Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Führerbunker (Almanca anlamı: Liderin Sığınağı), Nazi Almanyası lideri Adolf Hitler'in ve eşi Eva Braun'un II. Dünya Savaşı'nın son aylarını geçirdiği ve 30 Nisan 1945'te birlikte intihar ettikleri Berlin'de bulunan yer altı sığınağıdır. İki aşamalı olarak inşa edilen ve 1936 ve 1944'te tamamlanan bir yer altı sığınak kompleksinin parçasıydı. İkinci Dünya Savaşı sırasında Adolf Hitler tarafından kullanılan Führer Karargahının (Führerhauptquartiere) sonuncusuydu.
Savaştan sonra hem eski hem de yeni Başbakanlık binaları Sovyetler tarafından yıkıldı. Yıkımdaki bazı girişimlere rağmen, yer altı kompleksi 1988-89 yılına kadar değişmeden kaldı. Berlin'in bu alanının yeniden inşası sırasında, eski sığınak kompleksinin kazılan bölümlerinin büyük bir kısmı yıkılmıştır. Şematik yerini gösteren küçük bir plak kurulana kadar, yer altı sığınak alanı 2006 yılına kadar işaretsiz kaldı. Sığınağın bazı koridorları hâlâ bulunmaktadır, fakat halka kapalıdır.
Tarihi
İnşaatı
Führerbunker başlangıçta Adolf Hitler için geçici bir hava saldırısı barınağı olarak inşa edildi (savaşın çoğu zamanında başkentte çok az zaman geçirdi). Berlin'in bombalanmasının artması, kompleksin doğaçtan kalıcı bir sığınma evi olarak genişlemesine yol açtı. Ayrıntılı kompleks, 1936'da tamamlanan Vorbunker (üst sığınak) olmak üzere iki ayrı barınaktan oluşuyordu ve Führerbunker, Vorbunker'den 2.5 metre (8.2 ft) daha aşağıda ve batı-güneybatı yönünde olmak üzere 1944 yılında tamamlandı. Bu iki sığınak, dik açıyla yerleştirilmiş bir merdivenle birbirine bağlanmışlardı ve birbirlerine bir cephe ve çelik kapı ile kapatılabiliyordu. Vorbunker, Wilhelmstrasse 77'deki eski Reich Şansölyesinin arkasındaki büyük bir resepsiyon salonunun mahzeninin altında 1.5 metre (4.9 ft) derinlikte bulunuyordu. Führerbunker ise, Voßstraße 6'daki yeni Reich Şansölyesi binasının 120 metre (390 fit) kuzeyindeki eski Reich Şansölyesi bahçesinin 8.5 metre (28 ft) altında bulunuyordu. Führerbunker, yer altında daha derinde olmakla birlikte, çok daha fazla donatıya sahipti. Çatısı yaklaşık 3 metre kalınlığında betondan yapılmıştır. Yaklaşık 30 küçük oda bulunuyordu ve yaklaşık 4 metre (13 ft) beton ile korunmuştur; Çıkışlar ana binaların yanı sıra bahçeye kadar giden acil çıkışa yönlendirilmişti. Führerbunker'in geliştirilmesi, Hochtief şirketince Berlin'de 1940'ta başlayan geniş bir yer altı yapımı programı kapsamında inşa edilmiştir.
Şubat 1945'te ise Başbakanlıktan alınan çeşitli çerçeveli yağlı boya tablolarıyla birlikte yüksek kaliteli mobilyalar ile süslenmişti. Merdivenlerden alt bölüme indikten ve çelik kapıdan geçtikten sonra, her iki tarafta bir dizi oda olan uzun bir koridor vardı. Sağ tarafta jeneratör/havalandırma odaları ve telefon santralini içeren bir dizi oda vardı. Sol tarafta Eva Braun'un yatak odası/oturma odası (Hitler'in özel misafir odası olarak da bilinir), bir ön oda (Hitler'in oturma odası olarak da bilinir) vardı ve bu da Hitler'in çalışma ofisine açılırdı. Duvarda Hitler'in kahramanlarından biri olan Büyük Friedrich'in büyük bir portresi asılmıştı. Bir kapı, Hitler'in mütevazı bir şekilde döşenmiş odasına götürürdü. Bunun yanında, bekleme odasına/ön odaya götüren bir kapısı olan konferans/harita odası (brifing-durum odası olarak da bilinir) vardı.
Bununla birlikte, Führerbunker su tablasının altında olduğu için, yeryüzünün suyunu kaldırmak için sürekli çalışan pompalarla koşullar nahoş derecede ıslaktı. Elektrik sağlayan bir dizel jeneratör bulunur ve su kaynağı olarak kuyu suyu pompalanırdı. İletişim sistemleri arasında bir teleks, bir telefon santrali ve dış anten bulunan bir ordu radyosu bulunuyordu. Savaşın sonunda koşullar giderek bozulduğunda, Hitler savaş haberlerinin çoğunu BBC radyo yayınlarından ve kurye yoluyla alırdı.
1945'teki olaylar
Savaş esnasında Hitler'in, onun yakın çevresinin ve generallerinin güvenliğinin sağlanması için Almanya'nın Berlin şehrinde yer altı odalarından oluşan özel bir sığınak yapılmıştı ve buraya Führer'in Sığınağı (Führerbunker) adı verilmişti. 1943 yılının sonlarında yapımına başlanmış, 23 Ekim 1944 tarihinde yapımı tamamlanmıştır. Sovyet Kızıl Ordusu'nun Almanya'ya çok yaklaşmasıyla Hitler 16 Ocak 1945'te Führerbunker'e taşındı. Ardından Martin Bormann, Joseph Goebbels, eşi Magda Goebbels ve 6 çocuğu ve ondan sonra Eva Braun ve özel sekreteri Traudl Junge yerleşti. Daha sonra Erna Flegel adında bir hemşire ve telefon işleticisi ve koruması Rochus Misch geldi. Führerbunker'e dışarıdan uzun süre dayanabilen yiyecekler ve daha dayanıksız türden yiyecekler getirildi ve diğer üst düzey subaylar ve generaller de yerleştiler. Daha önceleri, Hitler, Reich Şansölyesi'nin hasar görmemiş kanadından yararlanmaya devam etti ve orada öğleden sonra askeri konferanslar düzenledi. Daha sonra geceleri bunker kompleksine geri dönmeden önce sekreterleriyle birlikte çay içerdi. Bu rutinin birkaç hafta sonra, Hitler köpeği Blondi ile bahçede yaptığı kısa yürüyüşler dışında sığınağı nadiren terk ederdi. Sığınak kalabalıktı ve atmosferi caydırıcıydı; Hava saldırıları her gün gerçekleşti. Hitler çoğunlukla daha sessizdi ve uyuyabiliyordu. Konferanslar çoğu zaman gece saat 05:00'a kadar sürüyordu.
16 Nisan'da Kızıl Ordu, Berlin Savaşı'na başladı ve 19 Nisan'a kadar şehri kuşatmaya başladı. Hitler, doğum günü olan 20 Nisan 1945'te son kez kamuoyu karşısına çıkarak, Führerbunker'in bahçesinde Sovyet ordusuyla savaşan Hitler Gençliği askerlerine (Çocuk askerler) başarılarından ve cesaretlerinden dolayı Demir Haç takmıştır. (Görüntüler 20 Mart 1945'te çekilmiştir, 20 Nisan 1945'te yayımlanmıştır.)
O günkü öğleden sonra, Berlin ilk defa Sovyet topçuları tarafından bombardımana tutuldu.
Durumun aciliyetini inkâr eden Hitler, umutlarını Waffen-SS Generali Felix Steiner'in komuta ettiği birimler üzerine yerleştirdi. 21 Nisan'da Hitler, Steiner'i çevreleyen Sovyetler birliklerinin kuzey kanadına saldırmasını ve Berlin'in güneydoğusundaki Alman 9. Ordu'ya bir kıskaç atağında kuzeye saldırmasını emretti. O akşam, Kızıl Ordu tankları Berlin'in eteklerine ulaştı. 22 Nisan'daki öğleden sonraki durumu konferansında Hitler, Steiner'in gücünün olmadığını öğrendi. Hitler, karşı saldırının gerçekleştirilemeyeceğini fark edince gözyaşı döktü. Açıkça ilk kez savaşın kaybedildiğini ilan etti ve bu durumdan generallerini suçladı. Son ana dek Berlin'de kalacağını ve sonra da kendini vuracağını açıkladı.
23 Nisan'da Hitler, 56. Panzer Kolordusu komutanı olan Topçu Generali Helmuth Weidling'i, Berlin Savunma Bölgesinin komutanı olarak Albay (Oberstleutnant) 'in yerine atadı. Hitler, Hermann Göring'den Luftwaffe komutasını devralması için Münih'ten feldmareşal Robert Ritter von Greim'i çağırdı. Yanında metresi ve test pilotu Hanna Reitsch ile birlikte 26 Nisan'da sığınağa geldiler.
28 Nisan'da Hitler, 20 Nisan'da Berlin'den ayrılan Reichsführer-SS Heinrich Himmler'in, Batı Müttefiklerine teslim olma şartlarını Kont Folke Bernadotte aracılığıyla görüşmeye çalıştığını öğrendi. Hitler bunun vatan hainliğini olduğunu düşündü. Öfkelenerek, Himmler'in tutuklanmasını emretti ve Hermann Fegelein'ı sığınaktan kaçtığı için (Berlin Genel Merkezi'ndeki Himmler'in temsilcisi) öldürttü. Aynı gün General Hans Krebs, Führerbunker'den son telefon çağrısını (Fürstenberg)'deki Alman Silahlı Kuvvetleri Yüksek Komutanlığı (OKW) şefi Feldmareşal Wilhelm Keitel'a yaptı. Krebs, eğer 48 saat içinde yardım gelmezse her şeyin yitirileceğini söyledi. Keitel, 12. Ordu komutanı General Walther Wenck'e ve Dokuzuncu Ordu komutanı Theodor Busse'ye en üst düzeyde baskı yapacağına söz verdi. Bu arada Hitler'in özel sekreteri Martin Bormann, Alman Amirali Karl Dönitz'e bağlanarak: "Reich Şansölyeliği moloz yığınına döndü" mesajını yolladı. Dış basının yeni ihanet ihbarları ve "istisnasız olarak Ferdinand Schörner, Walther Wenck ve diğerlerinin Führer'e sadakatlerini kanıtlamaları gerektiğini" söyledi.
O akşam, von Greim ve Reitsch, bir Arado Ar 96 uçağı ile Berlin'den uçtular. Feldmareşal von Greim, Luftwaffe'ye Potsdamer Platz'a henüz ulaşan Sovyet kuvvetlerine saldırmasını emretti. General Wenck, 28 Nisan gecesi Keitel'e, On İkinci Ordu'nun cephe boyunca zorunlu olarak geri çekildiğini ve ordunun Berlin'i kurtarmasının artık mümkün olmadığını bildirdi. Keitel, Wenck'e girişimi durdurma iznini verdi.
28-29 Nisan gecesi gece yarısından sonra Hitler, Eva Braun ile Führerbunker'taki küçük bir törenle evlendi. Hitler daha sonra sekreter Traudl Junge'yi başka bir odaya götürerek, son vasiyetini yazdırttı. Saat yaklaşık 04:00'da Hans Krebs, Wilhelm Burgdorf, Goebbels ve Bormann nikah şahidi olarak evlilik belgelerini imzaladılar.
29 Nisan akşamının sonlarında, General Hans Krebs radyo yoluyla Alfred Jodl ile temasa geçti: "Anında rapor isteyin. Öncelikle Wenck'in öncülerinin bulunduğu yer neresi? İkinci olarak saldırının ne zaman yapılması planlıyor? Üçüncüsü, Dokuzuncu Ordu'nun yeri. Dördüncüsü, Dokuzuncu Ordu'nun geçeceği kesin yer. General Rudolf Holste'nin öncülerinin yeri. "30 Nisan sabahının erken saatlerinde Jodl, Krebs'e şu cevabı verdi: "Öncelikle, Wenck'in başı Schwielow Gölünün güneyinden sarktı. İkinci olarak, On İkinci Ordu Berlin'e saldırmaya devam edemiyor. Üçüncüsü, Dokuzuncu Ordu'nun büyük kısmı kuşatıldı. Dördüncüsü Holste'nin Korunması savunması üzerine.
30 Nisan sabahı, Berlin merkez (hükûmet) bölgesinin komutanı SS-Brigadeführer Wilhelm Mohnke, Hitler'e ancak iki günden daha az süreyle dayanabileceklerini bildirdi. Yaklaşık saat 13.00'da Weidling nihayetinde izin aldı. Öğleden sonraki Führerbunker'de Hitler kendini vurdu (Hitler'in çene kemiğinde hiçbir barut kalıntısı tespit edilmedi, bu da Hitler'in bir kurşun yarasıyla ölmediğini göstermektedir.) ve Eva Braun siyanür (zehir) içti. Hitler'in talimatlarına uygun olarak, cesetleri Reich Şansölyesinin arkasındaki bahçesinde yakıldı. Hitler'in son vasiyetnamesine uygun olarak Goebbels, Almanya'nın Hükümet ve Şansölyesi (Reichskanzler) oldu. Şansölye Goebbels ve Bormann 03:15'te Dönitz'e Hitler'in ölümünü haberdar etmek için bir telsiz mesajı gönderdiler. Hitler'in son istekleri doğrultusunda Dönitz, Almanya'nın yeni devlet başkanı (Reichspräsident) olarak atandı.
1 Mayıs 04:00 saatiyle Krebs, Sovyet 8. Muhafız Ordusu komutanı General Vasiliy Çuykov'la görüştü. Çuykov, kalan Alman kuvvetlerinin koşulsuz teslimini talep etti. Krebs teslim etme yetkisine sahip olmadığını belirterek bunker'e geri döndü. Öğleden sonra Goebbels çocuklarını zehirledi. Saat 20:30'da Goebbels ve karısı bunkerden ayrıldı. Şahitlerin birkaç farklı görüşleri bulunmaktadır. Bir görüşe göre, Goebbels önce eşini ve sonra da kendisini vurdu. Bir başka görüşe göre, her biri bir siyanür kapsülü (zehir) içerek intihar ettiler. Goebbels'in SS yardımcısı Günther Schwägermann, 1948'de çiftin önündeki merdivenlerden yukarı doğru yürüdüğünü ve Başbakanlık bahçesine gittiğini ifade etti. Kendisi Merdiven boşluğunda bekledi ve "atış" sesini duydu. Schwägermann, daha sonra merdivenlerden yukarı çıktı ve çiftin cansız cesetlerini gördü. Joseph Goebbels'in önceki emrini takiben, Schwägermann, Goebbels'ın cesedine birkaç el ateş eden bir SS askerinin ateş ettiğini gördü ama cesetler kımıldamadı. Vücutlarına daha sonra benzin döküldü, ancak bedenleri sadece kısmen yakıldı ve gömülmediler.
Weidling, sığınaktan kaçacakların kuzey-batıya doğru gitmelerini emretmişti; Reich Şansölyeliği'nden Wilhelm Mohnke liderliğindeki birinci grup kaçmaya çalıştı ancak Sovyet kuşatmasını kıramadı ve ertesi gün tutuklandılar. Yakalanarak Führerbunker'teki diğerleri gibi, SMERSH tarafından sorguya çekildiler. Kaçma girişiminde bulunan Bormann 2 Mayıs'ta, saat 01:00 Spree nehrini geçmeyi başardı ancak aynı rotayı izleyen Arthur Axmann, Bormann'ın cesedini Weidendammer köprüsüne kısa bir mesafede gördüğünü belirtmiştir.
Saat 01:00'de Sovyet kuvvetleri, ateşkes isteyen 56. Panzer Kolordusu'ndan bir telsiz mesajı aldı. 2 Mayıs 1945'te ise generallerden Hans Krebs ve Wilhelm Burgdorf Führerbunker'de kafalarına silahla ateş ederek intihar ettiler. Sovyet kuvvetleri daha sonra Reich Şansölyesini ele geçirdi. General Weidling kurmayları ile beraber saat 6:00'da teslim oldu ve General Çuykov'la olan görüşmesi saat 8:23'te sona erdi. Bunker kompleksinin ana elektromekanik şefi Johannes Hentschel, herkesin intihar ettiği ya da ayrıldığı Reich Şansölyesi'ndeki sahra hastanesi güç ve suya ihtiyaç duyduğu için sığınakta kaldı. 2 Mayıs sabahı saat 09:00'da bunker kompleksine giren Kızıl Ordu'ya teslim oldu. Goebbels'in altı çocuğunun cesetleri 3 Mayıs'ta bulundular. Vorbunker'deki yataklarında, yüzlerindeki siyanür zehirlenmesinin açık işaretiyle bulunmuşlardı.
Savaş sonrası olaylar
Her iki Başbakanlık binasının kalıntıları 1945-1949 yılları arasındaki Sovyetler tarafından Nazi Almanyası'nın yeryüzünü yok etme çabasının bir parçası olarak yıkıldı. Bazı bölgelerini kısmen su basmasına rağmen, bunker büyük oranda sağlam çıktı. Aralık 1947'de Sovyetler bunkeri havaya uçurmaya çalıştı, ancak yalnızca bölme duvarları hasar gördü. 1959 yılında Doğu Alman hükûmeti, bunker de dahil olmak üzere, Başbakanlıkta bir dizi yıkım başlattı. Berlin Duvarı'nın yakınında olduğu için ihmal edilen bu alanda 1988-1989 yıllarına kadar yıkımla ilgili bir gelişme görülmedi. Yeryüzündeki konut ve diğer binaların kapsamlı bir şekilde inşası sırasında, işçiler eski bunker kompleksine ait birkaç yer altı bölümünü ortaya çıkardılar; çoğunlukla bunlar yıkılıp yok edildi. Başbakanlık yer altı kompleksinin diğer kısımları ortaya çıkarıldı, ancak bunlar göz ardı edildi, dolduruldu ya da mühürlendi.
Hükûmet yetkilileri, bu eski Nazi yer altı merkezinin işaretlerinin son izlerini yok etmek istediler. Führerbunker çevresindeki binaların yapımı sırasında çevrenin isimsiz kalmasını sağlamaya yönelik bir strateji izlendi. Führerbunker'in (Başbakanlık bahçesinde bulunan) acil çıkış noktası olan yerine günümüzde bir otopark alanı yapıldı.
8 Haziran 2006'da, 2006 FIFA Dünya Kupası'nın başında, Führerbunker'in yerini belirlemek için bir bilgi panosu kuruldu. Potsdamer Platz'tan yürüyerek yaklaşık üç dakika uzaklıktaki Gertrud-Kolmar-Straße'nin köşesinde bunkerin şematik bir panosu da bulunur. Panonun yerleştirilmesi sırasında o zamanlar Hitler'in koruması olan Rochus Misch, Hitler'in intihar ettiği sırada bunker sığınmacısı ve yaşayan son kişilerden biri olarak töreni gerçekleştirdi.
Führerbunker yaklaşık olarak bir çocuk parkı ve otopark alanıyla beraber toplu konutların ortasındaki açıklıktan ibaret bir yerin altındadır. Führerbunker'in yeri günümüzde neonazilerce kutsal sayılmaktadır.
1945'ten beri hükûmet yetkilileri, sığınağın yerinin bir Neo-Nazi tapınağına dönüşmesi konusunda sürekli olarak endişe duyuyorlar. Bundan kaçınma stratejisi, büyük ölçüde çevrenin isimsiz ve dikkat çekici olmamasını sağlamaktı ve 2005 yılına kadar sığınağın yeri işaretlenmedi. Yakın bölge küçük bir Çin restoranı ve alışveriş merkezi tarafından işgal edildi, sığınağın acil çıkış noktası (Başbakanlık bahçelerindeydi) bir otopark tarafından işgal edildi.
-
![image]()
Führerbunker'in şimdiki yeri, 2007. -
![image]()
Führerbunker'in olduğu yeri gösteren çizelge, 2007. -
![image]()
Führerbunker'in düzeni. -
![image]()
Führerbunker, 3D modeli
Ayrıca bakınız
- Berghof
- The Bunker - 1981 yapımı film
- Çöküş - 2004 yapımı film
- Nazi mimarisi
- Başkanlık Acil Durum Operasyon Merkezi
- Wolfsschanze
Kaynakça
- ^ Arnold 2012.
- ^ Lehrer 2006, ss. 117, 119, 123.
- ^ Kellerhoff 2004, s. 56.
- ^ Mollo 1988, s. 28.
- ^ Lehrer 2006, s. 117.
- ^ Lehrer 2006, s. 123.
- ^ McNab 2014, ss. 21, 28.
- ^ Lehrer 2006, ss. 117, 119, 121-123.
- ^ Kershaw 2008, s. 97.
- ^ a b McNab 2014, s. 28.
- ^ a b McNab 2011, s. 109.
- ^ a b c McNab 2014, s. 29.
- ^ Kershaw 2008, ss. 97, 901-902.
- ^ Beevor 2002, s. 278.
- ^ a b Kershaw 2008, s. 902.
- ^ Bullock 1999, s. 785.
- ^ Kershaw 2008, s. 903.
- ^ Beevor 2002, s. 251.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Ekim 2020 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 19 Eylül 2021.
- ^ Beevor 2002, s. 255.
- ^ Beevor 2002, ss. 267-268.
- ^ Ziemke 1969, ss. 87-88.
- ^ Beevor 2002, ss. 255, 256.
- ^ Beevor 2002, s. 275.
- ^ Kershaw 2008, s. 934.
- ^ a b c Dollinger 1997, s. 228.
- ^ Kershaw 2008, ss. 923-925, 943.
- ^ Kershaw 2008, ss. 943-946.
- ^ Kershaw 2008, s. 946.
- ^ a b Ziemke 1969, s. 119.
- ^ Beevor 2002, s. 342.
- ^ Ziemke 1969, s. 118.
- ^ a b c Dollinger 1997, s. 239.
- ^ a b Beevor 2002, s. 343.
- ^ Ziemke 1969, s. 120.
- ^ Beevor 2002, s. 357, last paragraph.
- ^ Beevor 2002, s. 358.
- ^ Daley 2018
- ^ Joachimsthaler 1999 s. 166
- ^ Joachimsthaler 1999, ss. 160-182.
- ^ Linge 2009, s. 199.
- ^ Kershaw 2008, ss. 956-957.
- ^ Williams 2005, ss. 324, 325.
- ^ Shirer 1960, ss. 1135-1137.
- ^ a b c Joachimsthaler 1999, s. 52.
- ^ a b Beevor 2002, s. 381.
- ^ Beevor 2002, ss. 383, 389.
- ^ Beevor 2002, s. 387.
- ^ Beevor 2002, ss. 387, 388.
- ^ Joachimsthaler 1999, s. 287.
- ^ Beevor 2002, s. 398.
- ^ Mollo 1988, ss. 49, 50.
- ^ Mollo 1988, ss. 46, 48, 50-53.
- ^ McNab 2014, s. 21.
- ^ Kellerhoff 2004, ss. 27, 28.
- ^ Kellerhoff 2004, s. 27.
- ^ Der Spiegel 2006.
Dış bağlantılar
- Bunker müzesi 15 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Fuhrerbunker Almanca anlami Liderin Siginagi Nazi Almanyasi lideri Adolf Hitler in ve esi Eva Braun un II Dunya Savasi nin son aylarini gecirdigi ve 30 Nisan 1945 te birlikte intihar ettikleri Berlin de bulunan yer alti siginagidir Iki asamali olarak insa edilen ve 1936 ve 1944 te tamamlanan bir yer alti siginak kompleksinin parcasiydi Ikinci Dunya Savasi sirasinda Adolf Hitler tarafindan kullanilan Fuhrer Karargahinin Fuhrerhauptquartiere sonuncusuydu Temmuz 1947 de Reich Sansolyesinin bahcesindeki Fuhrerbunker in arka girisinin fotografi Hitler ve Eva Braun acil cikisin solundaki deliginde yakildilar Merkezdeki koni bicimli yapi egzoz olarak gorev yapiyordu ve muhafizlara bomba siginma evi olarak hizmet ediyordu Yikim sirasinda siginak Fuhrerbunker yikildiktan sonra 1947 Savastan sonra hem eski hem de yeni Basbakanlik binalari Sovyetler tarafindan yikildi Yikimdaki bazi girisimlere ragmen yer alti kompleksi 1988 89 yilina kadar degismeden kaldi Berlin in bu alaninin yeniden insasi sirasinda eski siginak kompleksinin kazilan bolumlerinin buyuk bir kismi yikilmistir Sematik yerini gosteren kucuk bir plak kurulana kadar yer alti siginak alani 2006 yilina kadar isaretsiz kaldi Siginagin bazi koridorlari hala bulunmaktadir fakat halka kapalidir TarihiInsaati Fuhrerbunker baslangicta Adolf Hitler icin gecici bir hava saldirisi barinagi olarak insa edildi savasin cogu zamaninda baskentte cok az zaman gecirdi Berlin in bombalanmasinin artmasi kompleksin dogactan kalici bir siginma evi olarak genislemesine yol acti Ayrintili kompleks 1936 da tamamlanan Vorbunker ust siginak olmak uzere iki ayri barinaktan olusuyordu ve Fuhrerbunker Vorbunker den 2 5 metre 8 2 ft daha asagida ve bati guneybati yonunde olmak uzere 1944 yilinda tamamlandi Bu iki siginak dik aciyla yerlestirilmis bir merdivenle birbirine baglanmislardi ve birbirlerine bir cephe ve celik kapi ile kapatilabiliyordu Vorbunker Wilhelmstrasse 77 deki eski Reich Sansolyesinin arkasindaki buyuk bir resepsiyon salonunun mahzeninin altinda 1 5 metre 4 9 ft derinlikte bulunuyordu Fuhrerbunker ise Vossstrasse 6 daki yeni Reich Sansolyesi binasinin 120 metre 390 fit kuzeyindeki eski Reich Sansolyesi bahcesinin 8 5 metre 28 ft altinda bulunuyordu Fuhrerbunker yer altinda daha derinde olmakla birlikte cok daha fazla donatiya sahipti Catisi yaklasik 3 metre kalinliginda betondan yapilmistir Yaklasik 30 kucuk oda bulunuyordu ve yaklasik 4 metre 13 ft beton ile korunmustur Cikislar ana binalarin yani sira bahceye kadar giden acil cikisa yonlendirilmisti Fuhrerbunker in gelistirilmesi Hochtief sirketince Berlin de 1940 ta baslayan genis bir yer alti yapimi programi kapsaminda insa edilmistir Subat 1945 te ise Basbakanliktan alinan cesitli cerceveli yagli boya tablolariyla birlikte yuksek kaliteli mobilyalar ile suslenmisti Merdivenlerden alt bolume indikten ve celik kapidan gectikten sonra her iki tarafta bir dizi oda olan uzun bir koridor vardi Sag tarafta jenerator havalandirma odalari ve telefon santralini iceren bir dizi oda vardi Sol tarafta Eva Braun un yatak odasi oturma odasi Hitler in ozel misafir odasi olarak da bilinir bir on oda Hitler in oturma odasi olarak da bilinir vardi ve bu da Hitler in calisma ofisine acilirdi Duvarda Hitler in kahramanlarindan biri olan Buyuk Friedrich in buyuk bir portresi asilmisti Bir kapi Hitler in mutevazi bir sekilde dosenmis odasina gotururdu Bunun yaninda bekleme odasina on odaya goturen bir kapisi olan konferans harita odasi brifing durum odasi olarak da bilinir vardi Bununla birlikte Fuhrerbunker su tablasinin altinda oldugu icin yeryuzunun suyunu kaldirmak icin surekli calisan pompalarla kosullar nahos derecede islakti Elektrik saglayan bir dizel jenerator bulunur ve su kaynagi olarak kuyu suyu pompalanirdi Iletisim sistemleri arasinda bir teleks bir telefon santrali ve dis anten bulunan bir ordu radyosu bulunuyordu Savasin sonunda kosullar giderek bozuldugunda Hitler savas haberlerinin cogunu BBC radyo yayinlarindan ve kurye yoluyla alirdi 1945 teki olaylarSavas esnasinda Hitler in onun yakin cevresinin ve generallerinin guvenliginin saglanmasi icin Almanya nin Berlin sehrinde yer alti odalarindan olusan ozel bir siginak yapilmisti ve buraya Fuhrer in Siginagi Fuhrerbunker adi verilmisti 1943 yilinin sonlarinda yapimina baslanmis 23 Ekim 1944 tarihinde yapimi tamamlanmistir Sovyet Kizil Ordusu nun Almanya ya cok yaklasmasiyla Hitler 16 Ocak 1945 te Fuhrerbunker e tasindi Ardindan Martin Bormann Joseph Goebbels esi Magda Goebbels ve 6 cocugu ve ondan sonra Eva Braun ve ozel sekreteri Traudl Junge yerlesti Daha sonra Erna Flegel adinda bir hemsire ve telefon isleticisi ve korumasi Rochus Misch geldi Fuhrerbunker e disaridan uzun sure dayanabilen yiyecekler ve daha dayaniksiz turden yiyecekler getirildi ve diger ust duzey subaylar ve generaller de yerlestiler Daha onceleri Hitler Reich Sansolyesi nin hasar gormemis kanadindan yararlanmaya devam etti ve orada ogleden sonra askeri konferanslar duzenledi Daha sonra geceleri bunker kompleksine geri donmeden once sekreterleriyle birlikte cay icerdi Bu rutinin birkac hafta sonra Hitler kopegi Blondi ile bahcede yaptigi kisa yuruyusler disinda siginagi nadiren terk ederdi Siginak kalabalikti ve atmosferi caydiriciydi Hava saldirilari her gun gerceklesti Hitler cogunlukla daha sessizdi ve uyuyabiliyordu Konferanslar cogu zaman gece saat 05 00 a kadar suruyordu 16 Nisan da Kizil Ordu Berlin Savasi na basladi ve 19 Nisan a kadar sehri kusatmaya basladi Hitler dogum gunu olan 20 Nisan 1945 te son kez kamuoyu karsisina cikarak Fuhrerbunker in bahcesinde Sovyet ordusuyla savasan Hitler Gencligi askerlerine Cocuk askerler basarilarindan ve cesaretlerinden dolayi Demir Hac takmistir Goruntuler 20 Mart 1945 te cekilmistir 20 Nisan 1945 te yayimlanmistir Hitler Mart 1945 te Hitler Gencligi uyelerine madalyalarini veriyor O gunku ogleden sonra Berlin ilk defa Sovyet topculari tarafindan bombardimana tutuldu Durumun aciliyetini inkar eden Hitler umutlarini Waffen SS Generali Felix Steiner in komuta ettigi birimler uzerine yerlestirdi 21 Nisan da Hitler Steiner i cevreleyen Sovyetler birliklerinin kuzey kanadina saldirmasini ve Berlin in guneydogusundaki Alman 9 Ordu ya bir kiskac ataginda kuzeye saldirmasini emretti O aksam Kizil Ordu tanklari Berlin in eteklerine ulasti 22 Nisan daki ogleden sonraki durumu konferansinda Hitler Steiner in gucunun olmadigini ogrendi Hitler karsi saldirinin gerceklestirilemeyecegini fark edince gozyasi doktu Acikca ilk kez savasin kaybedildigini ilan etti ve bu durumdan generallerini sucladi Son ana dek Berlin de kalacagini ve sonra da kendini vuracagini acikladi 23 Nisan da Hitler 56 Panzer Kolordusu komutani olan Topcu Generali Helmuth Weidling i Berlin Savunma Bolgesinin komutani olarak Albay Oberstleutnant in yerine atadi Hitler Hermann Goring den Luftwaffe komutasini devralmasi icin Munih ten feldmaresal Robert Ritter von Greim i cagirdi Yaninda metresi ve test pilotu Hanna Reitsch ile birlikte 26 Nisan da siginaga geldiler 28 Nisan da Hitler 20 Nisan da Berlin den ayrilan Reichsfuhrer SS Heinrich Himmler in Bati Muttefiklerine teslim olma sartlarini Kont Folke Bernadotte araciligiyla gorusmeye calistigini ogrendi Hitler bunun vatan hainligini oldugunu dusundu Ofkelenerek Himmler in tutuklanmasini emretti ve Hermann Fegelein i siginaktan kactigi icin Berlin Genel Merkezi ndeki Himmler in temsilcisi oldurttu Ayni gun General Hans Krebs Fuhrerbunker den son telefon cagrisini Furstenberg deki Alman Silahli Kuvvetleri Yuksek Komutanligi OKW sefi Feldmaresal Wilhelm Keitel a yapti Krebs eger 48 saat icinde yardim gelmezse her seyin yitirilecegini soyledi Keitel 12 Ordu komutani General Walther Wenck e ve Dokuzuncu Ordu komutani Theodor Busse ye en ust duzeyde baski yapacagina soz verdi Bu arada Hitler in ozel sekreteri Martin Bormann Alman Amirali Karl Donitz e baglanarak Reich Sansolyeligi moloz yiginina dondu mesajini yolladi Dis basinin yeni ihanet ihbarlari ve istisnasiz olarak Ferdinand Schorner Walther Wenck ve digerlerinin Fuhrer e sadakatlerini kanitlamalari gerektigini soyledi O aksam von Greim ve Reitsch bir Arado Ar 96 ucagi ile Berlin den uctular Feldmaresal von Greim Luftwaffe ye Potsdamer Platz a henuz ulasan Sovyet kuvvetlerine saldirmasini emretti General Wenck 28 Nisan gecesi Keitel e On Ikinci Ordu nun cephe boyunca zorunlu olarak geri cekildigini ve ordunun Berlin i kurtarmasinin artik mumkun olmadigini bildirdi Keitel Wenck e girisimi durdurma iznini verdi 28 29 Nisan gecesi gece yarisindan sonra Hitler Eva Braun ile Fuhrerbunker taki kucuk bir torenle evlendi Hitler daha sonra sekreter Traudl Junge yi baska bir odaya goturerek son vasiyetini yazdirtti Saat yaklasik 04 00 da Hans Krebs Wilhelm Burgdorf Goebbels ve Bormann nikah sahidi olarak evlilik belgelerini imzaladilar 29 Nisan aksaminin sonlarinda General Hans Krebs radyo yoluyla Alfred Jodl ile temasa gecti Aninda rapor isteyin Oncelikle Wenck in onculerinin bulundugu yer neresi Ikinci olarak saldirinin ne zaman yapilmasi planliyor Ucuncusu Dokuzuncu Ordu nun yeri Dorduncusu Dokuzuncu Ordu nun gececegi kesin yer General Rudolf Holste nin onculerinin yeri 30 Nisan sabahinin erken saatlerinde Jodl Krebs e su cevabi verdi Oncelikle Wenck in basi Schwielow Golunun guneyinden sarkti Ikinci olarak On Ikinci Ordu Berlin e saldirmaya devam edemiyor Ucuncusu Dokuzuncu Ordu nun buyuk kismi kusatildi Dorduncusu Holste nin Korunmasi savunmasi uzerine 30 Nisan sabahi Berlin merkez hukumet bolgesinin komutani SS Brigadefuhrer Wilhelm Mohnke Hitler e ancak iki gunden daha az sureyle dayanabileceklerini bildirdi Yaklasik saat 13 00 da Weidling nihayetinde izin aldi Ogleden sonraki Fuhrerbunker de Hitler kendini vurdu Hitler in cene kemiginde hicbir barut kalintisi tespit edilmedi bu da Hitler in bir kursun yarasiyla olmedigini gostermektedir ve Eva Braun siyanur zehir icti Hitler in talimatlarina uygun olarak cesetleri Reich Sansolyesinin arkasindaki bahcesinde yakildi Hitler in son vasiyetnamesine uygun olarak Goebbels Almanya nin Hukumet ve Sansolyesi Reichskanzler oldu Sansolye Goebbels ve Bormann 03 15 te Donitz e Hitler in olumunu haberdar etmek icin bir telsiz mesaji gonderdiler Hitler in son istekleri dogrultusunda Donitz Almanya nin yeni devlet baskani Reichsprasident olarak atandi 1 Mayis 04 00 saatiyle Krebs Sovyet 8 Muhafiz Ordusu komutani General Vasiliy Cuykov la gorustu Cuykov kalan Alman kuvvetlerinin kosulsuz teslimini talep etti Krebs teslim etme yetkisine sahip olmadigini belirterek bunker e geri dondu Ogleden sonra Goebbels cocuklarini zehirledi Saat 20 30 da Goebbels ve karisi bunkerden ayrildi Sahitlerin birkac farkli gorusleri bulunmaktadir Bir goruse gore Goebbels once esini ve sonra da kendisini vurdu Bir baska goruse gore her biri bir siyanur kapsulu zehir icerek intihar ettiler Goebbels in SS yardimcisi Gunther Schwagermann 1948 de ciftin onundeki merdivenlerden yukari dogru yurudugunu ve Basbakanlik bahcesine gittigini ifade etti Kendisi Merdiven boslugunda bekledi ve atis sesini duydu Schwagermann daha sonra merdivenlerden yukari cikti ve ciftin cansiz cesetlerini gordu Joseph Goebbels in onceki emrini takiben Schwagermann Goebbels in cesedine birkac el ates eden bir SS askerinin ates ettigini gordu ama cesetler kimildamadi Vucutlarina daha sonra benzin dokuldu ancak bedenleri sadece kismen yakildi ve gomulmediler Weidling siginaktan kacacaklarin kuzey batiya dogru gitmelerini emretmisti Reich Sansolyeligi nden Wilhelm Mohnke liderligindeki birinci grup kacmaya calisti ancak Sovyet kusatmasini kiramadi ve ertesi gun tutuklandilar Yakalanarak Fuhrerbunker teki digerleri gibi SMERSH tarafindan sorguya cekildiler Kacma girisiminde bulunan Bormann 2 Mayis ta saat 01 00 Spree nehrini gecmeyi basardi ancak ayni rotayi izleyen Arthur Axmann Bormann in cesedini Weidendammer koprusune kisa bir mesafede gordugunu belirtmistir Saat 01 00 de Sovyet kuvvetleri ateskes isteyen 56 Panzer Kolordusu ndan bir telsiz mesaji aldi 2 Mayis 1945 te ise generallerden Hans Krebs ve Wilhelm Burgdorf Fuhrerbunker de kafalarina silahla ates ederek intihar ettiler Sovyet kuvvetleri daha sonra Reich Sansolyesini ele gecirdi General Weidling kurmaylari ile beraber saat 6 00 da teslim oldu ve General Cuykov la olan gorusmesi saat 8 23 te sona erdi Bunker kompleksinin ana elektromekanik sefi Johannes Hentschel herkesin intihar ettigi ya da ayrildigi Reich Sansolyesi ndeki sahra hastanesi guc ve suya ihtiyac duydugu icin siginakta kaldi 2 Mayis sabahi saat 09 00 da bunker kompleksine giren Kizil Ordu ya teslim oldu Goebbels in alti cocugunun cesetleri 3 Mayis ta bulundular Vorbunker deki yataklarinda yuzlerindeki siyanur zehirlenmesinin acik isaretiyle bulunmuslardi Savas sonrasi olaylarHer iki Basbakanlik binasinin kalintilari 1945 1949 yillari arasindaki Sovyetler tarafindan Nazi Almanyasi nin yeryuzunu yok etme cabasinin bir parcasi olarak yikildi Bazi bolgelerini kismen su basmasina ragmen bunker buyuk oranda saglam cikti Aralik 1947 de Sovyetler bunkeri havaya ucurmaya calisti ancak yalnizca bolme duvarlari hasar gordu 1959 yilinda Dogu Alman hukumeti bunker de dahil olmak uzere Basbakanlikta bir dizi yikim baslatti Berlin Duvari nin yakininda oldugu icin ihmal edilen bu alanda 1988 1989 yillarina kadar yikimla ilgili bir gelisme gorulmedi Yeryuzundeki konut ve diger binalarin kapsamli bir sekilde insasi sirasinda isciler eski bunker kompleksine ait birkac yer alti bolumunu ortaya cikardilar cogunlukla bunlar yikilip yok edildi Basbakanlik yer alti kompleksinin diger kisimlari ortaya cikarildi ancak bunlar goz ardi edildi dolduruldu ya da muhurlendi Hukumet yetkilileri bu eski Nazi yer alti merkezinin isaretlerinin son izlerini yok etmek istediler Fuhrerbunker cevresindeki binalarin yapimi sirasinda cevrenin isimsiz kalmasini saglamaya yonelik bir strateji izlendi Fuhrerbunker in Basbakanlik bahcesinde bulunan acil cikis noktasi olan yerine gunumuzde bir otopark alani yapildi 8 Haziran 2006 da 2006 FIFA Dunya Kupasi nin basinda Fuhrerbunker in yerini belirlemek icin bir bilgi panosu kuruldu Potsdamer Platz tan yuruyerek yaklasik uc dakika uzakliktaki Gertrud Kolmar Strasse nin kosesinde bunkerin sematik bir panosu da bulunur Panonun yerlestirilmesi sirasinda o zamanlar Hitler in korumasi olan Rochus Misch Hitler in intihar ettigi sirada bunker siginmacisi ve yasayan son kisilerden biri olarak toreni gerceklestirdi Fuhrerbunker yaklasik olarak bir cocuk parki ve otopark alaniyla beraber toplu konutlarin ortasindaki acikliktan ibaret bir yerin altindadir Fuhrerbunker in yeri gunumuzde neonazilerce kutsal sayilmaktadir 1945 ten beri hukumet yetkilileri siginagin yerinin bir Neo Nazi tapinagina donusmesi konusunda surekli olarak endise duyuyorlar Bundan kacinma stratejisi buyuk olcude cevrenin isimsiz ve dikkat cekici olmamasini saglamakti ve 2005 yilina kadar siginagin yeri isaretlenmedi Yakin bolge kucuk bir Cin restorani ve alisveris merkezi tarafindan isgal edildi siginagin acil cikis noktasi Basbakanlik bahcelerindeydi bir otopark tarafindan isgal edildi Fuhrerbunker in simdiki yeri 2007 Fuhrerbunker in oldugu yeri gosteren cizelge 2007 Fuhrerbunker in duzeni Fuhrerbunker 3D modeliAyrica bakinizBerghof The Bunker 1981 yapimi film Cokus 2004 yapimi film Nazi mimarisi Baskanlik Acil Durum Operasyon Merkezi WolfsschanzeKaynakca Arnold 2012 Lehrer 2006 ss 117 119 123 Kellerhoff 2004 s 56 Mollo 1988 s 28 Lehrer 2006 s 117 Lehrer 2006 s 123 McNab 2014 ss 21 28 Lehrer 2006 ss 117 119 121 123 Kershaw 2008 s 97 a b McNab 2014 s 28 a b McNab 2011 s 109 a b c McNab 2014 s 29 Kershaw 2008 ss 97 901 902 Beevor 2002 s 278 a b Kershaw 2008 s 902 Bullock 1999 s 785 Kershaw 2008 s 903 Beevor 2002 s 251 Arsivlenmis kopya 29 Ekim 2020 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 19 Eylul 2021 Beevor 2002 s 255 Beevor 2002 ss 267 268 Ziemke 1969 ss 87 88 Beevor 2002 ss 255 256 Beevor 2002 s 275 Kershaw 2008 s 934 a b c Dollinger 1997 s 228 Kershaw 2008 ss 923 925 943 Kershaw 2008 ss 943 946 Kershaw 2008 s 946 a b Ziemke 1969 s 119 Beevor 2002 s 342 Ziemke 1969 s 118 a b c Dollinger 1997 s 239 a b Beevor 2002 s 343 Ziemke 1969 s 120 Beevor 2002 s 357 last paragraph Beevor 2002 s 358 Daley 2018 Joachimsthaler 1999 s 166 Joachimsthaler 1999 ss 160 182 Linge 2009 s 199 Kershaw 2008 ss 956 957 Williams 2005 ss 324 325 Shirer 1960 ss 1135 1137 a b c Joachimsthaler 1999 s 52 a b Beevor 2002 s 381 Beevor 2002 ss 383 389 Beevor 2002 s 387 Beevor 2002 ss 387 388 Joachimsthaler 1999 s 287 Beevor 2002 s 398 Mollo 1988 ss 49 50 Mollo 1988 ss 46 48 50 53 McNab 2014 s 21 Kellerhoff 2004 ss 27 28 Kellerhoff 2004 s 27 Der Spiegel 2006 Dis baglantilarBunker muzesi 15 Subat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde