Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Halk Latincesi (Latince: sermo vulgaris, Konuşulan Latince), Latin dilinin halk lehçelerinin ve kapsayan bir genel terimdir. Bu farklı lehçeler Orta Çağların başlarında birbirlerinden farklılaşarak 9. yüzyılda Latin dillerine dönüştüler.
Konuşulan Latince, edebî Latinceden telaffuz, söz dağarcığı () ve gramer açısından farklıdır ancak kendisine has bazı özellikleri Roma İmparatorluğu'nun geç dönemlerinde ortaya çıkmıştır. Başka özellikleri, konuşma Latincesinde çok daha önceden muhtemelen mevcuttu.
Orta Çağlarda, Orta Çağ Latincesi olarak adlandırılan, Latincenin klasik biçimli bir şekli, alimler, kâtipler ve din adamlarınca kullanılırdı. Bu dil eğitimle edinilirdi, anadil olarak bilinmezdi. Halk Latincesi ise herkesin gündelik olarak kullandığı dildi.
Halk Latincesi neydi?
Halk Latincesine karşılık gelen Vulgar Latincedeki Vulgar, Latince vulgaris 'ten türeme olup, "halka ait" demektir. Vulgar Latincenin çeşitli anlamları olabilmektedir.
1. Çoğu insanın okuma yazma bilmediği bir dönemde dil başlıca konuşma yoluyla aktarılırdı. Bu şartlarda, klasik edebi standarttan farklı sayılan Latincenin varyasyonları (sosyal, coğrafî ve tarihsel) Halk Latincesi sayılabilir. Bu anlamıyla kullanılan terim, eğitilmiş üst sınıflarca konuşulan dili kapsamaz, çünkü o da bazı varyasyonlar gösterse de, edebi standarda yakındır.
2. Roma İmparatorluğunun konuşulan dili. Romalı askerlerce Galya, İberya veya Daçya'ya gelen Latince muhtemelen Cicero tarafından konuşulan Latinceyle bir değildi. Hem söz dağarcığı, hem de, sonraları, sentaks ve gramer bakımından da farklılık gösterirdi. Bu tanıma göre Halk Latincesi bir konuşma diliydi, Klasik Latince ise yazmak için kullanılırdı.
3. Latin dillerinin tahmini atasının (proto-Romen dili) neye benzediği hakkında elimizde pek bir bilgi yoktur, birkaç graffiti kalıntı dışında. Proto-Romen, Latinceden türemiş olduğu tahmin edilen hipotetik bir halk dilidir. Bu dilin ses yapısının geçirdiği kaymalar ve diğer değişmeler, ondan türemiş dillerde görülen farklılıklardan geriye giderek çıkarmak mümkündür.
4. Halk Latincesi bazen, bazı Geç Dönem Latin metinlerde görülen gramer değişikliklerini tarif etmek için kullanılır. Bunlara örnek, 4. yüzyıldan kalma İtinerarium Egerae, Egeria'nın Filistin ve Sina Dağı'ndaki seyahatnamesidir; veya Tours'lu Gregorius'un eserleridir. Halk Latincesiyle yazılmış belgeler ender olduklarından dolayı bu eserler filologlar için çok değerlidir, çünkü metinlerde bulunan yazım hataları veya varyasyonları, bunların yazıldığı dönemdeki konuşulan dil hakkında ipuçları verir.
Tarih
Latince konuşanların günlük konuşmaları kaydedilmediği için Halk Latincesi ancak dolaylı yoldan araştırılabilir. Halk Latincesi hakkında bilgiler başlıca üç kaynaktan gelmektedir. Birincisi, karşılaştırma yöntemi ile Romen dillerinin altında yatan yapılar belirlenir ve bunların Klasik Latince'den farklarına bakılır; ikincisi, Geç Latince döneminden kalma gramer eğitim metinleri Latince konuşanların yapma eğilimli olduğu bazı hatalar konusunda uyarırlar, bu da Latincenin nasıl konuşulduğu hakkında fikir verir; üçüncüsü, Geç Latin metinlerde bazen rastlanan gramer hataları ve Klasik-dışı kullanımlar da yazarın konuşma dilini kısmen ortaya koyar.
Latincenin düşük bir seviyesini özellikle kullanmış bazı edebi eserler de erken Halk Latincesi hakkında fikir verirler. Plautus ve 'in komedilerindeki karakterler arasında bulunan esirlerin konuşmaları Latin özellikleri muhafaza etmektedir. Keza, 'in adlı eserinde özgürlüğünü kazanmış eski esirlerin konuşmaları vardır.
Roma İmparatorluğunun çeşitli eyaletlerinde Halk Latincesi farklı şekilde gelişmiş, zamanla Fransızca, Katalanca, İtalyanca, İspanyolca, Portekizce, Rumence ve bir düzine başka dil meydana getirmiştir. Bu bölgelerdeki resmî dil Latince olsa da, Halk Latincesi yaygınca konuşulmaktaydı, ta ki yerel dil Latinceden yeterince farklılaşınca bunlar farklı diller olarak ortaya çıkmıştır. Konuşma dili ve yazı dili arasında gittikçe derinleşen uçuruma rağmen, İmparatorluk devri boyunca ve 8. yüzyıla kadar, bu farklılık bu konuşma dillerinin birbirini anlamasını engelleyecek kadar büyük değildi.
Nitekim, 813'teki , halk artık resmi Latinceyi anlamadığı için, rahiplere halk dilinde vaaz vermeleri emredilmiştir: ya Halk Latincesi ya da Cermen halk dillerinde. Az zaman sonra, 842'de, (Şarlman'ın torunu ve arasındaki bir antlaşma) Latinceden farklı bir dilde söylenmiş ve kaydedilmiştir.
Metinden alıntı:
- « Pro Deo amur et pro christian poblo et nostro commun salvament, d'ist di in avant, in quant Deus savir et podir me dunat, si salvarai eo cist meon fradre Karlo et in ajudha et in cadhuna cosa, si cum om per dreit son fradra salvar dift, in o quid il me altresi fazet, et ab Ludher nul plaid numquam prindrai, qui, meon vol, cist meon fradre Karle in damno sit. »
Çevirisi:
- Tanrı aşkına, Hıristiyanlık adına ve hepimizin kurutuluşu için, bugünden sonrasında, Tanrı bana akıl ve kudret verdikçe, bu kardeşim Şarl'ı, yardımla veya başka şekilde, insanın kardeşini koruması gerektiği gibi, koruyacağım, ki o da bana aynı şeyi yapsın ve hiçbir zaman bilerek Lothair ile kardeşim Şarl'ı zarar verecek bir anlaşma yapmayacağım.
Bu noktadan sonra Halk Latinceleri, pratik olarak farklı diller olarak kabul görmeye başladılar, kendilerin has yerel normlar ve yazımlar geliştirdiler ve Halk Latincesi terimi artık anlamını yitirdi.
Söz dağarcığı (vokabüler)
| Klasik Latince | Halk Latincesi | Türkçe |
|---|---|---|
| bellum | *guerra | savaş |
| cogitare | pensare | düşünmek |
| esse | manducare | yemek |
| emere | comparare | satın almak |
| equus | caballus | at |
| feles | catta | kedi |
| hortus | *gardinus | bahçe |
| ignis | focus | ateş |
| ludere | jocare | oynamak |
| omnes | totos | tüm |
| os | bucca | ağız |
| pulcher | bellus | güzel |
| urbs | civitas | kent |
| verbum | parabola | söz |
| vesper | sera | akşam |
Klasik Latince bazı sözcükler vokabülerden kayboldular. Klasik equus, "at" yerine caballus (küçük at, tay) geldi (ama Rumence iapă, Sardinyaca èbba, İspanyolca yegua, Katalanca euga ve Portekizce égua, hep dişi at demektir ve Klasik equa 'dan gelirler.
Sağdaki tabloda sadece klasik olan ve Romen dillerinde gelişen sözcüklerden örnekler görülebilir.
Vokabüler değişiklikleri Latincenin temel gramer takılarını dahi etkilemiştir. Çoğu, Romen dillerinde yok olmuştur: an, at, autem, donec, enim, ergo, etiam, haud, igitur, ita, nam, postquam, quidem, quin, quod, quoque, sed, utrum ve vel.
Önek taşıyan fiiler sıkça daha basit fiilerin yerini aldı. -bilis, -arius, -itare ve -icare gibi sonekler taşıyan kelimlerin sayısı çok arttı. Bu değişiklikler çoğu zaman düzensiz biçimlerden kaçınmak ve ismin cinslerini düzenlı kılmak amacıyla meydana geldi.
Buna karşın, Halk Latincesi ve esas Latince, tarihlerinin büyük bir bölümü süresince aynı dilin iki farklı seviyesini oluşturdukları için, bazı Romen dilleri diğerleri tarafından kaybedilmiş olan Latin kelimeleri korumuşlardır. Örneğin, İtalyanca ogni (her), Latince omnis 'i korur. Diğer diller aynı anlam için totus türevlerini kullanırlar, örneğin İtalyanca tutto, Portekizce tudo, todo, İspanyolca todo, Katalanca tot, Fransızca tout ve Rumence tot.
Bazen, Klasik Latince bir kelime Halk Latincesi ile beraber korunmuştur. Klasik Latincede caput, "baş", yerine bazı batı Romen dillerinde, Fransızca ve İtalyanca dahil olmak üzere, testa (klasik Latincede testi anlamındadır) gelmiştir. Ancak, İtalyanca, Fransızca ve Katalanca Latince kelimeyi capo, chef, cap olarak muhafaz etmişler, bunlar "baş"ın mecazi anlamını (amir gibi) sürdürmüşlerdir. Rumencede Latin kelime cap özgün anlamını anatomik anlamda "baş" olarak korumuş, ṭeastă da kafatası veya karapas anlamıyla korunmuştur. Güney İtalyan lehçeleri de capo'yu baş anlamında muhafaz ederler. İspanyolca ve Portekizcede olan cabeza/cabeça, caput 'un değişik bir şekli olan capetia'dan türemiştir, Portekizce testa ise "alın" anlamı için korunmuştur.
Çoğu zaman, Halk Latincesi içinde evrimleşmiş bir kelime yerine, edebî Latinceden sonradan ödünç alınan kelimeler ile, evrimleşmiş kelimeler yan yana bulunur: beklenen bir fonetik gelişmenin yokluğu bir kelimenin ödünç alındığının ipucu olur. Örneğin, Halk Latincesindeki fungus, "mantar", İtalyanca fungo, Katalanca fong ve Portekizce fungo olmuştur; erken İspanyolcada sık görülen f > h kayması (örneğin filius > İspanyolca hijo, "oğul", facere > İspanyolca hacer, "yapmak") ile fungus İspanyolcada hongo olmuş ama bu dilde ayrıca fungo da bulunmaktadır, beklenen ses kaymasını göstermemesi onun yazılı Latinceden doğrudan alındığını gösterir.
Halk Latincesi, klasik metinlerde bulunmayan pek çok yabancı kelime de içermiştir. Tıp hakkında pek çok eser Yunanca yazılıp yayımlanmıştı ve bu kaynaklardan kelimeler ödünç alınmıştır. Örneğin, gamba ("diz eklemi"), orijinde bir veterinerlik terimi iken, çoğu Romen dilinde bulunan, klasik Latincede bacak anlamına gelen kelimenin (crus) yerini almıştır (bkz. Fr. jambe, İt. gamba). Yemek yapma terimleri de sıkça Yunanca kaynaklardan ödünç alınmıştır. Yunanca bir terime dayalı örneği, iecur (incirle şişmanlatılmış kazın ciğeri) için oluşan ficatum 'dur, ficatum Halk Latincesinde ciğerin güncel dildeki karşılığı olmuştur (bkz. İsp. higado, Fr. foie, Po. fígado, İt. fegato, Kat. fetge, Rumence ficat). Önemli dinî terimler de Yunanca yazılmış dinî metinlerden alınmıştır, örneğin episcopus (piskopos), presbyter (papaz), martyr (şehit) vs. ödünç alınan eklimler arasında caballus (at) ve carrus (at arabası).
Reichenau Sözlükçeleri
Reichenau sözlükçelerinde Halk Latincesinin son dönemlerinin kelime dağarcığı hakkında fikir vermektedir. incilinin kenar boşluklarına yazılmış olan bu sözlükçe, 4. yüzyıl Vulgate kelimelerinin sözlükçenin muhtemelen yazılmış olduğu 8. yüzyılda artık kolayca anlaşılmadığını göstermektedir. Bu sözlükçeler Galyaromen dilindeki tipik vokabüler değişimine ortaya koymaktadır.
Reichenau Sözlükçeleri kelime değişimlerini gösterir:
- arena > sabulo (Fransızca sable, İtalyanca sabbia, "sand"; but c.f. İspanyolca arena, Galiçyaca area, Portekizce areia, Fransızca arene, İtalyanca rena, Rumence arină)
- canere > cantare (Portekizce/Galiçyaca/İspanyolca/Katalanca cantar, Fransızca chanter, İtalyanca cantare, Rumence cânta, "şarkı söylemek", canere 'nin biçimi)
- mares (nom. mas) > masculi (Fransızca mâle, İtalyanca maschio, Portekizce/İspanyolca macho, "male", mas 'ın küçültme hali)
- liberos > infantes (Katalanca infants, "children"; Fransızca enfants, "children"; İtalyanca infante, "infant"; Portekizce infante, "prince"; İspanyolca infante, "çocuk" ama edebî dilde ayrıca "prens")
- hiems > hibernus (Fransızca hiver, İtalyanca inverno, İspanyolca invierno, Portekizce inverno, Katalanca hivern, Rumence iarnă, "winter", adjective of hiems)
- forum > mercatum (Fransızca marché, İtalyanca mercato, Portekizce/İspanyolca mercado, Katalanca mercat; "market"; ama buna karşın İtalyanca foro, "mahkeme", Fransızca forum, "market", "yargı alanı", İspanyolca fuero, "yargı alanı", Portekizce foro, "yargı alanı", Katalanca fur, "yargı alanı")
- lamento > ploro (Fransızca pleurer, İspanyolca llorar, Portekizce chorar, Katalanca plorar, "ağlamak"; ama buna karşın Portekizce/İspanyolca lamentar, İtalyanca lamentare, Fransızca lamenter.)
- ager > campus (Fransızca champ, İtalyanca/İspanyolca/Portekizce campo, Rumence câmp, "saha"; ama buna karşın Rumence agru)
- caseum > formaticum (Fransızca fromage, İtalyanca formaggio, Katalanca formatge, "cheese", post-classical, from formare, "to form"; but cf. İtalyanca cacio, Portekizce queijo, İspanyolca queso, Rumence caş)
- flare > suflare (Fransızca souffler, İtalyanca soffiare, Portekizce soprar Rumence sufla, İspanyolca soplar, "üflemek", sub öneki ile flare 'nin birleşmesinden)
- ita > sic (Fransızca si, İtalyanca sì, İspanyolca sí, Portekizce sim, "evet")
- pulcra > bella (Fransızca beau, İtalyanca/İspanyolca bello, Portekizce belo, Katalanca bell, "güzel"; bonus "iyi" sözcüğünün küçültme hali (diminütif))
- umo > terra (Fransızca terre, İtalyanca/Portekizce terra, İspanyolca tierra, Rumence ţărână, "yer")
- lebes > chaldaria (Fransızca chaudière, İtalyanca calderone, İspanyolca caldera, Portekizce caldeira, Rumence căldare, "cauldron", calidus ("ılık") 'ten türeme)
- necetur > occidetur (İtalyanca uccidere, Rumence ucide, "to kill"; ama buna karşın İtalyanca annegare, Rumence în(n)eca "boğulma")
- pingues > grassi (Fransızca gras, İtalyanca grasso, Rumence gras, Portekizce graxo, "şişman", klasik-dönem sonrası, bir olasılıklacrassus şişman, tıknaz,)
- ungues > ungulas (Fransızca ongle, İtalyanca unghia, İspanyolca uña, Portekizce unha, Rumence unghie, Katalanca ungla, "tırnak", unguis 'in küçültme hâli)
- vim > fortiam (Fransızca force, İtalyanca forza, İspanyolca fuerza, Portekizce força, "force", Rumence foarte "very (much); intense", post-classical, from fortis, "strong")
- si vis > si voles (Fransızca tu veux, İtalyanca tu vuoi, Katalanca tu vols, Rumence tu vrei, "istiyorsun", *volere 'inin 2. tekil şahsı, "istemek", velle 'nin düzenli hâli)
- oppidis > civitatibus (Fransızca cité, İtalyanca città, Portekizce cidade, İspanyolca ciudad, Katalanca ciutat, Rumence cetate, "şehir")
Gramatik değişimler:
- optimos > meliores (Portekizce melhor, Galiçyaca mellor, İspanyolca mejor, Katalanca millor, Fransızca meilleur, İtalyanca migliore, "en iyi", orijinde "daha iyi"; ama buna karşın İspanyolca óptimo, Portekizce óptimo, İtalyanca ottimo, Fransızca optimal, "en iyi" veya "optimal" anlamıyla)
- saniore > plus sano (Fransızca plus sain, İtalyanca più sano)
Almanca'dan ödünç alınan kelimeler:
- turbas > fulcos (Fransızca foule, İtalyanca folla, "mob"; buna karşın İspanyolca/Portekizce/Katalanca turba)
- cementariis > mationibus (Fransızca maçon, İspanyolca masón, "taş ustası")
- galea > helme (Fransızca heaume, İtalyanca/Portekizce elmo, Katalanca elm, İspanyolca yelmo, "miğfer")
- coturnix > quaccola (Fransızca caille, İtalyanca quaglia, "quail"; ama buna karşın İspanyolca/Portekizce codorniz)
- fulvus > brunus (Fransızca/Rumence brun, Katalanca bru, Portekizce/İtalyanca bruno, "kahverengi/koyu")
Ve anlamı değişen kelimeler:
- in ore (nom. os) > in bucca (Portekizce/İspanyolca/Katalanca boca, Fransızca bouche, İtalyanca bocca, "ağız", orinal olarak "yanak" ama buna karşın, "yanak" ve "kıç" anlamında olan Rumence bucă)
- emit > comparavit (İtalyanca comprare, İspanyolca comprar, Portekizce comprar, Rumence cumpăra, Katalanca comprar, "satın almak", orijinal anlamıyla "ayarlamak, halletmek")
- rerum (nom. res) > causarum (Fransızca chose, İtalyanca/İspanyolca/Katalanca cosa, Portekizce coisa/cousa, "şey", orijinal anlamıyla "neden"; ama buna karşın Fransızcada rien, "hiç")
- rostrum > beccus (Fransızca bec, İtalyanca becco, Katalanca bec, İspanyolca pico, Portekizce bico, "gaga", klasik dönem sonrası, Galyacadan; buna karşın İspanyolca/Galiçyaca rostro ve Portekizce rosto, "yüz")
- femur > coxa (Portekizce, Galiçyaca ve Eski İspanyolca coxa, Fransızca cuisse, İtalyanca coscia, Katalanca cuixa, Rumence coapsă, "kalça", orijinal anlamıyla "kalça eklemi", Gümüşî Latincede ilk defa kaydedilmiştir.)
Notlar
- ^ a b Palmer (1954).
- ^ Charles H. Grandgent, An Introduction to Vulgar Latin 21 Eylül 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Heath & Co., 1907)
- ^ "Ethologue Latin Family". 16 Nisan 2009 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 13 Ağustos 2009.
- ^ a b Germanik kökenli.
- ^ İnfinitif edere, 3. yüzyıldan önce rastlanmaz, bkz. TLL v.V.2.f.1.p.99
- ^ Orijinal anlamıyla "düzenlemek", "yerleştirmek".
- ^ Klasik Latincede bir hapax; bu sözcüğe tek rastlanan yer, Latin şair Martial'ın bir epigramıdır, orada yenebilir bir kuş türü olarak geçer.
- ^ Orijinal anlamı "ocak".
- ^ Orijinal anlamı "şaka yapmak".
- ^ Orijinal anlamı "bütün".
- ^ Orijinal anlamı "yanak".
- ^ Orijinal anlamı "karşılaştırma"
- ^ a b Harrington et al. (1997).
- ^ S.v. testa 27 Ağustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (Lewis & Short) ve tête 9 Eylül 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde . (TLFi).
- ^ sözlüğünden [1] 4 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde ..
- ^ . 5 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2009.
wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey, ne arasanız burada,hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, yukle, izle, telefon için, turk, türk, türkçe, turkce, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar, mobil, cep telefonu, telefon, android, ios, apple, samsung, iphone, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, pc, web, computer, bilgisayar
Halk Latincesi Latince sermo vulgaris Konusulan Latince Latin dilinin halk lehcelerinin ve kapsayan bir genel terimdir Bu farkli lehceler Orta Caglarin baslarinda birbirlerinden farklilasarak 9 yuzyilda Latin dillerine donustuler Konusulan Latince edebi Latinceden telaffuz soz dagarcigi ve gramer acisindan farklidir ancak kendisine has bazi ozellikleri Roma Imparatorlugu nun gec donemlerinde ortaya cikmistir Baska ozellikleri konusma Latincesinde cok daha onceden muhtemelen mevcuttu Orta Caglarda Orta Cag Latincesi olarak adlandirilan Latincenin klasik bicimli bir sekli alimler katipler ve din adamlarinca kullanilirdi Bu dil egitimle edinilirdi anadil olarak bilinmezdi Halk Latincesi ise herkesin gundelik olarak kullandigi dildi Halk Latincesi neydi The El Cid imin sarkisi onemli uzunlukta olup Ortacag Ispanyolcasina ait en eski metindir ve bu dilin Halk Latincesinden ayri bir dil olarak baslangicini belirtir Halk Latincesine karsilik gelen Vulgar Latincedeki Vulgar Latince vulgaris ten tureme olup halka ait demektir Vulgar Latincenin cesitli anlamlari olabilmektedir 1 Cogu insanin okuma yazma bilmedigi bir donemde dil baslica konusma yoluyla aktarilirdi Bu sartlarda klasik edebi standarttan farkli sayilan Latincenin varyasyonlari sosyal cografi ve tarihsel Halk Latincesi sayilabilir Bu anlamiyla kullanilan terim egitilmis ust siniflarca konusulan dili kapsamaz cunku o da bazi varyasyonlar gosterse de edebi standarda yakindir 2 Roma Imparatorlugunun konusulan dili Romali askerlerce Galya Iberya veya Dacya ya gelen Latince muhtemelen Cicero tarafindan konusulan Latinceyle bir degildi Hem soz dagarcigi hem de sonralari sentaks ve gramer bakimindan da farklilik gosterirdi Bu tanima gore Halk Latincesi bir konusma diliydi Klasik Latince ise yazmak icin kullanilirdi 3 Latin dillerinin tahmini atasinin proto Romen dili neye benzedigi hakkinda elimizde pek bir bilgi yoktur birkac graffiti kalinti disinda Proto Romen Latinceden turemis oldugu tahmin edilen hipotetik bir halk dilidir Bu dilin ses yapisinin gecirdigi kaymalar ve diger degismeler ondan turemis dillerde gorulen farkliliklardan geriye giderek cikarmak mumkundur 4 Halk Latincesi bazen bazi Gec Donem Latin metinlerde gorulen gramer degisikliklerini tarif etmek icin kullanilir Bunlara ornek 4 yuzyildan kalma Itinerarium Egerae Egeria nin Filistin ve Sina Dagi ndaki seyahatnamesidir veya Tours lu Gregorius un eserleridir Halk Latincesiyle yazilmis belgeler ender olduklarindan dolayi bu eserler filologlar icin cok degerlidir cunku metinlerde bulunan yazim hatalari veya varyasyonlari bunlarin yazildigi donemdeki konusulan dil hakkinda ipuclari verir TarihLatince konusanlarin gunluk konusmalari kaydedilmedigi icin Halk Latincesi ancak dolayli yoldan arastirilabilir Halk Latincesi hakkinda bilgiler baslica uc kaynaktan gelmektedir Birincisi karsilastirma yontemi ile Romen dillerinin altinda yatan yapilar belirlenir ve bunlarin Klasik Latince den farklarina bakilir ikincisi Gec Latince doneminden kalma gramer egitim metinleri Latince konusanlarin yapma egilimli oldugu bazi hatalar konusunda uyarirlar bu da Latincenin nasil konusuldugu hakkinda fikir verir ucuncusu Gec Latin metinlerde bazen rastlanan gramer hatalari ve Klasik disi kullanimlar da yazarin konusma dilini kismen ortaya koyar Latincenin dusuk bir seviyesini ozellikle kullanmis bazi edebi eserler de erken Halk Latincesi hakkinda fikir verirler Plautus ve in komedilerindeki karakterler arasinda bulunan esirlerin konusmalari Latin ozellikleri muhafaza etmektedir Keza in adli eserinde ozgurlugunu kazanmis eski esirlerin konusmalari vardir Roma Imparatorlugunun cesitli eyaletlerinde Halk Latincesi farkli sekilde gelismis zamanla Fransizca Katalanca Italyanca Ispanyolca Portekizce Rumence ve bir duzine baska dil meydana getirmistir Bu bolgelerdeki resmi dil Latince olsa da Halk Latincesi yayginca konusulmaktaydi ta ki yerel dil Latinceden yeterince farklilasinca bunlar farkli diller olarak ortaya cikmistir Konusma dili ve yazi dili arasinda gittikce derinlesen ucuruma ragmen Imparatorluk devri boyunca ve 8 yuzyila kadar bu farklilik bu konusma dillerinin birbirini anlamasini engelleyecek kadar buyuk degildi Nitekim 813 teki halk artik resmi Latinceyi anlamadigi icin rahiplere halk dilinde vaaz vermeleri emredilmistir ya Halk Latincesi ya da Cermen halk dillerinde Az zaman sonra 842 de Sarlman in torunu ve arasindaki bir antlasma Latinceden farkli bir dilde soylenmis ve kaydedilmistir Metinden alinti Pro Deo amur et pro christian poblo et nostro commun salvament d ist di in avant in quant Deus savir et podir me dunat si salvarai eo cist meon fradre Karlo et in ajudha et in cadhuna cosa si cum om per dreit son fradra salvar dift in o quid il me altresi fazet et ab Ludher nul plaid numquam prindrai qui meon vol cist meon fradre Karle in damno sit Cevirisi Tanri askina Hiristiyanlik adina ve hepimizin kurutulusu icin bugunden sonrasinda Tanri bana akil ve kudret verdikce bu kardesim Sarl i yardimla veya baska sekilde insanin kardesini korumasi gerektigi gibi koruyacagim ki o da bana ayni seyi yapsin ve hicbir zaman bilerek Lothair ile kardesim Sarl i zarar verecek bir anlasma yapmayacagim Bu noktadan sonra Halk Latinceleri pratik olarak farkli diller olarak kabul gormeye basladilar kendilerin has yerel normlar ve yazimlar gelistirdiler ve Halk Latincesi terimi artik anlamini yitirdi Soz dagarcigi vokabuler Klasik Latince Halk Latincesi Turkcebellum guerra savascogitare pensare dusunmekesse manducare yemekemere comparare satin almakequus caballus atfeles catta kedihortus gardinus bahceignis focus atesludere jocare oynamakomnes totos tumos bucca agizpulcher bellus guzelurbs civitas kentverbum parabola sozvesper sera aksam Klasik Latince bazi sozcukler vokabulerden kayboldular Klasik equus at yerine caballus kucuk at tay geldi ama Rumence iapă Sardinyaca ebba Ispanyolca yegua Katalanca euga ve Portekizce egua hep disi at demektir ve Klasik equa dan gelirler Sagdaki tabloda sadece klasik olan ve Romen dillerinde gelisen sozcuklerden ornekler gorulebilir Vokabuler degisiklikleri Latincenin temel gramer takilarini dahi etkilemistir Cogu Romen dillerinde yok olmustur an at autem donec enim ergo etiam haud igitur ita nam postquam quidem quin quod quoque sed utrum ve vel Onek tasiyan fiiler sikca daha basit fiilerin yerini aldi bilis arius itare ve icare gibi sonekler tasiyan kelimlerin sayisi cok artti Bu degisiklikler cogu zaman duzensiz bicimlerden kacinmak ve ismin cinslerini duzenli kilmak amaciyla meydana geldi Buna karsin Halk Latincesi ve esas Latince tarihlerinin buyuk bir bolumu suresince ayni dilin iki farkli seviyesini olusturduklari icin bazi Romen dilleri digerleri tarafindan kaybedilmis olan Latin kelimeleri korumuslardir Ornegin Italyanca ogni her Latince omnis i korur Diger diller ayni anlam icin totus turevlerini kullanirlar ornegin Italyanca tutto Portekizce tudo todo Ispanyolca todo Katalanca tot Fransizca tout ve Rumence tot Bazen Klasik Latince bir kelime Halk Latincesi ile beraber korunmustur Klasik Latincede caput bas yerine bazi bati Romen dillerinde Fransizca ve Italyanca dahil olmak uzere testa klasik Latincede testi anlamindadir gelmistir Ancak Italyanca Fransizca ve Katalanca Latince kelimeyi capo chef cap olarak muhafaz etmisler bunlar bas in mecazi anlamini amir gibi surdurmuslerdir Rumencede Latin kelime cap ozgun anlamini anatomik anlamda bas olarak korumus ṭeastă da kafatasi veya karapas anlamiyla korunmustur Guney Italyan lehceleri de capo yu bas anlaminda muhafaz ederler Ispanyolca ve Portekizcede olan cabeza cabeca caput un degisik bir sekli olan capetia dan turemistir Portekizce testa ise alin anlami icin korunmustur Cogu zaman Halk Latincesi icinde evrimlesmis bir kelime yerine edebi Latinceden sonradan odunc alinan kelimeler ile evrimlesmis kelimeler yan yana bulunur beklenen bir fonetik gelismenin yoklugu bir kelimenin odunc alindiginin ipucu olur Ornegin Halk Latincesindeki fungus mantar Italyanca fungo Katalanca fong ve Portekizce fungo olmustur erken Ispanyolcada sik gorulen f gt h kaymasi ornegin filius gt Ispanyolca hijo ogul facere gt Ispanyolca hacer yapmak ile fungus Ispanyolcada hongo olmus ama bu dilde ayrica fungo da bulunmaktadir beklenen ses kaymasini gostermemesi onun yazili Latinceden dogrudan alindigini gosterir Halk Latincesi klasik metinlerde bulunmayan pek cok yabanci kelime de icermistir Tip hakkinda pek cok eser Yunanca yazilip yayimlanmisti ve bu kaynaklardan kelimeler odunc alinmistir Ornegin gamba diz eklemi orijinde bir veterinerlik terimi iken cogu Romen dilinde bulunan klasik Latincede bacak anlamina gelen kelimenin crus yerini almistir bkz Fr jambe It gamba Yemek yapma terimleri de sikca Yunanca kaynaklardan odunc alinmistir Yunanca bir terime dayali ornegi iecur incirle sismanlatilmis kazin cigeri icin olusan ficatum dur ficatum Halk Latincesinde cigerin guncel dildeki karsiligi olmustur bkz Isp higado Fr foie Po figado It fegato Kat fetge Rumence ficat Onemli dini terimler de Yunanca yazilmis dini metinlerden alinmistir ornegin episcopus piskopos presbyter papaz martyr sehit vs odunc alinan eklimler arasinda caballus at ve carrus at arabasi Reichenau SozlukceleriReichenau sozlukcelerinde Halk Latincesinin son donemlerinin kelime dagarcigi hakkinda fikir vermektedir incilinin kenar bosluklarina yazilmis olan bu sozlukce 4 yuzyil Vulgate kelimelerinin sozlukcenin muhtemelen yazilmis oldugu 8 yuzyilda artik kolayca anlasilmadigini gostermektedir Bu sozlukceler Galyaromen dilindeki tipik vokabuler degisimine ortaya koymaktadir Reichenau Sozlukceleri kelime degisimlerini gosterir arena gt sabulo Fransizca sable Italyanca sabbia sand but c f Ispanyolca arena Galicyaca area Portekizce areia Fransizca arene Italyanca rena Rumence arină canere gt cantare Portekizce Galicyaca Ispanyolca Katalanca cantar Fransizca chanter Italyanca cantare Rumence canta sarki soylemek canere nin bicimi mares nom mas gt masculi Fransizca male Italyanca maschio Portekizce Ispanyolca macho male mas in kucultme hali liberos gt infantes Katalanca infants children Fransizca enfants children Italyanca infante infant Portekizce infante prince Ispanyolca infante cocuk ama edebi dilde ayrica prens hiems gt hibernus Fransizca hiver Italyanca inverno Ispanyolca invierno Portekizce inverno Katalanca hivern Rumence iarnă winter adjective of hiems forum gt mercatum Fransizca marche Italyanca mercato Portekizce Ispanyolca mercado Katalanca mercat market ama buna karsin Italyanca foro mahkeme Fransizca forum market yargi alani Ispanyolca fuero yargi alani Portekizce foro yargi alani Katalanca fur yargi alani lamento gt ploro Fransizca pleurer Ispanyolca llorar Portekizce chorar Katalanca plorar aglamak ama buna karsin Portekizce Ispanyolca lamentar Italyanca lamentare Fransizca lamenter ager gt campus Fransizca champ Italyanca Ispanyolca Portekizce campo Rumence camp saha ama buna karsin Rumence agru caseum gt formaticum Fransizca fromage Italyanca formaggio Katalanca formatge cheese post classical from formare to form but cf Italyanca cacio Portekizce queijo Ispanyolca queso Rumence cas flare gt suflare Fransizca souffler Italyanca soffiare Portekizce soprar Rumence sufla Ispanyolca soplar uflemek sub oneki ile flare nin birlesmesinden ita gt sic Fransizca si Italyanca si Ispanyolca si Portekizce sim evet pulcra gt bella Fransizca beau Italyanca Ispanyolca bello Portekizce belo Katalanca bell guzel bonus iyi sozcugunun kucultme hali diminutif umo gt terra Fransizca terre Italyanca Portekizce terra Ispanyolca tierra Rumence ţărană yer lebes gt chaldaria Fransizca chaudiere Italyanca calderone Ispanyolca caldera Portekizce caldeira Rumence căldare cauldron calidus ilik ten tureme necetur gt occidetur Italyanca uccidere Rumence ucide to kill ama buna karsin Italyanca annegare Rumence in n eca bogulma pingues gt grassi Fransizca gras Italyanca grasso Rumence gras Portekizce graxo sisman klasik donem sonrasi bir olasiliklacrassus sisman tiknaz ungues gt ungulas Fransizca ongle Italyanca unghia Ispanyolca una Portekizce unha Rumence unghie Katalanca ungla tirnak unguis in kucultme hali vim gt fortiam Fransizca force Italyanca forza Ispanyolca fuerza Portekizce forca force Rumence foarte very much intense post classical from fortis strong si vis gt si voles Fransizca tu veux Italyanca tu vuoi Katalanca tu vols Rumence tu vrei istiyorsun volere inin 2 tekil sahsi istemek velle nin duzenli hali oppidis gt civitatibus Fransizca cite Italyanca citta Portekizce cidade Ispanyolca ciudad Katalanca ciutat Rumence cetate sehir Gramatik degisimler optimos gt meliores Portekizce melhor Galicyaca mellor Ispanyolca mejor Katalanca millor Fransizca meilleur Italyanca migliore en iyi orijinde daha iyi ama buna karsin Ispanyolca optimo Portekizce optimo Italyanca ottimo Fransizca optimal en iyi veya optimal anlamiyla saniore gt plus sano Fransizca plus sain Italyanca piu sano Almanca dan odunc alinan kelimeler turbas gt fulcos Fransizca foule Italyanca folla mob buna karsin Ispanyolca Portekizce Katalanca turba cementariis gt mationibus Fransizca macon Ispanyolca mason tas ustasi galea gt helme Fransizca heaume Italyanca Portekizce elmo Katalanca elm Ispanyolca yelmo migfer coturnix gt quaccola Fransizca caille Italyanca quaglia quail ama buna karsin Ispanyolca Portekizce codorniz fulvus gt brunus Fransizca Rumence brun Katalanca bru Portekizce Italyanca bruno kahverengi koyu Ve anlami degisen kelimeler in ore nom os gt in bucca Portekizce Ispanyolca Katalanca boca Fransizca bouche Italyanca bocca agiz orinal olarak yanak ama buna karsin yanak ve kic anlaminda olan Rumence bucă emit gt comparavit Italyanca comprare Ispanyolca comprar Portekizce comprar Rumence cumpăra Katalanca comprar satin almak orijinal anlamiyla ayarlamak halletmek rerum nom res gt causarum Fransizca chose Italyanca Ispanyolca Katalanca cosa Portekizce coisa cousa sey orijinal anlamiyla neden ama buna karsin Fransizcada rien hic rostrum gt beccus Fransizca bec Italyanca becco Katalanca bec Ispanyolca pico Portekizce bico gaga klasik donem sonrasi Galyacadan buna karsin Ispanyolca Galicyaca rostro ve Portekizce rosto yuz femur gt coxa Portekizce Galicyaca ve Eski Ispanyolca coxa Fransizca cuisse Italyanca coscia Katalanca cuixa Rumence coapsă kalca orijinal anlamiyla kalca eklemi Gumusi Latincede ilk defa kaydedilmistir Notlar a b Palmer 1954 Charles H Grandgent An Introduction to Vulgar Latin 21 Eylul 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde Heath amp Co 1907 Ethologue Latin Family 16 Nisan 2009 tarihinde kaynagindan Erisim tarihi 13 Agustos 2009 a b Germanik kokenli Infinitif edere 3 yuzyildan once rastlanmaz bkz TLL v V 2 f 1 p 99 Orijinal anlamiyla duzenlemek yerlestirmek Klasik Latincede bir hapax bu sozcuge tek rastlanan yer Latin sair Martial in bir epigramidir orada yenebilir bir kus turu olarak gecer Orijinal anlami ocak Orijinal anlami saka yapmak Orijinal anlami butun Orijinal anlami yanak Orijinal anlami karsilastirma a b Harrington et al 1997 S v testa 27 Agustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde Lewis amp Short ve tete 9 Eylul 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde TLFi sozlugunden 1 4 Aralik 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde 5 Ekim 2007 tarihinde kaynagindan arsivlendi Erisim tarihi 13 Agustos 2009