Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Mart 2020) () |
Fergana Vadisi (Özbekçe: Farg‘ona vodiysi, Kırgızca: Фергана өрөөнү, Tacikçe: водии Фaрғонa, Rusça: Ферганская долина, Farsça: دشت فرغانه), Orta Asya'da Özbekistan'ın doğusunu, Kırgızistan'ın güneyini ve Tacikistan'ın kuzeyini kapsayan vadi.
Coğrafya
Doğuda Fergana dağları ve kuzeye doğru nehrin akış yönünde ilk keskin kıvrımı arasında ortalama 300 km uzanan Seyhun (Jaxartes) nehir vadisidir. Yaklaşık 70 km genişliğinde, kuzeyinde Çatkal dizini ve güneyinde ile çevrilidir. Özbekistan, Kırgızistan ve Tacikistan devletlerinin bulunduğu havzayı içine alan, 800.000 km2 genişlikte ve deniz seviyesinden 900 m yüksekliktedir.
Tarih
Tarih öncesi
Bugünkü adı altında, Fergana ilk yazılı kaynaklarda sadece MÖ 5. yüzyılda görülür. Ancak, Kalkolitik dönem'den burada birçok yerleşim yerleri ortaya çıkarılmıştır. Ayrıca, bazen Erken ve Orta Tunç Çağından rastlantı buluntular olsa bile, bu dönemden kalma hiçbir mezar ya da yerleşim yerleri tespit edilmemiştir. Geç Tunç-Erken Demir Çağı'nda, Fergana'nın susuz bozkırları hayvan yetiştiricileri ve tarım kabileleri tarafından yurt edinilmiştir. Böylece, Fergana'da iki farklı kültür kalıpları ortaya çıkmıştır. Tarımla uğraşan nüfus, Fergana vahalarında, hayvan yetiştiricileri (bazıları yavaş yavaş göçebe olmalı ki) ise, dağlarla çevrili vadinin orta kesimlerindeki bozkırlarda yaşamışlardır. Tunç Çağında vadide tarımcılık gelişmiş, vadiye akan dağ dere kolları sulama kanallarına dönüştürülmüştür. Batı Fergana'daki Kayrak Kum (Qayraq Kum) kültürü, ikinci yarısında "Bozkır Tunç" kültürü ile ilgili gibi görünür.
İslam öncesi dönem
İlk bin yılın üçüncül ikinci yarısında, Orta Asya'nın batı bölümünde MÖ 6. yüzyılda Ahameniş İmparatorluğu (Partlar, Chorasmia, Soğdia, Baktarya) ile ve bağımsız doğu toprakları arasındaki fark daha belirgin olmuştur. 6.- 7. yüzyılda batı topraklarında, bir ya da daha az ortak uygarlık gelişmiş, buna karşın doğu topraklarındakiler (Şaş, Taşkent vahası ve Fergana) ise eski geleneksel yollarında kalmıştır. Çust kültür mirası, bazı değişikliklerle tabi Fergana içinde MÖ 2. yüzyıla kadar devam etmiştir (Ejlatan veya Ejlatan-Aktam kültürü). O zaman, kerpiç yapılarından çok odalı zemin barınaklar ile birlikte çark yapılmış ve çömlekçilik yanı sıra el yapımı eşyalar üretilmiştir. Fergana göçebe kültürünü, o dönemde farklı bir Saka kültürü temsil eder. Bu çok dikkat çekicidir ki göçebeler, yerleşik nüfus tarafından üretilen çömlek kullanmışlardır.
MÖ 329 yılında Makedonya hükümdarı İskender, Fergana Vadisi'nin güney sınırında, günümüzde Tacikistan'ın Hucend şehri olan İskenderiye Eskhate adlı bir şehir kurmuştur. Bu şehir daha sonra Seleukos İmparatorluğu tarafından, sonrasında ise Grek-Baktriya Krallığı tarafından yönetilmiştir.
Hem yazılı kaynaklar hem de Kuva'da bulunmuş sikkeler, en azından MS 3.-4. yüzyıldan beri Fergana'da birkaç bölünmüş hükümdarın olduğu kanıtlar, bunlardan bazıları "Fergana Kralı" gibi unvanlı üstün hükümdardı, Mug (Mōḡ) Dağı üzerindeki kalede bulunmuş olan Soğdca bir belgede ve bunun yanı sıra Arap fetih kroniklerinde belirtilir.
5.-6. yüzyılda, Fergana'da yerleşimlerin sayısı azalmıştır. 6.-7. yüzyılda birçok Orta Asya toprakları gibi Fergana nüfusu da Türk Kağanlığı içine dahil edilmiş, o zaman doğu İran'a, çoğunlukla pek çok Türkler yerleşmiştir. 8. yüzyılda bazı Fergana hükümdarları Türk kökenlidir.
İslam sonrası dönem
Erken 8. yüzyılda, tarihi Maveraünnehir bölgesinin Arap fetihleri sırasında, Fergana eḵšīḏ ve dehqān unvanı ile bir Soğdlu hükümdar altında bağımsız prenslik idi. Onun başkenti Aḵsīkaṯ kenti idi. Araştırmalar, Fergana ilinin 712-13 yılı içinde Kuteybe bin Müslim'in gelişinden önce müslüman olmadıkları sonucuna varmıştır. Orada üç yıl sonra öldürülmüş, sonrasında Emevi halifesi Süleyman (s. 715-17)'a karşı bir ayaklanma başlamıştır, yerel söylentilere göre mezar yeri Andican yakınında saptanmıştır. Fergana üzerinde, Arap askeri denetimi ve bölgede İslamın tam genişlemesi çok yavaş olmuştur. 721-22 yılında Soğdlu prens geri dönmüş. 739 yılında vilayete Arap valisi Muhammed b. Haled Azdi tekrar bastırmak için gönderilmiş, ancak Orta Asya'da Gao-Xian-Zhi (高仙芝, Gāo Xiānzhī) komutası altındaki Çin İmparatorluk ordusunun 751 yılında ortaya çıkması ile bölgenin sürekli Arap denetimi geçikmiştir. Bir yerel prens, halife el-Manşur (754-75) ve el-Mehdi (775-85), Harun el-Reşid (786-809) ve el-Maʾmun (813-33) döneminde, tüm Arap egemenliğine karşı muhalefeti bastırmak ve özellikle Fergana bölgesinde İslam'ın yaygınlaşması için asker gönderildiğini belirtmiştir.
Kaşgarlı Mahmud'un, Türk Dili'nin en eski sözlüklerinden Divân-ı Lügati't-Türk'te;
"..... Bu şehirleri Türkler yaparak adlarını kendileri koymuşlardır. Bu adlar olduğu gibi şimdiye kadar gelmiştir. Bu yerlerde Farslılar çoğaldıktan sonra Acem şehirleri gibi olmuş. Bugün Türk ülkesinin sınırı "Abisgûn" (Hazar) denizi ile çevrili olarak Rûm diyarından ve Özçent'ten Çin'e kadar uzanır. Uzunluğu beşbin fersah, eni üçbin fersahtır; hepsi sekizbin fersah eder." ve "Oğuzlarla Oğuzlara uyanlara göre "köy", Türklerin büyük bir kısmına göre "şehir" demektir. Bundan alınarak "Fergana" kasabasına "Özkend" adı verilmiştir, "kendimizin şehri" demektir." bu bölgeden bahsedilir.
Ekonomi
Tarım
Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor. |
Fergana Vadisi zengin yer altı kaynakları ve tarımsal verimi ile ekonomik açıdan önemli bir bölgedir.
Ticaret
Tarihsel Fergana Vadisi, Çin'den Orta Doğu ve Avrupa'ya uzanan İpek Yolu üzerinde, gelen-giden yük kervanları ve seyahat kervanları için önemli bir durak-konak yeridir. 19. yüzyılda önemli bir ticaret Rusya ile sürdürülmektedir; ham pamuk, ham ipek, tütün, koyun, meyve, pamuk deri ve deri ürünleri satılmakta ve mamul mallar, dokuma ürünler, çay ve şeker alınmaktadır.
Ulaşım
Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor. |
Notlar
- ^ dehqān terimi, Sasani dönemi sonunda geniş toprak sahipleri (toprak ağaları) gibi bir sınıfını belirtmek için kullanılırdı.
- ^ Aḥmad b. Abī Yaʿqūb Yaʿqūbī, Taʾrīḵ, Yay. M. T. Houtsma, Historiae, Leiden, 1883. II, s. 465-66, 478.
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. , Cilt III, sayfa 150.
- ^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. , Cilt I, sayfa 344.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Fergana Vadisi haber gazete kitap akademik JSTOR Mart 2020 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Fergana Vadisi Ozbekce Farg ona vodiysi Kirgizca Fergana oroonү Tacikce vodii Fargona Rusca Ferganskaya dolina Farsca دشت فرغانه Orta Asya da Ozbekistan in dogusunu Kirgizistan in guneyini ve Tacikistan in kuzeyini kapsayan vadi Fergana Vadisi nin politik haritasiCografyaDoguda Fergana daglari ve kuzeye dogru nehrin akis yonunde ilk keskin kivrimi arasinda ortalama 300 km uzanan Seyhun Jaxartes nehir vadisidir Yaklasik 70 km genisliginde kuzeyinde Catkal dizini ve guneyinde ile cevrilidir Ozbekistan Kirgizistan ve Tacikistan devletlerinin bulundugu havzayi icine alan 800 000 km2 genislikte ve deniz seviyesinden 900 m yuksekliktedir TarihTarih oncesi Bugunku adi altinda Fergana ilk yazili kaynaklarda sadece MO 5 yuzyilda gorulur Ancak Kalkolitik donem den burada bircok yerlesim yerleri ortaya cikarilmistir Ayrica bazen Erken ve Orta Tunc Cagindan rastlanti buluntular olsa bile bu donemden kalma hicbir mezar ya da yerlesim yerleri tespit edilmemistir Gec Tunc Erken Demir Cagi nda Fergana nin susuz bozkirlari hayvan yetistiricileri ve tarim kabileleri tarafindan yurt edinilmistir Boylece Fergana da iki farkli kultur kaliplari ortaya cikmistir Tarimla ugrasan nufus Fergana vahalarinda hayvan yetistiricileri bazilari yavas yavas gocebe olmali ki ise daglarla cevrili vadinin orta kesimlerindeki bozkirlarda yasamislardir Tunc Caginda vadide tarimcilik gelismis vadiye akan dag dere kollari sulama kanallarina donusturulmustur Bati Fergana daki Kayrak Kum Qayraq Kum kulturu ikinci yarisinda Bozkir Tunc kulturu ile ilgili gibi gorunur Islam oncesi donem MO 3 yuzyildan kalma muhtemelen bir Yunan askerinin tasvir eden Sampul haisi Ilk bin yilin ucuncul ikinci yarisinda Orta Asya nin bati bolumunde MO 6 yuzyilda Ahamenis Imparatorlugu Partlar Chorasmia Sogdia Baktarya ile ve bagimsiz dogu topraklari arasindaki fark daha belirgin olmustur 6 7 yuzyilda bati topraklarinda bir ya da daha az ortak uygarlik gelismis buna karsin dogu topraklarindakiler Sas Taskent vahasi ve Fergana ise eski geleneksel yollarinda kalmistir Cust kultur mirasi bazi degisikliklerle tabi Fergana icinde MO 2 yuzyila kadar devam etmistir Ejlatan veya Ejlatan Aktam kulturu O zaman kerpic yapilarindan cok odali zemin barinaklar ile birlikte cark yapilmis ve comlekcilik yani sira el yapimi esyalar uretilmistir Fergana gocebe kulturunu o donemde farkli bir Saka kulturu temsil eder Bu cok dikkat cekicidir ki gocebeler yerlesik nufus tarafindan uretilen comlek kullanmislardir MO 329 yilinda Makedonya hukumdari Iskender Fergana Vadisi nin guney sinirinda gunumuzde Tacikistan in Hucend sehri olan Iskenderiye Eskhate adli bir sehir kurmustur Bu sehir daha sonra Seleukos Imparatorlugu tarafindan sonrasinda ise Grek Baktriya Kralligi tarafindan yonetilmistir Hem yazili kaynaklar hem de Kuva da bulunmus sikkeler en azindan MS 3 4 yuzyildan beri Fergana da birkac bolunmus hukumdarin oldugu kanitlar bunlardan bazilari Fergana Krali gibi unvanli ustun hukumdardi Mug Mōḡ Dagi uzerindeki kalede bulunmus olan Sogdca bir belgede ve bunun yani sira Arap fetih kroniklerinde belirtilir 5 6 yuzyilda Fergana da yerlesimlerin sayisi azalmistir 6 7 yuzyilda bircok Orta Asya topraklari gibi Fergana nufusu da Turk Kaganligi icine dahil edilmis o zaman dogu Iran a cogunlukla pek cok Turkler yerlesmistir 8 yuzyilda bazi Fergana hukumdarlari Turk kokenlidir Islam sonrasi donem Erken 8 yuzyilda tarihi Maveraunnehir bolgesinin Arap fetihleri sirasinda Fergana eḵsiḏ ve dehqan unvani ile bir Sogdlu hukumdar altinda bagimsiz prenslik idi Onun baskenti Aḵsikaṯ kenti idi Arastirmalar Fergana ilinin 712 13 yili icinde Kuteybe bin Muslim in gelisinden once musluman olmadiklari sonucuna varmistir Orada uc yil sonra oldurulmus sonrasinda Emevi halifesi Suleyman s 715 17 a karsi bir ayaklanma baslamistir yerel soylentilere gore mezar yeri Andican yakininda saptanmistir Fergana uzerinde Arap askeri denetimi ve bolgede Islamin tam genislemesi cok yavas olmustur 721 22 yilinda Sogdlu prens geri donmus 739 yilinda vilayete Arap valisi Muhammed b Haled Azdi tekrar bastirmak icin gonderilmis ancak Orta Asya da Gao Xian Zhi 高仙芝 Gao Xianzhi komutasi altindaki Cin Imparatorluk ordusunun 751 yilinda ortaya cikmasi ile bolgenin surekli Arap denetimi gecikmistir Bir yerel prens halife el Mansur 754 75 ve el Mehdi 775 85 Harun el Resid 786 809 ve el Maʾmun 813 33 doneminde tum Arap egemenligine karsi muhalefeti bastirmak ve ozellikle Fergana bolgesinde Islam in yayginlasmasi icin asker gonderildigini belirtmistir Kasgarli Mahmud un Turk Dili nin en eski sozluklerinden Divan i Lugati t Turk te Bu sehirleri Turkler yaparak adlarini kendileri koymuslardir Bu adlar oldugu gibi simdiye kadar gelmistir Bu yerlerde Farslilar cogaldiktan sonra Acem sehirleri gibi olmus Bugun Turk ulkesinin siniri Abisgun Hazar denizi ile cevrili olarak Rum diyarindan ve Ozcent ten Cin e kadar uzanir Uzunlugu besbin fersah eni ucbin fersahtir hepsi sekizbin fersah eder ve Oguzlarla Oguzlara uyanlara gore koy Turklerin buyuk bir kismina gore sehir demektir Bundan alinarak Fergana kasabasina Ozkend adi verilmistir kendimizin sehri demektir bu bolgeden bahsedilir EkonomiTarim Bu alt basligin gelistirilmesi gerekiyor Fergana Vadisi zengin yer alti kaynaklari ve tarimsal verimi ile ekonomik acidan onemli bir bolgedir Orta Asya da tarihi Ipek YoluTicaret Tarihsel Fergana Vadisi Cin den Orta Dogu ve Avrupa ya uzanan Ipek Yolu uzerinde gelen giden yuk kervanlari ve seyahat kervanlari icin onemli bir durak konak yeridir 19 yuzyilda onemli bir ticaret Rusya ile surdurulmektedir ham pamuk ham ipek tutun koyun meyve pamuk deri ve deri urunleri satilmakta ve mamul mallar dokuma urunler cay ve seker alinmaktadir UlasimBu alt basligin gelistirilmesi gerekiyor Notlar dehqan terimi Sasani donemi sonunda genis toprak sahipleri toprak agalari gibi bir sinifini belirtmek icin kullanilirdi Aḥmad b Abi Yaʿqub Yaʿqubi Taʾriḵ Yay M T Houtsma Historiae Leiden 1883 II s 465 66 478 Atalay Besim 2006 Divanu Lugati t Turk Ankara Turk Tarih Kurumu Basimevi ISBN 975 16 0405 2 Cilt III sayfa 150 Atalay Besim 2006 Divanu Lugati t Turk Ankara Turk Tarih Kurumu Basimevi ISBN 975 16 0405 2 Cilt I sayfa 344