Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Hacı Bektâş Velî (Farsça: حاجی بکتاش والی Hācī Bektāş-ı Vālī; d. 1209, Nişabur - ö. 1271, Nevşehir); mistik, seyyid, mutasavvıf, âlim ve İslam filozofu. Alevi-Bektâşiliğin fikir ve isim öncülerindendir. Kendisinin yolunu takip edenlere Bektâşi adı verilir.
| Hacı Bektaş-ı Velî | |
|---|---|
 Hacı Bektaş-ı Velî'nin bir minyatürü | |
| Doğum | Seyyid Muhammed bin Seyyid İbrâhim Atâ 1209 Nişabur, Harezmşahlar Devleti |
| Ölüm | 1271 Sulucakarahöyük, Anadolu Selçuklu Devleti (bugün Hacıbektaş, Nevşehir) |
| Takma ad | Pir Hünkar |
| Meslek | Şair ve mutasavvıf |
| İkamet | Anadolu |
| Edebî akım | Sûfilik, Yesevîlik, Kalenderîlik, Hâydarîlik, Bektâşîlik |
Etkiledikleri | |
Etkilendikleri | |
Hayatı ve kişiliği
Horasan Melametîliğinin önde gelen temsilcilerinden Yusuf Hemedani'nin öğrencisi Hoca Ahmed Yesevi tarafından kurulmuş olan Yesevîlik tarikâtının Anadolu'daki en fa'al uygulayıcısı konumunda 13. yüzyıl Anadolu'sunun İslâmlaşma sürecine önemli katkılarda bulunarak adını “Horasan Erenleri” olarak anılan şahsiyetler arasına yazdıran, 16. yüzyılda ise Balım Sultan önderliğinde 14. ile 15. yüzyıl Azerbaycan ve Anadolu'sunda yaygınlaşmış olan Hurûfîlik akımının etkisi altında kalınmak suretiyle ibahilik, teslis (üçleme), tenasüh ve hülul anlayışlarını da bünyesine alarak kurumsallaşan Bektaşîlik tarikâtının isim babası, Kalenderî / Haydarî şeyhi, islam mutasavvıfı.
Lokman Parende'den ilk eğitimi almış ve Hoca Ahmed Yesevî (1103-1165)'nin öğretilerini takip etmişti. Bundan dolayı Yesevi'nin halifesi olarak kabul edilmektedir. Anadolu'ya geldikten sonra kısa zamanda tanınarak kıymetli talebeler yetiştirdi. Hacı Bektâş Velî kendisinin de bağlı olduğu "Ahilik Teşkilâtı" ile, Osmanlı Devleti'nin kuruluş devrinde Anadolu'da sosyal yapının gelişmesinde önemli katkılarda bulunmuştur.
Hayatının büyük bir kısmını Sulucakarahöyük’te (Hacıbektaş) geçiren Hacı Bektâş Veli, ömrünü de burada tamamlamıştır. Mezarı, Nevşehir iline bağlı Hacıbektaş ilçesinde bulunmaktadır.
Hacı Bektâş-ı Veli'nin kimliği
Meşhur Velâyet-Nâme onu Şiîliğin unvan mezhebini taşıyan Câ’fer-i Sâdık’tan Beyazid Bistâmî’nin getirdiği hırkayı giymiş olan “Lokman Perende” vasıtasıyla Hoca Ahmed Yesevî’ye bağlar. Velâyet-Nâme üzerinde uzmanlaşmış yazarların naklettiklerine göre Hacı Bektâş’ın tarikât silsilesi önce Kutb’ûd-Dîn Haydar’a, ondan da Lokman Serahsî’ye ve oradan da Şücâ’ed-Dîn Ebû’l Bekâ Baba İlyas el-Horasanî vasıtasıyla Hoca Ahmed Yesevî’ye bağlanmaktadır. Âşık Paşa tarihinde ise “Hacı Bektâş” Horasan’dan “Menteş” adındaki kardeşiyle beraber Sivas’a gelerek Baba İlyas Horasanî’ye mürid oldular. Bu intisaptan sonra Hacı Bektâş önce Kayseri’ye oradan da Kırşehri’ne geldi, sonra da Karacahöyüğe yerleşti. Buna göre Hoca Ahmed Yesevî müridlerinden olduğuna dâir rivayetin doğru olmadığı anlaşılıyor.
Hacı Bektâş’ın yaşadığı devir ve şahsiyeti
Tezkire-i Eflâkî’ye göre “Hacı Bektâş” Rûm’da “Baba Resûl” derler bir Erin halifesiydi. Bektâş o yüzyılda mesnevîleri ve gazelleriyle bütün tasavvuf âleminde saygıyla anılan Mevlânâ Celâl’ed-Dîn-i Rûmî’ye bazı sualler sormak için müridi Baba İshâk Kefersudî’yi Konya’ya gönderdi. Şeyh İshâk Konya’da Mevlânâ’nın yanına vardığında onu zikr’üs-semâ’yla meşgul buldu. Mevlânâ ise keşf ve kerâmet yoluyla sorulara önceden vâkıf olduğundan daha Şeyh İshâk’ın sorularını sormasına fırsat tanımadan bir dörtlük şeklinde başka sorular yöneltmek suretiyle yanıt verdi. Şeyh İshâk kendisini, sualin ve mısraların zamirinde yatan amacın yanıtını almış addetmek suretiyle geri dönerek keyfiyeti Hacı Bektâş’a nakletti. Sultan Âlâ’ed-Dîn Key-Kûbâd-ı Evvel’in oğlu Gıyas’ed-Dîn Key-Hüsrev-i Sâni devrinde yaşadığı anlaşılan Hacı Bektâş’ın Anadolu’da nüfuz sâhibi Şiî dâîlerden birisi olduğu anlaşılmaktadır. Selçuklu Sultanları arasındaysa Süleyman’dan başka Şiî olan bilinmemektedir. Bir başka rivayete göre ise bu “Şiîlik Hareketleri” Hacı Bektâş’ın şahsiyetinde değil de ona tâbi olanlara mahsustu. Şekayık’a göre Hacı Bektâş’ın Şeyh İshâk gibi diğer müridleri arasında da “Melâhide-i Bâtıniyye” i’tikadını paylaşan pek çok dervişler mevcuttu.
Ahi Evran ve Hacı Bektâş
Âhiler’in reisi olan ve Kırşehir’de yaşayan Ahi Evran’nın Hacı Bektâş Veli ile de dostlukları vardı. Sivas’taki Âhiler çok geniş bir teşkilâta sahip oldukları gibi Babâîler ile de sıkı münasebetlerde bulunuyorlardı. Bayburt’taki Âhiler’in başkanlığına ise “Âhi Emîr Ahmed Bayburdî” getirilmişti. Velâyet-nâme-i Hacı Bektâş Velî adlı eser Hacı Bektâş-ı Velî'nin sık sık Kırşehir'e ziyaretlerini ve Ahi Evran'la yaptığı sohbetlerini anlatmaktadır.
Hacı Bektâş’ın yetiştirdiği halifeler
Hacı Bektâş Horasan’dan Anadolu’ya göç ettikten sonra Suluca Karahüyük’te otuz altı sene “Horasan Melametîliği kökenli On İki İmamcı Tasavvufî–Bâtınî İslâm” i’tikadını neşriyât ile meşgul oldu ve bu süre zarfında aralarında Cemâl Seyyid, Sarı İsmâil, Kolu açık Hâcim Sultan, Baba Resul, Birap Sultan, Recep Seyyid Sarı Kadı, Ali Baba, Burak Baba, Yahya Paşa, Sultan Bahâ’ed-Dîn, Atlaspuş ve Dost Hüda Hazreti Sâmet gibi meşhurların da bulunduğu tam otuz altı bin halife yetiştirdi. Ölümünün yaklaştığını hisseder hissetmez her birini bir memlekete yolladı. Bunların bazılarının hâllerini Velâyet-Nâme anlatmaktadır.
Hacı Bektâş’ın Horasan Melametîliği kökenli Bâtınîliğin Anadolu’daki neşri fa’aliyetleri tartışmasız hâyrete şâyan olmakla beraber bu meyândaki teşkilatlanmanın ana merkezinde Şücâ’ed-Dîn Ebû’l Bekâ Baba İlyas el-Horasanî bulunmaktaydı. Eflâkî’nin Baba Resul’ü Hacı Bektâş’ın şeyhi olarak göstermesine karşın Velâyet-Nâme tersini iddia etmektedir. Burak Baba’nın da Tokatlı olduğuna dair söylenti ile Hoylu olduğuna dâir ihtilâf da aynen buna benzemektedir. Velâyet-Nâme’nin nakilleri, Milâdî 1271 tarininde vefât ettiği bilinen Hacı Bektâş’ı Orhan Gazi devrinde sağ olarak göstermek gibi daha birçok yönden tenkit edilmeye açık kalan çelişkileri ihtivâ etmektedir.
Hacı Bektâş’ın yaşadığı devirde Anadolu’da faaliyet gösteren Bâtınîler
Anadolu’da Alevî, Bektâşî, Kızılbaş, Dazalak, Hurûfî, Rum abdalları, Kalenderîler, Melâmiye, Haydariye, Câmiye, Şemsiye, Edhemiye gibi Bâtınî kolları birbirleri ardından ortaya çıktıkları gibi bütün bu çeşitli yolların dinî hükümlerdeki ihtilâflarına rağmen kendi aralarında “Bâtınîlik” konusunda ortak bir zeminde birleşmekteydiler. Taşıdıkları Bâtınî akideler ise hep Mısır Fâtımî dâîleri ile Suriye Bâtınilerinin telkinlerini ihtiva etmekteydi.
Osmanlı Ordusu ve Hacı Bektâş-ı Velî
Osmanlı Sultanları ile halk tarafından da sevildi ve hürmet gördü. Osmanlı Ordusunda yeniçeriler Bektaşîlik kurallarına göre yetiştirilirdi. Bu nedenle Yeniçerilere tarihte Hacı Bektâş Velî çocukları da denirdi. Ocağın banisi Hacı Bektâş Velî olarak kabul edilirdi. Seferlere giderken yanlarında daimâ Bektaşî dede ve babaları eşlik ederlerdi. Bugün Balkanların her köşesine Bektaşîliği yeniçeriler taşımıştır. Hacı Bektâş Velî'nin sohbetlerini takip ederek onun tarikâtına bağlananlara ise "Bektaşî" adı verildi.
Eserleri
- Velâyet-nâme-i Hacı Bektâş-ı Velî
- Makalat - (Arapça)
- Kitâbu'l-Fevâid
- Şerh-i Besmele
- Şathiyye
- Makâlât-ı Gaybiyye ve Kelimât-ı Ayniyye
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
Hacı Bektaş-ı Veli hakkında daha fazla bilgi edinin | |
 | Commons'ta dosyalar |
 | Vikisöz'de alıntılar |
- https://islamansiklopedisi.org.tr/haci-bektas-i-veli 15 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Kaynakça
- ^ Fuad Köprülü, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Sayfa 75. (Kutb’ûd-Dîn Haydar’ın vefât tarihinin M. 1222, Hacı Bektâş’ın ise doğum tarininin M. 1209 olduğu göz önüne alınacak olunursa Kutb’ûd-Dîn Haydar’ın vefâtında Hacı Bektâş henüz on üç yaşındaydı. Daha evvel müridi olması halinde bu rivâyetin mümkün aksi takdirde ise zayıf olduğu aşikârdır.)
- ^ İbn-i Hallikân Kenârî, Şekayık.
- ^ Balcıoğlu, Tahir Harimi, Mezhep cereyanları – Hacı Bektâş 36 bin halife yetiştirdi, Sayfa 184, Ahmed Said tab’ı, Hilmi Ziya neşriyâtı, 1940.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Haci Bektas Veli Farsca حاجی بکتاش والی Haci Bektas i Vali d 1209 Nisabur o 1271 Nevsehir mistik seyyid mutasavvif alim ve Islam filozofu Alevi Bektasiligin fikir ve isim onculerindendir Kendisinin yolunu takip edenlere Bektasi adi verilir Haci Bektas i VeliHaci Bektas i Veli nin bir minyaturuDogumSeyyid Muhammed bin Seyyid Ibrahim Ata 1209 Nisabur Harezmsahlar DevletiOlum1271 Sulucakarahoyuk Anadolu Selcuklu Devleti bugun Hacibektas Nevsehir Takma adPir HunkarMeslekSair ve mutasavvifIkametAnadoluEdebi akimSufilik Yesevilik Kalenderilik Haydarilik BektasilikEtkiledikleri Taptuk Emre Yunus Emre Sari Saltuk Barak Baba Abdal Musa Kaygusuz Abdal Balim Sultan Pir Sultan Abdal Nesimi Etkilendikleri Muhammed Ali el Murteza Salman i Farisi Imam Muhammed Bakir Imam Cafer i Sadik Musa el Kazim Eba Yezid i Bistami Hoca Ahmed Yesevi Kutb ud Din Haydar Lokman Parende Ahi Evran Hayati ve kisiligiHorasan Melametiliginin onde gelen temsilcilerinden Yusuf Hemedani nin ogrencisi Hoca Ahmed Yesevi tarafindan kurulmus olan Yesevilik tarikatinin Anadolu daki en fa al uygulayicisi konumunda 13 yuzyil Anadolu sunun Islamlasma surecine onemli katkilarda bulunarak adini Horasan Erenleri olarak anilan sahsiyetler arasina yazdiran 16 yuzyilda ise Balim Sultan onderliginde 14 ile 15 yuzyil Azerbaycan ve Anadolu sunda yayginlasmis olan Hurufilik akiminin etkisi altinda kalinmak suretiyle ibahilik teslis ucleme tenasuh ve hulul anlayislarini da bunyesine alarak kurumsallasan Bektasilik tarikatinin isim babasi Kalenderi Haydari seyhi islam mutasavvifi Lokman Parende den ilk egitimi almis ve Hoca Ahmed Yesevi 1103 1165 nin ogretilerini takip etmisti Bundan dolayi Yesevi nin halifesi olarak kabul edilmektedir Anadolu ya geldikten sonra kisa zamanda taninarak kiymetli talebeler yetistirdi Haci Bektas Veli kendisinin de bagli oldugu Ahilik Teskilati ile Osmanli Devleti nin kurulus devrinde Anadolu da sosyal yapinin gelismesinde onemli katkilarda bulunmustur Hayatinin buyuk bir kismini Sulucakarahoyuk te Hacibektas geciren Haci Bektas Veli omrunu de burada tamamlamistir Mezari Nevsehir iline bagli Hacibektas ilcesinde bulunmaktadir Haci Bektas i Veli nin kimligi Meshur Velayet Name onu Siiligin unvan mezhebini tasiyan Ca fer i Sadik tan Beyazid Bistami nin getirdigi hirkayi giymis olan Lokman Perende vasitasiyla Hoca Ahmed Yesevi ye baglar Velayet Name uzerinde uzmanlasmis yazarlarin naklettiklerine gore Haci Bektas in tarikat silsilesi once Kutb ud Din Haydar a ondan da Lokman Serahsi ye ve oradan da Suca ed Din Ebu l Beka Baba Ilyas el Horasani vasitasiyla Hoca Ahmed Yesevi ye baglanmaktadir Asik Pasa tarihinde ise Haci Bektas Horasan dan Mentes adindaki kardesiyle beraber Sivas a gelerek Baba Ilyas Horasani ye murid oldular Bu intisaptan sonra Haci Bektas once Kayseri ye oradan da Kirsehri ne geldi sonra da Karacahoyuge yerlesti Buna gore Hoca Ahmed Yesevi muridlerinden olduguna dair rivayetin dogru olmadigi anlasiliyor Haci Bektas in yasadigi devir ve sahsiyeti Tezkire i Eflaki ye gore Haci Bektas Rum da Baba Resul derler bir Erin halifesiydi Bektas o yuzyilda mesnevileri ve gazelleriyle butun tasavvuf aleminde saygiyla anilan Mevlana Celal ed Din i Rumi ye bazi sualler sormak icin muridi Baba Ishak Kefersudi yi Konya ya gonderdi Seyh Ishak Konya da Mevlana nin yanina vardiginda onu zikr us sema yla mesgul buldu Mevlana ise kesf ve keramet yoluyla sorulara onceden vakif oldugundan daha Seyh Ishak in sorularini sormasina firsat tanimadan bir dortluk seklinde baska sorular yoneltmek suretiyle yanit verdi Seyh Ishak kendisini sualin ve misralarin zamirinde yatan amacin yanitini almis addetmek suretiyle geri donerek keyfiyeti Haci Bektas a nakletti Sultan Ala ed Din Key Kubad i Evvel in oglu Giyas ed Din Key Husrev i Sani devrinde yasadigi anlasilan Haci Bektas in Anadolu da nufuz sahibi Sii dailerden birisi oldugu anlasilmaktadir Selcuklu Sultanlari arasindaysa Suleyman dan baska Sii olan bilinmemektedir Bir baska rivayete gore ise bu Siilik Hareketleri Haci Bektas in sahsiyetinde degil de ona tabi olanlara mahsustu Sekayik a gore Haci Bektas in Seyh Ishak gibi diger muridleri arasinda da Melahide i Batiniyye i tikadini paylasan pek cok dervisler mevcuttu Ahi Evran ve Haci BektasAhiler in reisi olan ve Kirsehir de yasayan Ahi Evran nin Haci Bektas Veli ile de dostluklari vardi Sivas taki Ahiler cok genis bir teskilata sahip olduklari gibi Babailer ile de siki munasebetlerde bulunuyorlardi Bayburt taki Ahiler in baskanligina ise Ahi Emir Ahmed Bayburdi getirilmisti Velayet name i Haci Bektas Veli adli eser Haci Bektas i Veli nin sik sik Kirsehir e ziyaretlerini ve Ahi Evran la yaptigi sohbetlerini anlatmaktadir Haci Bektas in yetistirdigi halifelerHaci Bektas Horasan dan Anadolu ya goc ettikten sonra Suluca Karahuyuk te otuz alti sene Horasan Melametiligi kokenli On Iki Imamci Tasavvufi Batini Islam i tikadini nesriyat ile mesgul oldu ve bu sure zarfinda aralarinda Cemal Seyyid Sari Ismail Kolu acik Hacim Sultan Baba Resul Birap Sultan Recep Seyyid Sari Kadi Ali Baba Burak Baba Yahya Pasa Sultan Baha ed Din Atlaspus ve Dost Huda Hazreti Samet gibi meshurlarin da bulundugu tam otuz alti bin halife yetistirdi Olumunun yaklastigini hisseder hissetmez her birini bir memlekete yolladi Bunlarin bazilarinin hallerini Velayet Name anlatmaktadir Haci Bektas in Horasan Melametiligi kokenli Batiniligin Anadolu daki nesri fa aliyetleri tartismasiz hayrete sayan olmakla beraber bu meyandaki teskilatlanmanin ana merkezinde Suca ed Din Ebu l Beka Baba Ilyas el Horasani bulunmaktaydi Eflaki nin Baba Resul u Haci Bektas in seyhi olarak gostermesine karsin Velayet Name tersini iddia etmektedir Burak Baba nin da Tokatli olduguna dair soylenti ile Hoylu olduguna dair ihtilaf da aynen buna benzemektedir Velayet Name nin nakilleri Miladi 1271 tarininde vefat ettigi bilinen Haci Bektas i Orhan Gazi devrinde sag olarak gostermek gibi daha bircok yonden tenkit edilmeye acik kalan celiskileri ihtiva etmektedir Haci Bektas in yasadigi devirde Anadolu da faaliyet gosteren BatinilerAnadolu da Alevi Bektasi Kizilbas Dazalak Hurufi Rum abdallari Kalenderiler Melamiye Haydariye Camiye Semsiye Edhemiye gibi Batini kollari birbirleri ardindan ortaya ciktiklari gibi butun bu cesitli yollarin dini hukumlerdeki ihtilaflarina ragmen kendi aralarinda Batinilik konusunda ortak bir zeminde birlesmekteydiler Tasidiklari Batini akideler ise hep Misir Fatimi daileri ile Suriye Batinilerinin telkinlerini ihtiva etmekteydi Ucler Cesmesindeki ortasinda Davud un Yildizi bulunan Muhr u Suleyman Haci Bektas Veli Turbesi Hacibektas Nevsehir Osmanli Ordusu ve Haci Bektas i VeliOsmanli Sultanlari ile halk tarafindan da sevildi ve hurmet gordu Osmanli Ordusunda yeniceriler Bektasilik kurallarina gore yetistirilirdi Bu nedenle Yenicerilere tarihte Haci Bektas Veli cocuklari da denirdi Ocagin banisi Haci Bektas Veli olarak kabul edilirdi Seferlere giderken yanlarinda daima Bektasi dede ve babalari eslik ederlerdi Bugun Balkanlarin her kosesine Bektasiligi yeniceriler tasimistir Haci Bektas Veli nin sohbetlerini takip ederek onun tarikatina baglananlara ise Bektasi adi verildi EserleriVelayet name i Haci Bektas i Veli Makalat Arapca Kitabu l Fevaid Serh i Besmele Sathiyye Makalat i Gaybiyye ve Kelimat i AyniyyeAyrica bakinizAhiler Alevilik Bektasilik Vefailik YesevilikDis baglantilarVikipedi nin kardes projelerinden Haci Bektas i Veli hakkinda daha fazla bilgi edininCommons ta dosyalarVikisoz de alintilarhttps islamansiklopedisi org tr haci bektas i veli 15 Agustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kaynakca Fuad Koprulu Turk Edebiyatinda Ilk Mutasavviflar Sayfa 75 Kutb ud Din Haydar in vefat tarihinin M 1222 Haci Bektas in ise dogum tarininin M 1209 oldugu goz onune alinacak olunursa Kutb ud Din Haydar in vefatinda Haci Bektas henuz on uc yasindaydi Daha evvel muridi olmasi halinde bu rivayetin mumkun aksi takdirde ise zayif oldugu asikardir Ibn i Hallikan Kenari Sekayik Balcioglu Tahir Harimi Mezhep cereyanlari Haci Bektas 36 bin halife yetistirdi Sayfa 184 Ahmed Said tab i Hilmi Ziya nesriyati 1940