzaladilar ancak Cin Tacikistan hukumeti ile 2002 yilinda bir anlasma imzalayana kadar bu sinirlara itiraz etmeye devam etti Rafiz Abazov a gore 19 yuzyilin ikinci yarisindan sonra Orta Asya da bulunan Hive Hokand ve Buhara hanliklarinin Rusya egemenligine girmesi ile Orta Asya Turkistan Valiligi ve Step Valiligi olarak ikiye bolundu 1917 Bolsevik Devrimi sonrasinda ise Orta Asya da Sovyet Milliyetler Politikasi cercevesinde 1929 yilinda Tacikistan in Birlik Cumhuriyeti olmasi ile bolge Daglik Badahsan Ozerk Bolgesi olarak Tacikistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ne baglandi 1955 yilinda ise Gharm bolgesinin dagitilmasiyla bu bolgenin topraklari da Daglik Badahsan bolgesine dahil edildi 1970 lerde Sovyet yetkilileri buyuk Pamir gruplarini dogu daglarindan guneybati Tacikistan in daha duz tarim alanlarina tasimaya karar verdi Politikanin ayni anda iki hedefi gerceklestirdigi goruldu Pamirlerin Tacik Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti nin nispeten gelismis bolgelerine daha fazla entegre edilmesi ve tarimda emegi arttirmak 1992 yilindaki Tacikistan Ic Savasi nda Daglik Badahsan bolgesi Tacikistan dan bagimsizligini ilan etti Ic savas esnasinda ise bir sure once batiya yerlestirilen Pamirler rakip gruplar tarafindan hedef alindilar Daglik Badahsan ic savas esnasinda Islamcilar tarafindan olusturulan Birlesik Tacik Muhalefeti icin bir kale oldu Daglik Badahsan in Dusanbe yolu boyunca bati kesimi uzun suren savaslara sahne oldu Rus sinir muhafizlari genel olarak Afganistan siniri boyunca bir dizi karakolda sinir guvenligini sagladi Horog Rus birliklerinin yardimiyla hukumet kontrolu altindaydi Geri kalani bolgeleri ise kimse tarafindan kontrol edilmiyordu ve Haziran 1997 sonlarinda Tacik baris anlasmasi imzalandiktan ve baris yerlestikten sonra da oyle kaldi Ic savasta Rusya nin ve Ozbekistan in destegini alan hukumetin karsisinda Daglik Badahsan Hukumeti bagimsizlik kararindan geri adim atmak zorunda kaldi Daglik Badahsan gunumuzde Tacikistan icerisindeki otonom bolge statusunu korumaktadir 2011 yilinda Tacikistan Pamir Daglari ndaki 1 000 km lik arazinin Cin Halk Cumhuriyeti ne devredilmesine yonelik 1999 tarihli bir anlasmayi onaylayarak 130 yillik bir anlasmazligi sona erdirdi ve boylece Cin 28 000 km nin uzerindeki Tacikistan topraklari uzerindeki iddialarindan vazgecti 2012 yilinda bolgede Tacik ordusu ile eski bir savasci lider Talip Ayombekov a sadik militanlar arasinda bir Tacik generalin oldurulmesi suclamasiyla bir dizi catisma yasandi Cografya ve BolgelerLenin Ibn i Sina Zirvesi Ulkenin 40 ini kaplayan il oldukca dagliktir Daglik Badahsan adi Rusca dan Gorno Badakshan gelir 64 000 kilometrekarelik yuzolcumu ile ulkenin en buyuk alanini kapsasa da 206 000 lik nufusu ile en az nufuslu bolgesidir Darvoz bolgesi Badahsan Ozerk Bolgesi nin bati cikintisidir Orta bati Daglik Badahsan cogunlukla Ceyhun Nehri nin bir kolu olan Panj Nehri ne akan nehir vadileriyle ayrilmis bir dizi dogu bati siradaglar bolgesidir Murgab Bolgesi Daglik Badahsan bolgesinin dogusunun yarisindan fazlasini kaplar ve cogunlukla batisinda yer alan yuksek daglara sahip issiz bir yayladir Darvoz Bolgesi en kuzeybati Vanj Bolgesi kuzey bati Rusan Bolgesi orta bati Sugnan Bolgesi orta bati Roskala Bolgesi guney bati Iskasim Bolgesi en guneybati Murgab Bolgesi dogunun ucte ikisi Daglik Badahsan Ozerk Bolgesi Tacikistan in tum dogu bolumunu kapsar ve doguda Cin in Sincan Uygur Ozerk Bolgesi guneyde Afganistan in Badahsan Eyaleti ve kuzeyde Kirgizistan in Os Bolgesi ile sinir komsusudur Tacikistan icinde bolgenin bati siniri Karategin ile komsu iken ve guney bati sinir ucu Darvoz Bolgesi ise Hatlon Bolgesi ile komsudur En yuksek daglar dunyanin catisi olarak bilinen Pamir eski Imeon Dagi Daglaridir Eski Sovyet Orta Asya daki 7 000 metrelik bes zirvenin ucu Daglik Badahsan bolgesinde bulunmaktadir 7 495 metrelik Ismail Samani Zirvesi eski adiyla Komunizm Zirvesi ve ondan once Stalin Zirvesi Kirgizistan sinirindaki 7 134 metrelik Ibn Sina Zirvesi eski adiyla Lenin Zirvesi ve Kirgiz tarafinda hala bu adla bilinmektedir ve 7 105 metrelik Korzenevskaya Zirvesi 7 105 m Pamir DaglariEkonomiHakan Gunes e gore ekonomik acidan Sovyetlerin dagilmasina hazirliksiz olan ve dagilmanin bir anda olmasini istemeyen Orta Asya Cumhuriyetleri yoneticilerinin Post Sovyet donemindeki ortak amaclari hiz ve yontemlerinde farkliliklar olsa da gerek tedrici gerekse sok terapi seklinde hayata gecirilen kapitalizasyon surecinin ne pahasina olursa olsun geri donulemez bir asamaya getirilmesiydi Bu cumhuriyetlerden Ozbekistan ozellestirme surecine Sovyet donemindeki nispeten bagimsiz olan tarim sektorunu koruyarak uretim altyapisinin tamamen yikilmasina izin vermeyen asamali bir model ile devam ediyordu Kazakistan ise buyuk dogal kaynak rezervleri sayesinde refah acisindan komsularina gore daha yuksek bir konumdaydi Tacikistan ise bu bagimsizlik ve kapitalizasyon surecine Orta Asya Cumhuriyetleri arasindaki en fakir ulke olarak girdi Diger Orta Asya cumhuriyetlerinden farkli olarak Tacikistan da bagimsizlikla birlikte bir ic savas yasandi ve savas ekonomi uzerinde buyuk bir yikim getirdi Rafiz Abazov a gore Dunya Bankasi verilerinde 1990 2000 yillari arasinda Tacik ekonomisi yillik 6 7 oranlarinda daralmalarla karsilasmistir 1997 de ic savasin sona ermesiyle Tacikistan hukumeti ekonominin ana sektorlerinin restorasyonuna ve gida tedarikinde kendi kendine yeterlilige ulasmaya odaklanan bir savas sonrasi ekonomik yeniden yapilanma programini yururluge koydu Kapitalizasyon sureci ise savasin bitmesiyle hizlandi ticaret kademeli olarak serbestlestirdi ulusal ekonomi uluslararasi yatirima acildi ve Ekim 2000 de ulusal para birimi olan somoni tedavule girdi Daglik Badahsan bolgesinde ise topragin tarima elverisli olmamasi nedeniyle SSCB nin dagilmasi sonrasinda merkezi olarak planlanan tarimsal faaliyet hane halki tarafindan gecimlik olarak surdurulmeye baslandi SSCB nin dagilmasi sonrasinda Tacikistan daki tum sanayi ve altyapi ic savas esnasinda cokerken Daglik Badahsan buyuk bir tarimsal sorunla karsi karsiya kalmistir Pamir Daglari nin 90 i kaplayan bolgede topraklarin 85 inden fazlasinin tarimsal bir uretkenligi bulunmamaktadir Bolgenin butcesinin 93 u merkezi Tacik hukumeti transferlerinden karsilanirken sadece 7 si bolgedeki vergiler ve diger odemelerden saglanmaktadir Daglik Badahsan da yoksullugun guclu bir bolgesel boyutu bulunmaktadir Baskent Dusanbe ile karsilastirildiginda Daglik Badahsan daki hanelerin yoksul olma olasiligi yedi kat Hatlon daki hanelerin yoksul olma olasiligi ise dort bes kat daha fazladir Bagimsizlik sonrasi issizlik yuksek enflasyon ic savas sorunlari nedeniyle bolge ve ulke duzeyinde surekli olarak disa goc yasanmaktadir Bu ekonomik donusum ise sosyal olarak islerini ilk kaybeden kadinlari etkilemistir Cinsiyete dayali esitsizliklerin artmasiyla Tacikistan da kadinlarin sosyo politik alandaki rolleri gunden gune azalmistir Rafiz Abazov un belirttigi uzere 2007 Economist Intelligence Unit verilerine gore Tacikistan da aylik ucretler 18 30 dolar arasinda degismekte ve nufusunun 64 u yoksulluk sinirinin altinda yasamaktadir Ekonomik acidan bircok sorunu olan ulkenin Avrupa ve Rusya ya giden uyusturucu rotasinda yer almasi nedeniyle Tacikistan GYSIH nin 40 ini bu golge ekonomi olusturmaktadir NufusDaglik Badahsan Ozerk Bolgesi nin nufusu 2000 ve 2010 sayimlari arasinda 206 004 ten 205 949 a hafif bir dusus gostermistir 2019 itibariyla nufusun 226 900 oldugu tahmin ediliyor Tacikistan Devlet Istatistik Komitesi ne gore Daglik Badahsan daki ana etnik grup Pamirlerdir Pamirlerden sonra ise Kirgizlar ve diger gruplar gelmektedir Bolgedeki en buyuk sehir 30 000 nufusu ile Horog sehridir Ikinci en buyuk yerlesim yeri ise 4000 sakiniyle Murghab sehridir Daglik Badahsan Ozerk Bolgesi Pamir dilinin pek cok farkli lehcesine ev sahipligi yapmaktadir Orta Asya ulkeleri icinde Turkce konusulmayan tek ulke olan Tacikistan da Tacikce ve Pamir dilleri Iran dil ailesi icinde yer almaktadir Daglik Badahsan da konusulan baslica Pamir lehceleri arasinda Sugnanca Rusani Vahanca Iskasim Sarikolca Yazgulyam Hufi Bartangi gibi diller yer almaktadir Vanj nehri vadisinde konusulan bir dil olan Vanji ise 19 yuzyilda yok olmustur Bolgede bu dilleri konusan insan sayilarinin cok az olmasi nedeniyle bu diller tehlike altindadir Ornegin Sugnan dilini konusan kisi sayisi 84 000 Sarikol dilini konusanlarin sayisi 45 000 Yazgulyam dilini konusanlarin sayisi ise 11 000 dir Murghab bolgesinde hatiri sayilir sayida Kirgizca konusan kisi bulunmaktadir Rusca ve Tacikce dilleri de Daglik Badahsan Ozerk Bolgesi nde yaygin olarak konusulmaktadir Daglik Badahsan Ozerk bolgesinde dini cogunluk Sii ogretisine bagli Ismaili kolundandir ve Aga Han a baglilik yaygindir Horog Dusanbe YoluUlasimDaglik Badahsan Ozerk Bolgesi ni dunyaya baglayan iki yol bulunmaktadir Horog Dusanbe yolu ve Horog Os yolu Bu iki yol da Pamir otoyolunun bolumleridir Ucuncu bir yol olan Horog u Karasu Gecidi ile Cin deki Taskurgan a baglayan yol ise oldukca zorlu bir guzergahtir Daglik Badahsan Ozerk Bolgesi Hayber Pahtunhva ve Gilgit Baltistan dan dar ama neredeyse gecilmez olan Vahan Koridoru ile ayrilmaktadir Bir baska yol ise Horog dan Vahan a ve Afgan sinirina dogru ilerlemektedir Horog Havaalan indan Tacik Air 25 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ile 2014 yilindan beri duzenli olarak Dusanbe ye ucuslar saglanmaktadir EnerjiRafiz Abazov a gore Tacikistan ve Daglik Badahsan Ozerk Bolgesi nin yuzde 90 inin daglarla kapli olmasi nedeniyle hidroelektrik enerji bolge icin onemlidir 1970 ve 1980 lerde Tacikistan Orta Asya Cumhuriyetleri icerisinde en cok hidroelektrik enerjisi ureten ulkedir 2019 yilinda Avrupa Birligi ve Almanya Shokhdara nehri boyunca 11 MW lik bir nehir tipi hidroelektrik santralinin insasini finanse etmek icin Tacikistan Hukumeti ile koordineli olarak 37 milyon Euro taahhut etmistir Projenin Afganistan daki Badahsan Eyaletine de enerji saglamasi amaclanmaktadir SporHorog sehri Bandy oynanan en yuksek rakimli yerlesim yeridir GaleriBaskent HorogAyrica bakinizNasir i Husrev Pamir Aleviligi Ismaililer Nizariler Tacikistan Islami Ronesans Partisi BedahsanKaynakca a b www stat tj 30 Ekim 2010 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Aralik 2020 a b S Davlatshoev 2006 PDF School of Social Sciences of Middle East Technical University Turkey M S thesis 5 Subat 2012 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 25 Agustos 2006 20 Ekim 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 20 Ekim 2014 www fmprc gov cn Cin Halk Cumhuriyeti Disisleri Bakanligi 30 Haziran 2003 27 Subat 2016 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Aralik 2020 a b c d e f g Abazov R 2008 The Palgrave Concise Historical Atlas of Central Asia Palgrave Macmillan New York a b RadioFreeEurope RadioLiberty Ingilizce 9 Ekim 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 29 Aralik 2020 www orexca com 28 Ocak 2020 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Aralik 2020 Tajikistan cedes land to China BBC News Ingilizce 13 Ocak 2011 6 Aralik 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Aralik 2020 16 Ocak 2011 14 Ocak 2011 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Aralik 2020 Refugees United Nations High Commissioner for 31 Temmuz 2012 Refworld Tajikistan Khorog Hard Hit by Gunbattles Refworld Ingilizce 28 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 23 Aralik 2020 Gunes H 2004 Sovyet Sonrasi Orta Asya da Kalkinma Modelleri Yapisal Donusumun Karsilastirmali Analizi S Dedeoglu ve T Subasat yay haz Kalkinma ve Kuresellesme icinde 315 354 Ankara Baglam Yayincilik a b Breu T Maselli D Hurni H 2005 Knowledge for Sustainable Development in the Tajik Pamir Mountains International Mountain Society 25 2 139 146 28 Aralik 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 26 Aralik 2020 a b Falkingham J 2000 A Profile of Poverty in Tajikistan ESRC Centre for the Analysis of Social Exclusion Discussion Paper 39 London UK London School of Economics 30 Aralik 2020 tarihinde https core ac uk download pdf 93913 pdf 9 Aralik 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde adresinden erisildi www stat tj 30 Aralik 2018 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Aralik 2020 www demoscope ru 13 Mart 2005 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 27 Aralik 2020 joshuaproject net 15 Eylul 2014 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Aralik 2020 joshuaproject net 15 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Aralik 2020 joshuaproject net 15 Eylul 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Aralik 2020 Novy Mir 11 Agustos 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 26 Aralik 2020 6 Aralik 2019 9 Aralik 2019 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 23 Aralik 2020