Halley kuyruklu yıldızı resmî adıyla 1P Halley veya bu kuyruklu yıldızlar üzerine çalışmalar yapan Edmond Hal

Halley kuyruklu yıldızı, resmî adıyla 1P/Halley veya bu kuyruklu yıldızlar üzerine çalışmalar yapan Edmond Halley'e ithafen Comet Halley, Güneş'in yörüngesinde hareket eden ve her 75–76 yılda bir görünen kuyruklu yıldızdır. Halley, çıplak gözle görülebilen bir kuyruklu yıldızdır. Ek olarak, yörüngesini insan ömrü içerisinde tamamlayan çıplak gözle görülen tek kuyruklu yıldızdır. Halley kuyruklu yıldızı, Güneş Sistemi içerisine en son 1986 yılında girmiştir. Hesaplara göre 2061 yılında tekrar görülecektir.

1P/Halley (Halley kuyruklu yıldızı)
Keşif
Halley Kuyruklu Yıldızı 8 Mart 1986
Keşfeden	Tarih öncesi (gözlem) Edmond Halley (periyodunun tanımlanması)
Keşif tarihi	1758 (ilk tahmin edilen günberi) İlk kez 1066'da Hastings Muharebesi'nden önce görülmüş olabilir.
Yörünge özellikleri
Dönem 4 Ağustos 2061 (2474040.5)
Günöte	35,14 AU (günöte: 9 Aralık 2023)
Günberi	0,59278 AU (son günberi: 9 Şubat 1986) (sonraki günberi: 28 Temmuz 2061)
Yarı büyük eksen	17,737 AU
Dış merkezlik	0,96658
Yörünge periyodu	74,7 y 75y 5a 19g (günberiden günberiye)
Ortalama ayrıklık	0,07323°
Eğiklik	161,96°
Çıkış düğümü boylamı	59,396°
Günberi zamanı	28 Temmuz 2061 ≈27 Mart 2134
Perihelyon açısı	112,05°
Dünya MOID	0,075 AU (11,2 milyon km)
T_Jüpiter	-0,598
Fiziksel özellikler
Görünür büyüklük	28,2 (2003'te)
Boyutlar	15 km × 8 km
Ortalama çap	11 km
Kütle	2,2×10¹⁴ kg
Ortalama yoğunluk	0,6 (ortalama) 0,2–1,5 g/cm³ (tahmini)
Kurtulma hızı	~0,002 km/s
Sinodal dönme süresi	2,2 g (52,8 sa) (?)
Albedo	0,04
Wikimedia Commons'ta ilgili ortam

1077 yılında tamamlandığı düşünülen Bayeux işlemesinde Halley kuyruklu yıldızı

Keşfedilmesi

Yaklaşık 76 yılda bir görülen Halley kuyruklu yıldızına yönelik ilk gözlemleri Çinliler yapmıştır ve MÖ 240 civarında kaydını tutmaya başlamışlardır.

Tarihçe

Halley, 1066 yılında görüldüğü Bayeux İşlemesi'nde anılmıştır. 1682 yılında yeniden ortaya çıktığına dair kayıtlar bulunmaktadır. Kuyruklu yıldızın yörüngesini, adını aldığı Edmond Halley hesaplamıştır. Edmond Halley, hesapladığı yörüngenin 1531 ve 1607'de görülen kuyruklu yıldızlar ile çakıştığını saptadı ve bu kuyruklu yıldızların aynı kuyruklu yıldız olduğunu, 1758'de tekrar döneceğini öne sürdü. Bu varsayım doğrulandı ve kuyruklu yıldız 1758, 1835, 1910 ve 1986'da yeniden ortaya çıktı.

Hesaplamalara göre MÖ 12 yılında da görünen Halley kuyruklu yıldızının, Hristiyanlığın kutsal kitabı olan İncil'in Yeni Ahit'inde geçen ve Peygamber İsa'nın doğumu ile ilgili öykünün anlatıldığı bölümlerde, o gün göründüğü anlatılan '''' olduğu sanılmaktadır. Bu durumda, sonradan saptanan Miladi takvimin başlangıcı 0 yılı değil, MÖ 12 yılı olmalıydı.

Yıllar

MÖ 239 → MÖ 163 → MÖ 87 → MÖ 12 → 66 → 141 → 218 → 295 → 374 → 451 → 530 → 607 → 684 → 760 → 837 → 912 → 989 → 1066 → 1145 → 1222 → 1301-1302 → 1378 → 1456 → 1531 → 1607 → 1682 → 1758 → 1835 → 1910 → 1986 → 2061 → 2136 → 2211 → 2286

Aforoz edilmesi

Papa III. Callixtus’un ölümünden sonra, 1475’te yayımlanan bir biyografisinde anlatıldığına göre, Belgrad şehrinin Osmanlılar tarafından kuşatıldığı 1456 yılında Papa, Halley kuyruklu yıldızının görünmesi üzerine bunu Belgrad’ı savunan Hristiyanlar açısından uğursuzluk kabul etmiş ve Halley’i aforoz etmiştir; ancak bu hikâyeyi doğrulayan bir birincil kaynak mevcut değildir.

Kaynakça

^ "1P/Halley Orbit". Minor Planet Center. 4 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Haziran 2022. (451 dönem 79,29 yıldır)
^ ^a ^b "Horizons Batch for 1P/Halley (90000030) on 2023-Dec-09" (Aphelion occurs when rdot flips from positive to negative). JPL Horizons On-Line Ephemeris System. 1 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Temmuz 2022. (JPL#73 Çöz.tarihi: 07-Haz-2022)
^ DNews (3 Eylül 2013). "Let's Plan For a Rendezvous With Halley's Comet". Seeker. 29 Ekim 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ekim 2019.
^ ^a ^b ^c "Horizons Batch for 1P/Halley (90000030) on 2061-Jul-28" (Perihelion occurs when rdot flips from negative to positive @ 2061-Jul-28 17:20 UT). JPL Horizons On-Line Ephemeris System. 27 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Haziran 2022. (JPL#73 Çöz.tarihi: 07-Haz-2022)
^ ^a ^b Kinoshita, Kazuo (3 Ekim 2003). "1P/Halley past, present and future orbital elements". Comet Orbit. 18 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Eylül 2023.
^ "Horizons Batch for 1P/Halley (90000030) on 2134-Mar-27" (Perihelion occurs when rdot flips from negative to positive). JPL Horizons On-Line Ephemeris System. 28 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Haziran 2022. (JPL#73 Soln.date: Çöz.tarihi: 07-Haz-2022)
^ ^a ^b "JPL Small-Body Database Browser: 1P/Halley" (11 January 1994 last obs). Jet Propulsion Laboratory. 27 Nisan 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Haziran 2022.
^ "New Image of Comet Halley in the Cold". European Southern Observatory. 1 Eylül 2003. 26 Eylül 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Şubat 2018.
^ "What Have We Learned About Halley's Comet?". Astronomical Society of the Pacific (No. 6 – Fall 1986). 1986. 25 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Aralık 2008.
^ Cevolani, Giordano; Bortolotti, Giuseppe; Hajduk, Anton (1987). "Halley, comet's mass loss and age". Il Nuovo Cimento C. Società Italiana di Fisica Italian Physical Societ. 10 (5): 587-591. Bibcode:1987NCimC..10..587C. doi:10.1007/BF02507255.
^ Sagdeev, Roald Z.; Elyasberg, Pavel E.; Moroz, Vasily I. (1988). "Is the nucleus of Comet Halley a low density body?". Nature. 331 (6153): 240-242. Bibcode:1988Natur.331..240S. doi:10.1038/331240a0.
^ Peale, Stanton J. (1989). "On the density of Halley's comet". Icarus. 82 (1): 36-49. Bibcode:1989Icar...82...36P. doi:10.1016/0019-1035(89)90021-3. Bu prosedürle elde edilen yoğunluklar, 1 g/cm³ civarındaki yoğunlukların sezgisel beklentileriyle makul bir uyum içindedir; fakat çeşitli parametrelerdeki belirsizlikler ve varsayımlar, hata çubuklarını o kadar genişletir ki yoğunlukla ilgili kısıtlamaların bilgisi verimli olmaktan uzaklaşır... Kuyruklu yıldız çekirdeklerinin çok sıkı olma eğiliminde olduğu önerisi, hala bir kuyruklu yıldız fizik paradigması olarak kabul edilmemelidir.
^ Peale, Stanton J.; Lissauer, Jack J. (1989). "Rotation of Halley's Comet". Icarus. 79 (2): 396-430. Bibcode:1989Icar...79..396P. doi:10.1016/0019-1035(89)90085-7.
^ Britt, Robert Roy (29 Kasım 2001). . Space.com. 4 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2008.
^ "Comets, awesome celestial objects". AstronomyToday. 20 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2022.
^ Sunay, Çağlar, Mars'a Nasıl Giderim, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2016.
^ Kuyruklu yıldız ilk olarak 1456 yılında Paolo dal Pozzo Toscanelli tarafından kesin olarak belirlense de isim babası Halley olmuştur.
^ Örn. Matta İncili, 2,1: İsanın Kral Hirodes devrinde Yahudiyenin Beytlehem Kentinde doğmasından sonra bazı yıldız bilimciler doğudan Yeruşalime gelip şöyle dediler: Yahudilerin Kralı olarak doğan çocuk nerede? Doğuda Onun yıldızını gördük ve Ona tapınmaya geldik.
^ http://astrobob.areavoices.com/2010/12/25/halleys-comet-steps-in-for-the-star-of-bethlehem/ 3 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . 10.01.2010 tarihinde erişilmiştir.
^ "Rigge, William F. "An Historical Examination of the Connection of Callixtus III with Halley's Comet", Popular Astronomy, p.214, 1910". 12 Ekim 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Ekim 2015.

Dış bağlantılar

Synopsis of the Astronomy of Comets (Halley'in 1705 tarihli makalesinin 1706 yeniden basımı)
Halley's nucleus by Giotto spacecraft (ESA bağlantısı)
cometography.com
1P/Halley CometBase veritabanında
seds.org
Orbital simulation from JPL (Java) / Gök günlüğü
Donald Keith Yeomans, "Tarihteki Büyük Kuyruklu Yıldızlar"
Halley Kuyruklu Yıldızı'nın kısa tarihi (Ian Ridpath)
1910 yaklaşımının fotoğrafları, Lick Gözlemevi Kayıtları Dijital Arşivi, UC Santa Cruz Kütüphanesi'nin Dijital Koleksiyonları Lick Gözlemevi'nden alınmıştır. 20 Mayıs 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde .


Önceki (periyodik kuyruklu yıldız kılavuzu)	1P/Halley	Sonraki (2P/Encke)

[MPC-1] "1P/Halley Orbit". Minor Planet Center. 4 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Haziran 2022. (451 dönem 79,29 yıldır)

[Horizons2023-2] "Horizons Batch for 1P/Halley (90000030) on 2023-Dec-09" (Aphelion occurs when rdot flips from positive to negative). JPL Horizons On-Line Ephemeris System. 1 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 1 Temmuz 2022. (JPL#73 Çöz.tarihi: 07-Haz-2022)

[seeker2013-3] DNews (3 Eylül 2013). "Let's Plan For a Rendezvous With Halley's Comet". Seeker. 29 Ekim 2019 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 29 Ekim 2019.

[Horizons2061-4] "Horizons Batch for 1P/Halley (90000030) on 2061-Jul-28" (Perihelion occurs when rdot flips from negative to positive @ 2061-Jul-28 17:20 UT). JPL Horizons On-Line Ephemeris System. 27 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Haziran 2022. (JPL#73 Çöz.tarihi: 07-Haz-2022)

[Kinoshita-5] Kinoshita, Kazuo (3 Ekim 2003). "1P/Halley past, present and future orbital elements". Comet Orbit. 18 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 20 Eylül 2023.

[Horizons2134-6] "Horizons Batch for 1P/Halley (90000030) on 2134-Mar-27" (Perihelion occurs when rdot flips from negative to positive). JPL Horizons On-Line Ephemeris System. 28 Haziran 2022 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Haziran 2022. (JPL#73 Soln.date: Çöz.tarihi: 07-Haz-2022)

[jpldata-7] "JPL Small-Body Database Browser: 1P/Halley" (11 January 1994 last obs). Jet Propulsion Laboratory. 27 Nisan 2015 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 28 Haziran 2022.

[ESO2003-8] "New Image of Comet Halley in the Cold". European Southern Observatory. 1 Eylül 2003. 26 Eylül 2018 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 26 Şubat 2018.

[Learn-9] "What Have We Learned About Halley's Comet?". Astronomical Society of the Pacific (No. 6 – Fall 1986). 1986. 25 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 16 Aralık 2008.

[mass-10] Cevolani, Giordano; Bortolotti, Giuseppe; Hajduk, Anton (1987). "Halley, comet's mass loss and age". Il Nuovo Cimento C. Società Italiana di Fisica Italian Physical Societ. 10 (5): 587-591. Bibcode:1987NCimC..10..587C. doi:10.1007/BF02507255.

[density-11] Sagdeev, Roald Z.; Elyasberg, Pavel E.; Moroz, Vasily I. (1988). "Is the nucleus of Comet Halley a low density body?". Nature. 331 (6153): 240-242. Bibcode:1988Natur.331..240S. doi:10.1038/331240a0.

[Peale1989November-12] Peale, Stanton J. (1989). "On the density of Halley's comet". Icarus. 82 (1): 36-49. Bibcode:1989Icar...82...36P. doi:10.1016/0019-1035(89)90021-3. Bu prosedürle elde edilen yoğunluklar, 1 g/cm³ civarındaki yoğunlukların sezgisel beklentileriyle makul bir uyum içindedir; fakat çeşitli parametrelerdeki belirsizlikler ve varsayımlar, hata çubuklarını o kadar genişletir ki yoğunlukla ilgili kısıtlamaların bilgisi verimli olmaktan uzaklaşır... Kuyruklu yıldız çekirdeklerinin çok sıkı olma eğiliminde olduğu önerisi, hala bir kuyruklu yıldız fizik paradigması olarak kabul edilmemelidir.

[Peale1989-13] Peale, Stanton J.; Lissauer, Jack J. (1989). "Rotation of Halley's Comet". Icarus. 79 (2): 396-430. Bibcode:1989Icar...79..396P. doi:10.1016/0019-1035(89)90085-7.

[dark-14] Britt, Robert Roy (29 Kasım 2001). . Space.com. 4 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2008.

[15] "Comets, awesome celestial objects". AstronomyToday. 20 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2022.

[16] Sunay, Çağlar, Mars'a Nasıl Giderim, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2016.

[17] Kuyruklu yıldız ilk olarak 1456 yılında Paolo dal Pozzo Toscanelli tarafından kesin olarak belirlense de isim babası Halley olmuştur.

[18] Örn. Matta İncili, 2,1: İsanın Kral Hirodes devrinde Yahudiyenin Beytlehem Kentinde doğmasından sonra bazı yıldız bilimciler doğudan Yeruşalime gelip şöyle dediler: Yahudilerin Kralı olarak doğan çocuk nerede? Doğuda Onun yıldızını gördük ve Ona tapınmaya geldik.

[19] ttp://astrobob.areavoices.com/2010/12/25/halleys-comet-steps-in-for-the-star-of-bethlehem/ 3 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde . 10.01.2010 tarihinde erişilmiştir.

[20] "Rigge, William F. "An Historical Examination of the Connection of Callixtus III with Halley's Comet", Popular Astronomy, p.214, 1910". 12 Ekim 2017 tarihinde kaynağından . Erişim tarihi: 24 Ekim 2015.