Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Kabardeyce, Kabardey Çerkesçesi veya Doğu Çerkesçesi (Kabardeyce: Къэбэрдей Адыгэбзэ, Qabardey Adığebze; Adigece: Къэбэртай Адыгабзэ, Qabartay Adığabze), çoğunluğu Kabartay-Balkarya'da yaşayan Kabardeylerin ve Besleneylerin konuştuğu Çerkes dilleri grubundan bir dildir. Adigece ile karşılıklı anlaşılabilirlik düzeyi yüksektir. Kabardeyce, Rusya'ya bağlı Kabardey-Balkar ve Karaçay-Çerkes cumhuriyetlerinde kullanılan resmî diller arasındadır. Bunun dışında Suriye, Ürdün, Türkiye ve Rusya'daki Krasnodar ve Stavropol Kraylarında konuşulmaktadır. Kabardeyceyi 1 milyon civarında insanın konuştuğu tahmin edilmektedir. Kabardeyce 1924 öncesinde Arap alfabesini, 1924-1936 arası Latin alfabesini kullanmıştır. 1936'dan beri Kiril alfabesini kullanmaktadır. Kaberdeyce, diğer tüm Kuzeybatı Kafkas dilleri gibi karışık bir dilbilgisi sistemine sahiptir. Kabardeycenin dört ana lehçesi vardır.
| Kabardeyce | |
|---|---|
| Doğu Çerkesçesi | |
| Адыгэбзэ | |
| Telaffuz | adəgăbză |
| Bölge | Kuzey Kafkasya |
| Etnisite | Çerkesler |
| Dönem | 2002 |
| Dil ailesi | Kuzeybatı Kafkas dilleri
|
| Yazı sistemi | Kiril alfabesi |
| Resmî durumu | |
| Resmî dil |  Kabardino-Balkarya Karaçay-Çerkesya |
| Dil kodları | |
| ISO 639-2 | kbd |
| ISO 639-3 | kbd |
 Kabardeyce'nin Kafkasya'daki dağılımı. | |
Lehçeleri
Kabardey-Balkar Cumhuriyeti ve Karaçay-Çerkesya Cumhuriyeti'nde konuşulan asıl "Kabardeyce", Kuzey Osetya-Alaniya Cumhuriyeti ile Stavropol Kray'da konuşulan Mozdok, Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'ndeki iki köyle Krasnodar Kray'daki iki köy ve Adigey'deki bir köyde (Vılap köyü) konuşulan Besleney ya da Besnıy ve Adigey'deki üç köyde (Koşhabl, Bleşepsın, Fedz ya da Hodz)konuşulan Kuban (Kabardeyce: Hajret Qeberdeyıbze) lehçelerine ayrılır. Edebiyat dili Baksan lehçesine dayanır.
Kabardeycenin, yazı dili olan Baksan lehçesi dışında üç lehçesi daha vardır: "Terek ağzı" (Terek Irmağı boyunda konuşulur), "Malka ağzı" (Malka Irmağı boyunda konuşulur) ve "Kuban-Zelençuk ağzı" (Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde konuşulur).
- Kabardeyce
- Batı Kabardey grubu
- Kuban
- Kuban-Zelençuk
- Orta Kabardey grubu
- Baksan (standart değişke)
- Malka
- Doğu Kabardey grubu
- Terek
- Mozdok
- Batı Kabardey grubu
- Besleney
Ortografi
| А а [aː] | Э э [a] | Б б [b] | В в [v] | Г г [ɣ] | Гу гу [ɡʷ] | Гъ гъ [ʁ] | Гъу гъу [ʁʷ] |
| Д д [d] | Дж дж [d͡ʒ] | Дз дз [d͡z] | Е е [ja/aj/e] | Ё ё [jo] | Ж ж [ʒ] | Жь жь [ʑ] | З з [z] |
| И и [jə/i] | Й й [j] | К к [k] | Ку ку [kʷ] | Къ къ [q] | Къу къу [qʷ] | Кхъ кхъ [qχ] | Кхъу кхъу [qχʷ] |
| КI кI [t͡ʃʼ/kʼ] | КIу кIу [kʷʼ] | Л л [l/ɮ] | Лъ лъ [ɬ] | ЛI лI [ɬʼ] | М м [m] | Н н [n] | О о [o/wa] |
| П п [p] | ПI пI [pʼ] | Р р [r] | С с [s] | Т т [t] | ТI тI [tʼ] | У у [w/u] | Ф ф [f] |
| ФӀ фӀ [fʼ] | Х х [x] | Ху ху [xʷ] | Хъ хъ [χ] | Хъу хъу [χʷ] | Хь хь [ħ] | Ц ц [t͡s] | ЦI цI [t͡sʼ] |
| Ч ч [t͡ʃ] | ЧI чI [t͡ʃʼ] | Ш ш [ʃ] | Щ щ [ɕ] | ЩI ЩI [ɕʼ] | Ъ ъ [ˠ] | Ы ы [ə] | Ь ь [ʲ] |
| Ю ю [ju] | Я я [jaː] | I [ʔ] | Iу [ʔʷ] |
Türkçeden Kabardeyceye geçen alıntılar
Türkçeden Kabardeyceye geçen Türkçe kökenli sözler ile Türkçenin aracılığıyla Arapça ve Farsçadan geçen sözlerden bir kısmı şöyledir:
|
|
Yurt dışında Kabardeyce
Kabardeyce,bugün, 1864 Adıge sürgünü sonucu, bir göçmen dil olarak Türkiye, Suriye, Ürdün, ABD ve AB ülkelerinde de konuşulur. Türkiye'de en çok Kayseri ( yöresi), Sivas, Tokat, Amasya, Çorum, Kahramanmaraş, Adana, İçel, Ankara, Eskişehir, Balıkesir (Bandırma'nın Yeni Sığırcı mahallesi) ve daha başka yerlerde de konuşulur.
Kabardeyce, Rusya dışında Ürdün'deki "Emir Hamza Okulu" adlı özel bir okulda seçmeli bir ders olarak da okutulmaktadır.
Kabardeyce, diasporadaki birçok internet radyo-tv yayını dışında, Türkiye'de yasak dil kapsamından çıkartılmış olarak 2004'ten beri her hafta Perşembe günleri radyo ve tv'den yayınlanmaktadır (Radyo 1, sabah 6.30; TRT-3, sabah 07.30). Kafkasya'daki Kabardeyce radyo-tv yayınları 2003'te kaldırılmış; ancak yeni devlet başkanı Arsen Kanoko'nun çabasıyla, 2006 yılı ile birlikte Kabardeyce ve Balkarca yayınlar yeniden başlatılmıştır.
Kabardeyce 1924 yılına değin , ardından 1936 yılına değin Latin, 1936'dan beri de Kiril alfabesini kullanmıştır.
Rusya Federasyonunda Kabardeyce eğitimi
Kabardeyce Nalçik ve Çerkessk'teki devlet üniversitelerinin ilgili bölümleriyle, buralardaki bilimsel araştırma enstitülerinde incelenmekte ve öğretilmektedir. Kafkasya'da Kabardeyce eğitim, giderek zayıflamış olmakla birlikte yine de 1960 yılına değin sürmüş; 1960 yılında, küçük dil ve kültürleri büyük dil olan Rusça içinde eritme politikası olan "Büyük Ülkü" uygulaması gereği, öteki küçük Sovyet dilleri gibi Kabardeyce ve Balkarca eğitim de kaldırılıp Rusça eğitime geçilmiş; 1985'te Mihail Gorbaçov'un başa geçmesinin ardından getirilen demokratikleştirme programı gereğince, Ruslaştırma anlamındaki "Büyük Ülkü" politikasına son verilerek, 1990-1991 ve 1991-1992 eğitim-öğretim yıllarında, bütün temel dersleri kapsar bir biçimde, Kabardeyce ve Balkarca eğitim başlatılmış; ancak RF Devlet Başkanı Boris Yeltsin yönetimi döneminde, yani 1992-1993 eğitim-öğretim yılı ile birlikte Kabardeyce ve Balkarca eğitimde kısıtlamaya gidilmiş, Kabardeyce ve Balkarca dillerinde eğitim iki seçmeli ders ile (Adıgece, Adıge edebiyatı) sınırlanmıştır. Şimdi,Kabartay-Balkar ve Karaçay-Çerkes cumhuriyetlerinde, Kabardeycenin konuşulduğu yerlerdeki ilk (1-4.sınıflarda Adıgece) ve orta dereceli (5.sınıf ve üstü sınıflarda Adıge edebiyatı) okullarda seçmeli ders olarak (okul ve sınıfına göre haftada 2 ile 3-4 ders saati tutarında) okutulmaktadır.
Ancak 2007-2008 eğitim-öğretim yılından başlanmak üzere, Kabartay-Balkar Cumhuriyeti'nde Devlet Başkanı Arsen Kanoko'nun verdiği destekle, Rusçanın yanında birer resmi dil olan Kabardeyce ve Balkarcanın da, bir "pilot uygulama" olarak 20 kadar okulun ilk sınıflarında okutulmasına karar verilmiş ve bilgisayar olanaklarıyla üç aylık ilk eğitim dönemi ders kitapları da hazırlanmış ve uygulamaya konmuştur. Dört yıl sürecek bir kademeli geçiş programı sonunda, bütün okullarda Kabardeyce ve Balkarca eğitime geçiş süreci tamamlanmış olacaktır.
Kabardeyce olarak aylık "Oşhamaho" (1уащхьэмахуэ) edebiyat dergisi ile pazar günleri dışında "Adıge psatle" (Адыгэ псалъэ/Adyghepsale;internetten de) gazetesi (Nalçik) yayınlanmaktadır.
Kaynakça
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 2 Kasım 2013.
- ^ Konuk, Mezane (Mayıs 2023). "Applicative Constructions in Abzakh – a West Circassian Dialect". Journal of Caucasian Studies. 7 Haziran 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 7 Haziran 2023.
- ^ Ayla Appleblaum & Matthew Gordon (2013). "A comparative phonetic study of the Circassian languages" (PDF). Berkeley Linguistics Society. 23 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 7 Haziran 2023.
- ^ Kabartay-Balkar Cumhuriyeti "Halk Danışma Konseyi" (Жылагъуэ-чэнджэщак1уэ совет) Başkanı "Тхьэгъэпсo Хьажысмел" / Hajısmel Thağepso ile söyleşi; "Адыгэ псалъэ" / Adyghepsale gazetesi, 19.09.2007, internet; "Kabartay-Balkar Cumhuriyeti Adıgece ve Balkarca eğitime dönüş yapıyor", Jineps gazetesi, Ekim 2007, sayı.23, s.1. (Türkçe)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Kabardeyce Kabardey Cerkescesi veya Dogu Cerkescesi Kabardeyce Keberdej Adygebze Qabardey Adigebze Adigece Kebertaj Adygabze Qabartay Adigabze cogunlugu Kabartay Balkarya da yasayan Kabardeylerin ve Besleneylerin konustugu Cerkes dilleri grubundan bir dildir Adigece ile karsilikli anlasilabilirlik duzeyi yuksektir Kabardeyce Rusya ya bagli Kabardey Balkar ve Karacay Cerkes cumhuriyetlerinde kullanilan resmi diller arasindadir Bunun disinda Suriye Urdun Turkiye ve Rusya daki Krasnodar ve Stavropol Kraylarinda konusulmaktadir Kabardeyceyi 1 milyon civarinda insanin konustugu tahmin edilmektedir Kabardeyce 1924 oncesinde Arap alfabesini 1924 1936 arasi Latin alfabesini kullanmistir 1936 dan beri Kiril alfabesini kullanmaktadir Kaberdeyce diger tum Kuzeybati Kafkas dilleri gibi karisik bir dilbilgisi sistemine sahiptir Kabardeycenin dort ana lehcesi vardir Vikipedi Ozgur Ansiklopedi Vikipedi nin Kabardeyce kbd surumu KabardeyceDogu CerkescesiAdygebzeTelaffuzadegăbzăBolgeKuzey KafkasyaEtnisiteCerkeslerDonem2002Dil ailesiKuzeybati Kafkas dilleri Cerkes dilleriKabardeyceYazi sistemiKiril alfabesiResmi durumuResmi dilKabardino Balkarya Karacay CerkesyaDil kodlariISO 639 2kbdISO 639 3kbdKabardeyce nin Kafkasya daki dagilimi LehceleriKabardey Balkar Cumhuriyeti ve Karacay Cerkesya Cumhuriyeti nde konusulan asil Kabardeyce Kuzey Osetya Alaniya Cumhuriyeti ile Stavropol Kray da konusulan Mozdok Karacay Cerkes Cumhuriyeti ndeki iki koyle Krasnodar Kray daki iki koy ve Adigey deki bir koyde Vilap koyu konusulan Besleney ya da Besniy ve Adigey deki uc koyde Koshabl Blesepsin Fedz ya da Hodz konusulan Kuban Kabardeyce Hajret Qeberdeyibze lehcelerine ayrilir Edebiyat dili Baksan lehcesine dayanir Kabardeycenin yazi dili olan Baksan lehcesi disinda uc lehcesi daha vardir Terek agzi Terek Irmagi boyunda konusulur Malka agzi Malka Irmagi boyunda konusulur ve Kuban Zelencuk agzi Karacay Cerkes Cumhuriyeti nde konusulur Kabardeyce Bati Kabardey grubu Kuban Kuban Zelencuk Orta Kabardey grubu Baksan standart degiske Malka Dogu Kabardey grubu Terek Mozdok BesleneyOrtografiA a aː E e a B b b V v v G g ɣ Gu gu ɡʷ G g ʁ Gu gu ʁʷ D d d Dzh dzh d ʒ Dz dz d z E e ja aj e Yo yo jo Zh zh ʒ Zh zh ʑ Z z z I i je i J j j K k k Ku ku kʷ K k q Ku ku qʷ Kh kh qx Khu khu qxʷ KI kI t ʃʼ kʼ KIu kIu kʷʼ L l l ɮ L l ɬ LI lI ɬʼ M m m N n n O o o wa P p p PI pI pʼ R r r S s s T t t TI tI tʼ U u w u F f f FӀ fӀ fʼ H h x Hu hu xʷ H h x Hu hu xʷ H h ħ C c t s CI cI t sʼ Ch ch t ʃ ChI chI t ʃʼ Sh sh ʃ Sh sh ɕ ShI ShI ɕʼ ˠ Y y e ʲ Yu yu ju Ya ya jaː I ʔ Iu ʔʷ Turkceden Kabardeyceye gecen alintilarTurkceden Kabardeyceye gecen Turkce kokenli sozler ile Turkcenin araciligiyla Arapca ve Farscadan gecen sozlerden bir kismi soyledir aslen lt Turk aslan ahshe lt Turk akce ahshem lt Turk aksam namazi bezer lt Turk pazar begymbar lt Turk peygamber bej cok varlikli olan lt Turk bey bel lt Turk bel kuregi berychet lt Turk bereket boz lt Turk bez guelӀ lt Turk gol guenyh lt Turk gunah dele lt Turk deli deste lt Turk deste etu lt Turk utu kame lt Turk kama kanly lt Turk kanli kaplen lt Turk kaplan kare lt Turk kara keptal lt Turk kaftan kum lt Turk kum lekum lt Turk lokum sabyn lt Turk sabun sekat lt Turk sakat tutyn lt Turk tutun tykuen lt Turk dukkan shynak lt Turk canakYurt disinda KabardeyceKabardeyce bugun 1864 Adige surgunu sonucu bir gocmen dil olarak Turkiye Suriye Urdun ABD ve AB ulkelerinde de konusulur Turkiye de en cok Kayseri yoresi Sivas Tokat Amasya Corum Kahramanmaras Adana Icel Ankara Eskisehir Balikesir Bandirma nin Yeni Sigirci mahallesi ve daha baska yerlerde de konusulur Kabardeyce Rusya disinda Urdun deki Emir Hamza Okulu adli ozel bir okulda secmeli bir ders olarak da okutulmaktadir Kabardeyce diasporadaki bircok internet radyo tv yayini disinda Turkiye de yasak dil kapsamindan cikartilmis olarak 2004 ten beri her hafta Persembe gunleri radyo ve tv den yayinlanmaktadir Radyo 1 sabah 6 30 TRT 3 sabah 07 30 Kafkasya daki Kabardeyce radyo tv yayinlari 2003 te kaldirilmis ancak yeni devlet baskani Arsen Kanoko nun cabasiyla 2006 yili ile birlikte Kabardeyce ve Balkarca yayinlar yeniden baslatilmistir Kabardeyce 1924 yilina degin ardindan 1936 yilina degin Latin 1936 dan beri de Kiril alfabesini kullanmistir Rusya Federasyonunda Kabardeyce egitimi Kabardeyce Nalcik ve Cerkessk teki devlet universitelerinin ilgili bolumleriyle buralardaki bilimsel arastirma enstitulerinde incelenmekte ve ogretilmektedir Kafkasya da Kabardeyce egitim giderek zayiflamis olmakla birlikte yine de 1960 yilina degin surmus 1960 yilinda kucuk dil ve kulturleri buyuk dil olan Rusca icinde eritme politikasi olan Buyuk Ulku uygulamasi geregi oteki kucuk Sovyet dilleri gibi Kabardeyce ve Balkarca egitim de kaldirilip Rusca egitime gecilmis 1985 te Mihail Gorbacov un basa gecmesinin ardindan getirilen demokratiklestirme programi geregince Ruslastirma anlamindaki Buyuk Ulku politikasina son verilerek 1990 1991 ve 1991 1992 egitim ogretim yillarinda butun temel dersleri kapsar bir bicimde Kabardeyce ve Balkarca egitim baslatilmis ancak RF Devlet Baskani Boris Yeltsin yonetimi doneminde yani 1992 1993 egitim ogretim yili ile birlikte Kabardeyce ve Balkarca egitimde kisitlamaya gidilmis Kabardeyce ve Balkarca dillerinde egitim iki secmeli ders ile Adigece Adige edebiyati sinirlanmistir Simdi Kabartay Balkar ve Karacay Cerkes cumhuriyetlerinde Kabardeycenin konusuldugu yerlerdeki ilk 1 4 siniflarda Adigece ve orta dereceli 5 sinif ve ustu siniflarda Adige edebiyati okullarda secmeli ders olarak okul ve sinifina gore haftada 2 ile 3 4 ders saati tutarinda okutulmaktadir Ancak 2007 2008 egitim ogretim yilindan baslanmak uzere Kabartay Balkar Cumhuriyeti nde Devlet Baskani Arsen Kanoko nun verdigi destekle Ruscanin yaninda birer resmi dil olan Kabardeyce ve Balkarcanin da bir pilot uygulama olarak 20 kadar okulun ilk siniflarinda okutulmasina karar verilmis ve bilgisayar olanaklariyla uc aylik ilk egitim donemi ders kitaplari da hazirlanmis ve uygulamaya konmustur Dort yil surecek bir kademeli gecis programi sonunda butun okullarda Kabardeyce ve Balkarca egitime gecis sureci tamamlanmis olacaktir Kabardeyce olarak aylik Oshamaho 1uashhemahue edebiyat dergisi ile pazar gunleri disinda Adige psatle Adyge psale Adyghepsale internetten de gazetesi Nalcik yayinlanmaktadir Kaynakca Arsivlenmis kopya 16 Mayis 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 2 Kasim 2013 Konuk Mezane Mayis 2023 Applicative Constructions in Abzakh a West Circassian Dialect Journal of Caucasian Studies 7 Haziran 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 7 Haziran 2023 Ayla Appleblaum amp Matthew Gordon 2013 A comparative phonetic study of the Circassian languages PDF Berkeley Linguistics Society 23 Mayis 2023 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 7 Haziran 2023 Kabartay Balkar Cumhuriyeti Halk Danisma Konseyi Zhylague chendzheshak1ue sovet Baskani Thegepso Hazhysmel Hajismel Thagepso ile soylesi Adyge psale Adyghepsale gazetesi 19 09 2007 internet Kabartay Balkar Cumhuriyeti Adigece ve Balkarca egitime donus yapiyor Jineps gazetesi Ekim 2007 sayi 23 s 1 Turkce