Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu maddenin konusunda kuşkular bulunmaktadır. (Mart 2023) () |
Bu maddedeki bilgilerin için ek kaynaklar gerekli. (Mart 2023) () |
Halepçe Katliamı veya Halepçe'ye zehirli gaz saldırısı, İran-Irak Savaşı esnasında Saddam Hüseyin'in, 1986-1988'de Irak'ın kuzeyinde Kürtlere karşı düzenlettiği El-Enfal Harekâtı adlı başkaldırıyı bastırma operasyonunun bir parçasıdır. Kanlı Cuma olarak da bilinen bu ağılı gaz saldırısı (Kürtçe: Kîmyabarana Helebce کیمیابارانی ھەڵەبجە) Kürt halkına yapılmış bir katliam olarak kabul edilir.Birleşmiş Milletlerce yürütülmüş tıbbi incelemeler sonucunda saldırıda hardal gazı ile türü tespit edilememiş bir sinir gazı çeşidinin kullanıldığı tespit edilmiştir.
 Saldırı sonrası hayatını kaybeden kişilerin mezarları | |
| Bölge | Halepçe, Kürdistan Bölgesel Yönetimi, Irak |
|---|---|
| Tarih | 16 Mart 1988 10:50 (GMT+3) |
| Hedef | Siviller, Peşmerge, İran Ordusu |
Saldırı türü | Kimyasal silah |
| Silahlar | Hardal gazı, Sinir gazı |
| Ölü | 3200-5000 |
| Yaralı | 7000-10.000 |
| İşleyenler | Ali Hasan el-Mecid Saddam Hüseyin |
| Saldırganlar | Irak Ordusu |
| Sebep | İran-Irak Savaşı |
Saldırıda 3.200 ile 5.000 arasında kişi öldü ve 7.000 ile 10.000 arası sivil yaralandı. Saldırıdan sonra komplikasyonlar, çeşitli sayrılıklar çıktı ve yapılan doğumlar sağlıklı neticelenemedi. Bu saldırı o bölgelerde Kürt halkına, sivil nüfusa karşı yapılmış en büyük kimyasal saldırı olarak bilinir. Irak Yüksek Ceza Mahkemesi 1 Mart 2010 tarihinde soykırım eylemi olarak Halepçe Katliamı'nı tanıdı. Saldırı bazı ülkelerde parlamentolar tarafından insanlığa karşı işlenmiş bir suç olarak tanımlanıp, kınandı. Ayrıca Türkiye Büyük Millet Meclisine bu katliamın tanınması için kanun teklifi verildi.
Kimyasal saldırı öncesindeki gelişmeler
Saddam Hüseyin'in 23 Şubat-16 Eylül 1988 tarihleri arasında El-Enfal Harekâtı'nı şiddetlendirdiği dönemde Mart ayının ortasında İran ordusu adlı genel taarruzu başlattı. Celal Talabani liderliğindeki Kürdistan Yurtseverler Birliği'ne bağlı Peşmergeler de İran ordusu ile işbirliği yaparak Halepçe kasabasına girdi ve isyan başlattı.
Kimyasal saldırı
Saddam Hüseyin İran ordusunun ilerleyişini durdurmak için Irak Ordusunun Kuzey Cephesi Komutanı olan Korgeneral Alî Hasan al-Majîd al-Tikritî'ye (batı medyası tarafından 'Kimyasal Ali' lakabı ile bilinir) zehirli gaz bombaları kullanmayı emretti.[]
16 Mart 1988'de zehirli gaz bombalarını taşıyan sekiz MiG-23 uçağı tarafından Halepçe kasabasına bombardıman düzenlendi. Halepçe sakinleri, İran askerleri ve Peşmergelerle birlikte 5.000'den fazla insanın öldüğü, 7.000'den fazla insanın da yaralandığı tahmin ediliyordu. Ancak Irak Savaşı'ndan sonra bölgeye giren yabancılar tarafından bu rakamın daha da büyük olduğu tespit edildi.[]
Sonuçları
19 Ağustos 1988'de Irak ve İran, ateşkes anlaşmasını imzaladılar. Irak ordusu ateşkesten 5 gün sonra Halepçe'yi geri aldı ve bu işgal esnasında 200 sakinin öldürüldüğü söylenmektedir.[]
Süleymaniye Üniversitesi Tıp Fakültesi öğretim üyesi Prof. , 7 Aralık 2002 tarihli 'The Sydney Morning Herald' gazetesinde yayımlanan 'Experiment in Evil' başlıklı makalesinde, Halepçe'de engelli doğum oranının Hiroşima ve Nagasaki'nin 4-5 katı olduğunu iddia etti. Amerika Birleşik Devletleri ise bu iddiayı suistimal ederek Zayıflatılmış Uranyum mermilerini kullanmasını meşrulaştırmaya çalıştı.[]
Saddam Hüseyin, Halepçe Katliamı'nda Kürtlere karşı soykırım yaptığı suçlamasıyla da yargılanırken, başka bir katliam suçundan Duceyil Katliamı'nda, insanlığa karşı işlenen suçlardan mahkûm edildi ve asılarak idamına karar verildi. (5 Kasım 2006)
Pelletier iddiası
2004'te CIA'nın eski Orta Doğu'dan sorumlu yüksek araştırmacısı ve 1988-2000 arasında Amerika Kara Harp Okulu öğretim üyesi görevinde bulunmuş olan Prof. tarafından hazırlanan ve söz konusu zehirli silahların İran'a ait olduğunu gösteren rapor açıklandı.[]
Japon heyetinin ziyareti
Mart 2007'de Halepçe'yi ziyaret eden bir Japon heyeti Hiroşima'ya yapılan atom bombası saldırısından hasar gören Aogiri (İmparatoriçe Pavlonyası) fidesi hediye etti.[]
Tarık Aziz'in İran'ı suçlaması
- Aljazeera.net, 5. März 20071 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Irak Yüksek Ceza Mahkemesi'nin kararı
1 Mart 2010'da Irak Yüksek Ceza Mahkemesi Halepçe Katliamı soykırım olarak tanıdı. Kürdistan Bölgesel Yönetimi tarafından memnuniyetle karşılandı.
İlgili şarkılar
- Hakan Yeşilyurt, Halepçe (Bize Kalan - 2013)
- Şivan Perwer, 'Halepçe' Hasan Hüseyin Demirel: Halepçe (sessiz tanık-1989)
- Grup Baran, Halepçe Ağıdı: Yediveren (1989)
- GANİ NAR, Rewsha Helepce
- Hozan Dino, Ez Zarokek Bê Navım
- İlker Çakmak, Halepçe
- Grup Kervan, Ax Halepçe (2011)
- Bilal, Ax Halepçe
- Emin Gülsever/Selami Güneş Ax Halepçe Şiir ve ağıt (2021)
İlgili filmler
- Samira Makhmalbaf, Takht-e Siyah (Türkçe: Kara Tahta, Kürtçe: Textê Reş) (1999, İran) Makhmalbaf'ların resmî sitesi16 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Bahman Ghobadi (Behmen Qubadî), Kûsî Jî' Dikarın Bıfırın (Türkçe: Kaplumbağalar da Uçar, Farsça: Lakposhtha ham parvaz mikonand) (2004, Irak) Fragman5 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
Kaynakça
- ^ "Halepçe Katliamı". 17 Ekim 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Ağustos 2015.
- ^ (2007). A Poisonous Affair: America, Iraq, and the Gassing of Halabja. Cambridge University Press. s. 195. ISBN .
- ^ "Halepçe Katliamı Kurbanları". BBC News. 10 Şubat 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ağustos 2013.
- ^ "Katliam Sonrası". dlawer.net. 20 Kasım 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Ağustos 2013.
- ^ "Kabul edilen en büyük kimyasal saldırı". 17 Kasım 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 4 Ağustos 2015.
- ^ "Halepçe Katliamı tanındı". Radikal. 21 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Mart 2015.
- ^ . Aljazeera.com. 11 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2014.
- ^ (PDF). 27 Aralık 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2015.
- ^ Ilario Salucci, Irak'ta Solun Tarihi, s.118.
- ^ . 25 Kasım 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2010.
- ^ . 26 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2015.
Dış bağlantılar
| Wikimedia Commons'ta Halepçe Katliamı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- Halabja gas attack and the Al-Anfal campaign10 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., HRW
- Eyewitness report from Wildcat no.13 198918 Mart 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde .
- Lessons Learned: Iran-Iraq War23 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde .. Army War College unclassified report by Dr. Stephen C. Pelletiere and LTC Douglas V. Johnson II
- Section of a report on Iraq Weapons of Mass destruction program relating to Halabja26 Nisan 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., CIA
- The 1988 Chemical Weapons Attack on Halabja, Iraq16 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . - Christine M. Gosden, Professor of Medical Genetics, University of Liverpool.
- A War Crime or an Act of War?23 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde .," New York Times, 31 Ocak 2003.
- ICG article on the massacre10 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . from libcom.org
- Report on Halabja gas attack1 Nisan 2003 tarihinde Wayback Machine sitesinde ., U.S. State Department
- Rumsfeld should know : Who minded Iraqi mustard gas in 1983?19 Mayıs 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde . International Herald Tribune, discusses the US role of shifting the blame for the gassing of Halabja off of Saddam and onto Iran
- A timeline of US relations with Iraq10 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde . by Glen Ringwala and Nathaniel Hurd, two human rights researchers at the University of Cambridge
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Bu maddenin tarafsizligi konusunda kuskular bulunmaktadir Konuya dair fikir alisverisi tartisma sayfasinda bulunabilir Sablonu kaldirmadan once lutfen gerekli sartlarin olustugundan emin olun Mart 2023 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Bu maddedeki bilgilerin dogrulanabilmesi icin ek kaynaklar gerekli Lutfen guvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin gelistirilmesine yardimci olun Kaynaksiz icerik itiraz konusu olabilir ve kaldirilabilir Kaynak ara Halepce Katliami haber gazete kitap akademik JSTOR Mart 2023 Bu sablonun nasil ve ne zaman kaldirilmasi gerektigini ogrenin Halepce Katliami veya Halepce ye zehirli gaz saldirisi Iran Irak Savasi esnasinda Saddam Huseyin in 1986 1988 de Irak in kuzeyinde Kurtlere karsi duzenlettigi El Enfal Harekati adli baskaldiriyi bastirma operasyonunun bir parcasidir Kanli Cuma olarak da bilinen bu agili gaz saldirisi Kurtce Kimyabarana Helebce کیمیابارانی ھەڵەبجە Kurt halkina yapilmis bir katliam olarak kabul edilir Birlesmis Milletlerce yurutulmus tibbi incelemeler sonucunda saldirida hardal gazi ile turu tespit edilememis bir sinir gazi cesidinin kullanildigi tespit edilmistir Halepce KatliamiSaldiri sonrasi hayatini kaybeden kisilerin mezarlariBolgeHalepce Kurdistan Bolgesel Yonetimi IrakTarih16 Mart 1988 10 50 GMT 3 HedefSiviller Pesmerge Iran OrdusuSaldiri turuKimyasal silahSilahlarHardal gazi Sinir gaziOlu3200 5000Yarali7000 10 000IsleyenlerAli Hasan el Mecid Saddam HuseyinSaldirganlarIrak OrdusuSebepIran Irak Savasi Saldirida 3 200 ile 5 000 arasinda kisi oldu ve 7 000 ile 10 000 arasi sivil yaralandi Saldiridan sonra komplikasyonlar cesitli sayriliklar cikti ve yapilan dogumlar saglikli neticelenemedi Bu saldiri o bolgelerde Kurt halkina sivil nufusa karsi yapilmis en buyuk kimyasal saldiri olarak bilinir Irak Yuksek Ceza Mahkemesi 1 Mart 2010 tarihinde soykirim eylemi olarak Halepce Katliami ni tanidi Saldiri bazi ulkelerde parlamentolar tarafindan insanliga karsi islenmis bir suc olarak tanimlanip kinandi Ayrica Turkiye Buyuk Millet Meclisine bu katliamin taninmasi icin kanun teklifi verildi Kimyasal saldiri oncesindeki gelismelerSaddam Huseyin in 23 Subat 16 Eylul 1988 tarihleri arasinda El Enfal Harekati ni siddetlendirdigi donemde Mart ayinin ortasinda Iran ordusu adli genel taarruzu baslatti Celal Talabani liderligindeki Kurdistan Yurtseverler Birligi ne bagli Pesmergeler de Iran ordusu ile isbirligi yaparak Halepce kasabasina girdi ve isyan baslatti Kimyasal Ali Kimyasal saldiriSaddam Huseyin Iran ordusunun ilerleyisini durdurmak icin Irak Ordusunun Kuzey Cephesi Komutani olan Korgeneral Ali Hasan al Majid al Tikriti ye bati medyasi tarafindan Kimyasal Ali lakabi ile bilinir zehirli gaz bombalari kullanmayi emretti kaynak belirtilmeli 16 Mart 1988 de zehirli gaz bombalarini tasiyan sekiz MiG 23 ucagi tarafindan Halepce kasabasina bombardiman duzenlendi Halepce sakinleri Iran askerleri ve Pesmergelerle birlikte 5 000 den fazla insanin oldugu 7 000 den fazla insanin da yaralandigi tahmin ediliyordu Ancak Irak Savasi ndan sonra bolgeye giren yabancilar tarafindan bu rakamin daha da buyuk oldugu tespit edildi kaynak belirtilmeli Saddam Huseyin in yargilamasinin yapilmasindan once kendisiyle yapilan gorusme sirasinda 2004 Sonuclari19 Agustos 1988 de Irak ve Iran ateskes anlasmasini imzaladilar Irak ordusu ateskesten 5 gun sonra Halepce yi geri aldi ve bu isgal esnasinda 200 sakinin olduruldugu soylenmektedir kaynak belirtilmeli Suleymaniye Universitesi Tip Fakultesi ogretim uyesi Prof 7 Aralik 2002 tarihli The Sydney Morning Herald gazetesinde yayimlanan Experiment in Evil baslikli makalesinde Halepce de engelli dogum oraninin Hirosima ve Nagasaki nin 4 5 kati oldugunu iddia etti Amerika Birlesik Devletleri ise bu iddiayi suistimal ederek Zayiflatilmis Uranyum mermilerini kullanmasini mesrulastirmaya calisti kaynak belirtilmeli Saddam Huseyin Halepce Katliami nda Kurtlere karsi soykirim yaptigi suclamasiyla da yargilanirken baska bir katliam sucundan Duceyil Katliami nda insanliga karsi islenen suclardan mahkum edildi ve asilarak idamina karar verildi 5 Kasim 2006 Pelletier iddiasi 2004 te CIA nin eski Orta Dogu dan sorumlu yuksek arastirmacisi ve 1988 2000 arasinda Amerika Kara Harp Okulu ogretim uyesi gorevinde bulunmus olan Prof tarafindan hazirlanan ve soz konusu zehirli silahlarin Iran a ait oldugunu gosteren rapor aciklandi kaynak belirtilmeli Japon heyetinin ziyareti Mart 2007 de Halepce yi ziyaret eden bir Japon heyeti Hirosima ya yapilan atom bombasi saldirisindan hasar goren Aogiri Imparatorice Pavlonyasi fidesi hediye etti kaynak belirtilmeli Tarik Aziz in Iran i suclamasi Aljazeera net 5 Marz 20071 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Irak Yuksek Ceza Mahkemesi nin karari 1 Mart 2010 da Irak Yuksek Ceza Mahkemesi Halepce Katliami soykirim olarak tanidi Kurdistan Bolgesel Yonetimi tarafindan memnuniyetle karsilandi Ilgili sarkilarHakan Yesilyurt Halepce Bize Kalan 2013 Sivan Perwer Halepce Hasan Huseyin Demirel Halepce sessiz tanik 1989 Grup Baran Halepce Agidi Yediveren 1989 GANI NAR Rewsha Helepce Hozan Dino Ez Zarokek Be Navim Ilker Cakmak Halepce Grup Kervan Ax Halepce 2011 Bilal Ax Halepce Emin Gulsever Selami Gunes Ax Halepce Siir ve agit 2021 Ilgili filmlerSamira Makhmalbaf Takht e Siyah Turkce Kara Tahta Kurtce Texte Res 1999 Iran Makhmalbaf larin resmi sitesi16 Mayis 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Bahman Ghobadi Behmen Qubadi Kusi Ji Dikarin Bifirin Turkce Kaplumbagalar da Ucar Farsca Lakposhtha ham parvaz mikonand 2004 Irak Fragman5 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Kaynakca Halepce Katliami 17 Ekim 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Agustos 2015 2007 A Poisonous Affair America Iraq and the Gassing of Halabja Cambridge University Press s 195 ISBN 9780521876865 Halepce Katliami Kurbanlari BBC News 10 Subat 2018 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Agustos 2013 Katliam Sonrasi dlawer net 20 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 28 Agustos 2013 Kabul edilen en buyuk kimyasal saldiri 17 Kasim 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 4 Agustos 2015 Halepce Katliami tanindi Radikal 21 Mayis 2015 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 16 Mart 2015 Aljazeera com 11 Agustos 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Mart 2014 PDF 27 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan PDF arsivlendi Erisim tarihi 4 Agustos 2015 Ilario Salucci Irak ta Solun Tarihi s 118 25 Kasim 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 16 Mart 2010 26 Aralik 2015 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 25 Aralik 2015 Dis baglantilarWikimedia Commons ta Halepce Katliami ile ilgili ortam dosyalari bulunmaktadir Halabja gas attack and the Al Anfal campaign10 Aralik 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde HRW Eyewitness report from Wildcat no 13 198918 Mart 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde Lessons Learned Iran Iraq War23 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde Army War College unclassified report by Dr Stephen C Pelletiere and LTC Douglas V Johnson II Section of a report on Iraq Weapons of Mass destruction program relating to Halabja26 Nisan 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde CIA The 1988 Chemical Weapons Attack on Halabja Iraq16 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde Christine M Gosden Professor of Medical Genetics University of Liverpool A War Crime or an Act of War 23 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde New York Times 31 Ocak 2003 ICG article on the massacre10 Kasim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde from libcom org Report on Halabja gas attack1 Nisan 2003 tarihinde Wayback Machine sitesinde U S State Department Rumsfeld should know Who minded Iraqi mustard gas in 1983 19 Mayis 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde International Herald Tribune discusses the US role of shifting the blame for the gassing of Halabja off of Saddam and onto Iran A timeline of US relations with Iraq10 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde by Glen Ringwala and Nathaniel Hurd two human rights researchers at the University of Cambridge