Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Giritli Ali Aziz (1749 - 29 Ekim 1798, Berlin), Türk diplomat, büyükelçi, yazar ve şair.
Osmanlı Devleti'nin ilk daimi Prusya Büyükelçisi olarak görev yapmıştır. Zamanında çok aranıp okunan, çok sayıda baskısı yapılan Muhayyelat adlı eserin yazarıdır.
Yaşamı
1749'da Girit’te doğdu. Babası Girit Defterdarı ve tarihçisi Mehmed Efendi'dir. Tahsilini Girit’te yaptı. Zengin babasından miras kalan serveti harcayıp tükettikten sonra İstanbul’a gitti. Hassa silahşörleri arasına katıldı. Valide kethüdası olan hemşerisi Yusuf Ağa'ya bağlandı ve onun yardımı ile Sakız Adası'na muhassıl (vergi tahsildarı) tayin edildi.
Bir müddet sonra da Belgrad’a gönderildi ve orada iki yıl kalıp devlete ait bazı mülklerin satışına başarıyla nezaret etti. Görevindeki bu başarısı sebebiyle mir-i miranlık payesi ile 1797'de Berlin büyükelçisi tayin edilerek Osmanlı İmparatorluğu'nun Prusya devleti nezdinde sürekli ve yerleşik mahiyette ilk sefiri oldu. Bir buçuk sene süren sefaretine ilişkin olarak çok kısa bir sefâretnâme de yazdığı çeşitli kaynaklarda belirtilir.
29 Ekim 1798'de Berlin’de ölmüş ve Prusya Kralı III. Friedrich Wilhelm tarafından bizzat Ali Aziz'in ölümünden ötürü tahsis edilen Berlin Müslüman mezarlığına defnedildi. Kendisinden sonra oğlu Selüver Efendi de elçilik görevinde bulundu.
Mezarı
Giritli Ali Aziz Efendiye ait mezar, Almanya’da resmi olarak yapılan ilk Türk Mezarlığıdır. Giritli Ali Aziz Efendi'den sonra diğer elçilik görevlilerinin de cenazeleri bu mezarlığa defnedildi. 1863’te Almanya bu mezarlığın başka bir yere naklini istemiş; Osmanlı Devleti bu isteği kabul edince mezarlık 1866’da bugünkü yerine taşınmıştır.
Mezarlık günümüzde Berlin'in Kreuzberg semtinde Geibelstrasse'nin Urbanstrasse'ye açıldığı yolağzının karşısınadadır. Buradaki, aralarında Ali Aziz'in bulunduğu beş Türk'ün mezarının 1866'da Columbiadamm'da tahsis edilen yeni yere nakledilmesinden sonra, Urbanstrasse'ye Giritli Ali Aziz anısına bir plaket yerleştirilmiştir.
Eserleri
Şiirde binlerce beyti ezberlemiş olmasıyla kendi çağında nam salmış olan Ali Aziz'in Varidat isimli tasavvuf içerikli bir eseri, Türkçe ve Farsça şiirleri bulunmaktadır. Ancak o, kısaca Muhayyelat veya Muhayyelat veya "Muhayyelat-ı Aziz Efendi olarak anılan eseri ile hatırlanır. Muhayyelat, çok şöhret yapmış ve zamanında aranıp okunmuş bir eserdir. Öyle ki Osmanlı Devleti'nin Prusya elçisi olan yazar, elçiliğinden çok Muhayyelât sahibi Aziz Efendi olarak tanınmıştır.
Eserin orijinal ismi "Muhayyelât-ı ledünni-i ilahi-i Giridî Ali Aziz Efendi"dir. Yazar, bu eserde çeşitli hikâyeleri kendine has bir üslupla kaleme almıştır. Eserin en erken 1770'li yıllarda yazılmasına başlandığı tahmini yürütülmekte ve 1797'de tamamlandığı düşünülmektedir. Fantastik özelliklere sahip olan eserde hayal ile gerçek, sözlü kültürle yazılı kültür ve maceralı hikâyelerin iç içe gemiştir. Muhayyelat'ın geleneksel hikâye ile modern anlatma tarzı arasında bir yerdedir ve Türk edebiyatında modern çağa geçişte önemli bir mihenk taşı olarak kabul edilir.
Yazar Muhayyelat adlı eseriyle gelecek neslin yazarlarını etkilemiştir. Örneğin 19. yüzyılda, Ahmet Mithat Efendi'nin 1877 tarihli Çengi adlı romanının temelinde de "Muhayyelât"a göndermeler yer alır ve romanın kahramanı Daniş Çelebi'nin gerçeklerden kopmasına "Muhayyelât"ı okuması sebep olur. 19. yüzyıl şairlerinden Muallim Naci'nin şiirlerinde "Naci" takma adını kullanmasına da Giritli Ali Aziz Efendi'nin Muhayyelat'ındaki "Kıssa-ı Naci" adlı hikâyesinden derinden etkilenmesi sebep olmuştur. 19. yüzyılda kâşif ve 1001 Gece Masalları'nın en tanınmış çevirmenlerinden Richard Francis Burton Muhayyelat'a atıfta bulunmuş, 20. yüzyılda Avusturyalı Türkolog Andreas Tietze Muhayyelat hakkında bir çalışma yayınlamıştır.
Muhayyelat´ın önsözünde Avrupalı bilginlerin sorularına cevaben yazdığından bahsedilen risale ise henüz bulunamamıştır.
Ayrıca bakınız
Bibliyografya
- Giritli Ali Aziz Efendi. Muhayyelat . Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları.
- Biyografi.net Giritli Ali Aziz Efendi maddesi 1 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Dipnotlar
- ^ a b "AZİZ ALİ EFENDİ". TDV İslâm Ansiklopedisi. 18 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 14 Ekim 2023.
- ^ a b Uca, Alaattin; Can, Ahmet Hamdi (30 Eylül 2019). "Berlin Türk Şehitliği ve Mezar Taşları". Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi. 6 (3): 1236-1308. ISSN 2148-2292.
- ^ Yrd. Doç. Dr. Mehmet Alaattin Yalçınkaya. (PDF). Ankara Üniversitesi. 24 Aralık 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
Kaynakça
- H. Ahmed Schmiede. Osmanlı ve Prusya Kaynaklarına Göre Giritli Ali Aziz Efendi'nin Berlin Sefareti (Ali Aziz Efendi Aus Kreta: Intuitionen Des Herzens) (Türkçe ve Almanca). Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
- Ali Aziz Efendi of Crete (1884). The story of Jewad (İngilizce). Wilson & McCormick, Glasgow. 8 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 8 Mayıs 2022.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Giritli Ali Aziz 1749 29 Ekim 1798 Berlin Turk diplomat buyukelci yazar ve sair Giritli Ali AzizBerlin in Kreuzberg semtinde gomuldugu eski Musluman mezarligi girisinde Giritli Ali Aziz e sukran plaketi Osmanli Devleti nin ilk daimi Prusya Buyukelcisi olarak gorev yapmistir Zamaninda cok aranip okunan cok sayida baskisi yapilan Muhayyelat adli eserin yazaridir Yasami1749 da Girit te dogdu Babasi Girit Defterdari ve tarihcisi Mehmed Efendi dir Tahsilini Girit te yapti Zengin babasindan miras kalan serveti harcayip tukettikten sonra Istanbul a gitti Hassa silahsorleri arasina katildi Valide kethudasi olan hemserisi Yusuf Aga ya baglandi ve onun yardimi ile Sakiz Adasi na muhassil vergi tahsildari tayin edildi Bir muddet sonra da Belgrad a gonderildi ve orada iki yil kalip devlete ait bazi mulklerin satisina basariyla nezaret etti Gorevindeki bu basarisi sebebiyle mir i miranlik payesi ile 1797 de Berlin buyukelcisi tayin edilerek Osmanli Imparatorlugu nun Prusya devleti nezdinde surekli ve yerlesik mahiyette ilk sefiri oldu Bir bucuk sene suren sefaretine iliskin olarak cok kisa bir sefaretname de yazdigi cesitli kaynaklarda belirtilir 29 Ekim 1798 de Berlin de olmus ve Prusya Krali III Friedrich Wilhelm tarafindan bizzat Ali Aziz in olumunden oturu tahsis edilen Berlin Musluman mezarligina defnedildi Kendisinden sonra oglu Seluver Efendi de elcilik gorevinde bulundu MezariGiritli Ali Aziz Efendiye ait mezar Almanya da resmi olarak yapilan ilk Turk Mezarligidir Giritli Ali Aziz Efendi den sonra diger elcilik gorevlilerinin de cenazeleri bu mezarliga defnedildi 1863 te Almanya bu mezarligin baska bir yere naklini istemis Osmanli Devleti bu istegi kabul edince mezarlik 1866 da bugunku yerine tasinmistir Mezarlik gunumuzde Berlin in Kreuzberg semtinde Geibelstrasse nin Urbanstrasse ye acildigi yolagzinin karsisinadadir Buradaki aralarinda Ali Aziz in bulundugu bes Turk un mezarinin 1866 da Columbiadamm da tahsis edilen yeni yere nakledilmesinden sonra Urbanstrasse ye Giritli Ali Aziz anisina bir plaket yerlestirilmistir EserleriSiirde binlerce beyti ezberlemis olmasiyla kendi caginda nam salmis olan Ali Aziz in Varidat isimli tasavvuf icerikli bir eseri Turkce ve Farsca siirleri bulunmaktadir Ancak o kisaca Muhayyelat veya Muhayyelat veya Muhayyelat i Aziz Efendi olarak anilan eseri ile hatirlanir Muhayyelat cok sohret yapmis ve zamaninda aranip okunmus bir eserdir Oyle ki Osmanli Devleti nin Prusya elcisi olan yazar elciliginden cok Muhayyelat sahibi Aziz Efendi olarak taninmistir Eserin orijinal ismi Muhayyelat i ledunni i ilahi i Giridi Ali Aziz Efendi dir Yazar bu eserde cesitli hikayeleri kendine has bir uslupla kaleme almistir Eserin en erken 1770 li yillarda yazilmasina baslandigi tahmini yurutulmekte ve 1797 de tamamlandigi dusunulmektedir Fantastik ozelliklere sahip olan eserde hayal ile gercek sozlu kulturle yazili kultur ve macerali hikayelerin ic ice gemistir Muhayyelat in geleneksel hikaye ile modern anlatma tarzi arasinda bir yerdedir ve Turk edebiyatinda modern caga geciste onemli bir mihenk tasi olarak kabul edilir Yazar Muhayyelat adli eseriyle gelecek neslin yazarlarini etkilemistir Ornegin 19 yuzyilda Ahmet Mithat Efendi nin 1877 tarihli Cengi adli romaninin temelinde de Muhayyelat a gondermeler yer alir ve romanin kahramani Danis Celebi nin gerceklerden kopmasina Muhayyelat i okumasi sebep olur 19 yuzyil sairlerinden Muallim Naci nin siirlerinde Naci takma adini kullanmasina da Giritli Ali Aziz Efendi nin Muhayyelat indaki Kissa i Naci adli hikayesinden derinden etkilenmesi sebep olmustur 19 yuzyilda kasif ve 1001 Gece Masallari nin en taninmis cevirmenlerinden Richard Francis Burton Muhayyelat a atifta bulunmus 20 yuzyilda Avusturyali Turkolog Andreas Tietze Muhayyelat hakkinda bir calisma yayinlamistir Muhayyelat in onsozunde Avrupali bilginlerin sorularina cevaben yazdigindan bahsedilen risale ise henuz bulunamamistir Ayrica bakinizAhmed Resmi Efendi MEB 100 Turk EdebiyatcisiBibliyografyaGiritli Ali Aziz Efendi Muhayyelat ISBN 978 975 7594 74 1 Turk Edebiyati Vakfi Yayinlari Biyografi net Giritli Ali Aziz Efendi maddesi 1 Kasim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Dipnotlar a b AZIZ ALI EFENDI TDV Islam Ansiklopedisi 18 Agustos 2023 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 14 Ekim 2023 a b Uca Alaattin Can Ahmet Hamdi 30 Eylul 2019 Berlin Turk Sehitligi ve Mezar Taslari Akademik Tarih ve Dusunce Dergisi 6 3 1236 1308 ISSN 2148 2292 Yrd Doc Dr Mehmet Alaattin Yalcinkaya PDF Ankara Universitesi 24 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi KaynakcaH Ahmed Schmiede Osmanli ve Prusya Kaynaklarina Gore Giritli Ali Aziz Efendi nin Berlin Sefareti Ali Aziz Efendi Aus Kreta Intuitionen Des Herzens ISBN 975 498 036 5 Turkce ve Almanca Turk Dunyasi Arastirmalari Vakfi Yayinlari Ali Aziz Efendi of Crete 1884 The story of Jewad Ingilizce Wilson amp McCormick Glasgow 8 Mayis 2022 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 8 Mayis 2022