Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Evenkiler, (Rusça: Эвенки; Basitleştirilmiş Çince: 鄂温克族; Geleneksel Çince: 鄂溫克族; Pinyin: Èwēnkè Zú) Kuzey Asya'da bir Tunguz halkıdır. Rusya'da Evenkiler, 38.396 (2010) nüfusu ile biri olarak kabul edilmekte; Çin'de Evenkiler, 30.875 (2010) nüfusu ile Çin tarafından resmi olarak tanınan 56 etnik gruptan birini oluşturmaktadır. Moğolistan'da ise Moğol dilinde Khamnigan adı verilen 537 (2015) Evenki vardır.
 | |
 | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
|---|---|
 Rusya | 38.396 |
 Çin | 30.875 |
 Moğolistan | 537 |
 Ukrayna | 48 |
| Diller | |
| Din | |
Köken
Evenkiler 5-9. Yüzyıllarda Büyük Hingan Sıradağında yaşayan Şivey halkına bağlı olduğu düşünülür, Evenki halkının çoğunluğunun ana toprakları Baykal Gölü ve Amur Nehri arasındaki Sibirya'nın geniş bölgelerinde bulunur. Evenki dili Mançu-Tunguz dil grubunun kuzey kolunu oluşturur ve Sibirya'daki Even ve dilleri ile yakından ilişkilidir. 1600 yılına kadar Lena ve Yenisey nehri vadilerindeki Evenkiler başarılı ren geyiği çobanlarıydı. Buna karşılık (Çin'deki Evenkilerin ataları) ve (Transbaykal Evenkileri), Moğollardan at yetiştiriciliğini öğrendi ve Moğol geleneksel kıyafetini () Moğollardan aldılar. Solonlar, Amur Nehri boyunca göçebe yaşadılar. Daur halkı ile yakından ilgililerdi. Batıda Hamnigan, Transbaykal bölgesindeki bir başka at yetiştirme ustası grubuydu. Ayrıca Amur vadisinde Sibirya Evenkicesi konuşan insanlar Mançular tarafından Oroklar olarak adlandırıldı.
Tarihsel dağılım
Güneydoğu Evenkilerin ataları büyük olasılıkla Neolitik (Cilalı Taş Devri) dönemden beri Güney Sibirya'nın Baykal bölgesinde (günümüz Moğol sınırına yakın) olmuştur.
Kuzeybatı Evenkiler Vasilevich'e göre, “Evenkilerin kökeni karmaşık süreçlerin sonucudur, zaman içinde farklıdır, Sibirya'nın kuzeyinde farklı eski yerli kabilelerin Türklerle ve Moğollarla olan dile bağlı kabile kaynaşmasını içerir. Bu kabilelerin dili yerli nüfusun dillerinden daha öncelikliydi". Konik çadırlar, süslü balık kılçıkları ve huş kabuğu tekneleri de dahil olmak üzere daha modern Evenk kültürünün unsurlarının hepsi Neolitik olduğuna inanılan alanlarda mevcuttu. Baykal Gölü'nden, “Amur nehri ve Okhotsk Denizi… Lena Havzası… ve Yenisey Havzası'na yayıldılar”.
Ruslarla temas
17. yüzyılda Rus imparatorluğu Evenkilerle ile temasa geçti. Çarlık hükûmeti için bir tür “sınır muhafızlığı” görevi gören Rus Kazaklar, Sibirya kabilelerine kürk vergisi uyguladılar. Rus Kazaklar Evenk kabile hiyerarşisinden yararlandı ve verginin ödenmesini sağlamak için en yüksek rütbeli üyeleri rehin aldılar. Yerel yetkililere karşı bir isyan olmasına rağmen, Evenkiler genellikle Ruslarla barışçıl kültürel ilişkilere duyulan ihtiyacı fark etti (Vasilevich, 624). Ruslarla temas ve sürekli kürk vergisi talebi, Evenkileri doğuya bugün hala bazılarının yaşadığı Sahalin adasına kadar itti. 19. yüzyılda bazı gruplar güneye ve doğuya Moğolistan ve Mançurya'ya göç ettiler (Vasilevich, 625). Bugün Sakhalin, Moğolistan ve Mançurya'da ve az ölçüde asıl toprakları olan Baykal bölgesinde Evenki popülasyonları var. Rusya'nın Evenkiler'i (ve diğer yerli halkları) istilası, dil erozyonu, gelenekselden kopuş, kimlik kaybı gibi durumlarla sonuçlandı; Özellikle Sovyet rejimi sırasında durum böyleydi. Sovyet kolektivizasyon politikaları 1 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., zorla sedantarizasyon (veya bazen Sedentizm olarak adlandırılır), "gelecek vadetmeyen köyler" ve eğitim sisteminin Ruslaştırılması Evenkilerin sosyal, kültürel ve zihinsel refahını tehlikeye attı. Bugün, birkaç kişi Evenki dilini konuşabiliyor, ren geyiği sürü sayısı önemli ölçüde düşüyor, intihar oranı son derece yüksek ve alkolizm ciddi bir konudur.
Geleneksel yaşam
Geleneksel olarak, kırsalcılar ve avcı-toplayıcıların bir karışımıydılar süt ve ulaşım için evcilleştirilmiş ren geyiğine güveniyorlardı ve et için diğer büyük avcı hayvanları avlıyorlardı (Vasilevich, 620-1). Bugün “Evenkiler” iki büyük gruba ayrılıyor… farklı ekonomi türleriyle ilgileniyorlar: bunlar avcılık, ren geyiği yetiştiren Evenkiler… ve at, sığır yetiştiren kırsal Evenkiler ve bazı tarımla uğraşan Evenkiler ”(620). Evenkiler çoğunlukla tayga veya kuzey ormanları denilen bölgelerde yaşıyordu. Huş kabuğu veya huş sırığına bağlı ren geyiği derisinden yapılmış konik çadırlarda yaşadılar. başka bir yerleşkeye göçerken, Evenkiler çadırın gövdesini bırakır sadece daha taşınabilir gövde kaplamalarını taşırdı. Kış mevsimi, av mevsimi boyunca, yerleşkede ailelelerin çoğu bir ya da iki çadırdan oluşurken, bahar yerleşkelerinde sayı en fazla 10 haneye kadar çıkardı (Vasilevich, 637). Evcilleştirilmiş ren geyiğini sürme yetenekleri, Evenkilerin “daha önce aşılmaz olan doğu tayga'nın geniş alanlarını kolonize etmesine” izin verdi (Vitebsky, 31). Evenkiler, hayvan üzerindeki zorluğu azaltmak için ren geyiğinin omuzlarına yerleştirilen hayvana özgü bir eyer kullandı ve dengelemek için üzengi değil bir sopa kullandılar (31-32). Evenkiler nispeten yakın zamana kadar ren geyiği kızakları geliştirmemiştir (32). Bunun yerine ren geyiğini semer hayvanı olarak kullandılar ve genellikle kar ayakkabısı veya kayak kullanarak yaya olarak büyük mesafeler kat ettiler (Vasilevich, 627). Evenki halkı evcilleştirilmiş ren geyiğini yemezlerdi (vahşi ren geyiği avlayıp yemelerine rağmen) ve onları süt için korudular. (Forsyth, 49-50).
Büyük ren geyiği sürüleri çok nadirdi. Çoğu Evenki, genellikle ulaşım için yetiştirildikleri için yaklaşık 25 ren geyiğine sahipti. Bazı komşu kabilelerden farklı olarak Evenkilerde ren geyiği yetiştiriciliğinde, “Ren geyiğinin köpekler tarafından ya da diğer özgül özellikleri ile güdülmesiydi”(Vasilevich, 629). İlkbahar mevsiminden çok erken, kış yerleşkesinden ayrılırlardı ve buzağılama için uygun yerlere taşınırlardı. Birçok hane yaz boyunca hayvanlarını birlikte otlatır ve “özel alanları… çitlerle çevrili tutmaya… yeni doğan buzağıları büyük bir sürüde ezilmelerinden korumaya” dikkat ederlerdi (629).
Kıyafet
Evenkiler “Orta Sibirya'nın soğuk ama oldukça kuru iklimine ve hareketli hayata uyarlanmış karakteristik bir kıyafet giydi… ve mokasen ile birlikte kalçalarının etrafında yumuşak ren geyiği veya geyik derisi kısa giysiler veya uyluğa ulaşan uzun esnek botlar giydiler ”(49). Ayrıca, önü kapanmayan ancak bunun yerine önlük benzeri bir bezle kaplanmış bir geyik derisi paltosu giydiler. Bazı Evenkiler kıyafetlerini saçak veya nakışla süsledi (50). Evenki geleneksel kıyafeti her zaman bu unsurlardan oluşuyordu: hayvan derisinden yapılmış peştamal, tozluk ve çeşitli uzunluklarda botlar (Vasilevich, 641). Ayrıca yüz dövmesi de çok yaygındı.
Avcılık
Geleneksel Evenk ekonomisi, otlatıcılığın (atların veya ren geyiğinin), balık avının ve avlanmanın bir karışımıydı. Ohotsk Denizi yakınında yaşayan Evenkiler fok avladı, ancak taygada yaşayanların çoğu, geyik, vahşi ren geyiği ve kümes hayvanı en önemli av hayvanlarıydı. Diğer hayvanlar arasında “karaca, ayı, kutup porsuğu, vaşak, kurt, , tilki ve samur” vardı (Vasilevich, 626). Çarlık hükûmeti tarafından kürk vergisi uygulanıncaya kadar tuzak kurmak önemli değildi. 18. yüzyılda silahlanmadan önce Evenkiler çelik yay ve oklar kullandı. Avcılar, ana av teçhizatlarının yanı sıra, ayı avı için gür taygadan geçerken balta yerine kullanılan uzun bir sap üzerinde büyük bir bıçak ya da bir mızrak olan pike taşıyorlardı (626). Evenkiler hayvanlara ve doğanın tüm unsurlarına derin saygı duyar: "Bir hayvana, kuşa veya böceğe eziyet etmek yasaktır ve yaralı bir hayvan derhal kesilmelidir. Öldürülen bir hayvanın kanını dökmek veya kirletmek yasaktır. Yırtıcılar tarafından kovalanmaktan kurtarılan ya da doğal bir felakette yardım için bir kişiye gelen hayvanları veya kuşları öldürmek yasaktır." (Sirina, 24).
Ayrıca bakınız
Wikimedia Commons'ta Evenki ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
Kaynakça
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;gksisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;autoisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;auto1isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;auto2isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ "Ewenki, Solon" (PDF). Asiaharvest.org. 30 Eylül 2007 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 17 Ağustos 2018.
- ^ "Ewenki, Tungus" (PDF). Asiaharvest.org. 30 Eylül 2007 tarihinde kaynağından (PDF). Erişim tarihi: 17 Ağustos 2018.
- ^ Шубин А. Ц. Краткий очерк этнической истории эвенков Забайкалья (XVIII-XX век). Улан-Удэ: Бурят. кн. изд-во, 1973. С. 64, 65 (Rusça)
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Evenkiler Rusca Evenki Basitlestirilmis Cince 鄂温克族 Geleneksel Cince 鄂溫克族 Pinyin Ewenke Zu Kuzey Asya da bir Tunguz halkidir Rusya da Evenkiler 38 396 2010 nufusu ile biri olarak kabul edilmekte Cin de Evenkiler 30 875 2010 nufusu ile Cin tarafindan resmi olarak taninan 56 etnik gruptan birini olusturmaktadir Mogolistan da ise Mogol dilinde Khamnigan adi verilen 537 2015 Evenki vardir EvenkilerOnemli nufusa sahip bolgelerRusya38 396Cin30 875Mogolistan537Ukrayna48DillerEvenkiceDinSamanizm Ortodoks Hristiyanlik Tibet BudizmiKokenEvenkiler 5 9 Yuzyillarda Buyuk Hingan Siradaginda yasayan Sivey halkina bagli oldugu dusunulur Evenki halkinin cogunlugunun ana topraklari Baykal Golu ve Amur Nehri arasindaki Sibirya nin genis bolgelerinde bulunur Evenki dili Mancu Tunguz dil grubunun kuzey kolunu olusturur ve Sibirya daki Even ve dilleri ile yakindan iliskilidir 1600 yilina kadar Lena ve Yenisey nehri vadilerindeki Evenkiler basarili ren geyigi cobanlariydi Buna karsilik Cin deki Evenkilerin atalari ve Transbaykal Evenkileri Mogollardan at yetistiriciligini ogrendi ve Mogol geleneksel kiyafetini Mogollardan aldilar Solonlar Amur Nehri boyunca gocebe yasadilar Daur halki ile yakindan ilgililerdi Batida Hamnigan Transbaykal bolgesindeki bir baska at yetistirme ustasi grubuydu Ayrica Amur vadisinde Sibirya Evenkicesi konusan insanlar Mancular tarafindan Oroklar olarak adlandirildi Tarihsel dagilim Guneydogu Evenkilerin atalari buyuk olasilikla Neolitik Cilali Tas Devri donemden beri Guney Sibirya nin Baykal bolgesinde gunumuz Mogol sinirina yakin olmustur Kuzeybati Evenkiler Vasilevich e gore Evenkilerin kokeni karmasik sureclerin sonucudur zaman icinde farklidir Sibirya nin kuzeyinde farkli eski yerli kabilelerin Turklerle ve Mogollarla olan dile bagli kabile kaynasmasini icerir Bu kabilelerin dili yerli nufusun dillerinden daha oncelikliydi Konik cadirlar suslu balik kilciklari ve hus kabugu tekneleri de dahil olmak uzere daha modern Evenk kulturunun unsurlarinin hepsi Neolitik olduguna inanilan alanlarda mevcuttu Baykal Golu nden Amur nehri ve Okhotsk Denizi Lena Havzasi ve Yenisey Havzasi na yayildilar Ruslarla temas 17 yuzyilda Rus imparatorlugu Evenkilerle ile temasa gecti Carlik hukumeti icin bir tur sinir muhafizligi gorevi goren Rus Kazaklar Sibirya kabilelerine kurk vergisi uyguladilar Rus Kazaklar Evenk kabile hiyerarsisinden yararlandi ve verginin odenmesini saglamak icin en yuksek rutbeli uyeleri rehin aldilar Yerel yetkililere karsi bir isyan olmasina ragmen Evenkiler genellikle Ruslarla bariscil kulturel iliskilere duyulan ihtiyaci fark etti Vasilevich 624 Ruslarla temas ve surekli kurk vergisi talebi Evenkileri doguya bugun hala bazilarinin yasadigi Sahalin adasina kadar itti 19 yuzyilda bazi gruplar guneye ve doguya Mogolistan ve Mancurya ya goc ettiler Vasilevich 625 Bugun Sakhalin Mogolistan ve Mancurya da ve az olcude asil topraklari olan Baykal bolgesinde Evenki populasyonlari var Rusya nin Evenkiler i ve diger yerli halklari istilasi dil erozyonu gelenekselden kopus kimlik kaybi gibi durumlarla sonuclandi Ozellikle Sovyet rejimi sirasinda durum boyleydi Sovyet kolektivizasyon politikalari 1 Eylul 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arsivlendi zorla sedantarizasyon veya bazen Sedentizm olarak adlandirilir gelecek vadetmeyen koyler ve egitim sisteminin Ruslastirilmasi Evenkilerin sosyal kulturel ve zihinsel refahini tehlikeye atti Bugun birkac kisi Evenki dilini konusabiliyor ren geyigi suru sayisi onemli olcude dusuyor intihar orani son derece yuksek ve alkolizm ciddi bir konudur Geleneksel yasam1912 de Evenkiler Geleneksel olarak kirsalcilar ve avci toplayicilarin bir karisimiydilar sut ve ulasim icin evcillestirilmis ren geyigine guveniyorlardi ve et icin diger buyuk avci hayvanlari avliyorlardi Vasilevich 620 1 Bugun Evenkiler iki buyuk gruba ayriliyor farkli ekonomi turleriyle ilgileniyorlar bunlar avcilik ren geyigi yetistiren Evenkiler ve at sigir yetistiren kirsal Evenkiler ve bazi tarimla ugrasan Evenkiler 620 Evenkiler cogunlukla tayga veya kuzey ormanlari denilen bolgelerde yasiyordu Hus kabugu veya hus sirigina bagli ren geyigi derisinden yapilmis konik cadirlarda yasadilar baska bir yerleskeye gocerken Evenkiler cadirin govdesini birakir sadece daha tasinabilir govde kaplamalarini tasirdi Kis mevsimi av mevsimi boyunca yerleskede ailelelerin cogu bir ya da iki cadirdan olusurken bahar yerleskelerinde sayi en fazla 10 haneye kadar cikardi Vasilevich 637 Evcillestirilmis ren geyigini surme yetenekleri Evenkilerin daha once asilmaz olan dogu tayga nin genis alanlarini kolonize etmesine izin verdi Vitebsky 31 Evenkiler hayvan uzerindeki zorlugu azaltmak icin ren geyiginin omuzlarina yerlestirilen hayvana ozgu bir eyer kullandi ve dengelemek icin uzengi degil bir sopa kullandilar 31 32 Evenkiler nispeten yakin zamana kadar ren geyigi kizaklari gelistirmemistir 32 Bunun yerine ren geyigini semer hayvani olarak kullandilar ve genellikle kar ayakkabisi veya kayak kullanarak yaya olarak buyuk mesafeler kat ettiler Vasilevich 627 Evenki halki evcillestirilmis ren geyigini yemezlerdi vahsi ren geyigi avlayip yemelerine ragmen ve onlari sut icin korudular Forsyth 49 50 1862 de Evenkiler Buyuk ren geyigi suruleri cok nadirdi Cogu Evenki genellikle ulasim icin yetistirildikleri icin yaklasik 25 ren geyigine sahipti Bazi komsu kabilelerden farkli olarak Evenkilerde ren geyigi yetistiriciliginde Ren geyiginin kopekler tarafindan ya da diger ozgul ozellikleri ile gudulmesiydi Vasilevich 629 Ilkbahar mevsiminden cok erken kis yerleskesinden ayrilirlardi ve buzagilama icin uygun yerlere tasinirlardi Bircok hane yaz boyunca hayvanlarini birlikte otlatir ve ozel alanlari citlerle cevrili tutmaya yeni dogan buzagilari buyuk bir surude ezilmelerinden korumaya dikkat ederlerdi 629 Kiyafet Evenkiler Orta Sibirya nin soguk ama oldukca kuru iklimine ve hareketli hayata uyarlanmis karakteristik bir kiyafet giydi ve mokasen ile birlikte kalcalarinin etrafinda yumusak ren geyigi veya geyik derisi kisa giysiler veya uyluga ulasan uzun esnek botlar giydiler 49 Ayrica onu kapanmayan ancak bunun yerine onluk benzeri bir bezle kaplanmis bir geyik derisi paltosu giydiler Bazi Evenkiler kiyafetlerini sacak veya nakisla susledi 50 Evenki geleneksel kiyafeti her zaman bu unsurlardan olusuyordu hayvan derisinden yapilmis pestamal tozluk ve cesitli uzunluklarda botlar Vasilevich 641 Ayrica yuz dovmesi de cok yaygindi Avcilik Geleneksel Evenk ekonomisi otlaticiligin atlarin veya ren geyiginin balik avinin ve avlanmanin bir karisimiydi Ohotsk Denizi yakininda yasayan Evenkiler fok avladi ancak taygada yasayanlarin cogu geyik vahsi ren geyigi ve kumes hayvani en onemli av hayvanlariydi Diger hayvanlar arasinda karaca ayi kutup porsugu vasak kurt tilki ve samur vardi Vasilevich 626 Carlik hukumeti tarafindan kurk vergisi uygulanincaya kadar tuzak kurmak onemli degildi 18 yuzyilda silahlanmadan once Evenkiler celik yay ve oklar kullandi Avcilar ana av techizatlarinin yani sira ayi avi icin gur taygadan gecerken balta yerine kullanilan uzun bir sap uzerinde buyuk bir bicak ya da bir mizrak olan pike tasiyorlardi 626 Evenkiler hayvanlara ve doganin tum unsurlarina derin saygi duyar Bir hayvana kusa veya bocege eziyet etmek yasaktir ve yarali bir hayvan derhal kesilmelidir Oldurulen bir hayvanin kanini dokmek veya kirletmek yasaktir Yirticilar tarafindan kovalanmaktan kurtarilan ya da dogal bir felakette yardim icin bir kisiye gelen hayvanlari veya kuslari oldurmek yasaktir Sirina 24 Ayrica bakinizWikimedia Commons ta Evenki ile ilgili coklu ortam belgeleri bulunurKaynakca Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi gks isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi auto isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi auto1 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Kaynak hatasi Gecersiz lt ref gt etiketi auto2 isimli refler icin metin saglanmadi Bkz Kaynak gosterme Ewenki Solon PDF Asiaharvest org 30 Eylul 2007 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 17 Agustos 2018 Ewenki Tungus PDF Asiaharvest org 30 Eylul 2007 tarihinde kaynagindan PDF Erisim tarihi 17 Agustos 2018 Shubin A C Kratkij ocherk etnicheskoj istorii evenkov Zabajkalya XVIII XX vek Ulan Ude Buryat kn izd vo 1973 S 64 65 Rusca